Fernan, Aitor eta Mikel, Buzkantz elkartean
Atzo familia bazkaria izan genuen Elorrion, Buzkantz elkartean, bertan Bego emaztearen aldeko lehengusu-lehengusinak elkartu ginen-eta elkarrekin bazkaltzera. Betiko moduan, talde antolatzaile bat izan zen prestatze lanak egiten, denok ondo bazkal genezan. Atzoko kasuan, gainera, mahaiak oso modu txukunean ipini zituzten, alde banatara, denok denoi begira egon gintezen. Horra argazkian Fernan, Aitor eta Mikel, bazkaltzen hasi aurretik. Eskerrik asko!
Garraio-ontzi frantsesa XVIII. mendean
1757ko apirilaren 4an, astelehena, Le Dauphin itsasontzi kortsarioa Baionatik irten zen 34 lagunekin Louisbourg aldera, garai hartan Frantziak Nova Scotian zeukan gotorleku eta portura, Kanadan. Printzipioz, bidaiak sei bat aste iraun behar zuen, baina bosgarren egunean hiru fragata britainiarrek harrapatu eta Portsmouth hirira eraman zuten Le Dauphin ontzia, eskifaia eta guzti. Halakoetan ohi bezala, ontzia enkantean saldu aurretik, epaiketa egin zen.
Euskarazko gutun bat, Le Dauphin ontzikoa (Iker)
Bi mende eta erdi geroago, Xabier Lamikiz Historia irakasle euskalduna Londresen ari zela bere doktore tesia prestatzen, Britainia Handiko Armadaren Artxiboan Le Dauphin itsasontziaren posta zorroa aurkitu zuen: 170 gutun, horietatik 50 euskaraz idatziak. Xabier Lamikizek berak Euskadi Irratiari esan dionez, frantsesez idatzitako gutunak Baiona inguruko burgesek eta merkatariek idatzitakoak dira. Euskaraz idatzitakoak, berriz, herri xeheak. Hauen artean, igorle gehienak emakumeak, marinelen emazteak eta amak. Jasotzaile gehienak, ostera, gizonak: marinelak, eskulangileak eta dendariak, besteak beste, denak Louisbourg inguruan zebiltzanak.
Xabier Lamikizen ustez, gutun horiek erakusten dute XVIII. mendean Iparraldeko euskaldunek ohitura zutela euskaraz idazteko.
Informazio hori bat dator Kepa Altonagak bere azken liburuan, Back to Leizarraga, aipatzen duenarekin. Altonagak dio XVIII. mendean Iparraldean Ororen eskolak zeudela, non bertako haurrei irakasten baizitzaien euskaraz irakurtzen eta idazten. Hainbat liburu ere argitaratu bide ziren helburu horrekin, tartean Instructionea gazteriarentçat eta Adrien Enperadorearen galdeac sei urthetaco haur bati.
Laster, Lapurdum aldizkariak ale berezia aterako du, horixe esan du Xabier Lamikizek irratian, eta bertan eskainiko du euskarazko 50 gutun horien transkripzioa, euskararen inguruko azterketa eta testuinguru historikoa. Lan horretan, hain justu, ibili dira Xarles Bidegain, Aurelia Arkotxa, Manu Padilla eta Xabier Lamikiz bera, Iker taldearekin.
Esan gabe doa gai hau erabat txertatzen dela Albaola proiektuan, zeina berreskuratzen ari baita garai hartako ontzigintza bere adar guztiekin, hizkuntza barne.
Kepa Altonagak ez du ezkutatzen Stephen Jay Gould paleontologo estatubatuarra miresten duela, zientzialari bezainbeste, zientzia dibulgatzaile gisa. Hura bezala, bera ere saiatzen da gure artean zientzia euskaraz zabaltzen. Honekin, hiru liburu irakurri dizkiot gure biologoari, zein baino zein interesgarriagoa: Darwin gurean, Etxepare, Aldudeko medikua, eta azken hau, Back to Leizarraga.
