Azken aldi honetan irakurri ditudan liburuen artean bi aipatu nahiko nituzke, oso onak iruditu zaizkidalako:
Kontrako eztarritik.Uxue Alberdik emakume bertsolari askoren testigantzak eta hausnarketak jasotzen ditu liburu honetan, baina berau gogoeta orokorragoa da emakumeak zelako oztopoak aurkitzen dituen beren ahotsa izateko, orain arte (eta oraindik ere) gizonenak izan diren espazioetan. Lanak gai asko jorratzen ditu: emakume bertsolarien gorputzen errepresentazioa, haiekiko gurasokeria, gizon eta emakume bertsolarien arteko arrakala ekonomikoa, umore sexista, bortxaketa ahalegin baten aurreko isiltasuna, feminismoaren aurreko mesfidantza… Uste dut liburu honek mugarri bat jarriko duela bertsolaritzan eta feminismoan.
Altsasu. El caso Alsasua. Txalaparta argitaletxearen iburu honetan, Aitor Agirrezabal eta Aritz Intxusta kazetariek kontatzen digute, zehatz-mehatz, zer gertatu zen 2016ko urriaren 15eko goizaldean Altsasuko Koxka tabernan, eta han gertatua zelan bilakatu zen esperpento juridiko bat, nazioartearen arreta ere erakarri duena. Kazetarien lana ondo dokumentatuta dago, eta kasuko alde guztiei eman diete ahotsa.
Udarako zer irakurri erabaki ezinik baldin bazabiltzate, aintzat hartu bi liburu hauek. Merezi dute.
Atzo “Vasco-Navarro trena Arrasaten” erreportajea ikusi nuen. Ia ordubete irauten du, baina ez zitzaidan luze egin inola ere. Erreportajeak informazio asko ematen du trenaz, 1918tik 1967ra bitartean Debagoiena zeharkatu zuena, eta hark izan zuen garrantziaz, eta horretarako oso ondo uztartzen du dokumentazioa, adituen iritziak, lekukotasunak eta irudiak.
Arrasateko Bibliotekak egin du lanik handiena, proiektua sortzetik beretik hasita, eta Goiena Komunikazio Taldeak lagundu dio ikus-entzunezkoa mamitzen. Kontua da Debagoieneko eskolek unitate didaktiko bikaina dutela hor bailarako eta Euskal Herriko garraiobideak aztertu nahi dituztenerako.
Tren hura nire oroimenean
Vasco-Navarro trena kendu zutenean nik 15 urte nituen. Hala ere, gordetzen ditut zenbait oroimen trenarekin lotuak:
Debara, itsasora ikustera. Bospasei urte izango nituen, gure amak Fatima arreba txikia eta biok hartu, eta Debara eraman gintuenean, han itsasoa ikus genezan. Bidaia ederra izan zen —itsasoa ikustera gindoazen!—, baina trenetik irten eta hondartzan barneratu ginenean, sentsazio berezi batek hartu ninduen hondarra zapaldu eta ur pilo ura ikusterakoan. Aireak ere bestelako usain bat zuen. Hondarrean jolastu ginen eta itsasoan bainatu. Egun gogoangarria, trenak posible egin zuena.
Seminariora joan-etorrian. Hamaika urterekin Saturrarango seminariora joan ginenean ere, trena erabili nuen, Mondragoeko zenbait gaztetxorekin batera hara iristeko. Bidaiak hiru zati izaten zituen: lehena trenez, Maltzagaraino; han trena aldatu eta Bilbotik zetorrena hartu, Debaraino; eta handik Saturraraneraino, autobusez. Bueltan, berriz, kontrara: lehenengo autobusa eta gero trena. Haranzkoa triste samarra izaten zen; bueltakoa, ostera, alaia.
Gasteizera bidean, mendira joateko. Gaztetxo ginela, ia urtero joaten ginen San Kristobal eta San Adrianeko erromerietara, eta hartarako trenez joaten ginen Mondragoetik Marineraino, hor nonbait. Eta handik aurrerakoa, oinez, batzuetan treneko tunel bat ere zeharkatuta. Bidaia laburra izaten zen, baina polita, mendizale asko joaten baiginen trenean.
