Emakume aborigena, beltza, ama eta politikaria

Data: 2022(e)ko azaroaren 10a Egilea: Joxe Aranzabal
Alex Irving, Canberrako parlamentuan.

Australiatik iritsi zaigu aurten ikusi ditugun serietan onenetako bat: Total Control.Bertan protagonista nagusia emakume aborigen bat da, beltza eta mutiko baten guraso bakarra.

Berak gura barik, Alex Irving emakumea (horrela deitzen baita gure protagonista) albiste da Australiako telebista guztietan, eta jendearen miresmena jasotzen du. Rachel Anderson Australiako lehen ministroak ikusi egin du gertatutakoa, eta, bere popularitatea lurrean dagoenez, fitxatu egiten du Alex, berau senatari izendatuta. Alexek onartu egiten du izendapena, eta Canberra hirira doa, Australiako hiriburu politikora.

Horra zirriborratuta zertaz doan seriea. Alex emakume poliedrikoa da, zikindu egiten da politikan, baina aurrera egiten du, halamoduz, bere helburuarekin: Australiako aborigenen ahotsa Canberrako parlamentura eramatea. Bidean oztopo ugari aurkituko ditu, bere komunitatean eta bere familian, baina nagusiki Australiako elite politikoan, nagusiki gizon zuriz osatua.

Antzezpena oso ona da serie honetan, produkzioa ere bai, eta hariak sekula ez du tentsioa galtzen, ez eta une mortuetan ere. Hau guztiau fikzioa da, baina fikzio oso errealista, bertan estalki barik erakusten baitira Australiak dituen zenbait arazo.

Oraingoz bi sasoi ditu miniserie honek, bakoitza sei kapitulukoa. Lehenengoarekin izugarri gozatu dugu, eta laster hasiko gara bigarrenarekin. Filminen aurkituko duzue.

Kategoriak Telebista | Etiketak , , , , | Utzi iruzkina

70 urte. Horietatik 20, opari

Data: 2022(e)ko azaroaren 9a Egilea: Joxe Aranzabal
Garai herrian, Bego, Mikel eta Fatimarekin.

Atzo 70 urte bete nituen. Bezperan, izeko Baldomerarekin hitz egiten (berak 102 ditu), galdetu zidan zenbat egingo nituen, eta harritu egin zen: “Ez da izango! Oraindik gogoan zaitut umetan eskaileretan gora Uritte baserrian, eta ezin dut sinetsi ume hark 70 urte bete dituela!”. Barre egin genuen gogotik.

Urte horietatik, azken hogei urteak esan liteke opariz bizi izan ditudala, 50 urte betetzear nintzela, linfoma folikular bat izan bainuen, minbizi mota bat odolean eragiten duena. Eta Fatima arrebak orduan emandako hezur-muinari esker, hementxe nago pozez kantari.

Urtebetetze-eguna ohi baino lasaiago joan zen. Familiakoen eta pare bat lagunen zorion-agurrez gain, ez nuen bestelako mezurik jaso, ez sarean, ez eta lankide ohien partetik ere. Eta ni eroso horrekin, gustura bizi naiz-eta anonimato honetan.

Goiza aprobetxatu nuen ordenagailu bat erosteko, nire oraingoa zahartzaroaren azkenetan baitago nirekin 11 urte eginda.

Eguerdian, berriz, Garaira joan ginen bazkaltzera, Durangaldeko herri benetan ederra, Garai izeneko jatetxera. Fatima bera, Mikel koinatua, Bego emaztea eta laurok joan ginen. Bazkari zoragarria izan zen: lekua, jan-edanak, zerbitzua eta kalitate-prezioa.

Arratsaldean, ostera, Mondragoera joan ginen, 918 gau izeneko dokumentala ikustera. Bertan Arantza Santestebanek kontatzen du, oso modu partikularrean, Espainiako espetxeetan igarotako denbora, 918 gau eta egun, 2007an Seguran Espainiako poliziak berau atxilotu ondoren.

Arrasaten zenbait lagun agurtu nituen, Musakolakoak batzuk, nire auzokoak, eta baita Jesus Garmendia aspaldiko adiskidea eta lankide ohia ere. Jesusek abisatu zidan aprobetxatzeko urte hauek, benetako marra gorria 80 urte betetakoan zeharkatzen omen delako.

