Begi-ninietan dut iltzatuta Saturraran hondartzako haitzen soslaia. Oroitzapenak ere, zakukada bat, batez ere hamaika eta hamabi urterekin hango seminarioan igaro nuen garaian pilatutakoak. Hala ere, sekula ez dut jakin zer izen duten haitz haiek. Atzo arte.
Gari Araolazak galdera egin zien Ondarruko eta Mutrikuko txiolariei, zer izen duten Saturrarango haitzek, OpenStreetMap proiektuko mapan jarri nahi zuela-eta. Eta erantzuna berehala etorri zitzaion: Eskilantxarri.
Geroago, Ane Urkiolak informazio gehiago eskaini zigun, ondo uler genezan hitz haren esangura:
Mutrikun, garai batean, zikoinari “eskilantxa” deitzen zitzaion eta han egiten zuenez bere kabitxoa: eskilantxa + harri > eskilantxarri. Kanta ere badauka.
Txio berean Anek jakinarazi zigun beste izen ere badutela Saturrarango haitzek: Satur eta Aran, kondaira batetik omen datorrena. Ederragoa delakoan, ostera, ni toponimikoarekin geratzen naiz. Eta horregatik idatzi dut Faroan, berau baita orain nire memoria osagarria.
PD1: Antza denez, ez dago argi Eskilantxarri hitzaren jatorria. Gari Araolazak, behintzat, horixe esan dit: “Izena horrela dela segurua da, jatorria ez hainbeste, itxura denez”. Eta horretarako Asier Sarasuaren txio bat aipatzen du, hauxe:
“Eskilantxa” (zikoinaren) kontu horrek ez dakit ze oinarri eukiko daben. Barandiaranen aipu hori besterik ez dago (Ataunen jasua, gainera); sekula beste inon ez da agertu. Zikoina baten habixia hatx horren gaiñian be, ez da oso sinesgarrixa. Neretzat, behintzat, zalantzazkua.
Ni toponimoarekin geratuko naiz. Asierri ere, eskerrik asko kontuan argi gehiago jartzearren.
PD2: Horrela geratu dira izendatuta Saturrarango haitzak OpenStreetMaps-en, Gari Araolazari esker:
Untzillako elizaurrean, Tomasa, Baldomera eta Juana izekoekin.
Joan den larunbatean gure amaren aldeko familiak hitzordua zuen Untzillako elkartean, ospatu nahi genuen-eta izeko Baldomerak 102 urte bete zituela eta haren ahizpa Tomasa ere gurekin izango zela, Juana beste ahizparekin batera.
Untzilla Aramaioko auzoa bada ere, Araba beraz, guretzat dena hasi zen ehunka metro beherago, Uritte baserrian, berau Gellao auzokoa, Eskoriatza beraz. Han Mendizabal-Beitia familiak, gure aiton-amonek, 12 seme-alaba eduki zituzten: bederatzi neska eta hiru mutil.
Gure ama Paula neska haietako bat zen. Baina bera eta beste zortzi neba-arreba dagoeneko hilda daude. Hiru baino ez dira bizirik geratzen, hirurak emakumeak: Baldomera (102 urte), Tomasa (92) eta Juana (87).
Haien inguruan elkartu ginen zazpi iloba, batzuk beren bikotekideekin. Non eta Untzillan, hiru izekoek primeran ezagutzen zuten lekuan, bertan izan zuten-eta lehen eskola, justu gaur egun soziedadea dagoen lekuan.
Bazkari gogoangarria izan zen. Denok itzuli ginen etxera sentipen horrekin.
Jesus Ojanguren hematologoarekin 2012an, Galdakaoko Ospitalean.
Hil honen amaieran Jesus Ojanguren hematologoak erretiroa hartuko du. Hori dela-eta, eta aprobetxatuta Galdakaoko Ospitalera joan naizela begiak-eta artatzera, agur eta eskerrik asko esatera joan natzaio Eguneko Ospitalera, gaur hantxe baitzegoen.
Jende asko zuen zain, eta agurra laburra bezain sentitua izan da. Eskerrak eman dizkiot bihotz bihotzetik, eta zorterik onena opa diot aurrerantzerako. Oraindik ere elkar ikusiko dugula esanez banatu gara, ni hunkituta.
