Natalia Ginzburg-en liburu bat eraman nuen ospitalera.
Atzo, apirilak 10, goizeko 10:30ean, SARS-CoV-2 birusaren kontrako txertoa eman zidaten Galdakaoko Ospitalean. Bertan transplantatu multzo handi samar bat geunden, eta Moderna egokitu zitzaigun.
Ostiral arratsaldean jaso nuen Osakidetzaren mezua, hitzordua egin nezan txertoa hartze aldera. (Kasualitatea: bezperan beste mezu bat hartu nuen, esanez egun hartan egindako PCRak negatibo eman zuela). Zur eta lur geratu nintzen, ordurako sinetsita bainengoen AstraZeneca emango zidatela, 60-70 urte artekoen multzoan.
Osakidetzak esandako webgunean sartu, eta hitzordua egin nuen. Banekien, beraz, aipirilaren 10ean izango zela, 10:01ean, baina ez nuen argi nora joan: “Dirección de Comarca Interior” jartzen zuen hitzorduan. Zein izango ote da, neure artean, Durango edo Matiena? Badaezpada Osakidetzara deitu, eta teknikari batek esplikatu zidan Galdakaoko Ospitalea izango zela, asmoa baitzuten bertan txertatzeko transplantatu gehienak. “Zuri hezur-muinaren transplantea egin zizuten, ezta?”, eta nik, baietz.
Egun desiratua
Bego emazteak eraman ninduen Galdakaora —berak joan den asteko larunbatean jaso zuen txertoa, AstraZeneca—, eta aldean eraman dut irakurtzen ari naizen azken liburua, Natalia Ginzburg idazle italiarraren Familiako lexikoa, bertan idatzi nahi nuen-eta lan hori irakurtzen ari nintzen egun batean eman zidatela txertoa.
Ospitalean, jende asko zain, eta txertaketa atzeratuta. Jende mordoa pilatuta, izenak entzuten. Halako batean, langile bat agertu, eta bertan zeuden Osakidetzako langileei esan zien zuzenean barrura sartzeko; jende parrasta bat abiatu zen haren atzean.
Ordu erdiko atzerapenarekin, nire izena esan zuten. Bigarren txertatze-gelara joateko. Pasillo estu batera eraman gintuzten, eta bertan jende piloa zain. Kexuak nire ondoan: “Joder, gutako bat gaixorik etorri bada, positibo piloa aterako dira hemendik”. Ilara nahiko bizkor zihoan, ordea. Halako batean, nire txanda.
10:30ean, ordu erdiko atzerapenarekin, txertatze-gelan sartu, eta, di-da, txertoa jarri zidaten eskuineko besoan: Moderna. Pasilloan hamar minutu itxaron, eta bigarren txertoa hartzeko hitzordua eman zidaten: maiatzaren 10ean emango didate, leku berean.
Kriskitinak baino poziago irten nintzen ospitaletik. Hala ere, garbi utzi nahi dut Modernaren ordez AZ jarri balidate, orduan ere poz-pozik irtengo nintzela.
Autoan, Bego zain. Irribarreak eta zorion-hitzak. Etxera bueltan, Durangon geratu ginen, kafesne bat hartzeko terraza batean. Egun gogoangarria.
Azkenean, neuri ere egokitu zait PCR proba bat egin beharra. Gaur izan da hori, Matienako anbulatorioan, Bizkaian.
Atzo goizean lagun baten mezua jaso nuen, eta esan zidan positibo eman duela. Kontua da martxoaren 31n berarekin egon nintzela berbetan kalean (5 bat minutu, biok maskara jarrita), eta ea nire izena ematea nahi nuen. Nik, baietz.
Iluntzean bi mezu jaso nituen Osakidetzatik. Lehena, aztarnariarena: aintzat hartuta enkontrua astebete lehenago gertatu zela, kalean, biok maskara genuela jantzita eta ni ondo sentitzen nintzela, aurreratu zidan ez nintzela kontaktu estua. Beraz, kuarentenarik ez, baina PCR bat, bai. Bigarrena, hitzordua emateko, gaur goizeko 10:00etan, Matienan.
