Los Xey, abentura baten kronika

Los Xey musika-talde donostiarra.

Atzo Donostian izan ginen, dokumental baten estreinaldian: Los Xey. Una historia de película, Eneko Olasagastiren eta David Berraondoren azken lana.

Estreinaldira joateko motiboak

Banituen motiboak estreinaldira joan nahi izateko. Batetik, mutikotan, sarri entzuten genion Los Xey taldeari Loiola Irratian; beraz, nire haurtzaroaren soinu-bandan dago talde donostiarra, zenbait abestirekin: Erramillete, Oh, Pepita, Menudo menú, El Aldeano…

Bestetik, gure aitari izugarri gustatzen zitzaion Los Xey taldea, baina haren atxikimentua beste nonbaitetik zetorkion: aita bera soinujolea zenez, miresmenez erreparatzen zion Pepito Iantzi taldeko soinujolearen lanari. Izan ere, gure aitarentzat, Soinujoleen Olinpoan hiru jole aparta zeuden: Pepito Iantzi, Enrike Zelaiaeta Miguel Bikondoa.

Dena esatera, Bego emaztea harrituta zegoen ikusita nire interesa dokumentala ikusteko, ez baitzituen kokatzen Los Xey bere txikitako iruditerian. Hala ere, gustura apuntatu zen estreinaldira.

Gerraosteko Donostian hasi

Dokumentala nagusiki gaztelaniaz dago, baina iruditu zitzaidan aukera hori bat datorrela Los Xey taldearen ibilbidearekin. Niri, behintzat, atzo ikusitako lanak gauza dezente argitu zizkidan taldearen hastapenaz, garapenaz eta gainbeheraz. Erritmo ona dauka, ondo konbinatzen ditu adituen elkarrizketak han eta hemen aurkitutako material grafiko eta soinuzkoarekin, senitartekoen adierazpenekin. Puntu hauek azpimarratuko nituzke:

  • Gerraoste zital hartan, Los Xey taldearen musika alaitasun-iturri izan zen jende askorentzat.
  • Arrakastaren giltza: prestakuntza tekniko aparta eta umorearen erabilera egokia.
  • Benetan harritu nintzen ikusita Golden Apple Quartet talde donostiarrak zenbat zor dion Los Xey taldeari ahotsen erabileran, umorearen kudeaketan, antzezpenetan…
  • Hogei urte iraun izana giro hartan, sekulako balentria iruditu zitzaidan.
  • Joan den mendeko 60. hamarkadak taldearen gainbehera markatu zuen: batetik, Latinamerikan gertatutako iraultzek aldatu egin zuten taldearen merkatuko baldintzak; bestetik, musikaren paradigma aldatu egin zen, Mendebaldean behintzat: Elvis, The Beatles, The Rolling Stones… agertu ziren, eta jendeak beste zerbait eskatzen zuen. Euskal Herrian bertan, Euskal Kanta Berriaagertzearekin batera, Los Xey fenomeno residual samarra geratu zen euskal irratietan. (Azken puntu hau nire uztakoa da, ez bainuen ikusi dokumentalean, berau amaitu baino bospasei minutu lehenago irten behar izan genuelako, autobusa hartze aldera).

Mila esker Eneko Olasagasti eta David Berraondo zuzendariei eta dokumentalean parte hartu zuten guztiei, Los Xey. Una historia de película dokumentu aparta izango baita hobeto ulertzeko garai bateko gure historia.

Kategoriak Zinea | Etiketak , , , , | Utzi iruzkina

Ramon anaia gogoan

Ramon anaiarekin, Donostian. (Argazkia: Bego Larrañaga)

Gaurko egunez hil zitzaigun, orain urtebete, Ramon anaia. Ia bi hilabete lehenago, abuztuaren 2an, glioblastoma bat antzeman zioten buruan, bi urte lehenago Begoña arreba hil zuen gaitz bera. Ramonek 71 urte zituen hil zenean.