Horiek eta beste oroimen batzuk etorri zitzaizkidan gogora “Vasco-Navarro trena Arrasaten” erreportajea ikusterakoan. Gogoa eman zidan zutitu eta txalo egiteko Arrasateko Bibliotekari eta Goiena Komunikazio Taldeari, egindako lan onagatik. Ea aurrerantzean horrelako gehiago ikusteko aukera dugun!
(Argazkia: Arrasate Press, 51. zenb., 1990eko otsailaren 16a)
Larunbat eguerdian Aretxabaletan izan nintzen, Aitor Sarasua zenaren jaioterriko lagunek antolatutako omenaldian parte hartzen, hilabete-edo lehenago deitu baitzidaten ea nire testigantza emango nuen, labur, Aitorrek Arrasate Telebistan izan zuen rolaz.
Pozik joan nintzen, eta are poziago etxeratu, ikusita zelako arrastoa utzi zuen Aitorrek bai Aretxabaletan eta baita Itsasun ere. Ekitaldiak une hunkigarri asko izan zituen, barre egitekoak eta negar egitekoak, baina lagundu zidan Aitorrez nuen irudia zabaltzen eta osatzen.
Zirriborro bat eraman nuen prestatuta, baina ikusita zelan zihoan ekitaldia, erabaki nuen zirriborroaren lehen partea ez aipatzea, laburtze aldera. Hemen, berriz, idatziz prestatutakoa jarriko dut:
“Kontatu behar dudan hau, Aitor Sarasuarekin lotutakoa, 1990ean hasten da. Horregatik, testuingurua azalduko dizuet, denok koka gaitezen noizko kontuez ari garen.
1990
Euskaldunon Egunkaria sortu zen.
Negu Gorriak musika-taldea plazaratu zen.
Jon Enbeitak irabazi zuen Araba-Bizkaietako bertsolari txapelketa.
Golkoko gerra hasi zen, Bush aitak zuzendu zuena.
Nelson Mandela kartzelatik irten zen, bertan 27 urte igarota.
Alemania biek bat egin zuten.
NASAk Hubble espazio-teleskopioa bidali zuen espaziora.
Greg Lemondek irabazi zuen Frantziako Tourra.
Miren Amuriza bertsolaria, Asier Illarramendi futbolaria, Alaine Agirre idazlea eta Nagua Alba politikaria jaio ziren.
Remigio Mendiburu eskultorea, Joseba Elosegi politikaria eta Leonard Bernstein musikaria hil ziren.
AEDk Arrasate Telebista sortu zuen.
Urtebete pasatxo Arrasate Press sortu ondoren, AED elkartea herri telebista bat sortzekotan zebilen, Arrasate Telebista, eta 1990ean prestakuntza lanak nahiko aurreratuta zebiltzan.
Antena bat jarri zen Murugainen, eta, hari esker, Arrasate ia osoan eta Aretxabaletako zati batean ikusiko zen telebista berria.
Arrasateko Udalak lanak hasi zituen Ospitale zaharra izan zedin ATBren egoitza.
Hartutako lau teknikari gazteak IMIren bulegoan hasi ziren lanean, Arrasate pasealekuan.
Talde eragileak casting bat egin zuen Monterron kultura etxean, aukeratzeko nork aurkeztuko zituen albisteak. Azkenean, lau lagun aukeratu genituen: Koldo Rodriguez, Begoña Garai, Miren Bengoa eta Aitor Sarasua. Lehenengo hirurak, ikastola-irakasleak; laugarrena, berriz, artean ikaslea. Koldo izango zen aurkezle titularra, bigarren Begoña, eta Miren nahiz Aitor errekamaran geratuko ziren, premiazko egoeretarako.
Aitor Sarasuak orduan 22 urte zituen, eta Ingeniaritza ikasten ari zen Eskola Politeknikoan: egun erdiz ikasten, eta egun erdiz lanean, Aretxabaletako enpresa batean. Hala ere, oso prestu agertu zen hautaprobarako, beti laguntzeko prest.