Matienako anbulatorioan dena ondo joan da. Bertan, bi sarrera dauzkate: bat Covid kasuetarako (nik hori erabili dut), eta bestea, gainerako kontuetarako. Itxarongelan, pertsona bat zain. Atenditzen, hiru erizain, goitik behera jantzita Covid protokoloak eskatu bezala. Nire txanda iritsi denean, nahiko ondo moldatu naiz, nahiz eta sudurzulo bietan kili-kili bortitza sentitu dudan. Amaitutakoan, eskerrak eman atenditu nautenei, eta kalera, doministiku potolo bat eginda, ordurako berriz maskara jantzita. Alibiyue.
Gaur iluntzean edo bihar goizean jasoko dut sms bat emaitzarekin. Negatiboa bada, alta emango didate. Positiboa bada, deituko didate, zelan jokatu esateko.
Enxaneta nanosatelitea, Kataluniako Generalitateak espaziora bidalia.
Gaur goizean Kataluniak nanosatelite bat bidali du espaziora,Enxaneta izenekoa, Soiuz suziri batean, Baikonur kosmodromotik, Kazakhstanen. Enxaneta izango da Kataluniako gobernuaren New Space programaren lehen misioa, eta erabiliko da 5G konektibitatea hobetzeko.
Arreta eman dit nanosateliteari jarri dioten izena, Enxaneta. Hiztegietan begiratu dut, eta bi esanahi aurkitu dizkiot:
Enxaneta: iz. 1. Giza-gaztelu bateko gailurrera iristen den neskatila edo mutikoa. 2. Zerura seinalatzen duen gezitxoa.
Joan Corominesen ustez, bata eta bestea lotuta joan daitezke, zeren azken castellerra gezi baten punta bezalakoa baita.
Keinu polita, beraz, Generalitateak izan duena casteller neska-mutikoekin, elkartasunean landutako etorkizuna irudikatzen baitute. Eta apostu interesgarria geroaren alde.
Atzo iluntzean, ohera joan aurretik whatsapp-mezu bat ikusi nuen nire mobilean, anaiak bidalita: “Juanito Leibar hil da gaur gauean”. Azkenengoz orain zortzi urte ikusi nuen, Bilbon, biok begietatik operatu gintuztenean kataratak kentzeko. Orduan ere baikor eta sinpatiko agurtu ninduen. Adinean aurrera hil da Juanito, 94 urte zituela, eta, seguruenik, Arrasateko gazte askok ez dute jakingo nor izan zen eta zelako garrantzia izan zuen XX. mendeko bigarren erdiko Arrasate hartan.
Mutiko nintzela, Juanito sarri aipatzen zen gure etxeko jatorduetan, gure hiru neba-arreba zaharrenak Eskola Profesionalean baitzebiltzan, gaur egungo Eskola Politeknikoaren aitzindaria. Eta han Juanito idazkari orokorra zen, eta irakaslea. Beraz, itzal luzea harena.
Urte dezente geroago, 1977tik 1981era, lankide izan nuen Juanito Eskola Politeknikoan, eta orduan ere idazkaria eta irakaslea zen. Baina baita komunikazio-arduraduna ere. Bi astez behin-edo Gorabeherak izeneko berripaper bat ateratzen zuen, eskolan gertatutako azken berriekin. Orri bat izaten zen, alde bietatik idatzita, gaztelaniaz batez ere, berri laburrez josita. Estilo bizkorrean idatzita egoten zen, umore handiz, argi eta garbi. Gehiago edo gutxiago gustatu arren, mundu guztiak irakurtzen zuen, goitik beheraino. Behin entzun nion Jose Antonio Altuna Txatillori esaten Gorabeherak zela berak gehien balioesten zuen hedabidea, oso espazio laburrean, ezinago argi ematen zuelako Eskolan eta, zenbaitetan, kooperatibetan gertatutakoaren berri.
