Solteroei

-n -kargitaratuta
Erantzun

Solteroak. Agirre. Ofizioa.

(Adi, spoilerrak).

Uste dut argumentuaren originaltasunak eman zidala arreta. Ea zer iruditzen zaizuen. Hau da kontrazaleko sinopsian ageri dena: Gaztetan, Deustuko Unibertsitateko ikaslea zela, ikerketa bat egiten ibili zen nobelako protagonista, baserritarrak joan ohi ziren diskoteketan ze ohitura zeuden eta horrek maiorazkoak mutilzahar geratzearekin zerikusirik ba ote zuen. Aldi berean, frankismoaren kontra egiteko, Erakundean ere sartu zen, harik eta, atxiloaldi batean jasotako pasadaren ondoren, borroka-gogoak joan eta Iparraldera ihes egin zuen arte.

Urteak pasata, jubilaziotik gertu dagoen Soziologiako irakasle dibortziatua dela, Alderdiaren gonbidapena jasoko du Lehendakarigai izateko, baina, politikariek falta ohi duten xarma moduko bat aitortzen dioten arren, bere iragana nola edo hala apaindu beharra ere gogorarazten diote.

Iragana ate joka du nobelaren protagonistak. Eta nork ez, adinean gora egin ahala. Zortedunei ereindakoaren uzta emateko eta beste gizagaixo askori eginikoen edo ez eginikoen zorrak kitatzeko.

–Zihuatanejo Ozeano Bare ertzean dago eta aipatzen dutenez ozeano hark ez du memoriarik -halako zerbait diotso Tim Robbinsek Morgan Freemani espetxeei buruz ez ezik laguntasunari buruz egin den pelikula ederrenetako batean.

Politikariei ez diegu halakorik aitortzen. Purutasun absurdo bat eskatzen diegu maiz eta oso onberak gara ordea haien politika edo erabakiekin. Harrigarria da mendebaldeko gizarteek duten bilakera zentzu horretan eta, bereziki, EAEko gizarte zaharkitu eta morfinatuak. Hedoi Etxartek galdetzen bazuen aurrekoan ea zergatik ginen horren onberak ustelkeriarekin Euskal Herri ipar-mendebaldeko biztanleok hor egon liteke erantzun bat: purutasunaren tranpan eroriak gara akaso borroka armatuaren inplikaziotik batzuek libratzeko egin duten ahalegin larregikoagatik eta ordea barkaberegi gara ekintzekiko.

Ondo darabil gai hori Joxean Agirrek Solteroen dantzalekuak (Elkar, 2022) nobelan. Hor du obrak nire ustez indargunea eta, batez ere, beste bi puntutan: solteroen dantzalekuei buruzko ikerketa kontatzen duen orrialdeetan, protagonistaren iniziazio moduko bat ere badena amodio eta sexu kontuetan, eta militante batek pilatzen dituen orbanetan (spoiler txiki bat: Kabra zirenen praktikak kritikatzen dira bukaeran? Zalantza geratu zait).

Uste dut oso hasiera indartsua duela, aholkularien figurarekin, Alderdiaren disekzio irrigarri horrekin eta iraganera begira idatzitako paragrafo gogoangarriekin. Badu ofizioa Agirrek, oso ondo maneiatzen du hizkuntza eta tempus narratiboa eta ni behintzat atsegin handiz eraman nau orrialdez orrialde. Gero, bigarren zatian, iruditu zait geratu egin dela nobela, zerbaitek ez duela funtzionatzen -emazte ohiaren figura oso sinesgaitza egin zaidalako akaso- eta amaieran bikote harreman heterosexualen gorabeherek hartzen duten pisua nabarmenegia egin zait. Originala da solteroen inguruko amaierako alegatu hori, egia da, eta maitasunaren erredentzioa beti gustuko dudan arren ez dakit, hotz utzi nau.