Harrezkero, askotan sentitu izan dut haren falta, besterik ez bada esateko atzo Evenepoelek irabazi zuela txirrindularitzako munduko txapelketa, Bergarako herritarrek 20.000 argazki publiko jaitsi dituztela udal artxiboaren bilduma digitalizatu berritik, tartean osaba Felixen ezkontzako bi, edo Bartzelonako Sagrada Familian lehoi baten eta zezen baten buruak igoko dituztela bi dorretara… edo haren barrea sentitzeko, besterik ez bada.

Bera hil ostean bi artikulu idatzi nituen Faroan: Ramon Aranzabal: dolu-egunak eta Bost une Ramon anaiarekin. Besarkada handi bana Lierni emazteari eta Usue alabari.

Kategoriak Familia | Etiketak , , | Utzi iruzkina

Hogei urte geroago

Bakar-gelan, Santanderren, hezur-muinaren transplantea egin zidatenean. (Argazkia: Aitor Larrañaga)

2002ko irailaren 11 izan zen. Etxeko medikuak gomendatuta, Galdakaoko ospitalera joan ginen, begiratzera zergatik nuen barea handituta. Eta han, linfoma bat nuela esan zidaten, linfoma folikularra.

Bi urteko bidea egin nuen, lanera itzuli aurretik. Lehen urtean kimioterapia eta tratamentu monoklonala jaso nituen, Galdakaon bertan. Bigarrenean, aldiz, Santanderrera joan nintzen, bertan hezur-muinaren transplantea egitera, emailea Fatima arreba zela. Ondorengo hilabeteetan joan-etorrian ibili nintzen Kantabriako hiriburura, harik eta berriro Galdakaora itzuli nintzen arte, Jesus Ojanguren hematologoaren zaintza jasotzera.

Txile eta AEBak

Sustatun nire gaixotasunaz idatzi nuen lehen mezu hartan, Medikuak esan dit minbizia dudala, Txile eta AEBak aipatu nituen, bertan estatu-kolpe odoltsua (1973) eta Dorre Bikien eraistea (2001) gertatu baitziren irailak 11 zituen egunetan. Gaur egun Txile askoz hobeto dago. AEBek, ostera, beldurra ematen dute, bertan intolerantzia nagusitzen ari bait.

Katalunia bihotzean

Orduan ez nintzen konturatu irailaren 11 guztietan Kataluniak Diada ospatzen duela, katalanen eguna. Azken aldian, berriz, ordu asko egiten ditut Kataluniara begira: katalanez ari naiz irakurtzen eta katalana ikasten, ohartu bainaiz, hango politikarien ika-mikak gorabehera, miresten dudala herri katalana eta bertako kultura.

Hogei urte eta kito

Gogoan dut 2002ko irail hartan, Galdakaoko ospitalean nengoela, behin baino gehiago desiatu nuela hogei urte gehiago bizitzea, eta gero gerokoak, hartara Miren alaba ikusiko bainuen hazten.

Joan dira hogei urte haiek, eta Mirenek 27 urte ditu dagoeneko. Bete da nire orduko desira. Baina tarte honetan bi neba-arreba galdu ditugu: Begoña eta Ramon, biak glioblastoma batek jota, buruko gaitz oraingoz sendaezina. Eta bien falta sentitzen dut.

Leonard Cohen kantariaren azken diskoa gogoan, neuk ere esango dut: “gertu nago”. Gero gerokoak.

Kategoriak Minbizia | Etiketak , , , | 2 iruzkin

Bernardette superstar

Liburuaren azala eta Bernardette Soubirousen argazkia.

Joan den igandean Lurdan sartu bezain laster (frantsesez Lourdes), begi-bistan geratu zitzaigun Bernardette zela hango izarretako bat —bestea zen bertako Ama Birjina, zeina milaka eta milaka iruditan agertzen baitzen nonahi.

Bernardette Soubirous errotari baten alaba bat zen, eta elezaharrak dioenez, 14 urte zituela, inguru haietako koba batean Ama Birjina agertu zitzaion. Neskatila okzitaniarra zen (haren izena Marie-Bernarde Soubirous zen bere jatorrizko hizkuntzan), eta okzitanieraz baizik ez zuen hitz egiten. Ez omen zekien frantsesez. Haren historia, berriz, frantsesez kontatu da.

Hala ere, hona ekarri nahi dut lehen euskal nobela moderno onenetako batekin izan lezakeen loturagatik.