Eguna amaitzeko, Total Control serie australiarraren azken atala ikusi genuen, hobeto esanda, lehen urteko azken kapitulua. Baina horretaz hihar hitz egingo dizuet.

Kategoriak Familia | Etiketak , , , | 2 iruzkin

Los Xey, abentura baten kronika

Data: 2022(e)ko urriaren 26a Egilea: Joxe Aranzabal
Los Xey musika-talde donostiarra.

Atzo Donostian izan ginen, dokumental baten estreinaldian: Los Xey. Una historia de película, Eneko Olasagastiren eta David Berraondoren azken lana.

Estreinaldira joateko motiboak

Banituen motiboak estreinaldira joan nahi izateko. Batetik, mutikotan, sarri entzuten genion Los Xey taldeari Loiola Irratian; beraz, nire haurtzaroaren soinu-bandan dago talde donostiarra, zenbait abestirekin: Erramillete, Oh, Pepita, Menudo menú, El Aldeano…

Bestetik, gure aitari izugarri gustatzen zitzaion Los Xey taldea, baina haren atxikimentua beste nonbaitetik zetorkion: aita bera soinujolea zenez, miresmenez erreparatzen zion Pepito Iantzi taldeko soinujolearen lanari. Izan ere, gure aitarentzat, Soinujoleen Olinpoan hiru jole aparta zeuden: Pepito Iantzi, Enrike Zelaiaeta Miguel Bikondoa.

Dena esatera, Bego emaztea harrituta zegoen ikusita nire interesa dokumentala ikusteko, ez baitzituen kokatzen Los Xey bere txikitako iruditerian. Hala ere, gustura apuntatu zen estreinaldira.

Gerraosteko Donostian hasi

Dokumentala nagusiki gaztelaniaz dago, baina iruditu zitzaidan aukera hori bat datorrela Los Xey taldearen ibilbidearekin. Niri, behintzat, atzo ikusitako lanak gauza dezente argitu zizkidan taldearen hastapenaz, garapenaz eta gainbeheraz. Erritmo ona dauka, ondo konbinatzen ditu adituen elkarrizketak han eta hemen aurkitutako material grafiko eta soinuzkoarekin, senitartekoen adierazpenekin. Puntu hauek azpimarratuko nituzke:

  • Gerraoste zital hartan, Los Xey taldearen musika alaitasun-iturri izan zen jende askorentzat.
  • Arrakastaren giltza: prestakuntza tekniko aparta eta umorearen erabilera egokia.
  • Benetan harritu nintzen ikusita Golden Apple Quartet talde donostiarrak zenbat zor dion Los Xey taldeari ahotsen erabileran, umorearen kudeaketan, antzezpenetan…
  • Hogei urte iraun izana giro hartan, sekulako balentria iruditu zitzaidan.
  • Joan den mendeko 60. hamarkadak taldearen gainbehera markatu zuen: batetik, Latinamerikan gertatutako iraultzek aldatu egin zuten taldearen merkatuko baldintzak; bestetik, musikaren paradigma aldatu egin zen, Mendebaldean behintzat: Elvis, The Beatles, The Rolling Stones… agertu ziren, eta jendeak beste zerbait eskatzen zuen. Euskal Herrian bertan, Euskal Kanta Berriaagertzearekin batera, Los Xey fenomeno residual samarra geratu zen euskal irratietan. (Azken puntu hau nire uztakoa da, ez bainuen ikusi dokumentalean, berau amaitu baino bospasei minutu lehenago irten behar izan genuelako, autobusa hartze aldera).

Mila esker Eneko Olasagasti eta David Berraondo zuzendariei eta dokumentalean parte hartu zuten guztiei, Los Xey. Una historia de película dokumentu aparta izango baita hobeto ulertzeko garai bateko gure historia.

Kategoriak Zinea | Etiketak , , , , | Utzi iruzkina

Ramon anaia gogoan

Data: 2022(e)ko irailaren 26a Egilea: Joxe Aranzabal
Ramon anaiarekin, Donostian. (Argazkia: Bego Larrañaga)

Gaurko egunez hil zitzaigun, orain urtebete, Ramon anaia. Ia bi hilabete lehenago, abuztuaren 2an, glioblastoma bat antzeman zioten buruan, bi urte lehenago Begoña arreba hil zuen gaitz bera. Ramonek 71 urte zituen hil zenean.

