Azken aldian kezkatuta nabil euskal liburu digitalen egoeraz. Susa salbu, euskal argitaletxe gehienek garesti eta formatu itxian saltzen dituzte liburuak sarean. Gainerako hizkuntza handietan, berriz, aukera oso zabala da: bertan aurki daitezke liburu garestiak, erdi prezioan, merkeak eta, asko eta asko, doan jaisteko moduan.
Etxea liburuz beteta daukat, denak erosita. Ikasle nintzela, berriz, poltsikoan dirurik ez, eta ostu egin nuen liburu bat baino gehiago. Gutxi izan ziren, egia esan, zeren sekulako lotsa pasatzen bainuen hori egiten nuen bakoitzean. Aldiz, ikasketak amaitu eta lanean hasi bezain laster, hasi nintzen liburuak erosten zintzo-zintzo, etxea bete arte ia.
Gaur egun ere, gazte asko ari dira liburuak jaisten (euskaraz ez, gure hizkuntzan ia ezer ez baitago eskuragai, salbu eta Susak jarri duena), besteak beste dirurik ez daukatelako. Baina seguru nago bihar-etzi erosle finak izango direla horiek ere, ohitzen badira euskaraz irakurtzen. Horregatik, gero eta zentzu handiagoa ikusten diot Susaren estrategiari, ziurtatzen baitie eskaintza bat gaur egun dirurik ez daukaten gazteei.
Aitortu beharra dut gaur egun liburutegi sare ona dugula Euskal Herrian, gure gaztarokoa baino dezente hobea bai. Hala ere, gazte askok Interneten bilatzen dute bazka. Bertan ez badute ezer erakargarririk aurkitzen, alde egingo dute betiko euskal letretatik. Ez da onartuzkoa Gurebook dendak eskatzea 14,14€ Bilbao-New York-Bilbao liburuaren formatu digitaleagatik paperean 19,33€ balio duenean (Amazonek, gainera, 6,17€ kobratzen du liburu horrengatik Kindlerako bertsioan). Estrategia horiek hil egingo dute euskarazko liburu digitala.
Euskal argitaratzaileek estrategia irekiak sortu beharko lituzkete, gazteak (eta ez hain gazteak) erakartzeko. Bat izan liteke Susak plazaratutakoa (formatu digitalean prezioak merke jarri, eta gero bezeroak erabaki dezala ordaindu ala ez liburu batengatik). Beste bat, sustapen kanpainak abiaraztea, zeinen arabera paperezko liburu bat erosten duenak aukera izan lezake liburu horren kopia digitala jaisteko, doan.
Ulertzen dut hitz hauek ezinegona sortzea euskal idazle eta argitaratzaileengan, baina paradigma berri batean sartzen ari gara (pentsatu zelako aldaketa ekarri zuen Gutenbergek bere garaian, hankaz gora jarri zuenean monasterio eta jauntxo gutxi batzuen monopolioa liburuak argitaratzeko), eta euskal liburu digitalak ez badaude sarean modu onean eskuragai, beste hizkuntza batzuetan gertatzen den bezala (garesti, erdi prezioan, merke eta doan), ez dugu euskal libururik aurkituko gure irakurgailu eta tableta digitaletan.
Asteburu honetako adibidea: zenbat komedia Elkar-en webgunetik Bilbao-New York-Bilbao erosteko! Erosi, jartzen zuen prezioan, ia 15 euro. Elkar txartelari esker, deskontua baneukan. Baina ordainketa egin eta zenbait ordu itxaron behar izan nuen liburua deskargatu ahal izateko. Eta gero, epub formatuan deskargatu zitekeen. Nik mobi formatuan nahi nuen. Deskargatu eta ezin ireki: ez zen epub formatuan, baizik eta acsm formatuan. Eta zer kristo da hori??? Nola egin irakurri ahal izateko? Mobi formatura pasatzeko? Hor konpon Mari Anton. Hortik aurrerako buru-hauste luzearen ondotik, eta Google-en eta eztabaida foroetan denbora luzea pasa ondoren lortu dut ordenagailuan irakurri ahal izatea, baina nire helburua Kindlen irakurtzea zenez, hori ez zen nahi nuena eta azkenean prozesu luze bati esker heldu naiz mobi-ra pasatzera.