Guztira hiruzpalau albistegi aurkeztuko zituen Aitorrek, beti azken orduan abisatuta, hari deitzeak esan nahi baitzuen besteek kale egin zutela. Oso lanpetuta ibiltzen zen, baina deitu genionetan, beti esan zigun baietz. Eta halakoetan, ATBn genbiltzan guztiok, lasai geratzen ginen, bagenekien-eta Aitorrek oso ondo aurkeztuko zuela, horretarako dohain berezia zuelako.
(Argazkia: Arrasate Press, 99. zenb., 1991ko martxoaren 15ean)
Horregatik, beti egon naiz oso eskertuta Aitor Sarasuarekin, beti izan genuelako laguntzeko prest. Bera hil zenean, Euskal Herritik kanpo nengoen, eta Twitterren jakin nuenean hil egin zela, sekulako atsekabea hartu nuen. Etxera itzuli bezain laster, arakatzen hasi nintzen Arrasate Press zaharretan, banekielako pare bat aldiz-edo atera genuela Aitorren berri. Baita aurkitu ere. Nire omenaldi txikia izan zen bi argazki horiek Twiterren ateratzea, euskaltzaleek jakin zezaten Aitorrek zenbat lagundu zigun Arrasate Telebistaren lehen urte haietan.
Eta gaur ere, horregatik etorri naiz hona. Zor niolako”.
Bukatzeko, argazki bat edo gehiago eskatu nion familiari taula gainetik, osatzeko Aitorren gaineko sarrera Wikipedian.
Hauxe da aspaldi honetan irakurri dudan zientzia-libururik onena. Stephen Hawkingzientzialari hil berriaren azkena, Brief Answers to the Big Questions (Erantzun laburrak galdera handiei). Erraz irakurri dut, liburua oso modu argian idatzita baitago, nahiz eta bertan jorratzen diren gaiak ez izan nolanahikoak. Ingelesez irakurri dut, baina uste dut liburu hau euskaratu egin beharko litzatekeela, eta zientziaren dibulgaziorako bilduma batean argitaratu.
Antza denez, Hawkingi sarri egiten zizkioten galdera handiak, zientzialari britainiarrak han eta hemen egiten zituen hitzaldi, elkarrizketa eta bileretan. Eta haren artxiboetan gordeta zeuden horietako asko. Artean bizi zela, haren izena daraman fundazioa hasi zen galdera haiek —eta zegozkien erantzunak— biltzen eta apailatzen, Hawkingen lankideen eta familiaren laguntzarekin. Zoritxarrez, liburuak argia ikusi aurretik itzali zen Hawking bera.
Egileak liburuan aitortzen du jendeak betidanik jakin nahi izan dituela galdera handiei zegozkien erantzunak: nondik gatoz? Zelan hasi zen unibertsoa? Ba al dago inor hor kanpoan? Eta berak, zientzialaria zenez, betidanik izan zuen fisika, kosmologia eta unibertsoarekiko lilura, eta horrek bultzatuta, saiatu izan zen erantzun egokiak bilatzen.
Horra Stephen Hawkingek liburu honetan planteatzen dituen hamar galdera handiak, beste horrenbeste kapitutulan banatuta:
Bada Jainkorik?
Zelan hasi zen dena?
Bada beste bizi adimendunik unibertsoan?
Iragar genezake etorkizuna?
Zer dago zulo beltz baten barruan?
Posible da denboran barrena bidaiatzea?
Iraungo dugu bizirik Lurrean?
Kolonizatu beharko genuke espazioa?
Adimen artifizialak gaindituko ote gaitu?
Zelan itxuratuko dugu etorkizuna?
Zulo beltzei dagokien atala izan ezik (hori zailxeagoa egin zait ondo ulertzeko), beste guztiak oso ondo barneratu ditut. Aukerarik baldin baduzue, irakurri, ingelesez ez bada, gaztelaniaz, hori ere salgai dago-eta.
Hermigua herrian, Gomeran, aspaldiko garabi-besoen hondakinen aurrean.
Itzuli berri gara Gomera uhartetik, berau Kanarietako uharterik txikienetako bat. Bertan dozena bat egun igaro ditugu, oso pozik.