Gomendagarria da? Nik disfrutatu dut eta ametitu behar zaio gai zaharrei buelta arituta ere irakurlea harrapatzeko gai delako. Zuetakoren batek irakurri badu eta erantzunetan iritzia eman eskertuko nuke.

Bada Mikel Laboa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Artelana. Larratxe&Cano&Iturriaga. Laboa.

Aezkoan artelan berbak baditu adiera bi: auzolana eta artearen plasmazioa den zera hori. Kasu honetan, Joseba Larratxe, Harkaitz Cano eta Unai Iturriagak ondu duten komikiak adiera biak hartzen ditu bere baitan. Izan ere, ederra da, oso, Ni ez naiz Mikel Laboa (Elkar, 2022) komikia.

Egileek arriskua hartu dute, baina, bestalde, arrisku hori hartu gabe akaso ez luke zentzurik izango obrak. Izan ere ez zen edozein abeslari Antiguokoa eta norbaiti kronologiaren zama astuna egiten bazaio hori hari da. Arriskua aipatu dudan arren, ziur asko Izagirre eta Fanok Elgetarekin hartutakoa baino puska bat txikiagoa da. Izan ere, Laboa, bere konplexutasun osoan,askoz ezagunagoa da trikitixa berritu zuen umezurtza baino eta berari buruz idatzi nahi duen orok bide ertzeko lorediak araka ditzake irakurleak bidea dakiela jakiteak dakarren lasaitasunaz.

Hori baita hiru birtuoso hauek -digresioa onartzen badidazue ze konplikatua den batzuetan talentu handidun jendea batu eta taxuzko zerbait egitea, galdetu diruz kirol taldeak eraiki nahi dituzten presidente aberats megalomanoei- lortu dutena: Laboaren izakera, inguruabarrak, giroa… orri artean preso harrapatzea. Bereziki miragarria da kolorearen erabilerarekin lortzen dutena -soilik une puntualetan ageri da, irakurle- eta uste dut luzaroan geratuko zaizkidala Yupanquiren ametsa eta Donostiako Erviti denda uztartzen dituen pasartea, Lekeition gerratik ihesi bizi izandakoen kontakizuna, azkeneko orrietan kontatzen den grabazioaren edertasun tristea, zer ondo islatzen den abeslariak publikoan abesteari zion izua…

Zortedun sentitzen naiz komikiekin, aspaldian gauza oso onak ari bainaiz irakurtzen euskaraz: Adur Larrea, Zerocalcare, marabilla bat egiteko gai den hirutasun deabruzko hau… Segi dezala festak!

Uno dei più grandi

-n -kargitaratuta
Erantzun

Verdi. Opera. Italia

Nabucco, Il trovatore, Macbeth, La traviata, Aida, Otelloo, Falstaff, Rigoletto… Ugari dira Giuseppe Verdi XIX. mendeko operagile italiarraren obra ezagunak. La Roncole herrian 1813an jaiotako musikagilea, familia xume baten semea, aberastu eta desklasatu ostean lurjabe handi bihurtutakoa. Kontraesankorra, antiklerikala eta apur bat katolikoa, diruaren jagole xuhurra eta familia txiroen laguntzailea, nagusi zekena eta bere obren egiletza eskubideak musikari zaharren egoitza finantzatzeko utzi zuena, politikaria eta politikari kasu handirik egiten ez ziona, lotsatia bezain harroa, Italiako nazioari ez ezik estatuaren jaiotzari musika jarri ziona, maisua izanik ere beti ikasteko prest zena, tentea eta aldi berean entzuten zekiena…

Ezaugarri horiek eta gehiago jaso zituen Itziar Gilleneak Verdi (Elkar Biografiak, 2007) lan mardulean. Ez zen erraza izango, maisuaren bizitza pribatuaz askorik ez dakigulako, baina eskertzen diot egile gisa Gilleneari bere iritziak eta hipotesiak plazaratzea.