Izan ere, ia hogei urtez izan dut Jesus nire osasuna zaintzen. 2002ko irailaren 11n Galdakaon ospitaleratu nindutenean, bera egokitu zitzaidan mediku, eta biharamunean berak esan zidan minbizia nuela, eta zelako pausoak egingo genituen linfoma hura osatzeko. Urte hauetan ezinago pozik ibili naiz berarekin.
Zorte itzela izan dut, mediku bat aparta aurkitu bainuen Galdakaoko Ospitalean: Jesus Ojanguren. Aditua, jantzia, eta komunikatzaile ezin hobea,entzuten eta gauzak azaltzen dakiena. Izugarri lagundu zidan gaixotasunari behar bezala begiratzen.
Pozten naiz beragatik, behin erretiroa hartuta, aukera izango du-eta bere zaletasunak gehiago landu eta nahi duena egiteko. Bere paziente izan garenok beti esan dezakegu zorte itzela izan genuela bera gure mediku izanda.
Eskerrik asko, Jesus, eta zorterik onena aurrerantzean!
Sylvia Beach eta Ernest Hemingway bi lagunekin, Shakespeare and Company liburu-dendaren aurrean.
Bazen behin Europan hiri bat distiratsua, Paris. XX. mende hasieran Frantziako hiriburuak sekulako argia hedatzen zuen Mendebalean. Bertan era guztietako sortzaileak elkartzen ziren: pintoreak, eskultoreak, publizistak, musikariak, aktoreak, idazleak… Jende gazte asko, mundua jateko prest.
Shakespeare and Company bigarren etxetzat hartu zuten Parisera erbestetik iritsitako idazle gazte gehienek, eta bertan egosi ziren kultur proiektu dezente. Horregatik bihurtu zen mitikoetan mitiko liburu-denda hura. Eta, argitaletxe izan barik, berak argitaratu zuelako Ulises artean nobela jazartua, eta gero XX. mendeko lan gorenekotzat jo izan dena. Hain zuzen ere, liburuak orrialde asko eta onak eskaintzen dizkio Sylvia Beach-en eta James Joyce-ren arteko harremanari eta Ulises argitaratzeko bizi izandako kalapitei.
Plazer handiz irakurri dut liburu hau, eta beronen bidez XX. mende hasierako Paris distiratsuan murgildu naiz, beti ere Sylvia Beach erabakimen handiko liburu-saltzailearen eskutik.
A zelako gozatua hartu dudan Ainhoa Urien idazlearen Poesia, zaurien ukenduliburua irakurtzen. Berau ustekabez iritsi zait esku artera, emazteak ekarri baitzuen etxera, Elorrioko irakurketa taldeak hil honetan horixe erabiliko duelako. Seguruenik ustekabeak areagotu baino ez du egin gozatua.
Zenbait egunez deika moduan izan dut liburua, idazlea erabat ezezaguna nuen arren, beharbada azalean Xabier Lete ikusten nuelako, akaso Pamielako liburuek gura barik ere erakartzen nautelako. Halako batean, hartu liburua, jarri eta irakurtzen hasi nintzen. Lehen jarrialdian Joxerra Garziaren hitzaurreak bultzatu ninduen aurrera egitera. Eta, behin hasita, Ainhoa Urienen prosak eta planteamentuak eraman ninduten airean.
Antza denez, dena hasi zen 2009ko udan, egileak 14 urte zituela, bere amak Xabier Leteren “Egunsentiaren esku izoztuak” poema-liburua oparitu zionean. Hantxe erne zitzaion egileari Xabier Leterenganako eta haren lanarekiko lilura, eta liburu hau idaztera bultzatu du.
Liburua altxor txiki bat iruditu zait, Ainhoa Urienek jakintzaz, zintzotasunez, enpatiaz eta heldutasunez osatu duena, euskara miresgarrian. 127 orrialdetan Xabier Leteren bizitzan eta poesian murgildu da, eta eskutik eraman gaitu, guk ere hobeto uler dezagun Leteren mezua.
Zelan liteke hain neska gazteak (26 urte baino ez ditu) halako trebetasunez mugitzea poesiaren eta filosofiaren esparruetan, halako eran non eremu horietan ezjakinak garenok ere pozaren harriduraz gidatzen gaituen? Poesia ez ezik, prosa ere ukendu bihurtu du Ainhoa Urienek liburu honetan, irakurleon gozamenerako.