Artetxe, Saizarbitoria eta Corazón

Egunero hasten delako nobelaren 50. urteurrenaren harira, Ereinek prestatu zuen edizioan Ramon Saizarbitoria idazleak kontatzen du Jose Artetxe idazle azpeitiarrak errieta egin ziola Bernardetteren aurpegia erabiltzeagatik liburu haren azalean, zeina, besteak beste, abortuaz ziharduen. Halaxe kontatzen du Saizarbitoriak:

Kontua da, behin fitxategi aurrean nengoela eta Arteche bestaldean jaun gehiagorekin, aulkian atzera botata, ohi zuen bezala, halako batean, hatz erakuslearekin seinalatuz zera galdetu zidala: «Zu Saizarbitoria zera, ezta?» Ez zuen euskararik sekula erabiltzen, Bibliotekan behintzat. Ni pozik, ezagutu ninduelako; norbait nintzen; ez zidan, ba, eskainiko ikertzaileen areto baketsuan, non beti zeuden aulki libreak eta ez zen ikasleen algararik jasan behar, sartzeko baimena…? Baietz erantzun nion. Eta berak, orduan, sabaia dardara suminkorrez seinalatuz, «barkamena eskatu behar diozu Euskal Herriari belauniko» esan zidan, bere ahots burrunbatsuaz Jainkoaren hirak hartuta. Ni, txundituta, beldurtuta eta lotsatuta. (…) Gero, ez dakit nola, jakin nuen gizona haserretu zuena, nobela bera bainoago —ziur asko ez baitzen irakurtzera iritsi—, azala izan zela. Lehendabiziko argitalpenaren azala orain mundu zabalean ezaguna den Alberto Corazón diseinatzailearen lana da, eta bertan neska baten aurpegia azaltzen da. Artechek Santa Bernardetteren antza hartu zion, nonbait, eta pentsatu bide zuen asmo txarrez aukeratu genuela abortatu egiten duen protagonista irudikatzeko. Ez zen ideia txarra —bekatuaren kontra dagoen jende horrek bekatua baitu buruan—, baina niri behintzat ez zitzaidan halakorik burutik pasatu.

Saizarbitoriak esan duenez, Alberto Corazonek berak azaldu zion portadako emakumea ez dela Bernardette, ezpada “familia kontsideratzen zuen Donostiako Castells-Artetxetarretako neska bat”.

Goiko montajean biak agertzen dira, liburuaren azala eta Bernardette Soubirous-en aurpegia.

Kategoriak Bidaiak | Etiketak , , , , | 2 iruzkin

Asteburua Frantzian

Hanburgoko balleta ikusi ondoren, garagardo bat hartzen lagunekin.

Joan den asteburuan Tarben izan ginen, Frantzian, aprobetxatuta bertan Hanburgoko balletak dantzatu behar zuela. Hartara Marià Huguet dantzari gaztea ikusiko genuen, gure lagun katalan batzuen semea.

Herri polita da Tarbe, bertan lasai ibil daiteke. Eta inguru ederrak ditu, berde-berdeak. Eta atzean, beti, Pirinioak. Hori dela-eta, behin baino gehiagotan aipatu genuen dantza-ekitaldia astebete geroago izan balitz, Tourra inguruan izango genuela.

Dantza-ekitaldia Halle Marcadieu aspaldiko merkatu-plazan izan zen. Berez, Ghost Light (Argi-mamua) ikuskizuna konfinamendu garaian prestatua da, eta guk ikusi genuen formatu minimalistan. Bero pasatu genuen dantzaldian, baina ikuskizun ederra izan zen. Ekitaldia bukatutakoan, gure dantzaria agurtu eta garagardo bat hartu genuen han inguruan, Paris-Roubaix izeneko kafetegian.

Lurdatik Liernira

Igandean buelta egin behar genuenez, erabaki genuen Lurda bisitatzea (frantsesez Lourdes), aprobetxatuta gutako zenbaitek ikusi barik zutela. Ondoren, hantxe banatuko ginen katalanak eta euskaldunak.

