Erat

SEAT. KATALUNIA. LANGILE BORROKA.

Maiz bat itsutu liteke bizi duenarekin. Eta, egia esan, hainbatetan ez da ezta harritzekoa ere. Euskal Herriko azken 50 urteetako historia hain joan da harrapaladan une batzuetan zaila zela ere burua altxa eta kanpora begiratzea. Ez diot justifikatzeko, ez baitut uste ezer justifikatzekorik dagoenik, azalpen gisa baizik. Gehitu horri besteen maiz familia politikoak zer erkinak garen auzoaren errealitatearekin eta horra anarkismoari buruzko ezezagutza, nire kasuan behintzat aipagarria dena.

Sarean han eta hemen erreferentziak irakurri ostean iritsi zait esku artera Erat, l’exèrcit de SEAT liburua, Pau Juvillà Ballesterrena (Tigre de paper, 2023). Liburuak kontatzen du langile batzuen borroka, zehatzago esanda Martorelleko Seat lantegiko langileena, eta haien pozak, garaipenak eta porrotak Juvillàk lortzen du liburu entretenigarria eta gustagarria egitea, zorroztasunari uko egin gabe.

Hala, narrazioa 1950ean hasten da, SEAT enpresa osatu zen urtean, zeina abian jarri zen Francoren gobernuaren, hainbat bankuren eta Fiat enpresaren bultzadaz. Ordutik lantegia ikaragarri hazi zen eta ez hori bakarrik, ingurua ere garatu zuen, migrazio mugimendua areagotuz eta Baix Llobregat eskualdea bihurtuz Espainiar Estatuko borrokalarienetakoa. Langile autonomia, grebak, lantoki barruan gertaturiko polizia karga ikaragarriak, infiltratuak eta trantsizioak suposatu zuena nahasten dira Erat taldearen bizi laburra ardatz hartuta.

Irakurketa oso gomendagarria, gaur egun nekez sinesteko moduko egoera bat kontatzen duena, gure gurasoek bertatik bertara ezagututakoa izan arren, eta, gainera, Euskal Herriarekin lotura nabarmenak dituena. Urrunago joan gabe, Naparra kasuarekin. Edota balio du azaltzeko nola ez den horren arraroa eta Katlunian ere nola eboluzionatzen duten hainbat langilek autonomiaren postulatuetatik ezkerreko independentismora.

Aristotele

Grezia, filosofia, Hall

Ez nuen ezagutzen Aristotelen obra. Eskolan Platon eman genuen eta nire irakurketatan ez dira egile klasikoak gailentzen. Halaber, esan beharra dut, sorpresa atsegina izan dela eta Platon baino zati bat atseginagoa egin zaidala bere irakurketa. Edith Hall Erresuma Batuko historiagile eta dibulgatzaileak idatzitako obra da El camí d’Aristòtil (Anagrama, 2022, Anna Llisterrik itzulia) eta lortzen du filosofo greziarraren testuingurua eta pentsamendua azaltzeaz gain erreferntzia hurbilekin egungo testuingurura ekartzea. Hala, liburua kapitulu kontzeptualetan banatuta, haren obran sigi-saga dabil.

Kapituluak dira esaterako zoriontasuna, ahala, erabakiak, komunikazioa, norbere buruaren ezaguza… eta autolaguntzaren tonuan erori gabe uste dut elementu praktikoak dituela. Kosta zait irakurtzea katalanez, eguneko ordu txarrenak eskaini dizkiot irakurketari, baina oro har gomendagarria dela esango nuke. Euskaraz edukitzeko modukoa bai, behintzat.

San Fermingway

Hemingway. Jimenez. Eraikuntza.

Azkenaldian maiz akordatzen naiz duela urte gutxi hil zen Arrasateko Antxon Mendizabal irakasle eta idazleaz. Haren ile orrazkera aldrebesak, estilo informalak, eta protagonizatu zituen hainbat anekdota amultsuk, maiz lausotu zuten besteren begietara bere zorroztasun intelektuala. Haren artikuluak, liburuak -Hiruk argitaratu zionetatik bat eman zidan eta urrearen balioa du niretzat- eta batzarretako iruzkinak oso kontuan hartzekoak ziren egin zituenean eta baita gaur egun ere.