Xabier Amuriza bezala, Kepa Altonaga ere kezkatuta dabil, euskararen garapena kamuts ikusten baitu, batez ere euskara jasoa eta zientifikoarena. Eta hori horrela ikusten du XX. mendea ezkero euskaldunok bizkarra eman diogulako gure klasikoen idazteko moldeari, zeina lotzen baitzen inguruko hizkuntzen ereduarekin, haiekin partekatuta terminologia komuna eta pentsamenduak antolatzeko era.
Egileak hainbat adibide azaltzen digu liburuan zehar, erakusteko purismoak zenbateraino aldendu gaituen Europako hizkuntza nagusietan erabiltzen den teknolektotik. Adibidez, Jokin Zaitegirena, zeinak idatzi zuen Kizkiña, dibulgazioko lan bat zelularen berri emateko. “Izenburutik bertatik abiatuta —dio Altonagak— Zaitegirena oztopo-lasterketa bat da behaztopa-harritik behaztopa-harrira: artikulu-amaierako hiztegira jo behar da behin eta berriro”.
Juan Garzia Garmendia itzultzailea ere kritikatzen du. Honi leporatzen dio Primo Leviren Sistema periodikoa izeneko lanaren itzulpenean ezkutatzea kimikarien hizkera kanonikoa, originalean erabiltzen dena. Horren harira Altonagak dio: “kanon-faltak nolabaiteko babelizazioa sortzen digu, ezin ditugu-eta erabilitako hitzak zehatz-mehatz deskodifikatu: hitzen adiera ez dago garbi, eta ‘ganduak’ kukutuko digu perpausen esangura”.
Bada beste elementu bat Kepa Altonagak faltan sentitzen duena gure prosa landuan: erlatibo anaforikoa. Alegia, zeina, zeinaren, zeinekin, etabar. Egilearen esanetan, XX. mendera arte, euskal literatura ondo hornituta zegoen alde horretatik. Ondoren, ostera, basamortua. Eta hori erakusteko ere, hainbat adibide jartzen du.
Kepa Altonagaren prosa bera adibide bikaina da berak proposatzen duen bidearena. Behar duenean, ez da mozten nazioarteko hitzak erabiltzen: babelizazio, herentzia, fusio, identiko, uniko, inteligible, estigmatizatu, desafekzio, trinitate, adbokazio, generazio espontaneo, kolofoi, lunar, obsesibo, intergalaktiko… Erlatibo anaforikoa ere takian-potian erabiltzen du, kargatu barik testua.
Asko ikasi dut liburu hau irakurrita. Autokritika egiteko ere balio izan dit, neuk ere sarri jokatu dut-eta purismoaren karta nire idatzietan. Erabat gomendagarria.
Gaurko egunez, maiatzaren 10a, orain hogei urte, Jon Salaberri hil zen, HIESaren kontrako aktibista mondragoetarra. Egun hartan Nayim izeneko futbol jokalari batek gol ikusgarria egin zuen Errekopako final batean, eta hari esker Zaragozak partida irabazi Arsenal ahaltsuari. Hurrengo egunean, Mariano Ferrer kazetari donostiarrak lotu egin zituen gauza biak, Jonen heriotza eta Nayimen gola, El Mundo egunkariaren zutabe batean: El gol de Nayim y Salaberri.
Txiripak zelan gertatzen diren. Ostiralean, jarri telebistaren aurrean, aukeratu kirola ematen duten kanal bat, eta hara, Arsenal-Zaragoza partida gogoangarria ematen ari ziren, hogei urte bete direlako partida hura jokatu zenetik. Eta hantxe ikusi nuen Nayim, hemendik aurrera nire iruditerian Jon Salaberri zenari lotua, Mariano Ferrerek egindako lotura ezinago pertinenteagatik. Nik ere Marianoren hitzekin amaituko dut gaurko hau, Jon Salaberriz ari zela:
Sekula ez diogu nahikoa eskertuko ezkutatu ez izana; ez eman izana bera ignoratzeko erosotasuna, ez jakitekoa. Gu behartu izana bere presentzia publikoaren gola ikustera, bere gaixotasunaren probokazioa adorez erakutsia, sartu ziguna bere bizitzaren luzapenean.