Argi da irakurleari bidea erraztu behar zaiola euskarazko liburu elektronikoak aise deskargatu ahal izateko. Bestela, erraza da, Kindlen zuzenean eros daiteke nahi adina liburu eta oso merke ere bai, eskaintza bereziak izaten direlako. Euskal literaturak ere egokitu beharko du egoera horretara, edo bestela erdarazko liburuek berriz ere itoko gaituzte.
Kaixo, Joxe. Susa argitaletxetik idazten dizut eta, guri eskainitako loreak eskertzeaz gain, gauza bat puntualizatu nahi nizuke. Zure testuan diozu gure kasuan “gero bezeroak erabaki dezala ordaindu ala ez liburu batengatik”. Hori ez da horrela: liburuak ordaindu beharrekoak dira, eta webean argi ageri da hori. Beste kontu bat lapurreta egin nahi duenak libre duela hori ere. Ez dugu poliziarena egiteko batere asmorik. Konparazio bat eginez, jendez lepo dagoen taberna batean, alde egin dezakezu ardoa eta pintxoa ordaindu gabe, inor ez da konturatuko eta inork ez dizu kargu hartuko. Baina ongi dakizu ordaindu beharrekoa ez duzula ordaindu. Bada, antzekoa da gure liburu elektronikoen dendan.
Susa bezala, uste dut aipatzekoa dela Elhuyar ere, beste mota bateko liburuak badira ere. Liburu digitalak DRM gabe dira eta prezio egokian (batzuk doan).
http://www.elhuyar.org/edizioak/
Erabat ados nator zurekin, Joxe, baita Josu Landak dioenarekin ere. Euskarazko liburuak garestiak dira hala paperean nola formatu digitalean, eta azken horien kasuan are nabarmenagoa da, kontuan hartuta inprenta-lan guztiak aurrezten direla. Uste dut euskal argitaletxeek poltsikoko liburuak ekoitzi beharko lituzketela (Ereinek egin du zenbaitekin), merkeago erosi ahal izateko. Nik neuk gaztelaniaz hainbat erosten ditut, prezio erdian daudelako nahiz eta euskaraz ere itzulita egon. Gaztelaniaz 5,95 edo 6,95 eta euskaraz 12,95tik gora.
Bide batez, azken aldian euskal liburu bat baino gehiago ikusi dut 25 euro edo gehiagotan. Orain dela hainbat urte prezio horretan erosi nuen nik neuk Lur bat haratago-ren edizio txukun-berezia, eta beste horrenbestetan erosi dut Guerra y paz klasikoaren edizio bikaina, tapa gogorduna, ia 1.200 orrialde dituena.
Zuri gertatu zaizuna, Eneko, negargarria da. Euskal argitaletxeek alde egin behar dute eredu horretatik. Onartzen dut, bestalde, Josuk egin didazun zuzenketa: Susan ordaindu beharra dago, nahiz eta ordaindu nahi ez duenak izkin egin liezaiokeen arau horri. Pozten naiz, Igor, Elhuyar ere bide horretan sartu delako. Beste argitaletxeek ere bi eredu horiei begiratu beharko liekete. Eskerrik asko denoi!
Kaixo. Pare bat Durangoko Azoka daramat euskal drm gabeko epub-ak lortu nahian. Oraindik ezinezkoa. Eta zeukaten salneurria… Etxea, zuk bezala Joxe, liburuz betea daukat. Ez dira milaka, baina bai ehundaka nahikotxo. Gutxinaka gutxinaka erdaraz idatzita ditudanen formatua lortzen ari naiz, paperezkoak kalean BookCrossing bidez askatzen edo gehiago behar dituzten lurraldetara bidaliz. Euskaraz ditudanak ezin ditut askatu ordezkorik lortzea ezinezkoa baita. Euskal literatura ez dugu irakurleok itoko, behintzat.