Esango nuke antzeko zerbait gertatzen dela Edorta Jimenezekin eta ez dela nahikoa aintzatesten jartzen haren ikerketa lana. San Fermingway -Otras historias de Ernest Hemingway (Txalaparta 2005, originala euskaraz, Susak 2003an) obra irakurtzean zera pentsatzen dut: hau lan mardula eta ondo egina! Izan ere, datu ugariz, prosa eraginkorrez, narratzaile tonu doituz, bi mirari txiki egiten ditu. Bata, guk geuk ere sinetsi dugun frankismoaren makillaje operazioa desarmatzen: Falangista eta enparauen neurrira eginiko Hemingway otzan, lau eta akritikoa ispilu aurrean jarri eta biluzik erakusten digu dokumentazio lan oparoari esker. Bestea, Hemingwayk euskaldun hainbatekin eginiko laguntasun harremana kontatu, baita Hemingway gure herriari buruz zekienari buruzko zantzu bibliografikoak eman ere, eta gerrak zartaturiko gizon-emakume ugariren biografia ezezagunak -bai irakurle honentzat gutxienez- argitara ematea.

Ernest Hemingwayen argi-ilunak agerian utziz, haren kontura diktadura justifikatu nahi zituztenak salatuz, operazio hura topikoz topiko irentsi zutenak lotsaraziz eta etorkizuneko balizko ikerketatarako galdera iradokitzaileak utziz, kontuan hartzeko moduko lana da, izenburuan aipatzen den idazlea maitatu nahiz gorrotatu.

Txoferren semeak

Alfons Quintà. Jordi Pujol. Kazetaritza.

Ez ditut Kataluniako gorabehera politikoak guztiz kontrolatzen. Ez behintzat nahi beste. Horregatik ezin diet tamainarik hartu Josep Pla edo Jordi Pujol bezalako pertsonaiei. Zer diametro ote zuen aurrenekoak sortua zuen Kamelot horren mahai borobilak (Kamelot esaten dio egileak Plaren bueltako intelektual bilguneari, tartean Joan Fuster bera ere baitan hartzen zuena). Edo zer alturatakoa izan zen torturatua izan, banku baten bidez abertzaletasuna sustatu (sic, norbere poltsikoa eta hurbilekoean majo gizendu eta gero) eta president izanda ustelkerian hondoratu zen Icaroren hegaldia.

Eta halere ezagutza falta horrek ez dio Jordi Amaten El hijo del chófer (Tusquets, 2020) lanaren irakurketari gozamen izpirik kendu. Izan ere, egileak istorio harrigarri bat kontatzeaz gain lortzen du hitzostean aipatzen duen hori era bikainean transmititzea: kasua ezagutu ahala sortu zitzaion harridura. <<Baina nola izan zen hori posible?>> galdetzen baitzion bere kolkoari datu bat bestearekin lotu ostean. Izan ere, jakin ahala flipatzen duen gizonaren tonuan asmatu izana da da egilearen bertute nagusia, ez baita manikeismoan erortzen, eta horri gehitu behar zaio dokumentazio lan sakona. Gainera, akademiatik aldentzen den idazkerak on asko egiten digu guri, irakurleoi.

Eta zer kontatzen duen liburuak? Bada Alfons Quintàren bizitza, hasten dena bere aita laguntzen zuenean Josep Pla idazlearen etxera. Aita kabroia, hemen digresio txiki bat egingo dut, bere emazte eta semea benetan txarto tratatu zituena. Laguntzen zuen Josep Quintà aita hura literatura gizon ezagunaren mandatugile zelako, baita bukaerarako Plaren lagun ere, eta horri esker ezagutu zuen 1950 urtetik aurrera Kataluniako banka, hedabide eta jaiotzear zeuden alderdi politikoetan norbait ziren edo izango ziren horiek. Pajaro ederra Quintà semea. Hamasei urterekin Josep Plà txantajeatzeko bezain eskrupulurik gabea, psikopatia zantzuak zituen maitale toxikoa (bere bikote ohia akabatu ostean egin zuen bere buruaz beste), kazetari zorrotz nekaezina eta hamaika iturriduna, TV3eko lehen zuzendaria eta abar. Bere biziaren jarraipenak laguntzen du azaltzen nola egiten den gora inguruotan, kontaktu bidez, eta nola Banca Catalana auziaren bueltan izan zituen Quintàk bere argiak baina baita bere iluntasuneko hastapenak.