Gustura irakurri dut eta lagundu dit operari, Verdiri eta hainbeste maite dudan Italiari buruz apur bat gehiago ezagutzen. Gomendagarria.

Euskaliptus

-n -kargitaratuta
Erantzun

Euskalia. Alvarez Sarriegi. Umorea.

Umorea mailua izan liteke. Uste dut esaldia Mikel Alvarez Sarriegi irakurri diodala hor nonbait. Uste dut. Baliteke. Akaso ez, baina axola al dio horrek? Ze umorea mailua bezala darabil idazle goierritarrak bere Euskalia (Elkar, 2022, 2021 urteko Zubikarai sariaren irabazlea) obran.

ADI, HEMENDIK AURRERA SPOILERRAK BAITAUDE

Euskalia nobela deskojono handi bat da. Gure buruaz, gure psikodramez, gure ezinez eta, zergatik ere, gure indarguneez ere ari da barrezka Mikel Alvarez Sarriegi. Balizko Euskalia ahalguztiduneko tokiek dituzten izenak? Kattalin Miner kalea, Kiliki Frexko campusa, Hedoi Etxarte etorbidea… mundialak dira. Santa Klara uharteko errebelde dunkandutarrak? Genialak. Putos Euzkitzez deitzea Euskalia deritzon tortillaren beste alde horretako agintari hegemonikoei? Barre galantak egin ditut.

Adi, arinkeria horrek -eta ez dut zerbait negatibotzat arinkeria- ez die kalterik egiten nobelako pertsonaien osaera eta garapenari. Hasierako Eñauten kapituluan zer ondo deskribatzen den betigazte ganoregabe hori marabilla bat da edota nolako trebeziaz kontatzen duen idazleak Igonerengan -zer ona den neskato psikopata hori- ase ezina den odol egarri hura. Portzierto, puntazoen artean dago azken honen belarri mozketa konpultsiboa, Eñautek Telmori eskainitako epitafio antologikoa -“Sekula ezagutu dudan izokinik jatorrena zinen“- edota Eñautek egiten duen Dut taldearen balizko disko berriei buruzko galdera Erkuden denbora bidaiaria dela jakin berritan.

Egiturari dagokionez hainbat narratzaile erabili izanak freskatu egiten du irakurketa eta denbora-lerro narratiboan dauden saltoak hainbat izan arren ez dut behin ere sentitu galdu naizenik. Gainera, maiz pentsatu dut: nola ez dut tramaren bira hau aurreikusi, pistak hor zeuden eta? Mundiala!

Bada hori, bukatzeko, egileari zorionak ematea besterik ez zait geratzen eta oxala halako nahiz bestelako abentura gehiago eskaintzea! Zoritxarrez, gisa honetako testu gutxi idatzi ohi da gurean, beti hain serios eta traszendetal baikara, eta argitaratzera ausartzea bera tenpluko lapurrei ostikoa jotzea dela iruditzen zait (neroniri barne, jakina).

PS: Egileak onartzen badit lerro hauen ausardia, nire proposamena Euskaliptusi buruz idaztea da, koala-pirata euskaldunen planeta zozoa dena, non rona edan, altxorrak lurperatu edo aldameneko planeten ontziak erasotu ordez egun osoa eztabaidan ematen duten adarretako animalia suminduek haien hizkuntzako txikikeriei buruz, egur ekoizpen enpresek planeta, uhartea, haritz inbaditzailez bete nahi dieten bitartean.

Atzera begira

-n -kargitaratuta
Erantzun

Memoriak. Alemania. Enzensberger.