Harrezkero, askotan sentitu izan dut haren falta, besterik ez bada esateko atzo Evenepoelek irabazi zuela txirrindularitzako munduko txapelketa, Bergarako herritarrek 20.000 argazki publiko jaitsi dituztela udal artxiboaren bilduma digitalizatu berritik, tartean osaba Felixen ezkontzako bi, edo Bartzelonako Sagrada Familian lehoi baten eta zezen baten buruak igoko dituztela bi dorretara… edo haren barrea sentitzeko, besterik ez bada.

Bera hil ostean bi artikulu idatzi nituen Faroan: Ramon Aranzabal: dolu-egunak eta Bost une Ramon anaiarekin. Besarkada handi bana Lierni emazteari eta Usue alabari.

Kategoriak Familia | Etiketak , , | Utzi iruzkina

Hogei urte geroago

Data: 2022(e)ko irailaren 11a Egilea: Joxe Aranzabal
Bakar-gelan, Santanderren, hezur-muinaren transplantea egin zidatenean. (Argazkia: Aitor Larrañaga)

2002ko irailaren 11 izan zen. Etxeko medikuak gomendatuta, Galdakaoko ospitalera joan ginen, begiratzera zergatik nuen barea handituta. Eta han, linfoma bat nuela esan zidaten, linfoma folikularra.

Bi urteko bidea egin nuen, lanera itzuli aurretik. Lehen urtean kimioterapia eta tratamentu monoklonala jaso nituen, Galdakaon bertan. Bigarrenean, aldiz, Santanderrera joan nintzen, bertan hezur-muinaren transplantea egitera, emailea Fatima arreba zela. Ondorengo hilabeteetan joan-etorrian ibili nintzen Kantabriako hiriburura, harik eta berriro Galdakaora itzuli nintzen arte, Jesus Ojanguren hematologoaren zaintza jasotzera.

Txile eta AEBak

Sustatun nire gaixotasunaz idatzi nuen lehen mezu hartan, Medikuak esan dit minbizia dudala, Txile eta AEBak aipatu nituen, bertan estatu-kolpe odoltsua (1973) eta Dorre Bikien eraistea (2001) gertatu baitziren irailak 11 zituen egunetan. Gaur egun Txile askoz hobeto dago. AEBek, ostera, beldurra ematen dute, bertan intolerantzia nagusitzen ari bait.

Katalunia bihotzean

Orduan ez nintzen konturatu irailaren 11 guztietan Kataluniak Diada ospatzen duela, katalanen eguna. Azken aldian, berriz, ordu asko egiten ditut Kataluniara begira: katalanez ari naiz irakurtzen eta katalana ikasten, ohartu bainaiz, hango politikarien ika-mikak gorabehera, miresten dudala herri katalana eta bertako kultura.

Hogei urte eta kito

Gogoan dut 2002ko irail hartan, Galdakaoko ospitalean nengoela, behin baino gehiago desiatu nuela hogei urte gehiago bizitzea, eta gero gerokoak, hartara Miren alaba ikusiko bainuen hazten.

Joan dira hogei urte haiek, eta Mirenek 27 urte ditu dagoeneko. Bete da nire orduko desira. Baina tarte honetan bi neba-arreba galdu ditugu: Begoña eta Ramon, biak glioblastoma batek jota, buruko gaitz oraingoz sendaezina. Eta bien falta sentitzen dut.

Leonard Cohen kantariaren azken diskoa gogoan, neuk ere esango dut: “gertu nago”. Gero gerokoak.

Kategoriak Minbizia | Etiketak , , , | 2 iruzkin

Bernardette superstar

Data: 2022(e)ko uztailaren 15a Egilea: Joxe Aranzabal
Liburuaren azala eta Bernardette Soubirousen argazkia.

Joan den igandean Lurdan sartu bezain laster (frantsesez Lourdes), begi-bistan geratu zitzaigun Bernardette zela hango izarretako bat —bestea zen bertako Ama Birjina, zeina milaka eta milaka iruditan agertzen baitzen nonahi.