Bukatzeko kazetaritza ariketa ederra ere bada Amatek planteatzen duena eta medioei buruzko hausnarketa zorrotza. Erromantizismotik urrun, txorradarik gabe, medio eta ekonomia interesen arteko lotura estua kontatzen du. Dena den, detaile bat Quintàren alde: guztiz bat egiten dut TV3rako zuen helburuekin eta jefe negargarri eta despota bazen ere aurre egiten jakin zuen PSOEk katalanezko telebistari egotzi nahi izan zion folklore eta irrelebantzia kutsuari. Horregatik daude haiek dauden moduan eta gu, tamalez, gauden moduan.

Betiereko hazia

Zinema. Literatura. Balló eta Pérez.

Originaltasunaren eztabaida esango nuke ebatzia dela kulturaren munduan eta sortzaile garenok adabaki zaharrak modu berrian josten asmatzea da dugun tarte estu bezain emankorra. Balló eta Perezek zinemaren historia errepasatzen dute iruzkitzen ari naizen obra honetan eta fikzioa unibertsala dela frogatu: Homerok westernak idatzi zituela, Paul Verhoeven eta Kafka lotuak daudela edota Mari Errauskin Broadwayen dantzan eta abesten topa litekeela.

Finean zinema katalogoa da La llavor inmortal (Anagrama,2015, baina lehen bertsioa Empúries argitaletxeak argitaratu zuen 1995ean). Zinema onaren katalogoa. Baina bere dohaina da sailkatzea filmeak argumentu unibersalen arabera: kapituluka obra aitzindari bat hartzen da eta gero pasarteka filmen aipuak tartekatzen dira. Honela Jason eta Argonautekin hasten da altxorraren bilaketari buruzko filmak aipatzen, Odisearekin etxera bueltarako filmak iruzkintzen dira, Eneidak aberri berrien sorrera kontatzen du, mesiasaren historia atzerritar ongilearena…

Polita da ikustea norbere memorian iltzatutako filmak fikzio tematika unibertsalaren harian lotuta. Batez ere hauen berrirakurketa bat egiteko aitzakia ematen duelako.

A, bukatu aurretik libreta bat alboan edukitzea aholkatzen dizuet, etorkizunean ikusteko film dotore askoak aurkituko dituzu agian.

Aitona falangista

Altsasu. Memoria. Barandiaran Amillano.

Oparitu egin zidaten liburutxoa azken Durangoko Azokan eta eskertu nuen, begiz jota bainuen argitaratu zen une beretik. Egilearen elkarrizketak irakurri nituen prentsan eta iruditu zitzaidan izan zitekeela interesekoa: ez bakarrik mamiaren ikuspuntutik, baita esan zuelako liburu baten bila beste bat azaleratu zitzaiola. Lana, honezkero irakurle abilenek asmatua, Gurea falangista zen (Susa, 2021) da Alberto Barandiaran Amillanorena. Bertan (spoiler) kontatzen da nola iritsi zitzaion egileari libreta bat Luis Fernandez Arregi izeneko altsasuar baten gerra ibilerekin eta nola bukatu zuen bere aitonaren iragan politiko (erdi)ezkutua ezagutzen. Argitaletxean sail berri bat abiatu zuen gainera obrak, Memoriaren Paperak izenekoa.

Gaia, memoriarena, beti interesatu zait eta zortea izan nuen udal zinegotzi nintzela Intxorta taldeak eginiko lana hurbiletik jarraitzekoa. Gainera, amamarekin ordu asko egin nituen umetan eta gerra galtzaileen ibilera ugari jakin nituen haren ahotik politak eta ez hain politak direnak. Emakumeak auzoaren memoria bizia zuen eta bazekien zein etxetan aldatu zen txaketa 1975ean eta zeinetan ez. Eta jakiteaz gain ez zen isiltzen. Horregatik, ausardia aitortuta ere Alberto Barandiarani bere aitona falangista zela kontatu izanagatik, ez zait iruditu txundigarria denik norbere etxean halakorik aurkitzea: fenomeno nahiko ohikoa da Euskal Herrian denetik egotea familian bertan. Askoz gehiago poztuko ninduke jabetza erregistroaren hariari tira egin balio: zergatik ez da hitz egiten 1936tik aurrera kolpistek eta haien sokakoek bidegabe lortu zituzten ondasunei buruz?