Hasierako egunetan eguraldi freskoa eta euritsua izan genuen (itsas bazterrean 18-19 gradu, eta Garajonay parke naturalean 5-9, hor nonbait), eta aprobetxatu genuen uharteko sei udalerri printzipalenak bisitatzeko, horretarako auto alokatu bat erabilita. Azken bost egunetan, berriz, eguraldi ederrarekin, aprobetxatu genuen Garajonay inguruetako basobideetan ibiltzeko, naturaz gozatzen. Bai udalerrietan eta baita mendietan ere, aleman piloa ikusi dugu, hondartza- eta mendi-turismoa egiten, modu lasaian.
Gomerak paraje zoragarriak ditu, bere izaera bolkanikoak bandintzatuak. Naturalista, botanista eta mendizaleen paradisua izan daiteke. Gastronomia ere, oso ona du. Eta jendea, oso abegikorra.
Inoiz animatzen bazarete hara joatera, maleta egiteko orduan kontuan hartu tenperatura izugarri alda daitekeela itsas-bazterretik goiko mendietara. Hortaz, hartu bietarako arropa eta oinetako egokiak, baldin eta asmoa baduzue bietan ibiltzeko.
Elorrioko Udalak ordenantza bat onartu du, arautzeko hileta zibilak herrian. Onartzen du udalak hileta zibilak leku pribatuetan egin daitezkeela, baina ordenantzak arautzen du leku publikoen erabilera.
Non egin hileta zibilak
Labur esateko, Elorrioko Udalak erabaki du hemendik aurrera non egingo diren hileta zibilak:
– San Jose parkean.
– Eskola Publikoko eraikin berrian, kiroldegiko pabiloian.
Horrek esan nahi du San Jose inguruan egingo direla hiletok, aire zabalean parkea aukeratuz gero, eta babesean, eskolako kiroldegian.
Ordutegia
Hileta zibila egiteko ordutegia izango da astelehenetik larunbatera 18:00etatik 20:00etara. Larunbatean aurreko ordutegiaz gain, 12:00etatik 14:00etara ere egin ahal izango dira. Domeka eta jai egunetan, larunbatetako ordutegi berdina.
Kostoa
Hileta zibilak egiteko eskariak Alkatetzari egin beharko zaizkio, egin baino 24 ordu lehenago gutxienez. Eskari bat baino gehiago izanez gero egun eta leku bererako, aurretik egin duenak izango du lehentasuna.
Udalak eskainitako zerbitzua doakoa izando da. Hala ere, fidantza jarri beharko da. Udalak eskatzaileen esku jarriko ditu soinu-ekipoa, gorpurako euskarria, argindarra eta aulkiak. Gainerako apaingarrien gastua eskatzaileen esku geratuko da. Hileta zibilaren antolatzaileek udal langileen laguntza izango dute.
Informazio gehiago, Elorrioko Udalaren ordenantza honetan irakur daiteke
Bego eta biok Saramagoren etxean. Hortxe idazten zuen
Joan den astean Lanzaroten izan ginen, Kanarietan. Aste ederra izan zen, eguraldi onarekin –zerikusirik ez hemengoarekin–, nahiz eta batzuetan haizea bizi-bizi ibili zen.
Egun batean autobus publikoa hartu, eta Jose Saramago zenaren etxea bisitatzera joan ginen, Tías herrira. Harrigarria egin zitzaigun ez Tíasen, ezta Arrecife hiriburuan ere, ez zegoela informaziorik Saramagoren etxearen gainean. Herrian bertan bi aldiz galdetu behar izan genuen hara iritsi aurretik.
Bisita zoragarria izan zen. Beste zortzi bat lagunekin, bisitatu genuen Saramagoren biblioteka, non Bernardo Atxagaren zortzi bat liburu dauden, eta etxea, bidearen beste aldean. Zapaltzen genuen txoko bakoitzak istorio mordoa zituen, gidariak zoragarri kontatuta. Amaieran, kafe bana eman ziguten bisitarioi etxeko sukaldean, Saramagok horixe bera egiten baitzuen etxera hurbiltzen zitzaizkion guztiekin.