Urte batzuk geroago, 1988an, Arrasate Press sortzeko ginela, egun batean berarekin topo egin kalean, eta aipatu nion aldizkari lokal bat atera nahi genuela erabat euskaraz, eta sutsu animatu ninduen, bere burua eskainiz behar genuen edozertarako. Beste inon idatzi izan dut, estiloari-eta dagokionez, Juanitoren Gorabeherak izan zela Arrasate Press aldizkariaren aurrekari bat, ni, behintzat, harekiko zordun sentitzen nintzelako.
Dena dela, gizon polifazetikoa izan zen Juanito Leibar: irakaslea, idazkari akademikoa, komunikatzailea, historia zalea…, eta bera barik ez dago ulertzerik Arizmendiarrietaren lana bere osotasunean, garai batean Juanito ezinbestekoa izan baitzen bai proiektu kooperatiboaren hezkuntzan eta baita komunikazioan ere.
Gehiago jakiteko Juanito Leibarren inguruan, horra bi aipamen:
Guk ez genuen ezagutu, baina gure familiak ere izan zuen kide bat gerran hil zena: Agustin Mendizabal Beitia, tio Agustin, gure amaren neba. Hortaz, sartu nintzen Gogora Institutuaren webgunean, eta hantxe aurkitu nuen osaba, baina argazki barik, eta zenbait informazio falta zuela. Anaia zaharrenaren laguntzarekin, falta zen informazioa lortu, haren argazki bat eskuratu, eta institutura bidali genuen, haiekin hitz egin ostean. Handik egun gutxira, osaba Agustinen fitxa osatua zen.
Gerra-hotsak bailaran
Baina nor zen tio Agustin? Guk, behintzat, oso gutxi entzun genuen hari buruz: errekete joan zela gerrara eta Ebroko frontean hil zela, besterik ez. Banekien Uritte baserrian jaio zela, Gellao auzoan, Eskoriatzan, Arabako mugatik pare bat metrora, 12 neba-arrebatan hirugarrena, gure amaren aurrekoa. 9 neska eta 3 mutil izanda, mutiletan zaharrena izan zen Agustin.
Baina gehiago jakin nahi nuen, eta Baldomera Mendizabal Beitagana jo dut, gure amaren ahizpa, laster 101 urte beteko dituena. Bera eta tia Juanita Aretxabaletan bizi dira, eta izugarri poztu dira jakinda tio Agustin ere Gogora Institutuaren datu-basean dagoelako eta datu-base horretan alde guztietako biktimak agertzen direla jakinda. Tia Juanita garai hartan haur txikia zenez, Baldomerarekin egin dut berba, orduan 16 urte zituen-eta.
— Zelakoa zen tio Agustin?
— Zen gizon bat biguna, ona, berba gutxikoa. Alfredo Arragenakoa berarekin ibili zen gerran, eta hark esaten zuen: “Agustin ona dok, berbetan jaukak faltie”, berba gutxi egiten zuelako.
— Zelan gertatu zen gerrara joatea?
— Matxinada gertatu ondoren, egun batean gure aita atxilotu egin zuten Eskoriatzan, karlista ezaguna zen-eta. Etxean, berriz, denok larri. Gauerako aita askatu egin zuten, eta etxera itzuli zen, aurrerantzean Eskoriatzan egunero aurkezteko obligazioarekin. Gau hartan bertan, gertatuak ikusita, inguruko batzuek erabaki zuten mendiz Gasteizera egitea, tartean Agustin, tio Fernando, tio Juan, Alfredo eta Doroteo. Adin bat zeukatenak Gasteizen geratu ziren apopilo. Gazteak, berriz, gerrara joan ziren, boluntario, reketeekin.
— Gerra denboran, aldi batez baserria utzi behar izan zenuten, ezta?