Otsailaren 15ean jakin zenetik Villa de Pitanxo arrainontzia hondoratu zela Ternuatik 460 km. ingurura, nazioarteko uretan, albistegi gehienetan izan dugu berri txarra. Badakigu eskifaiatik hiru bakarrik irten direla bizirik, bederatzi hil direla, eta hamabi galduta daudela gaur egun.
Egun hauetan atentzioa eman dit zelako indarrez eskatzen ari diren desagertuen familiartekoek haien gorpuak. Eskatzaileen mina izugarria izan behar da, horretan ez daukat dudarik, baina Kanadako gobernuaren ontziek bilatze-lanak amaitutzat eman ondoren, beharrezkoa da bilatzen segitzea halako itsaso zakarretan? Beharbada aseguru-etxeek, kalte-ordainak jasotzeko aukerak eta nik orain harrapatzen ez ditudan beste faktore batzuek izango dute zerikusia Galiziako familiartekoen eskarian.
Nire hurbileneko bati horrelako istripu bat gertatuz gero, baldin eta hilketa baten susmorik ez balego, uste dut amore emango nukeela, behin hasierako erreskate-ahaleginek kale eginda eta ikusiz gero gorpuak berreskuratzeko aukerak hutsaren hurrengoak direla.
Felix Iñurrategi Himalaian hil zenean, Alberto hantxe zegoen anaiarekin, baina etxera itzuli zen haren gorpua mendian utzita, besteak beste erreskate-lanak oso zailak izan behar zirelako, eta Felix mendian zetzalako, bere gustuko leku batean. Inork ez zezakeen esan, horregatik, Albertok ez zuela anaia maite.
Ulertzen dut Ternua inguruko uretan desagertutakoen senideen eskaria, baina ni hurbilago sentitzen naiz Alberto Iñurrategik 2000. urtean hartutako erabakiarekin.
Ernest Shackleton eta bere eskifaia, Endurance ontzian. (Argazkia: Frank Hurley)
Ni bezalako transplantatu erretiratu batek ezinbestekoak ditu ariketa fisikoa, abentura eta entretenimendua, zoratu nahi ez badu pandemia bateko seigarren olatutik onik irteteko ahaleginean. Transplantatua izateak esan nahi du arrisku-taldekoa izatea, eta adin bateko transplantatuok bakar-bakarrik geratu gara gure agintariek izendatutako “aro berrian”, non ematen baitu pandemia dekretuz desagertuko dela, mundu guztia parranda egitera irteten den bitartean, denbora galduaren bila. Zaurgarrion ardura izango da ekaitza saihestea.
Arineketa fisikoa, hortaz, ezinbestekoa zait neure burua zaintzeko, eta hori errepidean egiten dut, asfalto gainean arineketan eginez. 45 urte badira lasterka egiten dudala, eta, horretan gustura ibiltzen naizenez, horrela segituko dut, are eta gehiago izurrite garaian.
Entretenimendua eta abentura, berriz, etxean bertan bilatzen ditut, Interneten, telebistan eta liburuetan, batez ere. Azken adibidea Endurance espedizioa izan da, XX. mende hasieran Ernest Shackleton esploratzaile anglo-irlandarrak lideratu zuena Antartikan.
Ernest Shackleton eta Hego Poloa
Orain pare bat aste Ara egunkarian irakurri nuenean talde britainiar batek espedizio bat abiarazi duela Endurance izeneko ontzia Antartikako urpean bilatzeko, argi bat piztu zitzaidan. Banuen zerbait irakurria espedizio horretaz, baina gehiago jakin nahi izan nuen.
Lehendabizi Youtuben hasi nintzen bilatzen, eta, nire harridurarako, bertan primerako dokumentalak aurkitu nituen:
Survival! The Shackleton Story,National Geographic aldizkariak egindako dokumentala, Frank Hurley argazkilari eta kameralari australiarrak espedizioan bertan egindako irudiekin. Hogeita bost minutu zoragarri.
The Race to the South Pole,ordubete eta erdi ia, testuinguruan jartzeko Shackleton-en balentria. Bertan Admundsen,Scott eta Shackleton dira protagonista printzipalak, alegia Hego Poloko esploratzaile nagusiak.
Hori dena ikusita, erabaki nuen zerbait irakurri behar nuela espedizioaren gainean. Han eta hemen begiratu, eta, azkenean, Caroline Alexander historialariaren liburu bat aukeratu nuen: Atrapados en el hielo. La legendaria expedición a la Antártida de Shackleton. Liburua hornituta dago Frank Hurley-ren jatorrizko argazkiekin, oso onak, eta horrek izugarri lagundu dit espedizioan bizi izandakoak hobeto ulertzen.