Bisitan bertan jakin genuen zergatik ez dagoen bide-seinalerik Saramagoren etxea seinalatuz. Antza denez, Saramago oso kritikoa izan zen uharteko zenbait udalek turismoaren aitzakian egindako desmasiekin, hotelak-eta egiteko baimenak neurri barik emanez. Udalen batek pertsona non grata izendatu zuen. Eta, mendeku gisa, ez dute jartzen bide-seinalerik edo ez dute informaziorik zabaltzen Saramagoren etxe-museoaz. Eta hori jende dezente joaten dela etxea bisitatzera. Gu astearte batean izan ginen, eta egun hartan berrogei bat lagun izango ginen bisitan, goizeko 10:00etatik 14:30ak bitartean, horixe du-eta ordutegia Saramagoren etxeak, oker ez banabil.
Etxe-museoak liburudenda bat ere badauka, eta hantxe liburu bat erosi nuen, Ensayo sobre la ceguera. Aireportuan, berriz, etxera bueltan gentozela, beste bat ikusi nuen, El cuaderno del año del Nobel, niri deika zirudiena. Erosi eta bi egunean irakurri dut, oso gustura. Idazle eta pertsona handia izan zen, bai, Jose Saramago. Liburu bakarra du Saramagok euskarara ekarria, Lisboako setioaren historia,Jon Alonso idazleak euskaratua, eta hori ere aurten bertan irakurri nahi dut.
Atxagaren zortzi bat liburu daude Saramagoren bibliotekan
Orain bizpahiru hilabete aurkitu nuen Felix Ibargutxi Donostiako Alde Zaharrean, eta kontu kontari aritu ginen, alboko okindegia ireki zuten arte, haren zain zegoen-eta kazetari legazpiarra. Orain, berriz, jakin dut erretiroa hartu duela. Bejondeiola!
Joan den mendeko laurogeigarren hamarkadan izan nuen Felix Ibargutxiren berri, Kanadan geundela, Habe aldizkari sortu berriaren harpidetza egin nuenean. Berak zuzentzen zuen Habe, eta haren zain izaten nintzen, bertako edukiak goitik behera irakurtzeko.
Hain interesgarri aurkitzen nituen Habe aldizkariaren edukiak, eta hain ondo idatzita (horretan uste dut Joxe Lizarraldek eta Boni Urkizuk ere zerikusi handia izan zutela), irakurriaz batera, neure egiten nituen. Neuk ere horrela idatzi nahi nuen.
Gu Euskal Herrira itzuli bezain laster, Felixek Habe utzi eta Diario Vasco egunkarira joan zen. Bertan Zabalik gehigarria zuzendu zuen denbora luzez. Jende askok haren bidez jakin zuen 1988an AED elkarteak Arrasate Press sortu zuela Mondragoen, euskarazko prentsa lokalaren aitzindaria.
Azken urteotan ez dut gertutik jarraitu Felixen lana, haserre nenbilen-eta Vocentotaldearen jokabideaz, berau DV egunkariko argitaratzailea. Baina egunkariaren aleren bat ikusiz gero tabernaren batean, beti joaten nintzen haren lumaren bila. Horrela irakurri diot joan den igandeko despedida ere, lagun baten etxeko alean.
Mila esker, Felix, egindako lanagatik, eta erretirorik oparoena opa dizut zeure aukerako baratze eta basoetan. Nahi duzun arte!
Julen txikiak ez zuen zorterik izan. Bi urte zituela, zulo estu batean jausi zen, estu-estua eta 100 metro inguru sakon. Ramon gure laguna zaharragoa zen, nerabea. Bizikletan zihoala, jausi, eta burua kolpatu zuen. Handik ordu batzuetara, hilik geratu zen ohean. Milaka eta milaka gaztetxoren kasua izan da hori, zorterik izan ez dutenak haurtzaroko edo gaztaroko istripuetan.
Ni justu-justu libratu nintzen. Hiruzpalau urte nituela, etxe aurreko patioan nenbilen, Musakola auzoan, Mondragoen, ama eta arreba zaharrenaren inguruan, haiek egurra zatitzen ari ziren bitartean aizkorarekin. Halako batean, ni patioan utzi eta senideak ganbarara igo ziren otarra bete egurrarekin, aizkora enborraren gainean sarturik utzita.