Hamabi urte nituela izan nintzen Lurdan. Saturrarango seminarioan ginela, frantsez ikasgaia gainditzen genuenok Lurdera bidaia izan genuen opari. Halaxe joan nintzen ni, orduko ikaskideekin. Gehienontzat hura izan zen gure lehen bidaia atzerrira. Gogoan ditut Ipar Euskal Herrian ikusitako ikurriñak, Lourdesko egoitzan antolatu genuen liskarra espinaka-purea zela-eta, eta gauez basilika inguruan ikusitako jendetza, kandelen argitan.

Oraingoan beste begi batzuekin ikusi dut hura. Niagara ekarri zidan gogora, hura ere hotelez josita baitago. Baina hemen, jokoan barik, negozioa erlijioan oinarritzen da. Sartu ginenean basilikaren esparruan, beroa itzela zen, eta jendea (ez asko) taldetan zegoen banatuta, gerizpeak aprobetxaten: euretariko asko Asia eta Afrikako jendea.

Bazkaldu, berriz, Lurda inguruko laku batean egin genuen, patxada ederrean.

Etxera bueltan ginela, gutako batek mezua jaso zuen bere familia zati bat Lierniko ermitan zegoela, Ormaiztegiko herriak urtero bertan egiten duen erromerian, eta gure artean zetorren Liernik propsamena egin zigun: “joango gara?”. Eta, barre artean, joan egin ginen, bitxia baitzen Liernira joatea justu Lurdetik bueltan. Hantxe aspaldiko lagunekin elkartu, sagardo freskoa edan, argazkiak atera, eta, orduan bai, etxera bidean jarri ginen.

Bergaran geratu ginen, hori bai, Lierni agurtu eta bere artekoekin zurito bat hartzeko. Asteburu ederra.

Kategoriak Bidaiak | Etiketak , , , , , , , | Utzi iruzkina

Eskilantxarri, Saturraranen

Eskilantxarriko haitzak, Saturraranen (Mutriku).

Begi-ninietan dut iltzatuta Saturraran hondartzako haitzen soslaia. Oroitzapenak ere, zakukada bat, batez ere hamaika eta hamabi urterekin hango seminarioan igaro nuen garaian pilatutakoak. Hala ere, sekula ez dut jakin zer izen duten haitz haiek. Atzo arte.

Gari Araolazak galdera egin zien Ondarruko eta Mutrikuko txiolariei, zer izen duten Saturrarango haitzek, OpenStreetMap proiektuko mapan jarri nahi zuela-eta. Eta erantzuna berehala etorri zitzaion: Eskilantxarri.

Geroago, Ane Urkiolak informazio gehiago eskaini zigun, ondo uler genezan hitz haren esangura:

Mutrikun, garai batean, zikoinari “eskilantxa” deitzen zitzaion eta han egiten zuenez bere kabitxoa: eskilantxa + harri > eskilantxarri. Kanta ere badauka.

Txio berean Anek jakinarazi zigun beste izen ere badutela Saturrarango haitzek: Satur eta Aran, kondaira batetik omen datorrena. Ederragoa delakoan, ostera, ni toponimikoarekin geratzen naiz. Eta horregatik idatzi dut Faroan, berau baita orain nire memoria osagarria.

Bide batez, mila esker Gari Araolaza eta Ane Urkiola lagunei, informazio hau emateagatik.

PD1: Antza denez, ez dago argi Eskilantxarri hitzaren jatorria. Gari Araolazak, behintzat, horixe esan dit: “Izena horrela dela segurua da, jatorria ez hainbeste, itxura denez”. Eta horretarako Asier Sarasuaren txio bat aipatzen du, hauxe:

“Eskilantxa” (zikoinaren) kontu horrek ez dakit ze oinarri eukiko daben. Barandiaranen aipu hori besterik ez dago (Ataunen jasua, gainera); sekula beste inon ez da agertu. Zikoina baten habixia hatx horren gaiñian be, ez da oso sinesgarrixa. Neretzat, behintzat, zalantzazkua.

Ni toponimoarekin geratuko naiz. Asierri ere, eskerrik asko kontuan argi gehiago jartzearren.