Izan dira bi aste emozioz beteak, arimaz Antartikako bazter urrun haietara eraman nautenak, erabat miretsita bainengoen 27 gizon haiek gainditutako oztopoekin, aintzat hartuta, gainera, denak itzuli zirela bizirik, bi urte egoera ezinago negargarrian galduta igarota. Eta hori Ernest Shackleton espedizio-buruaren meritua izan zen.
Ez naiz harritzen gaur egun zenbait unibertsitatetan Shackleton aztertzen badute lidergo bikainaren eredutzat.
Hiru egun oso egin ditugu Milan hirian, Lombardian. Beste bi egun, berriz, joan-etorrietan. Zorte handia izan dugu eguraldiarekin, egun batean bakarrik izan dugu-eta euria.
Guretzat hauek izan dira puntu azpimarragarriak bidaia honetan:
Covid zaintza. Milango aireportuan inork ez zigun kasu handirik egin horren inguruan. Hirian, berriz, leku gehienetan eskatu digute Covid-pasaportea, eurek green pass deitzen dutena.
Etxea. Etxebizitza ona alokatu genuen Airbnb bidez, garbia, ondo hornitua, berogailu onarekin eta primerako wifiarekin. Tren-geltoki nagusitik oinez hamar minutura zegoen, eta Duomo plazatik 40ra. Metroaren adar bat ere oso gertu geneukan. Iritsi ginenean, jabea zain genuen. Oso ondo portatu zen gurekin, informazio asko eta ona emanez.
Garraioa. Oinez ibili ginen hara eta ona, hiriaren taupada hobeto hartu guran. Azken egunean, ostera, urrutiko lekuetara joan behar ginenez, eguneko pasea hartu genuen, metroz eta tranbiaz ibiltzeko, biak ere oso ondo antolatuak.
Bisitak. Eguraldi ona lagun, zenbait leku esanguratsu bisitatu genituen Milanen:
Duomo. Leonen bezala, Duomo izeneko katedralak eta berau inguratzen duen plaza ederrak inpresionatu egiten dute bisitaria. Asteazkenean, eguraldi garbi-garbia aprobetxatuta, txartelak erosi genituen katedrala eta beronen teilatua bisitatzeko. Ez ginen damutu, biak ezinago ederrak direlako.
Vittorio Emanuele II galeria. Merkataritza-gune estali bat da, Duomoren ondoan, XIX. mendean egina eta gero munduan beste toki askotan kopiatua. Ikusgarria.
La Scala. Galeriaren beste aldean dago. Kanpotik ikusi genuen, oraindik opera-denboraldia hasi barik dagoelako. Egia esan, kanpotik ez dauka ezer berezirik.
Sforza gaztelua. Gaztelu ikusgarria, Visconti eta Sforza familiek hasi zutena eraikitzen XV. mendean. Duomotik 15 bat minutura dago, oinez.
Isola barrutia. Paseada ederrak egin genituen inguru hartan, parke teknologiko ikusgarrian zehar —bertan zegoen Il Bosco verticale etxebizitza-eraikina ikusgarria ere—, plaza modernoetan, XIX. mendeko arkuak zeharkatuta.
Hilerri monumentala. Doktore-tesi bat idatz liteke leku horren inguruan, zerk eraman zituen Milango aberatsek halako panteoi eta eskultura ikusgarriak eraikitzera.
Navigli. Milanen garai bateko kanal-sistema ugaritik geratzen den apurra. Gaur egun jatetxe, taberna eta terrazaz betea. Leku polita da ibiltzeko. Bertako jatetxe batean bazkaldu genuen hirugarren egunean.
Tren-geltoki nagusia. Arkitektura faxista peto ikusgarria. Bertan ikus liteke Mussolinik Italiaren zelako irudi inperial proiektatu nahi zuen, ustez Erromako inperioaren jarraipena.
Gastronomia. Aholkulari ezin hobea izan dugu atal honetan, Miren alaba. Hortaz, errepaso ederra eman diegu Italiako jakirik eta postre esanguratsuenei.