— Bai. Etxean ezin zen egon. Apotzagako basoetatik tiroka egiten ziguten etxeko larrinora. Eta Untzilla aldetik, ganadua ateratzen genuenean, haiek ere tiro egiten zuten. Hortaz, aitak eta amak erabaki zuten aldi batez alde egitea Urittetik. Lehenengo Arkasuenera joan ginen. Handik Apotzagara, eta handik Antxustegira, baina hura pobrea zen, eta gu kuadrilla. Azkenean, Elgeara joan ginen, Arabara, eta han etxe zahartxo batean jarri ginen, oso ondo. Ur ona geneukan, berakatz-salda jan, eta lasai ibiltzen ginen. Guztira sei hilabete egin genituen Urittera bueltatu aurretik.
— Agustinengana bueltatuz, kartarik-edo idatzi zizuen?
— Oso gutxi. Noiz edo behin zerbait bidali zuen frentetik, baina hura ez zen idaztekoa, eta gu ere ez.
— Inoiz itzuli zen Urittera bisitan?
— Noiz edo behin, bai. Etortzen zenean, gu denok harengana joaten ginen. Dotore etortzen zen. Gogoan dut egun batean zelan zegoen jarrita ezkaratzean zigarro bat erretzen, eta Juanita bere arreba txikia harengana zelan hurbildu zen, jolastu guran, eta gura barik, zelan erre zion eskutxoa, ukitu bat baino ez, baina…
— Jakin zenuten gerran nondik nora ibili zen?
— Hori ez dakit. Ebroko frontean hil zela, bai. Eta han ibili zela “Compañía de choques” batean, besterik ez. Reketeekin ibili zen, eta haien konpainia bat zen, antza.
— Zelan jakin zenuten Agustin hil zela?
— Egun batean joan nintzen Mondragoeko merkatura. Ordurako, entzuten zen bat hil zela, eta bestea ekarri zutela, baina guri ez zigun inork ezer esaten. Banentorren merkatutik bueltan, bakar-bakarrik astoaz, eta andre batek jarraitu zidan atzetik. Hasi ginen gerra kontuez berbetan, eta non esaten duen: “bai, Urittekoa ere hil da, eta Arragenakoa ere bai”. Ez da izango, nik. “Ni Urittekoa naiz baina, eta nik ez dakit ezer”. “Ene, orduan ez da izango egia”, hark. Aretxabaletara ailegatu nintzenean, kamioi bat ikusi nuen udaletxearen parean. Gu eliza paretik gora gindoazen dendara, Mantxuenera, eta ikusi genuen kamioia kaxaz beteta zegoela. Eta hara non ikusten dudan Joakin Goitikoa kamioitik jaisten. Agustinen laguna zen, eta erabaki nuen hari galdetzea. Hilkutxak udaletxera igoten ari ziren. Jaitsi zen batean, errepidearen beste aldetik deitu nion: “Joakin! Agustin non dago?”. Eta hark, Agustinen gorpua goian zegoela, udaletxean. Horrela jakin genuen Agustin hil zela. Bazterraldekoa eta gurea batera etorri ziren. Gero jakin genuenez, abisua emanda zegoen Eskoriatzara, baina haiek guri esan ez.
— Hileta Gellaoko elizan egin zen?
— Bai. Lehenengo Bazterraldeko semearena egin zen, eta gero Agustinena. Gogoan dut Mondragoetik rekete batzuk etorri zirela kantatzera. Eta lur-ematea ere, hantxe egin zen, Gellaoko elizaren ondoan dagoen hilerri txikian. Hori bai, ez ziguten utzi hilkutxa zabaltzen.
— Gorde zenuten baserrian haren gauzarik: uniformea, txapela…?
— Bai, txapela egon zen denbora askoan, urteetan. Baita haren erretratoa ere. Gero, ez dakit zer pasatu zen, galdu egin ziren.
Urte luzez erabat atzenduta izan ondoren, negu honetan ziklo-krosa berraurkitu dut, ez ohiko zirkuituetan, baizik eta Youtuben. Eta ikusi dudana izugarri gustatu zait.
Lasterketa batek ordubete inguru irauten du, baina emozioz betea izan liteke, Munduko Kopako karreretan behintzat. Indarra, estrategia, oztopo ikusgarriak, berauek gainditzeko trebetasuna, lastertasuna, istripuak, akatsak, joko mentala… Elementu horiek guztiek egiten dute ikusgarri ziklo-krosa.