PD2: Horrela geratu dira izendatuta Saturrarango haitzak OpenStreetMaps-en, Gari Araolazari esker:

Kategoriak Geografia | Etiketak , , , , , | Utzi iruzkina

Mendizabaldarrak Untzillan

Untzillako elizaurrean, Tomasa, Baldomera eta Juana izekoekin.

Joan den larunbatean gure amaren aldeko familiak hitzordua zuen Untzillako elkartean, ospatu nahi genuen-eta izeko Baldomerak 102 urte bete zituela eta haren ahizpa Tomasa ere gurekin izango zela, Juana beste ahizparekin batera.

Untzilla Aramaioko auzoa bada ere, Araba beraz, guretzat dena hasi zen ehunka metro beherago, Uritte baserrian, berau Gellao auzokoa, Eskoriatza beraz. Han Mendizabal-Beitia familiak, gure aiton-amonek, 12 seme-alaba eduki zituzten: bederatzi neska eta hiru mutil.

Gure ama Paula neska haietako bat zen. Baina bera eta beste zortzi neba-arreba dagoeneko hilda daude. Hiru baino ez dira bizirik geratzen, hirurak emakumeak: Baldomera (102 urte), Tomasa (92) eta Juana (87).

Haien inguruan elkartu ginen zazpi iloba, batzuk beren bikotekideekin. Non eta Untzillan, hiru izekoek primeran ezagutzen zuten lekuan, bertan izan zuten-eta lehen eskola, justu gaur egun soziedadea dagoen lekuan.

Bazkari gogoangarria izan zen. Denok itzuli ginen etxera sentipen horrekin.

Kategoriak Familia | Etiketak , , , , , , | Utzi iruzkina

Ia hogei urtez Jesus Ojangurenekin

Jesus Ojanguren hematologoarekin 2012an, Galdakaoko Ospitalean.

Hil honen amaieran Jesus Ojanguren hematologoak erretiroa hartuko du. Hori dela-eta, eta aprobetxatuta Galdakaoko Ospitalera joan naizela begiak-eta artatzera, agur eta eskerrik asko esatera joan natzaio Eguneko Ospitalera, gaur hantxe baitzegoen.

Jende asko zuen zain, eta agurra laburra bezain sentitua izan da. Eskerrak eman dizkiot bihotz bihotzetik, eta zorterik onena opa diot aurrerantzerako. Oraindik ere elkar ikusiko dugula esanez banatu gara, ni hunkituta.

Izan ere, ia hogei urtez izan dut Jesus nire osasuna zaintzen. 2002ko irailaren 11n Galdakaon ospitaleratu nindutenean, bera egokitu zitzaidan mediku, eta biharamunean berak esan zidan minbizia nuela, eta zelako pausoak egingo genituen linfoma hura osatzeko. Urte hauetan ezinago pozik ibili naiz berarekin.

2005ean, ondorengo lerroak eskaini nizkion Medikuak esan dit minbizia dudalaliburuaren hasieran:

Zorte itzela izan dut, mediku bat aparta aurkitu bainuen Galdakaoko Ospitalean: Jesus Ojanguren. Aditua, jantzia, eta komunikatzaile ezin hobea,entzuten eta gauzak azaltzen dakiena. Izugarri lagundu zidan gaixotasunari behar bezala begiratzen.

Pozten naiz beragatik, behin erretiroa hartuta, aukera izango du-eta bere zaletasunak gehiago landu eta nahi duena egiteko. Bere paziente izan garenok beti esan dezakegu zorte itzela izan genuela bera gure mediku izanda.

Eskerrik asko, Jesus, eta zorterik onena aurrerantzean!

Kategoriak Minbizia | Etiketak , , , , , | Utzi iruzkina

Liburu-saltzaile adoretsua

Sylvia Beach eta Ernest Hemingway bi lagunekin, Shakespeare and Company liburu-dendaren aurrean.

Bazen behin Europan hiri bat distiratsua, Paris. XX. mende hasieran Frantziako hiriburuak sekulako argia hedatzen zuen Mendebalean. Bertan era guztietako sortzaileak elkartzen ziren: pintoreak, eskultoreak, publizistak, musikariak, aktoreak, idazleak… Jende gazte asko, mundua jateko prest.