Bernardette Soubirous errotari baten alaba bat zen, eta elezaharrak dioenez, 14 urte zituela, inguru haietako koba batean Ama Birjina agertu zitzaion. Neskatila okzitaniarra zen (haren izena Marie-Bernarde Soubirous zen bere jatorrizko hizkuntzan), eta okzitanieraz baizik ez zuen hitz egiten. Ez omen zekien frantsesez. Haren historia, berriz, frantsesez kontatu da.

Hala ere, hona ekarri nahi dut lehen euskal nobela moderno onenetako batekin izan lezakeen loturagatik.

Artetxe, Saizarbitoria eta Corazón

Egunero hasten delako nobelaren 50. urteurrenaren harira, Ereinek prestatu zuen edizioan Ramon Saizarbitoria idazleak kontatzen du Jose Artetxe idazle azpeitiarrak errieta egin ziola Bernardetteren aurpegia erabiltzeagatik liburu haren azalean, zeina, besteak beste, abortuaz ziharduen. Halaxe kontatzen du Saizarbitoriak:

Kontua da, behin fitxategi aurrean nengoela eta Arteche bestaldean jaun gehiagorekin, aulkian atzera botata, ohi zuen bezala, halako batean, hatz erakuslearekin seinalatuz zera galdetu zidala: «Zu Saizarbitoria zera, ezta?» Ez zuen euskararik sekula erabiltzen, Bibliotekan behintzat. Ni pozik, ezagutu ninduelako; norbait nintzen; ez zidan, ba, eskainiko ikertzaileen areto baketsuan, non beti zeuden aulki libreak eta ez zen ikasleen algararik jasan behar, sartzeko baimena…? Baietz erantzun nion. Eta berak, orduan, sabaia dardara suminkorrez seinalatuz, «barkamena eskatu behar diozu Euskal Herriari belauniko» esan zidan, bere ahots burrunbatsuaz Jainkoaren hirak hartuta. Ni, txundituta, beldurtuta eta lotsatuta. (…) Gero, ez dakit nola, jakin nuen gizona haserretu zuena, nobela bera bainoago —ziur asko ez baitzen irakurtzera iritsi—, azala izan zela. Lehendabiziko argitalpenaren azala orain mundu zabalean ezaguna den Alberto Corazón diseinatzailearen lana da, eta bertan neska baten aurpegia azaltzen da. Artechek Santa Bernardetteren antza hartu zion, nonbait, eta pentsatu bide zuen asmo txarrez aukeratu genuela abortatu egiten duen protagonista irudikatzeko. Ez zen ideia txarra —bekatuaren kontra dagoen jende horrek bekatua baitu buruan—, baina niri behintzat ez zitzaidan halakorik burutik pasatu.

Saizarbitoriak esan duenez, Alberto Corazonek berak azaldu zion portadako emakumea ez dela Bernardette, ezpada “familia kontsideratzen zuen Donostiako Castells-Artetxetarretako neska bat”.

Goiko montajean biak agertzen dira, liburuaren azala eta Bernardette Soubirous-en aurpegia.

Kategoriak Bidaiak | Etiketak , , , , | 2 iruzkin

Asteburua Frantzian

Data: 2022(e)ko uztailaren 13a Egilea: Joxe Aranzabal
Hanburgoko balleta ikusi ondoren, garagardo bat hartzen lagunekin.

Joan den asteburuan Tarben izan ginen, Frantzian, aprobetxatuta bertan Hanburgoko balletak dantzatu behar zuela. Hartara Marià Huguet dantzari gaztea ikusiko genuen, gure lagun katalan batzuen semea.

Herri polita da Tarbe, bertan lasai ibil daiteke. Eta inguru ederrak ditu, berde-berdeak. Eta atzean, beti, Pirinioak. Hori dela-eta, behin baino gehiagotan aipatu genuen dantza-ekitaldia astebete geroago izan balitz, Tourra inguruan izango genuela.

Dantza-ekitaldia Halle Marcadieu aspaldiko merkatu-plazan izan zen. Berez, Ghost Light (Argi-mamua) ikuskizuna konfinamendu garaian prestatua da, eta guk ikusi genuen formatu minimalistan. Bero pasatu genuen dantzaldian, baina ikuskizun ederra izan zen. Ekitaldia bukatutakoan, gure dantzaria agurtu eta garagardo bat hartu genuen han inguruan, Paris-Roubaix izeneko kafetegian.