Liburu-dendak. Liburu-denda asko eta ederrak ikusi ditugu Milanen, besteak beste Mondadori,Rizzoli eta La Feltrinelli. Azken honen liburu-denda batean, Red izenez deitua, probatu nuen sekula dastatu dudan macchiato kaferik gozoena —gure ebakiaren senide hurbila.
Di-da bidaia bat izan da, laburra baina oparoa. Larunbatean etxeratu ginen, euri- eta elur-ekaitza etxearen epelean igarotzeko justu.
Astebete joan da Ramon anaia hil zenetik. Oraingoan harekin bizi izandako bost une ekarriko ditut blogera:
Aldizkaritxo sepia kolorekoak. Ez dakit nondik jiratzen zituen —seguruenik auzokoen artean egiten genituen komiki-trukeetan edo kirol-aldizkari batetik, ez dakit—, baina mutiko garaian noiz edo behin Ramonek ekartzen zituen etxera aldizkaritxo monografiko batzuk, sepia kolorekoak, kirolarien ingurukoak. Eta txukun-txukun gordetzen zituen maleta zahar batean, gure logelako armairu batean geneukana. Gehienak futbol atezainak izaten ziren (Karmelo, Arakistain, Dominguez…), Ramonek atezainak miresten baitzituen orduan. (geroago, berak ere jokatu zuen Mondra jubeniletan eta Zaldibar frontoian, Mondragoen, antolatzen zen futbol-txapelketan). Baina haien artean ere baziren aspaldiko boxeolari handien biografia argazkidunak: Primo Carnera, Paulino Uzkudun, Joe Louis, Max Schmeling… Behin eta berriro hitz egiten genuen kirolari haien inguruan, eta haren eskutik zaletu nintzen neu ere kirol horietara eta beste batzuetara.
Soldadutzatik bueltan. Ramonek soldadutza amaitu eta Arakatik etxeratu zenean, nik etxetik irtetea egin nuen, Burgosera nindoan-eta, bertako ospital militarrera, jakiteko ea soldadutzatik libratzen nintzen edo ez. Handik lau egunera, gurasoen etxean nintzen bueltan, loterian sari potoloa tokatu balitzait bezain pozik. Gurasoei kostatu zitzaien berria sinestea, eta gure logelara joan nintzenean, hantxe zegoen Ramon, bere ohe gainean, artean soldadutza amaitu berriaren arrastoak buruan eta ilean. Aurpegira begiratu, eta esan zidan: “Ez dakizu zelako potra izan duzun!”. Bere esanetan, berak nahiko ondo toreatu zuen soldadutza bera, baina denbora-galtze ikaragarritzat jotzen zuen.
Martutenen. Espetxeko patioan nengoela zenbait presorekin, abisua jaso nuen bisita nuela. Aste batzuk lehenago, 1977ko hasieran, Goardia Zibilak salatu egin gintuen Garaia aldizkariko bi kazetari, ustez iraindu egin genuelako instituzioa, aldizkarian idatzitako bi artikulutan, eta epaile militar batek espetxera kondenatu gintuen. Beraz, bisita-aretora abiatu nintzen, jakin barik nor nuen zain. Ramon zen, burdin-sarearen beste aldean jarrita. Euskaraz hasi ginen berbetan, zer moduz eta horrelakoak, eta, handik puntuko, zaindari batek ohartarazi zigun ezin genuela euskaraz hitz egin, gaztelaniaz hitz egin behar genuela. Orduan Ramonek eta biok amaitutzat jo genuen bisita. Jaiki eta agurtu genuen elkar. Hogeita hamar bat urte geroago, gogoratu genuenean une hura, aitortu zidan: “Ez dakizu zenbat negar egin nuen automobilean, handik irten eta etxera bidean!”. Mutu geratu nintzen.
Lehen korrikaldia. Joan den mendeko 70. hamarraldiaren amaiera aldera, lasterka egitea boladan jarri zen, Euskal Herrian bezala beste herrialde batzuetan ere. Jendea trumilka hasi zen joaten Behobia-Donostia lasterketara, eta han eta hemen antolatzen ziren maratoietara. Guri ere sartu zitzaigun harra, eta geratu ginen elkarrekin joango ginela proba egitera, nora eta Eskola Politeknikoko atletismo-pistara, Mondragoen bertan. Lanetik irtenda, gure Zarugaldeko pisuan jantzi ginen. Handik, oinez abiatu ginen Eskolaraino, kikilduta, lotsa ematen zigun-eta kalean denen bistan arineketan egiteak. Atletismo-pistara iritsi ginenean, bertan zeuden Mondrako futbolistak ere, belarretan entrenatzen, foku batzuen argipean. Garaiera erdiko gizon batek ikusi gintuen pistan sartzen. Bat, bi eta hiru, eta hasi ginen lasterka, poliki-poliki. Hiru bira eginda, erretiratu egin ginen, ezin genuen-eta gehiago. Alde egiterakoan, garaiera erdiko gizonak gu antzeman, eta esan zigu: “¿Eso ha sido todo? Pues vaya hostia!”. Eta guk lotsa-lotsa eginda egin genuen alde.