Un puñado de anécdotas (Anagrama, 2021, Maria Garcia Pinosek itzulia) da Hans Magnus Enzensbergerren memoria liburuaren izenburua. Apur bat tranpatia dena, nire ustez eta dena esaten hasita, pentsa dezakelako irakurleren batek elkarren arteko haririk ez duten bizitza txatalak direla. Ezta gutxiago ere: edozein pertsonak bere bizitzaren hondarrean atzera begiratuta egiten duen memoria bereizketa kontuan harturik ere, nabari da kronologiaz gain badela beste hari bat, egilearen haurtzaro eta gaztaroa ez ezik bizi osoa markatu duena: Weimarko Errepublikaren amaiera, nazismoa eta Bigarren Mundu Gerra.

Hasteko, oso bitxia da Enzensbergerrek egiten duen ume mimatuen aldeko bindikazio ariketa. Halakotzat zuen idazleak bere burua, funtzionario ez apal baten -aski apal nazismoarekin guztiz ez inplikatu behar izateko eta aski garrantzitsu gerran ez mobilizatzeko, karguagatik eta zuen posta eta telefonia arduragatik- seme zaharrena izaki nahi beste jostailu eduki omen baitzuen eta baita bestelako kapritxo ugari ere. Irakurri eta epaitu zuek dionaren pertinentzia eta balio estetikoa, epaitu beharrik bada, ez baitut uste halakorik egitea niri dagokidanik eta.

Hortik aurrera tragedia baten itzala ageri zaigu, Nürenbergen bizi baitzen eta hura ez zen edozein hiri nazientzat, gerraren eztandaz lehertzen dena, eta horrekin batera koskortzen doan mutiko baten bizipenak.

Nik gustura irakurri dut, tarteka pasarte batzuk flojoagoak iruditu arren, eta badut sentsazioa espero ez nuen idazle bat agertu zaidala, ez behintzat haren Espainiako anarkismoari buruzko liburu ezaguna irakurre ostean irudikatutakoa.Bukatzeko, pasarte bat, luze xamarra bada ere, nire ustez zuekin partekatzea merezi duena (itzulpena nirea da):

Gerra amaitu zenetik, zinema komertziala eskaintzen zuten azken aretoek atea itxi zuten. Errendizioa eta gero, publikoak ez zuen lastategiak edo gimnasioak besterik eta egurra eraman behar zuten, pizgailuren batekin batera, hotzak hilko ez baziren.

Alemania okupatuan pelikula guztiz diferente bat ari ziren proiektatzen, ez zena inoiz ikusi UFA-Palast areto batean. Ezta ejertzitoko emakumezko talde auxiliarrek ere, zeintzuek informazioa pasa zuten sototik aliatuen hegazkin bonbaketari flotei buruz, ez zuten ezagutzen.

Egun batean, W.ko nerabe talde bat eraman zuten, soinean zeramatzaten gaizki tindaturiko txaketak, garagardo zaharmindu kiratsa zerion taberna areto batera. Euretariko inor ez zen joan propio hala erabakita, baina sarrera librea zen eta ez zitzaion inori egurrik exigitzen.

M. eseri zenean beste ikusleekin batera eta lehenengo irudiak agertu pantailan, bat-batean gela guztiz mututu zen. Filmeko zuri-beltzezko irudi granulatuetan, euria ari zuela igartzen zen, ageri ziren hondakindegi batera botatako zaborra bailiran pilatzen ziren gorpuak. Hildakoak lurrean zeuden biluzik, hezur eta azal ziren. Ondoren birizik atera zirenak erakusten zituen pelikulak zaintza dorreen, alanbre hesien, arma patio hutsen eta abandonaturiko barrakoien parean. Arraiadun piltzarrez jantziak zeuden, eta, norbaiten laguntzari esker, kamararantz hurbiltzen ziren bilin-bolonka. Kosta egiten zuen sinestea orainidik bizirik egon zitezkeenik, hain baitzeuden zargalduak, eta haien aurpegiak… Egun, jakina, jende guztiak ikusi ditu halako imajinak. Batzuetan emititzen ziren errutinazko zerbaiten gisara, gaueko sesioan. Badirudi inork ez duela oroitzen halako zer edo zer ikusi zuen lehen aldia.