Noan bada lanera inguruabarrak utzita. Liburuak badu grazia tarteka, nahiz eta niri forma aldetik lekukotasun pasarteek irakurketa erritmoa guztiz oztopatu. Bereziki gozatu dut azaldu nahi izan denean nola sar litekeen falangista Luis Fernandez Arregi bezalako gazte jeltzale bat. Oso ondo kontatzen da zer giro zegoen Altsasun eta Nafarroan 1936an. Horretan asmatzen du Barandiaranek, nabari zaio kazetari eskua. Bizkaiko ibilerak aldiz interesgarriak dira, baina gaiari buruz Sebastian Salaberriaren “Neronek tirako nizkin” obrak askoz prosa txinpartatsuagoa du. Azken orrietako hausnarketek berriz hotz utzi naute.

Bukatzeko, liburua nire ustez bidegurutze batean geratzen da nora jo duda-mudatan. Izenburua eta orri gehienen mamia, forma eta edukia… ez ditut lerrokatuta antzeman. Egia da nekatuta nagoela eta ez dizkiodala irakurketa ordu onenak eskaini, baina orrialdeek ez naute harrapatu. Ez da erraza memoriaren mataza askatzea eta maiz korapila liteke bat, niri pasa izan zait prentsa iritzi zutaberen bat idaztean. Zoritxarrez zelulosaz ari garenean harrapatu eta korapilatu ez dira gauza bera. Eta hau guztia esanda ere, blog honetara ekarri badut liburua da ikusi dizkiodalako gauza politak eta abiada hartu dudan lautadatan gozatu dudalako. Dena ez baita borobil, batzuetan falangista ere izan liteke aitona.

Nikole

Bijotzekua. EAJ. Jimenez.

Nikole bijotzekua (Elkar, 2021) da Edorta Jimenez idazle handiaren lanik berriena. Bertan, torturatua izan zeneko oroitzapen krudel batek akuilatua eta hasieran blogean idatzi arren, denok ezagutu genuen 2020ko konfinamendu luze gorrian hartan hasi zen idazten nik blog hau abiatu nuen modu antzekoan, liburu forma hartu dute Nikole Atxikallenderi buruzko bere narrazioek.

Saiakera? Bai, oso pertsonala. Nikole Atxikallenderi buruzkoa? Ez bakarrik. Bada baita konfinamenduan bizi izan genituen bizipenenen kontaera apala. Eta nor zen Nikole? Sukarrietako Abina baserriko neska, sabinesie, bitan alarguna. Aipatu dut akuilua tortura saio bat izan zuela Jimenezek, liburu bukaeran aipatzen du kontua, baina ageriko txinparta izan zen 1918ko gripe izurria. Izurritik izurrira piztu zitzaion Nikolerekin egin zen injustizia erreparatzeko nahia. Halakoa baita Edorta, Jaun Zurianoren kastakoa, merezi duten gudatan parte hartzeko lantza eskuetan duen zalduna.

Nikole Atxikallende ez genuke ezagutuko Sabino Aranaren emazte ez balitz. Bikain kontatzen du Edortak bien arteko harremana nola mamitu zen, pena bakarrik Sabinoren kartek iraun izana, eta ezkontza ostean ere Aranaren militantziak eta osasun petralak ekarritako buruhausteak. Nik onartu beharra dut ez dudala ezagutzen JEL munduaren kosmogonia, arrazoi familiarrak eta geografikoak tarteko beste ingurune bat ezagutzea tokatu zait niri, eta balio izan dit mende amaierako Bizkaia hura apur bat hobeto ezagutzeko. Baita Urdaibai paraje horri buruz ere ikasteko, marinel kontuetatik hasita marea eta ehiza kontuetaraino. Horretan lagundu dit Jimenezen honestitate intelektualak, umore zirikatzaileak eta liburuaren beraren egiturak, kapitulu motz eta amenoekin.

Hil ostean gauza itsusiak esan zituzten Nikoleri buruz hainbatek. Historiatik ezabatu nahi izan zuten, Arana Goiriren anaiak berak aurrena, Aranaren bizitzatik ezabatu nahi izan zen gisara. Baina haragia egoskorra da. Eta Edorta da bazter hauetako harakinik maitagarriena.

Indiana Alonso

Saiakera. Literatura. Arkeologia.

1998 urrun hartan Arrasate gori zegoen. Lizarra-Garazi garaietan distentsio uneak bizi izan ziren Euskal Herri osoan zehar baina guk, galiar herrixken maneran, bero-bero genuen udala urte bete lehenago egoniko zentsura mozioa zela eta. Udaletxe hartan bertan, zer den eguneroko bizitzaren indarra, udal gazteria sailak antolatutako ipuin ikastaro labur batean izena eman nuen eta nor izango irakasle eta Alonso. Hark deskubritu zizkidan egile hegoamerikar ugari, tartean Monterroso edota Cortazar, eta baita idazle hasi-berri gisa nituen hainbat beldur kendu ere: laburraren zale izatea ez da txarra.