Arrazoia Joxe!
Entzuna dut editoreen arazoa paperean dagoela. Arazoa sinplifikatuz: demagun euskarazko liburu batek 200 liburu saldu behar dituela inprimategi gastuak betetzeko. Demagun gaur egun ozta-ozta saltzen direla 200 liburu horiek eta horregatik publikatzen jarraitzen dutela. Demagun irakurleen %20-a ebookean irakurtzera pasatzen dela. 40 paper salmenta gutxiago horiek paper edizioaren bideragarritasuna arriskuan jarriko lukete.
Horren aurrean badirudi euskal argitaletxeen estrategia dela ahal den neurrian eustea. Estrategia numantina esaten zaiona. Ni ez nago ziur estrategia ona den, beraiek jakingo dute, baina horrela jarraituta gerta daiteke hemendik hainbat urtera paper irakurle gehienak hiltzea eta euskarazko irakurlerik ez egotea.
Askok esaten dute paperezko liburuak ez direla desagertuko, eutsiko diotela papera irakurtzeari. Ziurrenez jende horrek nahiko du papera mantentzea binilo zaleak dauden moduan, baina ziurrenez baita ere, argitaletxeek ezingo dituzte egin ale gutxiko paperezko edizioak, edo oso garesti aterako dira, irakurleen zati handi batek ebookean irakurriko duelako.
Adibide pertsonal bat: paperaren maitale sutsu bat daukat etxean, oso irakurzalea. Duela urtebete inguru nire Kindleari “Vade Retro” esaten zion, “Never, nunca, jamais!”. Orain oso pozik dago bere Kindlearekin, inoiz baino liburu gehiago ditu eskura.
Eta kontuz! Amazon ez da pagotxa! Kontuz ibili behar da Amazonekin, liburuak bere formato propio, DRMdun eta hertsian publikatzen bait ditu! Kindlea eta Amazonen sistema izugarri ona da, baina giltzarrapoz lotuta gaude berarekin. Saiatu behar gara bakoitza bere independentzia zaintzen!
Ados, zurekin, Gari: Amazon ez da pagotxa. Applen antzera, bere lorategi itxian harrapatu nahi gaitu. Hala ere, merkatua irabazten ari da, baita gure inguruan ere. Nire lankideen artean, Komunikazio gunean, 5ek daukagu Kindle bat, baina kontuan izan 12 garela. Badakit proportzio hori ez dela errepikatuko leku guztietan, baina zerbait esan nahi du.
Kaixo, Joxe:
Plazaratu duzun gaiak atzo Twitterren eman nizun erantzuna baino gehixeago merezi duela-eta, idazten dizut luzexeago.
Euskarazko liburu elektronikoena arazoa larri bihurtuko da, nik uste, baina oraingoz ez da, alde honetatik begiratzen badugu behintzat: liburu elektronikoen eskaera oso-oso txikia da. Haziko da, seguru aski, baina, oraingoz, igela bezalako argitaletxe bati, berreskuratuko ez duen inbertsioa eskatzen dio: e-book formatuan salgai jartzea, plataforma espezializatu batean (ez norberaren webgunean) 100 euro kostatzen zitzaigun liburu bakoitzeko. Eskaintza hori egin zigutenean, plataforma horretan saldutako e-book guztiak (dozena erdi bat argitaletxerenak) ez ziren ehun baino askoz gehiago: pentsa noiz berreskuratuko genuen sartutako dirua, hor salduko genituen dozena erdi liburuekin, are, zuk diozun bezala, garesti salduta ere. Kostu hori, funtsean, DRM sistemarena (pirateoaren kontrakoa) omen da. Gero, dirudienez, oso aise hautsi daitekeen sistema. Hori guztia ikusita, erabaki genuen oraingoz hor ez sartzea.