Lurdatik Liernira

Igandean buelta egin behar genuenez, erabaki genuen Lurda bisitatzea (frantsesez Lourdes), aprobetxatuta gutako zenbaitek ikusi barik zutela. Ondoren, hantxe banatuko ginen katalanak eta euskaldunak.

Hamabi urte nituela izan nintzen Lurdan. Saturrarango seminarioan ginela, frantsez ikasgaia gainditzen genuenok Lurdera bidaia izan genuen opari. Halaxe joan nintzen ni, orduko ikaskideekin. Gehienontzat hura izan zen gure lehen bidaia atzerrira. Gogoan ditut Ipar Euskal Herrian ikusitako ikurriñak, Lourdesko egoitzan antolatu genuen liskarra espinaka-purea zela-eta, eta gauez basilika inguruan ikusitako jendetza, kandelen argitan.

Oraingoan beste begi batzuekin ikusi dut hura. Niagara ekarri zidan gogora, hura ere hotelez josita baitago. Baina hemen, jokoan barik, negozioa erlijioan oinarritzen da. Sartu ginenean basilikaren esparruan, beroa itzela zen, eta jendea (ez asko) taldetan zegoen banatuta, gerizpeak aprobetxaten: euretariko asko Asia eta Afrikako jendea.

Bazkaldu, berriz, Lurda inguruko laku batean egin genuen, patxada ederrean.

Etxera bueltan ginela, gutako batek mezua jaso zuen bere familia zati bat Lierniko ermitan zegoela, Ormaiztegiko herriak urtero bertan egiten duen erromerian, eta gure artean zetorren Liernik propsamena egin zigun: “joango gara?”. Eta, barre artean, joan egin ginen, bitxia baitzen Liernira joatea justu Lurdetik bueltan. Hantxe aspaldiko lagunekin elkartu, sagardo freskoa edan, argazkiak atera, eta, orduan bai, etxera bidean jarri ginen.

Bergaran geratu ginen, hori bai, Lierni agurtu eta bere artekoekin zurito bat hartzeko. Asteburu ederra.

Kategoriak Bidaiak | Etiketak , , , , , , , | Utzi iruzkina

Eskilantxarri, Saturraranen

Data: 2022(e)ko maiatzaren 30a Egilea: Joxe Aranzabal
Eskilantxarriko haitzak, Saturraranen (Mutriku).

Begi-ninietan dut iltzatuta Saturraran hondartzako haitzen soslaia. Oroitzapenak ere, zakukada bat, batez ere hamaika eta hamabi urterekin hango seminarioan igaro nuen garaian pilatutakoak. Hala ere, sekula ez dut jakin zer izen duten haitz haiek. Atzo arte.

Gari Araolazak galdera egin zien Ondarruko eta Mutrikuko txiolariei, zer izen duten Saturrarango haitzek, OpenStreetMap proiektuko mapan jarri nahi zuela-eta. Eta erantzuna berehala etorri zitzaion: Eskilantxarri.

Geroago, Ane Urkiolak informazio gehiago eskaini zigun, ondo uler genezan hitz haren esangura:

Mutrikun, garai batean, zikoinari “eskilantxa” deitzen zitzaion eta han egiten zuenez bere kabitxoa: eskilantxa + harri > eskilantxarri. Kanta ere badauka.

Txio berean Anek jakinarazi zigun beste izen ere badutela Saturrarango haitzek: Satur eta Aran, kondaira batetik omen datorrena. Ederragoa delakoan, ostera, ni toponimikoarekin geratzen naiz. Eta horregatik idatzi dut Faroan, berau baita orain nire memoria osagarria.

Bide batez, mila esker Gari Araolaza eta Ane Urkiola lagunei, informazio hau emateagatik.

PD1: Antza denez, ez dago argi Eskilantxarri hitzaren jatorria. Gari Araolazak, behintzat, horixe esan dit: “Izena horrela dela segurua da, jatorria ez hainbeste, itxura denez”. Eta horretarako Asier Sarasuaren txio bat aipatzen du, hauxe:

“Eskilantxa” (zikoinaren) kontu horrek ez dakit ze oinarri eukiko daben. Barandiaranen aipu hori besterik ez dago (Ataunen jasua, gainera); sekula beste inon ez da agertu. Zikoina baten habixia hatx horren gaiñian be, ez da oso sinesgarrixa. Neretzat, behintzat, zalantzazkua.