Ordutik Alonsok idatzitako guztia ez bada gehiena gutxienez irakurri dut eta blog honetan eginiko iruzkin bi ditut lekuko, oker ez banago, Hodei berdeak eta Naparra: kasu irekia liburuei buruzkoak. Gaurkoan baina hirugarren liburu bat dakart, 2001 urteko Juan Zelaia saiakera saria irabazi zuen Agur Darwin eta beste arkeologia batzuk lana (Pamiela, 2001). Zazpi saiakera laburrek osatzen dute obra eta haria egilearen jarrera eta literatura dira, Euskal Herriarekiko duen kezkaz batera. Hasten da ikerketa genetikoek ekar dezaketen errotikako giza aldaketari buruz, Scaciaren obra baten aitzakian patuan senidetuko ditu Nafarroa eta Sizilia, Borgesen ipuin batean oinarrituta arakatuko du munduko hiritarren falazian eta traidoreen patuan, txakolinarekin (ene zenbat euri egin duen hogei urtean) sinbolismoz bustiko ditu orrialdeak eta ondoren hainbat erremedio eta senda-belar errezetatuko dizkigu psikiatraren dibanean eseri aurretik. Pieza solteak izateko testuinguru bati lotuegi, denborak ematen duen perspektibaz are interesgarriago egiten dira.

Hainbat paragrafo besoan tatuatzeko modukoak dira. Nik hau aukeratuko dut nire ezker besorako: Baina nago euskal idazleak askoz gehiago eskertuko lukeela herrarik eta korromiorik gabeko kritika serio pixka bat; sektak eta adiskide-bezeroen taldetxoak ez izatea hainbat erabaki garrantzizkoen guneak; eta, batez ere -batez ere-, euskal gizarteak -uler bedi euskal gizarteko eragile nagusienek- bere baitan argitzea idazlerik nahi ote duen, eta zer nolakoak eta zertarako. Agian horrela jakingo, asmatuko genuke zer eta nola egin behar dugun (127 or.)

Vazquez Montalbanen saiakera baten pistan jarri nau ere liburuak, erosi dudana eta aurki irenstea espero dudana duen itxura ederragatik. Eskerrik asko Jon, ez baita kritika serioa izango nirea, baina bai izan nintzen eta naizen idazle horren eskertza eta aitortza zintzoa.

Order!

Calasso. Liburutegia. Anagrama.

Aurreko posta idatzi ostean, Mri buruzkoa, desordenari apologia egite horrek ondorioak ekarri dizkit. Nor eta John Bercow etorri zait ametsean “order!” oihuka eta izerdi patsetan esnatu ostean eskuan dudan lehenengo lanabesarekin ekin diot mamuak uxatzeari. Cuadernos Anagrama saileko liburua mesanotxetik hartu, oraindik begietako bekarrak artean gotor dirautela, eta buru-belarri ekin diot Roberto Calassoren Como ordenar una biblioteca (Anagrama, 2021, Edgardo Dobryren itzulpena) irakurtzeari, alegia.

Calasso aurten hil den idazle eta editore italiarra da, sona handiko Adelphi argitaletxeko buru, editore eta arima. Jorge Herralderen lagun, ez du alferrik goraipatzen Anagrama liburuan, lau testu labur dakartza besapean. Testu bakoitza enkargu edo mandatu ezberdin bati erantzuteko da eta horrek azaltzen du agian euren arteko ezberdintasuna: aldizkariei buruzkoa erudizio lana den bitartean, gogorarazi dit kirolean bezala ezagutza kide arteko maila ezberdintasunak izan aurkari izan irakurle-idazle gozamena uxatzen duela, liburu dendei buruzkoa dibulgatiboa da kasik.

Bitartean hainbat pasarte gozagarri eta beste batzuk ezadostasuna eragiteko modukoak. Hala gertatu zait liburuak markatzeko dioenari buruz. Calassoren ustez libururik azpimarratu edo marjinean apunterik idazten ez duen irakurleari mesfidantza zor zaio. Nik ez dut berdin pentsatzen, bistan da, eta badut horretarako argudioa. Ikasle nintzela 7. maila arte herentzian jaso nituen liburuak, txukun-txukun zainduak, eta herentzian utzi behar nituen. Amak gogor gaztigatzen ninduen liburuok zaindu eta arrastorik ez uzteko. Horregatik nik berdin jarraitzen dut nireekin, banitate hutsa da pentsatzea liburuek ez dutela bizirik edukiko gurekin igarotako denbora eta gero, eta estriptis jasangaitza zait beste baten apunteak irakurtzea. Astearte goiz batean edonoren txirrina jo eta aurretiazko abisurik gabe etxean presentatzea bestekoa.