M.k gezurra esango luke esango balu biktimekiko pena sentitu zuenik, okerragoa izan zen. Ikusteak goragalea sentiarazi zion. Sentsazio hori bere gorputz osoaren jabe egin zen, inboluntarioki eta batere hausnartu gabe. Egunetan ezin izan zuen ezer ere ez jan ahal izan sentitzen zuen nazkagatik eta sentsazio hori ezin izan zuen guztiz alboratu.

Sentsazio aurre-moral mota hori indartsuaga da hiltzaile gizarte batean jaio izanagatiko senti litekeen kulpa sentimendu lausoa baino. Nazka sentimendu antisoziala da, ezein definizio nazional edo ulergarritik at dagoena; bere baitan hartzen du estutzen dena sinpleki espezi beraren parte izateagatik.

Konmozio horren eraginak luzaro iraun zuen Une horretan, M. jada ezin zen joan medikuarenera aurrez haren iraganaz informatu gabe. Mesfidantza kronikoz hartzen zituen adin jakin bateko epaileak, poliziak eta irakasleak. Bere susmoak askotan justifikatuak ziren, espero zitekeen bezala, baina gero eta gehiago ikertu, gero eta liburu irakurri eta barurago sakondu dokumentaletan, iragana obsesio ari zitzaion bihurtzen. Denbora igarota jabetu zen, bere aldetik ezer egin gabe, bakarrik kointzidentzia zortedunetan oinarrituta, beti egon zela alde onean. Krimenaren unean ezin izan zuten inbolukratu zuen adinagatik.

Le Tour

-n -kargitaratuta
2

Txirrindularitza. Pasioa. Izagirre.

Narratzaile aparta da Ander Izagirre idazle eta kazetaria. Direla bere prentsa zutabeak, bere erreportaje turistikoak edota bere liburuak -izan kirolari buruz izan gai sozialei buruz, Potosí bikaina kasu-, duen estiloa, tonua eta joskera apartak dira. Altzoan eroaten zaitu paragrafoz paragrafo eta lortzen du transmititzea idazleari soilik barren-barrenetik atera dakioken hori: pasioa, gezurretakoa izanez gero horren kartonplumazko ageri den emozio hori.

Blog honetan bertan iruzkindu nuen Giroari buruzko bere beste obra eder bat, hemen, eta oraingoan Tourraren txanda da, krologikoki azken hau lehenagokoa bada ere, 2012koa. Liburua Plomo en los bolsillos (Ander Izagirre, Libros del KO, nire alea 13. edizioa da, 2021ekoa) da eta badu zer eskaintzekorik baita ziklismoa gustuko ez duenarentzat ere. Izan ere, lehen orrialdeak irakurtzeaz bat, ezinezkoa da ez maitemintzea erdi arlote erdi alproja ziren aitzindari horiez eta ez eskandalitzatzea erdi alproja erdi arlote ziren ziren egunkari jabe horiez. Anekdotak badira mota guztietakoak: dibertigarriak, txundigarriak, gogorrak, autokritikoak… eta denak, txirrindularitzari buruzko bere hurrengo liburuan hutsune hori zuzendu bazuen ere, emakumerik gabeak.

Nik gozatu dut eta ikasi dut liburuarekin, kasik orriak azpimarratu beste. Bai literaturaren baliogatik bai kirolarekiko afinitateagatik. Izan ere, bizikletarekin maitasun-gorroto harremana duen idazle honek, ezin du ulertu txirrindularitzarik gabe bere bizitzaren parte bat: aurreneko BH bizikleta, txakalaldiak eta erorketak, ia pedalkadarik eman gabe maldan behera udako egun sargorian haizeak freskatzen zaitueneko orooitzapena, ezkontza batean Reynoldseko txirrindulari gazte batekin topo egin eta senideek xaxatuta autografoa eskatu nionekoa -elkarte gastrononomikoan dugu orduan ezezagun zen gazte nafar haren koadroa paretan eskegia-, uztailetako arratsaldeak telebista aurrean, Arrasaten Gianni Bugnok sinadura eman zidanekoa eta nik Chiapuccirena nahi nuen, nola ikusi genuen Marco Pantani kronoigoeran hegaka Leintz-Gatzagako malda gogorretan gora…

