Egilearen artxiboa: ebarberena

Maiatza eta ekaineko irakurketak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Denboraz larri, eta ezohiko formatoan, hona hemen maiatza eta ekaineko irakurketen sinopsia:

–Georges Simenon: El gos groc (Lluís Maria Todók itzulia, Quaderns Crema): liburu entretenitua, arina, lortzen duena Maigret Parisetik ateratzea eta herri txiki baten atmosfera itxian nola mugitzen den ikusaraztea.

–Georges Simenon: El arriero de “La Providence” (Nuria Petitek itzulia, Acantilado): hemen atmosfera are itxiagoa da, kanal baten bueltan dagoen atmosferan girotua. Pertsonaiek pisu handiagoa hartzen dute nire ustez Maigreten beste kasu batzuetan baino. Entretenigarria baita ere.

–Maria Belmonte: Peregrinos de la belleza (Acantilado): hainbat bidaiarirengan Italiak eta Greziak utzitako arrastoaren narrazio bikaina. Orotariko ezagutza kultural hutsala maite dugunontzat gutizia. Helena Attleeren El país donde florece el limonero artelanaren parekoa. Oso gomendagarria.

–Cristina Rivera Garza: Había mucha neblina o humo o no sé qué (Random House). Rulfori buruzko obra oso iradokitzailea, txapela kentzeko modukoa. Idazle baten ofizioaren eta bere obraren arteko harremanaren garrantzia biziki ondo kontatzen duena.

–Benjamin Black (John Banville): El secreto de Christine (Miguel Martínez-Lage, Alfaguara 2007), El otro nombre de Laura (Miguel Martínez-Lage, Alfaguara, 2008), En busca de April (Miguel Martínez-Lage, Alfaguara, 2011) eta Muerte en verano (Nuria Barrios, Alfaguara, 2012). Tarteka aspergarriak, tarteka loari desafio egiten dioten liburuak, badute zerbait hipnotikoa. Ziur asko pertsonaien garapen geldo eta sendotasuna da obra hauen bertutea, bereziki Quirke protagonistarena. Akzio gutxikoak, gezak. Halaber, ziur asko, denak irakurriko ditut.

–Lizar Begoña: Mundu zitalaren aurka (Elkar, 2024). Liburu ona, prosa bikaina duena, nahiz eta 100 orri gehiago ditudan faltan nik gauza batzuk gehiago garatzeko. Oro har gomendagarria eta blog honetan ziur asko aparteko iruzkina merezi duena.

Azken irakurketak (hainbat liburu post bakarrean)

-n -kargitaratuta
Erantzun

Foster Wallace / Cadenes / Auster / Tallon / Martinez Peña / Marçal

Podcast eta beste hamaika zereginek ito antzean ibili naiz blogari ekiteko. Halaber, eta hori adierazle ona da nire osasunarentzat, ez diot irakurtzeari utzi. Hona hemen labur iruzkidunta lan horiek:

  1. L’aigua és això (David Foster Wallaceren liburua, Ferran Ràfolsek itzulia, Edicions del Periscopi, 2014). Euskal Herrian (zorionez) hainbatek ez dugu bizi izan graduazio ekitaldien ezarpena -nahiz eta onartu behar dudan eduki nuela halako zurztasun bat Zuzenbide Fakultateko panelean azken nota irakurri eta -hau da, kito- esan nionean nire buruari- eta horregatik ezinezkoa da gurean genero honi buruzko libururik egitea. Baina Amerikan, non bestela, badute jarduna barneratuta eta horri esker badira halako liburuak ere. Foster Wallacek gazteei hitz egiten die, bizitzari buruz, unibertsitatetik kanpo topatuko dutenari buruz, garaiaren eta gizartearen argazki argia eginaz. Batzuetan komeni baita gauzak hala esango dituen norbait aurkitzea.
  2. Guillem (Nuria Cadenes, Amsterdam, 2020). Liburu hau izugarri ona da, badelako fikzioa, badelako saiakera, ausarta delako bere forma planteamenduetan irakurketa zaildu gabe eta lortzen duelako kasua bikain azaltzea ezagutzen ez duenari. Niri bihotza uzkurtu badit ere kasuaren xehetasun gogorrengatik -bereziki gurasoen sufrikarioa dut buruan- liburuak bikain aipatzen du hori ez ezik faxismoaren inpunitatea ere. Orain, gainera, Amaia Apaulazak itzulia euskaraz irakurri ahal izango dugu, Hilbeltza ekimeneko lagun eta erakundeei eskerri.
  3. Baumgartner (Paul Auster, Benito Gomez Ibañezek itzulia, Seix Barral 2024). Amerikarrak dira gure garaiko narratzaile bikainenetakoak eta beste behin hori erakusten du Austerrek. Begiak itxi eta ikus dezakezu bere etxean behin eta berriz liburuak alferrik Amazonen eskatzen Baumgartner irakasle eta idazle petrala, banatzailearen irribarre bat lortu ahal izateko. Zahartzeko modu duin baten bidea erakusten digu Austerrek eta istorio -spoiler: amaierarik gabeko?- lasai eta eder bat.
  4. Obra maestra (Juan Tallon, Anagrama, 2022): nola gal lezake museo batek 38 tona pisatzen dituen eskultura bat? Bada hori pasa zitzaion Reina Sofiari Richard Serraren eskultura batekin eta kasu izugarri hori argitzen saiatuko da idazlea, fikzioa eta saiakera kontzeptuak lausotuz. Adi, badu Euskal Herriarekin konexioa eta, Guggenheim museoa eta Cristina Iglesias tarteko. Spoliler: mespretxuak lotzen ditu Tallon bera, Serra eta liburuan garrantzitsua den Macarron familia. Ez galdu hari hori.
  5. Mandamentu hipermodernoak (Iñigo Martinez Peña, Elkar, 2021). Aspaldi irakurri dudan saiakera iradokitzaileena, borobilena eta txukunena. Merezi du.
  6. Sota el signe del drac (Maria Mercé Marçal, Mercé Ibarzen edizioa, Comanegra 2020). Marçal poetaren saiakera hauek arkatza eskuan dela irakurtzekoak dira. Artikulu sorta bat da, batzuk ez ditudanak aski zukutu -ezagutzen ez ditudan poeten obra aztertzea xede dutenak- baina beste batzuk fotokopiatu eta lagun artean banatzeko modukoak dira.

Laguna

-n -kargitaratuta
Erantzun

Dolua. Galera. Nunez.

(spoiler trazak ditu jogurt honek, kontuz)

Nobela perfektua da Sigrid Nunezen (Anagrama, Mercedes Cebriánek itzulia, 3. edizioa 2021ekoa) El amigo. Eta, biziki gomendatu behar diot, bigarrenez, Uxue Razquin Ereineko editoreari hura sareetan gomendatu izana.

Nobelako protagonista New Yorken bizi da eta idazlea da, literatura eskolatan irakasle izateaz gain. Ezustean lagun bat galtzen du, laguna baino gehiago da egia esan, eta hori gutxi balitz traumatizaturik duen bere daniar handi arrazako zakurraren kargu egin beharko da.

Liburuan maistratasun handiz tartekatzen ditu laguntasunari, bikote heteronormatiboen errealitateari, maitasunari, literatari edota suizidioari buruzko gogoetak. Lortzen du idazle izateko ametsa izan dugunon edo dugunon jakinmina piztea eta, aldi berean, laguntasunari buruzi inoiz irakurri ditudan orri ederrenetakoak idaztea. Halakorik ez nuen sentitzen nerabe koxkor izan eta Astrid Lindgrenen nobelak irakurtzen nituenetik.

Eskatu, erosi, irakurri. Benetan merezi baitu.

Erdiko aurrelaria

-n -kargitaratuta
Erantzun

Carvalho. Vazquez Montalbán. Bartzelona.

(jogurt honek spoiler arrastoak ditu)

Bartzelonaren arnasa eta Pepe Carvalhorena bat dira. Baten taupadak bestearen bularrean egiten du oihartzun. Eta, akaso horregatik, Vazquez Moltabanek gorpuzten du Bartzelonaren bilakaera bere detektibe ikonikoaren larruan.

Horrenbeste esan da dagoeneko gai honi buruz ez dakidala zer gehitu. Akaso, hemen horren futbolzaleak diren idazle gehiago egotea ona litzakeela.