Susaren bidearen aldekoa naiz ni ere, oraindik ere liburu elektronikoak euskaraz kontsumitzen dituztenak oso gutxi direlako –eta oro har jende zintzoa eta pagatzeko prest dagoena delako, nire ustez– baina irakurle kopuruak gora egin ahala, alde hauetan kopiaketa legezkanpokoei buruz dagoen kulturarekin –ni ere barne– uste dut paperezko liburuaren kontsumoan eragina izango duela.
Badakit, zuk diozun bezala, euskal irakurleak ez baldin badu topatzen nahi duena bere hizkuntzan, bere formatuan, etab., beste hizkuntza batera joko duela, eta horrek gure bazterketa areagotu dezakeela. Horregatik guk ere, seguru aski, noizbait hartuko dugu Susaren bidea, baina oraingoz ahalegin handiegia eskatzen digu, ekarriko lizkigukeen onuren aldean.
Ez dakit zerbait argitu dizudan nire jarrerari buruz. Hori besterik ez nuen nahi, ez arazoa bere osotasunean aztertu eta gaia nola ikusten dudan azaltzea. Horretarako gaia nik baino sakonagotik ezagutzen duen batek –eta oraintxe bertan barrendik ari den batek– argitu beharko luke.
Ondo segi.
Xabier Olarra
igela argitaletxea
Kaixo,
Nik erabiltzaile xume bezala izandako esperientzia kontatuko dizuet:
Orain dela urtebete inguru erosi nuen Elkar.com bidez liburu bat nire Kindle-rako. Inon ez zuten adierazten zein formatutan saltzen zuten (ez nuen topatu behintzat). Azkenean erositako liburua eskuratu nuen (prozesu konplikatu xamar baten ostean, Adobe ID… etab…)Okerrena da Kindle-an irakurtzeko erosi berri nuen liburua pirateatu beharrean aurkitu nintzela
Elkar-en kexa bat utzi nuen, inon ez zutelako esplikatzen formatu, DRM eta antzekoei buruz. Oraindik erantzunaren zain nago.
Hauxe izan da lehena eta azkena.
Barkatu, nire nabigatzaileak trastada txikiren bat egin dit eta ez ditu lerro jauziak errespetatu.
Gai nagusitik apur bat aldenduko naiz, baina erantzunetan atera denez, hona nire esperientzia Amazonen Kindle-arekin.
Otsailetik nabil Kindlearekin, eta oso pozik nago. Aspaldi ez nuen horrenbeste eta horren eroso irakurtzen. Kindlearekin nabilela diot, ez bainabil Amazonekin. Kindlea eskuratu ondoren piztu zitzaidan lehen galdera honakoa izan baitzen: Amazonen erregistratu edo ez
erregistratu?
EZ erregistratzea erabaki dut nik, informazioa biltzen ibili ondoren.
Azalduko dut zergatik. Kindlea erregistratzeak abantaila batzuk ekartzen
dizkizu: Amazonetik liburuak zuzenean erosteko aukera, ordenagailurik
gabe. Erregistratu bezain pronto, konfiguratzeko aukera batzuk piztu
egiten dira, ordura arte ezkutuan dituztenak: ordua, erabiltzailearen
izena jartzea gailuari… Kindle-a erregistratuta Amazonen hodeia erabil
dezakezu, han gordetzeko gailuan dituzun liburu guztiak, badaezpada ere.
Horrez gain, beste formatu bateko testuak .mobi bihurtu eta gailura
bidaltzen dizkizu Amazonek, automatikoki.
Horiek aski arrazoi iruditzen bazaizkizu Kindle-a erregistratzeko, egia osoa entzun behar duzu.
Begiratu Amazonen Kindle License Agreement and Terms of Use. Horren
arabera, gailua Amazoneko zerbitzariekin konektatzen den bakoitzean,
zure Kindle-aren barruan dagoen GUZTIAZ jabetzen da Amazon: zer liburu
dituzun, zein ohar hartu dituzun, zein orritan marka jarri duzun, zer
nabarmendu duzun… Zein den irakurri duzun azken orrialdea ere jakiten du
Amazonek konektatzen zaren bakoitzean.