Badakit baduela liburuak euskarazko edizioa, 2015ean Julen Gabiriak euskaratutakoa, baina beste baterako utziko dut irakurketa hori. Nire ustez bada liburua berriz irakurtzeko modukoa, besteak beste egilearen pasarte autobiografikoa jasotzen duen epilogo umoretsu, zintzo eta apartaz gozatzeko bada ere.

San Fermingway

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hemingway. Jimenez. Eraikuntza.

Azkenaldian maiz akordatzen naiz duela urte gutxi hil zen Arrasateko Antxon Mendizabal irakasle eta idazleaz. Haren ile orrazkera aldrebesak, estilo informalak, eta protagonizatu zituen hainbat anekdota amultsuk, maiz lausotu zuten besteren begietara bere zorroztasun intelektuala. Haren artikuluak, liburuak -Hiruk argitaratu zionetatik bat eman zidan eta urrearen balioa du niretzat- eta batzarretako iruzkinak oso kontuan hartzekoak ziren egin zituenean eta baita gaur egun ere.

Esango nuke antzeko zerbait gertatzen dela Edorta Jimenezekin eta ez dela nahikoa aintzatesten jartzen haren ikerketa lana. San Fermingway -Otras historias de Ernest Hemingway (Txalaparta 2005, originala euskaraz, Susak 2003an) obra irakurtzean zera pentsatzen dut: hau lan mardula eta ondo egina! Izan ere, datu ugariz, prosa eraginkorrez, narratzaile tonu doituz, bi mirari txiki egiten ditu. Bata, guk geuk ere sinetsi dugun frankismoaren makillaje operazioa desarmatzen: Falangista eta enparauen neurrira eginiko Hemingway otzan, lau eta akritikoa ispilu aurrean jarri eta biluzik erakusten digu dokumentazio lan oparoari esker. Bestea, Hemingwayk euskaldun hainbatekin eginiko laguntasun harremana kontatu, baita Hemingway gure herriari buruz zekienari buruzko zantzu bibliografikoak eman ere, eta gerrak zartaturiko gizon-emakume ugariren biografia ezezagunak -bai irakurle honentzat gutxienez- argitara ematea.

Ernest Hemingwayen argi-ilunak agerian utziz, haren kontura diktadura justifikatu nahi zituztenak salatuz, operazio hura topikoz topiko irentsi zutenak lotsaraziz eta etorkizuneko balizko ikerketatarako galdera iradokitzaileak utziz, kontuan hartzeko moduko lana da, izenburuan aipatzen den idazlea maitatu nahiz gorrotatu.

Lekukoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Zerocalcare. Shengal. Komikia.

Labetik atera berri-berria dator -txalogarria da Farmazia Beltzaren lana, nola euskaratu duten 2022an bertan argitaratutako komiki originala trebeziaz eta bizkortasunez- Michele Rechen, Zerocalcare gisa ezagunagoa, No sleep till Shengal (Farmazia Beltza 2022, Koldo Izagirrek itzulia) komiki lana.

Bigarren kronika-komikia du egileak Ekialde Hurbila deritzon nahasmahas horretan, 2020ko Kobane Calling gogoangarria eta gero, eta oraingoan ere ISISaren kontra demokrazia, askatasuna, bizia eta bakea armak hartuta borrokatzen duten horiek ditu hizpide. Ezidiarrak bizi dira batez ere Shengalen, Irak iparraldean, arabiar, turkmeniar, siriar eta kristauekin batera, eta PKKko buru den Abdullah Ocalanek teorizatutako konfederakuntza demokratikoaren sistema ezarri dute. Edo ezarri nahian ari dira, bederen. Irakek ez du nahi horrelako eredu autonomorik haren herrialde barruan, ezta Turkiako presidente den Erdoganek edota Irak barruko Kurdistango presidente Barzanik ere. Elkar hartuta hauspotzen dute ISIS eta bonbardatu autonomia ahalegin oro.