El delantero centro fue asesinado al atardecer (Originala 1988koa, nik irakurri dudan edizioa 2017koa da, Planeta argitaletxeko Booket kolekziokoa) obran ondo ikusten da Joko Olinpikoek ekarriko zuten -eta zinez, ekarri zuten- eraldaketa inmobiliarioa eta gutxi batzuentzako aberastasuna. Hala, bi futbol taldetako aurrelari biren bizitzak nahastuz, bata aberatsa, bestea txiroa, kontatzen du nola hiri baten arima sal litekeen gutxi asko. Hori izan baitzen trantsizioa, batzuek pribilegioak mantentzeko ireki zuten atea beste gutxi batzuk aberastu zitezen.

Niri nobela gustatu zait, sagako beste batzuk baino hobea baita. Erritmoa du, pertsonaia ederrak -ze ederra den bi aurrelarien arteko kontrastea- eta kontatzen digu modu onean nola bati hiria muturren parean ebasten dioten bitartean hil litekeen lagun on bat. Bromuro, faltan edukiko zaitugu.

Freddie Mercuryren biharamuna

-n -kargitaratuta
Erantzun

Carvalho. Samaranch. Montalban.

Ziur asko Carvalho sagako nobela txarrena da Sabotaje olímpico (orijinala 1993, Planetako nire edizioa 2022koa), eta, halaber, lortu du irria eragitea uneren batean. Pertsonaia eta tramak deliranteak dira eta delirantea zen ziur asko 1992an Bartzelonak arnasten zen kapitalismo garailearen mozkorraldia. Frankista olinpikoak, serbiar kulturistak eta Corcuera ministroa dira fikzio pertsonaien arteko batzuk, hain justu, Carvalhoren ohiko pertsonaiak hilik daudenean (Bromuro), sasi-erbestean (Biscuter) edo higuinduta (Charo). Hirian gertatzen ari zen antzaldaketa eta pertsonen kanporatzeaz du lotura, nire ustez, boluntario edo inboluntarioki.

Carvalhoren zale bazara saiatu, baina ez dadila zure lehen liburua izan. Bill Clinton Boris Yeltsinen ateraldiekin barrez lehertzen zen garaian idatzia da.

Carvalho Euskadin

-n -kargitaratuta
Erantzun

Vazquez Montalban. Alonso. Maitasuna.

Polita izan da Jon Alonsoren Euskal Karma (Susa, 2003) eta Carvalho Euskadin (Susa, 2023) nobelak denbora tarte laburrean irakurri ahal izatea. Izan ere, iruditzen zait, Alonsok egile katalanari dion aprezioa nolabait borobiltzen duela azken lan honek -aprezioa diot ez delako debozioa, Euskal Karma irakurrita ondo uler litekeen moduan-, zeina jada ageri den kexu tartean ezkutaturik 2003ko liburuan.

Pepe Carvalho eta Enekoitz Ramirez, bi detektibe ikoniko ogitarteko formako trama duen nobela batean, bi hari osagarri eta bi garai politiko: milurte hasiera eta ETAren ondoreneko Euskal Herria. Kanpo begirada gure herriarengan eta herriaren erraiak ezagutzen dituen Lambas. Finean omenaldi bat da maitasunez betea genero beltzari, pertsonaia borobilak dituena -Sanchez Godin eta Guadalupe Agirre dira nire gustukoenak, Uriarte gutxietsi gabe-, eta gizarteari eginiko erradiografia zehatz eta zorrotzak.

Asko gozatu dut irakurketa eta, gainera, egilearen esfortzua goraipatu nahi dut: ahalegintzen baita Montalbanen estiloa garatzen eta, aldi berean, trama literario handiago baten parte bihurtu ahal izan du ahalegin hori. Chapeau.

Bukatzeko, kontu bitxi bi. Batetik, deigarria da 2023ko bi nafar egileren lanetan -Carvalho Euskadin eta Ura ez baita beti gardena- zein garrantzia eduki duen Uxue Barkosen Aldaketaren Gobernuko gertakizunak, tramaren elementu garrantzitsu baitira. Bestetik, adjektibo berri bat gehitu dut nire katalogora eta hori Alonsori zor diot: hanseatiko. Hemendik aurrera prestatu begirada hanseatikoa zuen bezalako esaldiak irakurtzeko.

Beltzaren zale zaretenok gozatuko duzue irakurketa.

Bekatari

-n -kargitaratuta
1

Bekatua. Belaunaldia. Labandibar.