Eta zorte apur batekin, txirrindulari handien arteko lehia. Neguan ikusi ditudan lasterketetan batez ere gozatu dut Mathieu Van der Poel eta Wout Van Aert handien arteko lehiaz, ahaztu barik Thomas Pidcock,Eli Iserbyt, eta Belgikako tropela.
Eta zer esan Munduko txapelketaz, Ostenden jokatu berri dena? Niri ikusgarria iruditu zait, bai emakumezkoen mailakoa, bereziki hori, eta baita gizonezkoen artekoa ere. Eta itsas bazterreko irudiak, zoragarriak, Chariots of Fire filmeko irudiak ekarri zidaten gogora. Oro har, berraurkitze ederra izan da.
Horrela deitu diot, Kubrick proiektua, Covid-19 pandemiaren garaian, urrian edo, neure buruari jarri nion eginbehar bati. Eginbehar horrek bi atal zituen. Lehena, euskarara ekartzea Stanley Kubrick zine-zuzendari estatubatuarraren filmen artean euskaratzeko falta ziren pelikulak. Bigarrena, orraztea nik euskaratutako lehen bi filmak, azpitituluak euskaratzen hasi nintzenean itzuli nituenak (The Shining eta Paths of Glory).
Hasteko, Kubrick-en filmografia osatu behar nuen, eta horretan Jabier Larrañaga koinatuak lagundu zidan, 1968 inguruan 2001: A Space Odissey filma ulertzen lagundu zidan berberak. Izatez, proiektu hau osatzeko lana berari eskainita dago, orduan eta gero zinea maitatzen erakutsi didalako.
Kubricken filmografia
Hauek dira Stanley Kubrickek fikzioan zuzendu zituen film luzeak:
Proiektua zirriborratu nuenean, Kubricken bost film zeuden euskaratuta:
Paths of Glory, nik euskaratuta.
Spartacus, Luistxo Fernandezek euskaratuta.
2001: A Space Odissey, Jatsu Argaratek euskaratuta.
A Clockwork Orange, Filmazpitek euskaratuta.
The Shining, nik euskaratuta.
Hortaz, kontuan izanda Kubrickek 13 film luze zuzendu zituela, bi lan nituen: falta ziren zortziak euskaratzea eta hasieran egin nituen haiek orraztea.
Lan luzea eta gozoa izan da Kubrick berriro bisitatzea, itzuli ahala berau patxadaz ikustea. Denetan lehena egin zait arraroena, Fear and Desire, eta baita apalena; opera prima moduan ez zen izan marabilla bat, nire ustez. Baina beste guztiekin, oso gustura ibili naiz.
Orraztu beharrekoak
The Shining eta Paths of Glory orrazterakoan, konturatu naiz bazutela zer zuzendua. Ez naiz profesionala, eta badakit haiek askoz hobeto egingo luketela, baina saiatu naiz Ana Morales itzultzailearen gomendioak ahalik eta ondoen jarraitzen, erabilgarriak dira-eta oso.
Hortaz, Azpitituluak.eus plataformak The Shining eta Paths of Glory filmen zuzendutako bertsioak dakartza orain, Luistxoren kortesiaz.
Zine zaleak, profitatu
Euskal Herrian zine zale asko dago, eta horietatik ez dira gutxi eskertzen dutenak zinea bertsio originalean ikustea, euskarazko azpidatziekin. Horiek aukera dute orain Kubricken filmografia osoa berbisitatzeko, euskaraz dagoela aprobetxatuta.
Zine-klubek ere ziklo oso bat antola dezakete, Stanley Kubricki eskainita, premisa horiekin: bertsio originalean, euskarazko azpidatziekin.
Stanley Kubrickek merezi du, sekulako arrastoa utzi du-eta mundu guztiko zineman, eta baita gure arteko askoren artean ere.
Kartela
Aurrekoetan bezala,oraingoan ere Goio Arana lagunari eskatu nion poster bat egiteko Kubrick proiektuaz. Eta Goiok —bide batez, esan dezadan Goiok berak erakutsi zidala zelan itzuli azpidatziak— kartel zoragarri hau oparitu digu. Mila esker, Goio!