Atzo arratsaldean lagun talde bat Pasaia San Pedron elkartu ginen, bertan hitzordua genuen-eta, ikusteko zelan doan Albaola proiektua, eta, zehatzago, zelan hazten ari den San Juan galeoiaren erreplika, zeina 1563an hondoratu baitzen Labradorren, Kanadan, Red Bayko ur hotzetan.
Bederatzi hilabete igaro dira Albaola lehen aldiz bisitatu genuenetik. Orduan Xabi Agotek hartu gintuen. Oraingoan, berriz, Jon Maia bertsolariak. Ordukoa bezala, atzoko bisita oso interesgarria izan zen. Pozik ikusi genuen San Juan ontziaren erreplika haziz doala. Eta penaz entzun genuen diru laguntzak izugarri murriztu ziakiola proiektuari, halako eran non 2019an-edo espero baitute ontzia estrenatzea, hasieran uste baino beranduago.
Bisita amaituta, Pasaiaren beste aldera joan ginen, San Juanera, eta hantxe afaldu, herriko plazan, giro eta lagunarte parebagean. Beste behin, Imanol Irizarrek eta Eskarne Zuberok izugarri ondo antolatu zuten dena. Mila esker!
Flickr-en dituzue bisitaldian ateratako argazkiak.
Datorren igandean 20 urte beteko dira Jon Salaberri hil zela, HIESaren kontrako aktibista mondragoetarra. Bost egun lehenago, atzo, Goiena Telebistak opari ederra egin zion, 45 bat minutuko erreportajea eskainita.
Erreportajerako Goiena Telebistak elkarrizketatu zituen hainbat pertsona, zelan edo halan harremana izan zutenak Jon Salaberrirekin: Idoia Salaberri arreba, Aitor Iturriaga laguna, Txerra Bolinaga laguna, Domi Korta lagun eta lankidea, Jose Manuel Agud medikua, Jose Antonio Ardanza lehendakari ohia eta Josu Unanue lagun eta lankidea.
Horrezaz gain, Goienak erabili zituen Arrasate Telebistak zituen artxibo-irudiak (Jon prentsaurrekoa ematen, zuzenean adierazpenak egiten, herriko plazan biribilketan herritarrez inguratuta, omenaldia jasotzen…) eta Rifi-rafe saiokoak, ETBren bigarren kanalak sasoi hartan zuen eztabaida saio arrakastatsua, non Salaberri birritan izan baitzen. Eta erreportajea amaitzeko, audio labur bat, hil baino hilabete batzuk lehenago Maider Egues kazetariak Jon Salaberriri Arrasate Press-erako egin zion elkarrizketarena, non sumatzen baitzen Jon Salaberri neke handiz hitz egiten bizitzaren ederraz.
Dena oso ondo lotuta, eta baliabide bisual ederrekin. Erreportaje ederra izan zen, opari bat Jon Salaberri ezagutu zutenentzat eta belaunaldi berrientzat.
Nire zorionik beroenak egileei: Oihane Agirre, Julen Iriondo, Andoni Goiti eta Monika Montero. Baita Goiena taldeari ere, hasiera-hasieratik inplikatu zelako proiektu honetan.
Pentsatzen dut oraindik ere Goienak emango duela erreportajea eta zabalduko duela Tokiko bidez euskarazko toki telebisten artean, baina Interneten ere jarri beharko luke, Youtuben eta Vimeon, ahalik eta jende gehienaren eskura egon dadin, behar den moduan etiketatuta. Merezi du.