La llibretera de París / Parisko liburu-saltzailea nobelak, berau Kerri Maheridazlearena, kontatzen digu modu fikzionatuan zelan Sylvia Beach gazte amerikarra iritsi zen Parisera Lehen Mundu Gerra hastear zela, eta, tirriki-tarraka, zelako eragina izan zuen Parisko kultur mugimenduan Shakespeare and Company liburu-dendaren bidez.

Sylvia Beach gazteak liburuak maite zituen, eta Adrienne Monnier liburu-saltzailea ezagutu ondoren, eta hark animatuta, bere liburu-denda sortu zuen, bertan ingelesezko liburuak eta aldizkariak saltzeko. Gerla Handia hasia zegoen liburu-denda ireki zuenean, eta, poliki-poliki, saltoki hartan hasi ziren agertzen AEBetatik eta Britainia Handitik iritsitako idazleak: Ezra Pound, Ernest Hemingway, Scott Fitzgerald, Gertrude Stein, Henry Miller… Baita frantsesak eta beste herrialdetakoak ere, hala nola, Andre Gide, Paul Valéry, Jules Romains, Samuel Beckett eta James Joyce, besteak beste.

Shakespeare and Company bigarren etxetzat hartu zuten Parisera erbestetik iritsitako idazle gazte gehienek, eta bertan egosi ziren kultur proiektu dezente. Horregatik bihurtu zen mitikoetan mitiko liburu-denda hura. Eta, argitaletxe izan barik, berak argitaratu zuelako Ulises artean nobela jazartua, eta gero XX. mendeko lan gorenekotzat jo izan dena. Hain zuzen ere, liburuak orrialde asko eta onak eskaintzen dizkio Sylvia Beach-en eta James Joyce-ren arteko harremanari eta Ulises argitaratzeko bizi izandako kalapitei.

Plazer handiz irakurri dut liburu hau, eta beronen bidez XX. mende hasierako Paris distiratsuan murgildu naiz, beti ere Sylvia Beach erabakimen handiko liburu-saltzailearen eskutik.

Kategoriak Liburuak | Etiketak , , , , , | 2 iruzkin

Poesia, zaurien ukendu

Ainhoa Urien eta bere liburua.

A zelako gozatua hartu dudan Ainhoa Urien idazlearen Poesia, zaurien ukenduliburua irakurtzen. Berau ustekabez iritsi zait esku artera, emazteak ekarri baitzuen etxera, Elorrioko irakurketa taldeak hil honetan horixe erabiliko duelako. Seguruenik ustekabeak areagotu baino ez du egin gozatua.

Zenbait egunez deika moduan izan dut liburua, idazlea erabat ezezaguna nuen arren, beharbada azalean Xabier Lete ikusten nuelako, akaso Pamielako liburuek gura barik ere erakartzen nautelako. Halako batean, hartu liburua, jarri eta irakurtzen hasi nintzen. Lehen jarrialdian Joxerra Garziaren hitzaurreak bultzatu ninduen aurrera egitera. Eta, behin hasita, Ainhoa Urienen prosak eta planteamentuak eraman ninduten airean.

Antza denez, dena hasi zen 2009ko udan, egileak 14 urte zituela, bere amak Xabier Leteren “Egunsentiaren esku izoztuak” poema-liburua oparitu zionean. Hantxe erne zitzaion egileari Xabier Leterenganako eta haren lanarekiko lilura, eta liburu hau idaztera bultzatu du.

Liburua altxor txiki bat iruditu zait, Ainhoa Urienek jakintzaz, zintzotasunez, enpatiaz eta heldutasunez osatu duena, euskara miresgarrian. 127 orrialdetan Xabier Leteren bizitzan eta poesian murgildu da, eta eskutik eraman gaitu, guk ere hobeto uler dezagun Leteren mezua.

Zelan liteke hain neska gazteak (26 urte baino ez ditu) halako trebetasunez mugitzea poesiaren eta filosofiaren esparruetan, halako eran non eremu horietan ezjakinak garenok ere pozaren harriduraz gidatzen gaituen? Poesia ez ezik, prosa ere ukendu bihurtu du Ainhoa Urienek liburu honetan, irakurleon gozamenerako.

Kategoriak Liburuak | Etiketak , , , , , | Utzi iruzkina