Saltsa-maltsa horretara joango da Zero brigadista gisa, testigantzak jaso eta testigantza eman asmoz, bere kontzientziako Karteski filosofiak planteatzen dizkion dilema moral eta anbibalentzia ebidentziei aurre eginaz. Onak dira dialogo horiek eta hala, orrialde batean, Zerok akusatzen du Karteski garuna kakaztu nahi izateaz eta honek erantzuten dio pentsarazi besterik ez nahi diola egin, eta hein batean denok dugunez Karteski bat barruan (edo ia denok, akaso orokorkeria hau sobera dago), ondo azaltzen du munduan kausa justu batzuk babesteko batzuetan ageri dugun uzkurtasunaren jatorria.

Komiki moduan akaso ez nau ase, nahiz eta baduen pertsonaia bat mundiala, Irakeko zerbitzu sekretuetako ofiziala, eta checkpoint ugarien eta Aita Santuaren erreferentziak genialak dira, baina ukaezina da Zerocalcareren konpromiso artistiko eta politikoa Shengaleko sarraskiak salatu eta bere altaboza baliatuta borroka bat munduari ezagutzera ematekoa. Aspektu horretan Joe Saccoren lanik onenen jaraunsle da nire begietara Rech marrazkilari italiarra.

Bukatzeko, ezin aipa gabe utzi Koldo Izagirreren hizkuntza lana. Gustuko dut oso eta izaera oso berezia ematea lortu du Zerocalcareren obrari. Niretzat Izagirreren itzulpenak eta Zeroren marrazkiak bat dira eta ezin litezke banandu. Gozamen hutsa.

Gaztelu baltza

-n -kargitaratuta
Erantzun

Amaiur. Alonso. Hilbeltza.

Amayur gaztelu baltz ori

—berreun gudari oro sumin—

zaintzen zattuben zaldun onak

Naparra-aldez egin dabe zin

Pettiren ahotsean irakurtzen dut Lauaxetaren olerkia. Eta behin, duela dezente, sasi-arkeologo -alegia, erdipurdiko belartxar kentzaile- izan nintzen gazteluko indusketatan. Horra Amaiurko gazteluarekin eduki dudan hartu-emana. Badut orain beste helduleku bat, kasu honetan, zelulosa pastaz eginikoa, gaztelua baino gehiago hari buruzko kondaira (eta historia) protagonista duen liburua.

Sasoiko dator Jon Alonso 2022ko udazken-negu honetan, Baztanek bizi duen oparotasun sortzaileari gorazarre eginaz. Batetik Amaiurreko gazteluko gudutik milurte erdia pasa deneko ekimen sorta dela eta bestetik Hilbeltzako iturri odoltsu nekaezina, hauen abaroan dakar Alonsok Amaiur bat urtero (Hilbeltza, 2022) nobela beltz, fresko eta zirikatzailea.

Film handi bat ari dira grabatzen, euskal kultura miserableak artean ezagutu gabeko superprodukzioa, eta ustekabeko heriotza batek astindu ditu bai filmeko partaideak bai Baztango herritarrak. Narratzaile gisa pertsonaiak txandakatuz, bakoitzari dagokion ahotsa, hizkera eta erregistroa maisuki definituz -harrigarria da Alonsok duen hizkuntzaren domeinua- dinbi eta danba astintzen ditu gure lur triste honen leihatilak amaraun denak kendu arte. Baskoniako historia bat? Dinbi. Nafarkeria pedantea? Danba. Patria telesaila? Dinbi. Ustelkeria disimulatzeko mezenasgoa? Danba. Polizia torturatzaile birziklatuak? Dinbi. Eta horrela irakurtaldia arina, gozagarria eta gogoangarria egin arte.