Nire ustez, Amazonek eskaintzen dituen sasi-abantaila horiek ez dute
konpentsatzen Kindle-a erregistratzean galtzen duzun pribatutasuna.
Beraz, Kindle-a erosketa ona da, Amazonek subentzionatu egiten dizulako,
baldin eta Amazonen ”zerbitzua” erabiltzen EZ baduzu.
Beste aukera? Zure liburutegi elektronikoa kudeatzeko, Calibre
programa erabiltzea, ordenagailuan; Kindlerekin koskarik gabe dabil.
Beste hodei zerbitzuak erabiltzea, ez Amazonena. Kindlerako liburuak
beste nonbaiten erostea edo lortzea, eta gero .mobi formatua
Calibrerekin eman. Hori guztia egitea oso erraza da, eta horrela eginda,
gailuak jantzi egingo zaitu, eta ez zaitu biluztuko.
Mila esker, Xabier, Twitter-en utzitako mezua hemen hain dotore garatzeagatik. Pozten naiz zu ere Susaren bidea hobesten duzulako. Inoiz —berandu baino lehen— irekitzen baduzue horrelako eskaintza bat, badakizu nik gustura erosiko ditudala zuen liburuak, paperean egin dudan moduan. Animo, Igelak merezi du-eta!
Unairi eta Eduri, berriz, eskerrik asko zuen esperientziak gurekin partekatzeagatik. Sekula entzun barik nengoen Kindlea erabil zitekeela Amazonen erregistratu barik. Orain badakit. Besarkada bat denoi.
Prezioak garestiegiak dira nire ustez. Inprentaz gain, papera, garraioa eta almazenean edukitzeren kostua aurrezten bada, ezin liteke liburu digital batek ia fisikoaren prezio bera izatea. Eta liburu bat garesti badago, beti daukagu liburutegi batera joan eta zero euroren truke irakurtzeko aukera. Bestalde, gaztelaniaz behintzat DRMrik ez duen liburu “pirata” bat doan deskargatzea munduko gauzarik errazena da Interneten.
Kontua ez da erraza gurea bezalako hizkuntza minorizatu batean. Baina irtenbiderik onena, nire ustez, prezio merkeagoak jartzea eta DRMrik ez inposatzea da. Baita Joxe Aranzabalek dioena ere: liburu fisiko bat erosten duenak izan dezala bere kopia digitala gehiago ordaindu gabe.
DRMarekin ez dago etorkizunik. Nik liburu bat erosten badut, liburu hori nahi dudan tokian eta inori azalpenik eman gabe irakurtzeko da. DRMak agian ordaintzeko prest legokeen jendea uxatzeko bestetarako ez du balio. Gaur egun, adibidez, bideojokoekin gertatu ohi da: konpainiak DRMa jartzen dio bideojokoari eta erabat internetera konektatuta egotera behartzen du pirateatu ez dezaten, baina azkenean berdin-berdin pirateatzen dute eta pirateatutako bertsioak ez du internetera konektatzea eskatzen. Orduan jende askok honelako zerbait esaten du: “jokoa ordaindu gabe lortu duenak nik baino traba gutxiago baditu, nik zertarako ordaindu behar dut?”.
Azkenean zer? Nire kasu xumean behintzat, urte t’erdi daramatzat ebookak irakurtzen eta erosi ditudan liburu bakarrak Susakoak izan dira. Gurebook edo Elkarren sistemek ez dute ni kontsumitzaile izaterik lortu. Beraz, zorionak eta segi horrela Susa (eta Elhuyar). Gainerakoek, begira dezatela musikaren industriak izan duen bilakaera eta pentsa dezatela zertan ari diren.
PD: Duela urte pare bat edo, jendeari beren Kindle-etatik liburu bat desagertu omen zitzaien bat-batean, Amazonek inolako azalpenik eman gabe. Eta zein zen liburu hori? Orwellen 1984… Kasualitatea? Bakoitza bere buruaren jabe da, baina nik behintzat ez nioke inori gomendatuko bere Kindlea (edo beste marka bateko irakurgailua) erregistratzea.