Antza denez, erabaki nuen neure txanda zela egurra zatitzeko. Kirtenari halamoduz heldu, eta saiatu nintzen zerbait egiten, hain modu traketsean non aizkoraren ahoak jo zidan ezker begiko bekainean eta alde bereko masailezurraren goi aldean.
Nire memoria lausoan, aurpegia eta eskuak odolez beteta ikusten ditut, inguruko auzoak oihuka nire orroak entzunda, eta amak bere bizitzako sustoa hartuta, ganbaratik jaitsi berritan. Besterik ez dut gogoratzen.
Zorionez, aizkorak ez zuen harrapatu begi globoa. Gutxi falta izan zitzaidan betiko begibakar geratzeko. Hala ere, noiz edo behin, ispilura begiratzen dudanean, ezker bekainean jaiotzen zaidan orbain azaleko batek gogorarazten dit zelako zortea izan nuen orduko hartan.
Orain hamabi urte, 2006an, kalkulu-orri bat ireki nuen Google Docs-en, eta bertan hasi nintzen idazten urte bakoitzean irakurritako liburuak. Harrezkero, bete egin dut, txintxo-txintxo, kalkulu-orriori, jakin dezadan gero noiz zer irakurri dudan, eta irakurritakoak zer inpresio utzi didan.
Faroan bertan 2007an eman nuen argitara zenbat liburu irakurri nituen, baina harrezkero ez dut hona ezer ekarri. Tartean urte oparoak izan dira, baina baita pobre samarrak ere, gutxi irakurritakoak.
Aurten, urte hasieran ezarri nion neure buruari gehiago irakurtzeko helburua, eta konforme samar geratu naiz emaitzarekin.
El mejor equipo del mundo, C. Ranedo eta T. Ondarra (El Gallo de Oro, 2017)
Nueva ilustración radical, Marina Garcés (Nuevos Cuadernos Anagrama, 2017)
Herejeen alaba, A. Berrojalbiz eta J. Sarrionandia (Pamiela, 2017)
El año que nevó en Valencia, Rafael Chirbes (Nuevos cuadernos Anagrama, 2003)
Postariak bi aldiz deitzen du beti, James M. Cain (Igela sail beltza, 2003)
The Impossible Exile: Stefan Zweig at the End of the World, George Prochnik (Other Press,2014)
Frankenstein, Mary Shelley (Gero, 2004)
Born a Crime, Trevor Noah (Spiegel & Grau, 2016)
El hombre que amaba a los perros, Leonardo Padura (Tusquets, 2016)
Ospa, Juan Luis Zabala (Susa, 2017)
Beltzak, juduak eta beste euskaldun batzuk, Joxe Azurmendi (Elkar, 2018)
Abundance. The Future is Better Than You Think, P. H. Diamandis eta S. Kotler (Free Press, 2014)
Nuestras riquezas, Kaouther Adimi (Libros del Asteroide, 2018)
Lasai, ez da ezer gertatzen, Ana Malagon (Elkar, 2014)
Apología. Memorias de un editor rojo-separatista, Jose Mari Esparza Zabalegi (Txalaparta, 2018)
Sir John Franklin’s Erebus & Terror Expedition. Lost & Found, Gillian Hutchinson (National Maritime Museum Greenwich, 2017)
XX. mendeko poesia kaierak, Itxaro Borda (Susa, 2000)
Fakirraren ahotsa, Harkaitz Cano (Susa, 2018)
Guztira 35 liburu izan dira. Generoen arabera, horrela sailkatzen dira: saioak (11), nobelak (9), narrazioak (6), biografiak (2), memoriak (1), bidaiak (1), poesia (1), haur literatura (1). Salbuespen moduan, Jakin aldizkariaren ale berezi bat sartu dut, euskara batuaren 50. urteurrenari eskainitakoa, osorik irakurri bainuen, liburua bailitzan.
Hizkuntzei begiratuta, gehienak euskaraz irakurri ditut (21). Atzerago etorri dira irakurritakoak gaztelaniaz (11) eta ingelesez (4).