Ramiro Pinilla nobela labur lehiaketa irabazi zuen Goiatz Labandibarrek, ordura arte batez ere ipuingintza jorratua zuen Oiartzungo idazleak lan honen ernamuina zen idazlan bati esker. Eta, horri esker, irakurleok eskura dugu Bekatua (Erein, 2023), istorio fresko eta ederra. Sinopsia, spoiler arrikusrik gabekoa, honakoa da: 36 urteko Garazi, bikoteduna, bezperan ezagututako 19 urteko Mattinen ohean esnatu da. Hortik aurrerakoak dira, denak Garaziren burmuineko zurrunbiloaren fruitu direnak, apenas 95 orrialdetan kontatzen direnak. Arratsean irrati saioko elkarrizketa entzuten ari nintzela erabaki nuen goiz ala berandu irakurri nahi nuela, asko gustatu zitzaidan eta.

Horrez gain, Nora Arbelbidek 111 Akademiarako eginiko elkarrizketa honetan Labandibarrek kontatzen duenez “niretzat garrantzitsuena tonu zigortzailea ez izatea zen”. Eta, esan beharra dago, lortzen duela. Era berean, bat egiten dut elkarrizketatzailearen azpimarra batekin: emakume baten gogoetak ez ezik belaunaldi baten kontakizuna ere bada. Izan ere, bete-betean ikusi dut hor nire belaunaldia, gure erreferentzia, bizi momentu eta ajeekin. Gure pozak eta gure miseriak, Garazi protagonistaren hurbileko hainbat pertsonen -eta Garaziren norberaren- gorputzetan haragiztatuak. Gurasotasuna, bikote heterosexualen eguneroko mixeriak, harreman irekien zailtasuna… Hori guztia Garazik eztabaidatuko duen bitartean ea altxa eta ospa egin beharko zukeen edo ez, ea tekila-fresaren errua den edo ez.

Irakurketa gozamen hutsa izan da eta arratsalde eder askoa oparitu zidan. Kasik ukitu egin baitaiteke hezur-haragi-kontraesanezko Garazi hori. Uste dut edonor interesatzeko moduko istorioa ondu duela idazleak -meritua da hori- eta gainera uzten dituela ondoren bakoitzaren barne hausnarketareko aski hari mutur.

Gomendagarria oso.

Francis Baconen triptiko bat

-n -kargitaratuta
Erantzun

Apurtu. Kontatu. García Molina.

Ez dut gogoan noiz, non eta nola erosi nuen liburua. Akaso ONA liburu dendan erosia izan zen, Bartzelonan katalanezko azterketa egin nuen 2023ko maiatzeko asteburuan. Baliteke ere asteburu bereko ostiralean Hedoi Etxarteren “Els orientals” liburuaren aurkezpenean feriatu izana Calders liburu denda betean. Edo, nork daki, agian hilabete beranduago Lleida hiriburuan erosi nuen udako solstizio egunetan, katalandegiko azterketa egin nuen beste aldi gogoangarri hartan.

Ez dut uste faldoiak -uste dut izen hori duela- erakarri ninduenik, Premi Llibreter 2023 jarri arren. Gorroto dut liburuei paperezko kortse itsusi hori ezartzea eta erosteaz bat kentzea izan ohi da nire zeregin obsesiboetako bat. Gorroto dut baita ere gorroto dudan horren izenaz zalantza edukitzea, gorrotoaren hartzaile den horren izenarekin segurtasun eza edukitzeak nire gorrotoa bera ezbaian jartzen baitu.

Cristina García Molina idazle puska bat da eta, Els irredempts (La breu edicions, 2022), liburu zoragarria. Idazleak hitz hurrenkere bitxi eta indartsuak sortzen ditu. Baitaa tmosfera itxi eta biziak ere, estuasun txupito direnak. Irakurri aukera baduzue, benetan. Hemen lagin bat:

La poesia és un exili. L’oblit és un exili. La bogeria és un exili. La felicitat dels altres és un exili. L’èxtasi és un exili. La mort és un exili. El coneixement és un exili, el més gran. L’exili és un exili.

Miangolarratarrak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Erbestea. Eskuzabaltasuna. Literatura.

Idazle gutxi dago gurean ofizioa Patxi Zubizarretak bezain ondo dominatu eta ezagutzen duenik. Bere liburu bakoitza literaturari eginiko gorazarre bat da eta sentsibilitate nahiz ezagutza printzak uzten ditu nonahi.