Kanadako Telebista Publikoan (CBC) izan dut Ainara Marin-Alleyne neskatila afro-kanadarraren berri, urtarrilaren 1ean eman zuen-eta The National albistegiak haren berri. Lehendabizi haren izenak eman zidan atentzioa, Ainara, euskalduna delako, baina gero albistearen mamiak berak.
Kontua da Ainara Marin-Alleynek 11 urte dituela, eta aurkitu berri duela misio bat bere bizitzan: dibertsitatea erakusten duten liburuak bilatu eta zabaltzea. Horregatik titulatu zuen albistegiak horrela: “Neskatila beltz baten misioa: liburuak bilatzea, dibertsitate handiagoa erakusten dutenak”.
Albisteak azaltzen zuenez, hasiera batean Ainarak nahiago zuela telebista liburuak baino. Halako batean baina, hasi zen irakurtzen, baina iruditzen zitzaion liburuetan jende gutxi agertzen zela bere kolorekoa edo gutxiengoetakoa. Horregatik, hasi zen bilatzen liburuak, hobeto ispilatuko zituztenak minoriak.
Bilatu, aurkitu eta komentatu, hori hasi zen egiten Instagramen sortu zuen txokoan: “ainarasbookshelf” / “Ainararen liburu-apalategia”. Bertan gomendatzen duen liburu bakoitzean, pertsonaia nagusiak dira beltzak, kolorekoak edo indigenak. “Ni bezalako jendea da hor agertzen dena”. Iritzia ematen du liburuen inguruan, eta, askotan, elkarrizketau egiten ditu idazleak eta ilustratzaileak. Horretan aitak ere laguntzen dio.
Halako arrakasta lortu du, zeren Hamilton hiriko liburutegi publikoak, berau Ontario probintzian, izendatu baitu Ainara bibliotekari gazte egoiliarra. Gaur egun dibertsitatea erakusten duten liburuak Hamiltongo liburutegiko bildumaren %20 dira, eta Ainararen betebeharra izango da kopuru hori handitzea.
Txalotzekoa Ainara gaztearen grina, dibertsitatea zabaltzeko haur eta gazte literaturan, eta txalotzekoa Hamilton hiriko liburutegiak neskatilarengan jarri duen konfiantza.
Covid-19 gaixo bat buruz behera ZIU zainketa intentsiboetako unitate batean.
Etsigarria izan da asteburu honetan Euskal Telebistaren zenbait albistegi ikustea, batez ere ostiral eta larunbatekoak. Kontuan hartuta pandemia baten erdian gaudela, ETBk gai bat izan du nagusi berriak ematerakoan: zein larria den ostalaritzaren egoera. Justifikatu beharra zegoen, antza, Eusko Jaurlaritzak zergatik lasaitu dituen ostalaritzaren inguruko neurriak, osasunari dagozkion parametroak txarrak izan arren, Alemaniak dituenak baino ia lau aldiz okerragoak.
Horrela, ematen zuen ostalaritzak sostengatzen duela herri hau, eta ostalaritza dela pandemiako sufritzaile nagusia eta bakarra. Medikuen sufrimenduaz, erizainen sufrimenduaz, ospitale eta anbulatorioetako profesionalen sufrimenduaz, ZIU zainketa intentsiboetako unitateetan dauden gaixoen sufrimenduaz, ospitaleetan eta etxeetan konfinatuta dauden gaixoen sufrimenduaz, arrastorik ere ez albistegietan.
Dudarik ez dago ostalaritzako profesionalak eta langileak gorriak pasatzen ari direla pandemia honetan, baina ez dira bakarrak. Jende asko dago sufritzen, alde askotan, eta Euskal Telebistako albistegiek ez dute beste horien sufrimenduaren berri ematen hain nabarmen. Eta horrek ondorioak ditu pandemia modu batean edo bestean ikusteko orduan.