1969ko uztailaren 21ean, lehen astronautak Ilargia zapaldu zuen egun berean, berandu esnatu eta berandu iritsi nintzen lanera, Amat kooperatibak Markuleten zuen planta berrira, Arrasatetik Garagartzara bidean.
Garai hartan 16 urte nituen, eta aprobetxatu egiten nituen udako oporrak fabrikan lan egin eta diru batzuk irabazteko. Uztailaren 20ean gogoan dut zelan eskatu nion aita zenari esnatzeko goizeko 02:30ak aldean, zuzenean ikusteko astronauta estatubatuarren balentria. TVE ematekoa zen, zuzenean.
Ordua iritsi zenean, aitak hitza bete eta esnatu egin ninduen. Ordubetez-edo egon nintzen pantailari iltzatuta, zuri-beltzeko irudi kaskar haiei begira, erabat miretsita. Ahotsa Jesus Hermida kazetari hil berriarena zen, orduan bera baitzen TVEren berriemailea AEBetan. Pozik itzuli nintzen ohera, neuk ere partu izan banu legez gizateriaren balentria hartan.
Biharamunean, ostera, erabat lotsatuta iritsi nintzen lantokira. Egia esan nion Ibaberi, orduko nire arduraduna, ordu txikietan jaiki egin nintzela ikusteko astronautak zelan iristen ziren Ilargira. “Trankil, jantzi eta hasi lanean”, erantzun zidan, irribarre bat marrazten zitzaiola aurpegian.
Ilunabarra Berrion, eta Udalatx bizkarrean
Berrio da Elorrioren 15 auzoetarik bat, eta kokatuta dago Elorrio eta Elgeta artean. Atzo hantxe elkartu ginen anaia-arreba arteko batzuk gure bikotekideekin, bertan bazkaltzeko. Bazkaldu, primeran. Ondorengo tragoa ere etxaurrean, giro epel-gozoan. Eta alde egin aurretik, San Estebango ermitara egin genuen, pauso batzuetara, bertako ikuspegi ederra ikustera.
Egun hauetan, hainbat bideo ikusten ari nintzela Hubble teleskopioaren inguruan, bat ikusi dut musika zoragarria duena. Aztertu apur bat, eta aurkitu dut musikagilea Stellardrone dela. Uste nuen talde bat zela, baina mutil bat da, Edgaras, Vilniusen jaioa, Lituanian, eta Stellardrone ezizena erabiltzen duena.
Edgaras gaztea 2007an hasi zen musika egiten, elektronikoa eta espazioan girotua, eta horretarako erabiltzen ditu ordeanailuko softwarea (Reason, Ableton, Audacity) eta sintetizadore birtualak.
Dagoeneko sei disko kaleratu ditu, denak doakoak, sortzaileak musika librea sustatzen baitu. Hori dela-eta, bere musikak CC BY 3.0 lizentzia du. Komunikazio profesionalek zein amateurrek lasai erabil dezakete haren musika, beti ere egilea aipatuta noski.
Lan egiteko eta irakurtzeko ere, musika egokia egiten du Stellardronek. Entzun ere, bere webgunean entzun dezakezue.
Joan den ostiralean 25 urte bete ziren NASA eta ESA erakundeek Hubble teleskopioa bidali zutela espaziora. Hori dela-eta, NASAk ordu erdiko dokumental bat egin du, hau, jakingarri bezain ikusgarria.
Hubble teleskopioaren hastapenak ez ziren onak izan, lentean zuen akats bat tarteko, irudi lausoak hasi baitzen bidaltzen. Harrezkero baina, bost aldiz konpondu eta eguneratu da, halako eran eguneratu non gaur egun teleskopioa baita 10-100 aldiz ahaltsuagoa hasieran baino. Eta bidali dizkigun irudiak, txotina kentzeko modukoak. Bideoak oso ondo kontatzen du Hubble teleskopioaren bilakaera eta garrantzia.