Blog hau inoiz irakurri baduzue badakizue Alonso zalea naizena. Baina ez nuen espero hain ondo pasako nuekin irakurtzen. Bejondeiela berari eta berau argitaratu duten Hilbeltzakoei, besteak beste Gorka Arrese bera ere berreskuratu baitute lehen irakurle gisa.

Sherlock Hound

-n -kargitaratuta
Erantzun

Sherlock Holmes. Conan Doyle. Aitor Blanco.

Umetan nire marrazki bizidun gustukoenetakoak ziren Miyazaki eta Mikuriyaren Sherlock Holmes (Sherlock Hound bertsio ingelesean). Bertan, animalia formako pertsonaiek -gehienak zakurrak ziren eta Holmes, berriz, azeria- misterioa, abenturak eta hainbat pasadizo bizi zituzten erritmo bizian. Moriarti zakur doilor eta era berean entrainablea, haren morroi mengelak, Watson -zeinak Hudson andereño xarmanta maite duen-, Lestrade komisarioa… Holmes argiz betea zen, azkarra, seduktorea, garbia eta haren kontrastea zen Londres kez betea, makina miragarriz josia eta grisa.

Urteetara etorriko zen Benedict Cumberbatchen serie aparta, hor bai ageri da liburuetako Holmesen izaera erratikoa eta eszentrikoa, eta baita beste hamaika moldaketa ere: House doktorea eta antzerakoak. Pelikuletan, aldiz, Bill Condonen Mr Holmes da nire gustukoena. Nork ez du maite Ian McKellen? Kontrara, nahiago dut Guy Ritchie eta Robert Downew Juniorren filmeei buruz hitzik ez egin.

Sarrera hau egin dut uste dudalako Sherlock Holmes dela literaturak eman duen pertsonaia emankor eta ederrenetakoa. Inspirazio iturri izan dena hainbeste eta hainbeste sortzailerentzat eta oraindik ere iturri emankorra dena sorkuntzan. Horren adibide da oraindik ere badela aski interes Conan Doyleren obrak itzultzeko eta hala Igela argitaletxeak iaz argitaratu zuen Sherlock Holmesen memoriak (Aitor Blancok itzulia, Igela 2021, Vitoria-Gasteiz itzulpen saria 2021).

Liburuan kontatzen dira Sherlock Holmesen hainbat kasu, denak Watsonen ahotsean, eta detektibearen zale garenenontzat gozoki goxoa da. Bere kasu ikonikoetako batzuk ageri dira eta hemen apunte labur batzuk irakurritakoari buruz:

-Harrigarria da ze gutxi aipatzen den Hudson andrea.

-Gauza bera esan liteke Moriarti profesorearen kasuan.

-Mycroft Holmesekin oso onbera da narrazioa, ondoren egin diren beste bertsio batzuekin alderatuta.

Oro har itzulpena fina, txukuna eta landua da. Akaso, bainaren bat jartzekotan, eta hemen arrazoia eman behar diot Irati Jimenezi hitanoaren erabilerak egungo narratiban sor ditzakeen problemengatik, Gloria Scott ipuinean kirrinka egin dit hitanoa nola baliatzen duen itzultzaileak. Izan ere, kasuko protagonista den gizonak hika egiten dio semeari eta aldiz zuka bere gaztaroko kideari. Arraroa egiten zait hori, esperientziak baitiost kontrara izan beharko lukeela, baina batek daki, nire zera ere izan liteke.

Alabaina, ez dadila baina hau sagarrondo bihurtu. Gogoa pizteko, gozatzeko eta nire kasuan berriz ere umetzeko aitzakia ederra izan da irakurketa. Eskerrik asko.