INFANTILIZATU PANDEMIA
Beste herrialde batzuetako telebista publikoek —Kanadakoak, esate baterako— ez dute eragozpenik Covid-19 pandemiaren aurpegi itsusia erakusteko. Horrela, albistegietan erakutsi dituzte erreportaje batzuk, non ikusten den kazetari bat eta kameralaria ZIUetan sartzen, eta, mediku batek gidatuta, erakutsi duten zelan bizi diren han daudenak, haien zaintzaileak eta ingurukoak. Gure telebista publikoak nahiago izan du gu infantilizatu, pandemiaren alde zatarra ezkutatuta.
Gurean ondorengo gaiak gutxi ikusiko ditugu albiste moduan tratatuta, eta, ikustekotan, oso aldian behin:
Adituen iritziak egunero jendearen edo kazetarien galderei erantzuten. Felix Zubiak Euskadi Irratian igandero egiten duena, baina egunero bi-hiru medikuk hitz eginda. Orain arte ikusitakoagatik, ematen du ETBko zuzendaritzak ez duela nahi albistegietan protagonismorik eman osasunaren adituei.
Hildakoak numero bihurtu ditugu. Kanadako albistegiak sarri erakusten ditu hildako bizpahiruren kasuak: izen-deiturak, argazkiak eta historia laburra. Era horretan, ikusleak barneratu egiten du pandemia honek hil egiten duela, eta, zenbaitetan, hildakoak gu bezalakoak direla.
Ospitaletako profesionalek zelan egiten duten lana: medikuek, erizainek, garbitzaileek… Lehen olatuan txalo egiten genien; orain, ez txalorik, ez eta kasurik ere. Ez dakigu zelan dauden, zenbat hil diren, zenbat kutsatu, estresak jota dauden, zer eskatzen duten. Gauza asko ez dakigu.
Gaixoek zelan bizi duten gaixotasuna. Ospitalean daudela, seguru badaudela gaixoak onartuko luketenak kamera aurrean hitz egitea, euren egoera esplikatzeko. Gaixotasun hau desberdina da, eta ikusleoi ondo letorkiguke gaixoen bizipenen berri izatea.
Osatu direnak zelan bizi dira? Utzi die ondoriorik SARS-CoV-2 birusak? Zelako arazoak dituzte? Osakidetza zer egiten ari da horien bizimodua hobetze aldera? Zeintzuk dira birusaren epe luzeko ondorioak? Birikak, memoria, mugimendua, antsietatea… Zelan ulertu behar ditugu?
Zaharren etxeetan zelan bizi izan zuten lehen olatua? Eta bigarrena? Hobeto prestatuta daude orain? Zer neurri hartu dituzte zaharrak babesteko? Bertako langileak pozik dabiltza? Eta egoiliarrak?
Telelana. Zenbateraino zabaldu da? Zenbait enpresak zergatik ipintzen dituzte oztopoak telelana egin dezaketen enplegatuek etxetik lan egin dezaten? Zeintzuk dira telelanaren arazoak?
Etxeak eta pandemia. Zenbateraino aldatuko dira etxeen diseinuak pandemia honen ostean?
Radar COVID eta beste aplikazioak, pandemiari aurre egitekoak. Zenbat daude gure esku? Zenbat jaitsi dira EAEn, Nafarroan eta Iparraldean? Zergatik jende askok ez du nahi aplikaziorik jaisterik? Ondo esplikatu da horrelako app baten premia?
Txertoa. Seguruak dira? Zergatik? Nola antolatuko da hura zabaltzeko logistika? Zer ezaugarri ditu txerto bakoitzak? Transplantatuek hartu ahal izango dute? Behin hartuta, firin-faran ibil gaitezke, ala oraindik neurriak hartu beharko ditugu? Hauek eta beste galdera batzuk ondo esplikatu beharko dira txertoa bera iritsi aurretik ere, bestela jende asko haserre bizian jarriko da, askok uste baitute behin txertoa hartuta, kito babes neurriak.
Negazionistak eta eszeptikoak. Zergatik daude hainbeste negazionista edo eszeptiko txertoaren inguruan?