Ramon, aita. Lierni haurdun geratu zenean, gure ama izugarri kezkatu zen, zelakoa irtengo zen Ramonen haurra, Ramon umea lurrikara baten parekoa izan baitzen amaren bizitzan. “Mutikoa, mutikoa! —esaten zion Ramoni—, umea zeu izan zinen piperraren laurdena baldin bada, erruki!”. Usue baina, pastel hutsa jaio zen, ezinago lasaia, eta Ramon eraldatu egin zen. Handik aurrera, sekulako pazientzia garatu zuen, haren begietan Usue baino ez baitzegoen. Ama mirestuta zegoen umeak zelako aldaketa eragin zion Ramoni. Gu ere bai, handik aurrera beste Ramon bat ezagutu genuen-eta, askoz lasaiagoa.
Ramon Aranzabal bere estudioan, Bergaran. (Argazkilaria: Usue Aranzabal)
Glioblastomak bigarren biktima eragin du gure familian. 2019ko abuztuaren 2an, Begoña arreba zaharrena eraman zuen, gure familiako iparrizarra. Hogeita sei hilabete geroago ia, Ramon anaia kendu digu, familiako artista eta poza.
Zer da baina, ditxosozko glioblastoma? Garuneko tumore gaizto bat. Espezialistek diotenez, nerbio-sistema zentraleko minbizi hilgarriena da, garuneko tumore gaizto gehienen eragilea. Oldarkorra da, inbaditzailea eta azkar hazten da, eta horrek erresistentea egiten omen du lehendik dauden tratamenduekiko. Gaixo asko minbizia agertu eta urtebetera hiltzen dira. Tratamendu barik, ostera, gaixoak dezente gutxiago iraun ohi du.
Kasualitate bikoitza
Ramonek abuztuaren 2an jakin zuen tumore bat zeukala buruan (egia esan, bi tumore agertu zitzaizkion, bat handi samarra), justu bi urte bete zirenean Begoña arreba hil zela. Handik egun gutxira jakin zuen buruan zeukana glioblastoma bat zela, Begoñak hil zuen gaitz bera.
“Pena hartzen dut —esan zigun telefonoz ospitaletik ahots lasaiarekin— batez ere Lierni eta Usuerengatik (emaztea eta alaba). Bestela, trankil nago. Bizitza ona izan dut, eta zorteko izan naiz nire familia eta lagunekin. Trankil joango naiz. Hori bai, ez dut nahi gaixoaldia alferrik luzatzerik. Eta ez dut nahi bizitzerik gaitz horrek beste batzuengan eragiten duen gainbehera”.
Hamabi egun egin zituen ospitalean, eta egun haietan adiskidetasun handia egin zuen bere gelakidearekin eta berorren familiarekin. Lierni eta Usue ondoan izan zituen, txandaka, konpainia egiten.
Sei aste gozo
Gezurra badirudi ere, ospitaletik irten eta hil bitarteko sei asteak gozoak izan dira. Bergaran, Elorrion eta Donostian elkartu gara, bazkaltzeko edo kafe baten bueltan, eta berak txantxa egiten zuen, errege bat moduan tratatzen genuela esanez, eta oso gustura sentitzen zela gure artean. Gauza bera Bergarako edo Donostiako lagunekin elkartzen zenean.
Ia egunero telefonoz hitz egiten genuen, eta zer moduz galderari xalo-xalo erantzuten zion batzuetan makaltxo sentitzen zela, edo despistatu samar. Jan, berriz, lehoiek legez egiten zuen, kortikoideen eraginez seguruenik. Baina hori ere, gustura. Tarteka konturatzen ginen gaitzak aurrera egiten zuela, Donostiatik Bergarara etorri zen egun hartan bezala: “Jo, gauean txiza egitera jaiki naiz, eta hor ibili naiz, txotxongilo baten pare, komuna aurkitu ezinik”.