Halakotan gerta liteke ere edertasunaren esklabu izatea idazlea eta lirikotasunaren estartatan galtzea istorioaren mamia. Ez dakit konparazioa zilegi den, bertso saioetatik hartua baita, non zuzenekotasuna eta kolektibotasuna batzen diren, baina liburu batzuk ederrak izanagatik ere “ez dira lehertzen”. Alegia, badagoela batzuetan prosa mota bat non marabilla ukitzen den eta era berean mokadua eginda ahoa bete gabeko sentsazioa geratzen zaizun.

Hala sentitu naiz ni Miangolarratarren uberan (Txalaparta, 2023) obra irakurtzean. Liburua eder-ederra da eta dudarik gabe merezi du irakurtzea. Kontatzen ditu Zubizarretak ezagunak (eta niretzat behintzat) hain ezagunak ez direnak: Sota familiaren nondik norakoak, erbestea eta haren paradoxak (arrakasta eta porrota izan baitaitezke berdin gaitzezgarri erbestean direnentzat sorterrian geratu direnen begietara) eta Euskal Herrian gutxi izan arren funtsezko izan den jende klase baten kasta: mezenas diskretu eta eskuzabalean.

Izan ere Miangolarra-Gorostiaga familia hainbat saltsatan nahasturik egon da modu erabakigarrian Venezuelako deserritik itzuli ostean: dela Vasconia liburuaren publikazioa, Ez dok amairuko diska grabazioak Groseko estudio klandestino batean, Herri Gogoa diskoetxea, Jon Miranderen poemen argitalpen berantiarra…

Azken mende erdiko epika abertzale nagusi bietan hanka bana zuten (epika instituzionala jeltzalea eta erreformarekiko disidentea zen abertzaletasunaren herrigintza epika) Miangolarratarren istorioak jakin ditu Zubizarretak nahasten hainbat pasadizo ederrekin: Huidobroren behiaren kontuak, Cernudaren olerkia mutiko bati, Maria Callas Bilbon egon zenekoa… Nik faltan eduki dut apur bat gehiago arakatzea gizon-emakume horien psikologian eta nolabaiteko sakontasun handiagoa eskertuko nuke hainbat pasartetan. Halaber, hau ez da “baina” txiki bat besterik ortu ederrean.

Gauez harrizko zubiaren azpian

-n -kargitaratuta
Erantzun

Perutz. Praga. Juduak.

Ez nekien zenbat behar nuen liburu hau eskuetan eduki dudan arte. Orain badakit zeinen ederra den eta trobalari mediebalek Okzitanian aipatzen zuten añorançaren antzeko zerbait bizi izan dut arrotz zaidan, ezagutuko ez dudan eta liburuetan soilik existitzen den Pragako auzo juduarekiko.

Hala baita Leo Perutz idazle judu txekian jaio eta Austrian hazitakoaren Gauez harrizko zubiaren azpian (Elkar, 2019, Txiliku eta Joxe Mari Berasategik euskarara itzulia) ipuin liburu nobelatua.

Nobela historikoa da? Bai. Ipuin liburua da? Baita ere. Nobela erromantikoen zakuan sar liteke? Hala egingo nuke nik. Ez dago kontraesanik esan dudan horretan, kontrakoa dirudien arren.

Izan ere begitantzen ahal zaigu hari solte gabeko narrazioak direla baina barren-barrenean hor ageri dira hiru pertsonaia nagusi eta haien arteko maitasun triangelu bat, non batzen diren Mordechai Meisl judu filantropo boteretsua, honen emazte Esther -ederretan ederrena- eta Rudolf II. enperadorea -zeina mandatari txiroa, alkimia zalea eta katoliko porrokatua zen-. Eta Perutzek jakingo du umorea sartzen hainbat unetan tristura handi baten arrakalatan -juduekiko pertsekuzio eta jazarpena-, are gehiago dakigunean obra Palestinako erbestean idatzia izan zela II. Mundu Gerran zehar -sionismoarekiko kritikoa izatea eskertu behar diot Perutzi egungo sarraski sionistaren testuinguruan- eta hirigintza modak tarteko suntsitua zen unibertso bat zuela ardatz, Pragako auzo judua deritzona.

Ipuinak soltean ederrak dira, bukaeran ordenarik gabeko nobela eder bat osatzen dute eta niri lagundu dit errealitatearen zama apur bat arintzen. Ez dakit zer gehiago esan. Ederra dela, irudimena pizten duela eta aspaldian irakurri ez dudan maitasun istorio konpletoenetariko bat biltzen duela dituen 300 pasa orrialdetan.