Iragan ostiral eta larunbatean Gaur Egun eta Teleberrialbistegiek anplifikatu egin dute pandemiak ostaralitzan eragin dituen kalteak, eta isildu beste kolektibo askotan eragiten dituenak. Igandean ez dut gogorik izan telebistaren aurrean jartzeko.
Halako batean, unibertsitate bateko norbaitek (berdin unibertsitatekoa ez bada ere) aztertu beharko du zer rol jokatu duten ETBren albistegiek pandemia garaian.
Nagore Aranburu eta Eneko Sagardoy, Hondar ahoak telesailean.
Orain astebete, Neskamearen ipuina egun batez alboratu, eta Hondar ahoak ikusten jarri ginen. Ezusteko atsegina izan zen, alde guztietatik. Hala ere, ikusitakoan Iñaki Beraetxe,Josean Bengoetxea eta Sara Cozar, besteak beste, bizkaieraz hitz egiten, komentatu genuen horrek ekarriko zuela soka Euskal Herrian.
Eta horrela izan da. Whatssap talde batean, ia denak oso pozik agertu ziren telesail berriarekin, azpimarratuta zelako berrikuntzak zekartzan. Batek, berriz, behin aitortuta zein gustura ikusi zuen, “baina” bat atera zion telesailari: euskalkiaren erabilera ez zela sinesgarria; bera bizkaitarra izanda, aktore haien euskarak txirriatu egiten zuela. Erantzun egin nion, eta hona ekarriko dut erantzuna, mezuaren jasotzailea aipatu barik:
“Lagun estimatua, Hondar ahoak telesailaren inguruan bat gatoz oso produktu ona dela, eta, kapitulu bakarra ikusita, nabarmendu egin dela gutxik bezala.
Euskalkiaren erabileran, ostera, ez nator bat zurekin. Out of Africa pelikulan, Meryl Streep aktore amerikarrak idazle daniar bat antzeztu zuen, Karen Blixen, eta daniarrek erabiltzen duten ingelesa mimetizatzen zuen. Zuk uste duzu mundu guztiko ikusleoi asko inporta zitzaigula Meryl Streepek zenbateraino mimetizatzen zuen ondo Jutlandiako bizilagunen ahoskera, hangoak baitziren Blixen andrearen leinukoak? Niri, eta niri bezala askori, nahikoa zitzaigun antzematea oinarrizkoa: Karen Blixen daniarra zen, eta ingeles hitz egiterakoan, bazuen azentu bat, daniar gehienek izaten dutenaren antzekoa. Eta iruditu zitzaigun horretan ere, Meryl Streep-ek lan bikaina egin zuela.
Euskarari dagokionez, berriz, tikis-mikis jartzen gara, eta ni lehena. Aitzitik, uste dut hobe dugula zine-zuzendariez edo gidoigileez hitz egiten dugunean, sukaldariez pentsatzea. Haiek erabiltzen dituzte hizkuntza-baliabideak, nola sukaldariek erabiltzen dituzten espezieak eta belarrak: ‘kolorea’ eta ‘zaporea’ emateko azken produktuari, film bat izan edo plater bat.
Alde horretatik, uste dut Koldo Almandozek-eta oso lan ona egin zutela. Ez zen erraza, zeren ondarrutarrez barra-barra eginez gero, gehienok ez genukeen ulertuko. Irtenbidea izan zen pare bat pertsonaia batuaz hitz egiten, beste pare bat ondarrutar neutro samarrez berbetan (hurbiltzeko ikusle gehienei) eta tanta bat “ondarrutar petoz”, marinel beltza, zeina mintzatu zen oso labur, eta, beraz, ez zen problematikoa izan komunikazioaren ikuspegitik.
Alegiya, eta barka biezat berorrek atrebentzia, nik oso gustura ikusi nuela filma bera, besteak beste, ondo harilkatuta zegoelako, enkuadre zoragarriekin, primerako interpretazioekin, eta itsasaldeko kolorea eta zaporea neurrian eskaintzen zituelako. Ondo segi!”