Islandia gogoan
Gaixotu eta gutxira, hasi zen aipatzen hil aurretik Islandiara joango litzatekeela gustura, bertan aurora boreala ikusteko. Aurora boreala elementu zentrala izan zen “Gau Magikoak Munibeko Plazan” ikuskizun diziplinartekoan, 2010eko ekainaren 25ean Bergaran aurkeztu zuena, bertan Ipar Polotik etorritako zisne batek aurora boreala ekarri baitzuen Munibe plazara.
Gogotsu eta ilusio handiz ibili zen bidaia prestatzen Lierni emaztea eta beste hiru lagunekin batera, gaitzak utziko ziolakoan joaten. Azkenean baina, glioblastomak uste baino lehenago jo zuen azken erasoa, eta Ramon iritsi ez Itakara. Hori bai, izugarri gozatu zuen bidaia bera prestatzen.
Bi makulurekin
Amak esaten zigunez, Ramon haur egongaitza izan zen; beti behar omen zuen norbait zaintzen, bestela ezbeharren bat eragiteko gai zen-eta. Mutikotan, berriz, mokorreko desgasteak eraginda, bi makulurekin ibiltzen zen, hanka bat gerrira lotuta. Makulu eta guzti, oso bizkorra zen, hainbeste ze, baten batek burla eginez gero, arineketan hasi eta gai zen burlatia harrapatu eta kaskateko bat emateko.
Zorionez, geroago ez zitzaion gaitz haren arrastorik geratu, eta gaztetan futbolean aritu zen, atezain, Mondra taldeko jubeniletan eta Zaldibarko txapelketetan. Cerrajerako igerilekuan ere berebiziko abilezia zuen tranpolinetik salto egiten.
Lanean eta berriro ikasten
Eskola Politeknikoan maestria eginda, Fagor Elektronikan hasi zen Ramon lanean. Aurrerago baina, gehiago ikasi nahi izan zuen, eta Almenen egokitze ikasturte bat eginda, Deustuko Unibertsitatera joan zen Informatika ikastera. Geroago, ostera, urte mordoska bat egin zituen Fagor Industrialen, Oñatin, eta urte haietan sarri bidaiatu zuen, Fagorrentzako salmenta lanak egiten, Afrikan, Europan eta Latinamerikan batez ere. Azken urteak, aldiz, Fagor Etxetresna Elektrikoetan egin zituen, Arrasaten.
Kolore-eztanda
Txikiak ginela, Ramon oso ona zen marrazten, baina lehen eskola-urte haiek igarota, abilidade hura ezkutuan geratu zen urte luzez. Halako batean baina, 1995ean, artean lanean ziharduela, pintatzen hasi zen denbora librean.
Lehen koadroak figuratiboak izan ziren, pastela teknikaz eginak. Nahiko laster, abstraktora pasatu zen, eta 2008an, hor nonbait, bere estudioa lortu zuenean, akrilikoarekin hasi zen margotzen, eta harrezkero Ramonen lanek kolore-eztanda bat erakutsi zuten. Estudioa sormenerako babeslekua bihurtu zuen eta erakusketak egiten hasi zen: Bergaran, Arrasaten, Oñatin, Donostian… Bakarka eta taldean erakutsi zuen.
Erretiroa 58 urterekin hartu zuen, eta harrezkero bere sormena eta produktibitate artistikoa areagotu egin ziren nabarmen. Pauso bat gehiago eman zuen, laster performanceak antolatzen hasi baitzen. Horien artean inportanteena izan zen “Gau Magikoak Munibeko Plazan”, 2010. urtean Bergaran antolatutako ikuskizuna, non pintura, musika, eta dantza uztartu baitzituen jende pilo baten aurrean. Geroago etorriko ziren “Izar-disdirak”,“Lau parke, lau kolore” eta “Munibe blues”, besteak beste, denak ere Bergaran eginak.
Bergaran, gustura
Ramon Mondragoen jaio zen, Zigarrola auzoan, baina 30 bat urterekin Bergarara joan zen bizitzera bere bikotekidearekin, Lierni Narbaiza, eta han oso gustura bizi izan zen, besteak beste lagun onak egin eta giro egokia aurkitu zuelako arte-sorkuntzarako.