Ni toponimoarekin geratuko naiz. Asierri ere, eskerrik asko kontuan argi gehiago jartzearren.

PD2: Horrela geratu dira izendatuta Saturrarango haitzak OpenStreetMaps-en, Gari Araolazari esker:

Kategoriak Geografia | Etiketak , , , , , | Utzi iruzkina

Mendizabaldarrak Untzillan

Data: 2022(e)ko maiatzaren 12a Egilea: Joxe Aranzabal
Untzillako elizaurrean, Tomasa, Baldomera eta Juana izekoekin.

Joan den larunbatean gure amaren aldeko familiak hitzordua zuen Untzillako elkartean, ospatu nahi genuen-eta izeko Baldomerak 102 urte bete zituela eta haren ahizpa Tomasa ere gurekin izango zela, Juana beste ahizparekin batera.

Untzilla Aramaioko auzoa bada ere, Araba beraz, guretzat dena hasi zen ehunka metro beherago, Uritte baserrian, berau Gellao auzokoa, Eskoriatza beraz. Han Mendizabal-Beitia familiak, gure aiton-amonek, 12 seme-alaba eduki zituzten: bederatzi neska eta hiru mutil.

Gure ama Paula neska haietako bat zen. Baina bera eta beste zortzi neba-arreba dagoeneko hilda daude. Hiru baino ez dira bizirik geratzen, hirurak emakumeak: Baldomera (102 urte), Tomasa (92) eta Juana (87).

Haien inguruan elkartu ginen zazpi iloba, batzuk beren bikotekideekin. Non eta Untzillan, hiru izekoek primeran ezagutzen zuten lekuan, bertan izan zuten-eta lehen eskola, justu gaur egun soziedadea dagoen lekuan.

Bazkari gogoangarria izan zen. Denok itzuli ginen etxera sentipen horrekin.

Kategoriak Familia | Etiketak , , , , , , | Utzi iruzkina

Ia hogei urtez Jesus Ojangurenekin

Data: 2022(e)ko maiatzaren 9a Egilea: Joxe Aranzabal
Jesus Ojanguren hematologoarekin 2012an, Galdakaoko Ospitalean.

Hil honen amaieran Jesus Ojanguren hematologoak erretiroa hartuko du. Hori dela-eta, eta aprobetxatuta Galdakaoko Ospitalera joan naizela begiak-eta artatzera, agur eta eskerrik asko esatera joan natzaio Eguneko Ospitalera, gaur hantxe baitzegoen.

Jende asko zuen zain, eta agurra laburra bezain sentitua izan da. Eskerrak eman dizkiot bihotz bihotzetik, eta zorterik onena opa diot aurrerantzerako. Oraindik ere elkar ikusiko dugula esanez banatu gara, ni hunkituta.

Izan ere, ia hogei urtez izan dut Jesus nire osasuna zaintzen. 2002ko irailaren 11n Galdakaon ospitaleratu nindutenean, bera egokitu zitzaidan mediku, eta biharamunean berak esan zidan minbizia nuela, eta zelako pausoak egingo genituen linfoma hura osatzeko. Urte hauetan ezinago pozik ibili naiz berarekin.

2005ean, ondorengo lerroak eskaini nizkion Medikuak esan dit minbizia dudalaliburuaren hasieran:

Zorte itzela izan dut, mediku bat aparta aurkitu bainuen Galdakaoko Ospitalean: Jesus Ojanguren. Aditua, jantzia, eta komunikatzaile ezin hobea,entzuten eta gauzak azaltzen dakiena. Izugarri lagundu zidan gaixotasunari behar bezala begiratzen.

Pozten naiz beragatik, behin erretiroa hartuta, aukera izango du-eta bere zaletasunak gehiago landu eta nahi duena egiteko. Bere paziente izan garenok beti esan dezakegu zorte itzela izan genuela bera gure mediku izanda.

Eskerrik asko, Jesus, eta zorterik onena aurrerantzean!

Kategoriak Minbizia | Etiketak , , , , , | Utzi iruzkina