Baina horiek baten maniak dira, Calassoren maniek besteko pisua dutenak. Beste orrialde askotan ez dago maniarik, ezagutza baizik, eta horregatik da interesgarria irakurketa.

El verdadero lector no necesita mucho: un poco de gusto en la decoración y en las luces es suficiente. Además, claro, de la posibilidad de pasar un rato confortable, dedicándose a esa actividad deliciosa que los ingleses llaman browsing. Lo importante es que pueda encortrar fácilmente los libros que venía a buscar y descubrir aquello que no sabía que estaba buscando. Y, también, que esto suceda en lugar adecuado, sin música de fondo (dado que hoy cada uno puede escuchar lo que quiera en sus dispositvos, sin molestar al prójimo). Así se podrá reconocer, hoy como ayer, la buena librería. Si esto no es suficiente, querrá decir que el libro en sí ya no es suficiente, y si el libro ya no es suficiente, entonces el mundo está escribiendo otra de las páginas oscuras de la historia.

Aho zabalik

Ogia. Zirkua. Jimenez&Cano.

Jokaldi zikinik bada eskubaloian hau da. Oker ez banago guri behin egin ziguten, Urnietan edo Usurbilen, “U” letraz hasten ziren Gipuzkoa ekialdeko herri ezezagun berdin horietan. Lehen erasoan egin beharrekoa da, berandu egiteak ez baitu eragin bera. Baloia pasatzen zaio hegaleko jokalari bati, eskrupulu gutxien duenari, eta hau joango da joko zelaia amaitzen den erpinera, nondik ia ezinezko duen gola sartzea, ez baitaki, gure kategorian inork ez zekien, nola eman efektua baloiari. Bi aukera ditu beraz, defentsa artean lekua egin nahian dagoen piboteari pasatzea edota, hau da jokaldia, ahalik eta gogorren jaurtitzea baloia kontrako atezainaren aurpegi erdira. Ez du golik sartuko, bistan da, baina atezainak ez du berdin jokatuko partida osoan zehar. Izutu egingo da. Uste dut orain araudiak ez duela zakurkeria hori ametitzen, baina nerabe ginen gu taxuzko gizon izatea espero zuten urte horietan araudiak Brummel usaina zuen. Harkaitz Canoren ipuin bat balitz deskribatu berri dizuedan egoera gure kirol ibilera hegaleko jokalariak zerbait antzemango zuen atezainaren aurpegian. Gosariko kolakao arrastoren bat masailean, marrubi marmelada orban bat ezpainetan, bereak ez diren hortz zuri distiratsuak. Zalantza egingo luke hegaleko jokalari exekutoreak eta orduan, seko gelditu, baloia bi eskuekin hartu, kiroldegitik atera, taxi bati deitu eta aireportuan leon kastillo jokatuko luke nora joan baloi eta guzti. Edota baloiak helmuga bat aukeratuko luke eta jokalariak beste bat: Temuco eta Urdiñarbe, hurrenez hurren. Gainontzeko jokalariok geunden posizio berean geratuko ginateke, zain, zahartuz, batzuk erasoan eta besteak defentsan, mina ekiditea beste helbururik ez zuen formolezko determinazioak izoztutako kantxan preso.

Irati Jimenezek Miguel de Unamuno XXI. saria irabazi zuen Bilbon Ogia eta zirkua (Erein, 2021) lanarekin. Miraria da. Liburua ez baita lur honetakoa, aurreko paragrafoko jokalariari kiroldegitik ateratzeko apur bidea uzten dion orri sorta da. Mapa da liburu hau, iparrorratza dilindan duena, literaturarekiko maitasunera bidea erakusten duena. Hasieran haluzinatu egiten duzu orriokin: baina zer da hau? euskal letratan ez dut antzeko ezer irakurri! Idazle bat beste idazle baten idazlana aztertuta ofizio honen gakoak eskaintzen ari da bekaizkeriarik gabe! Hori baita Neguko Zirkua Canoren liburua aztertuta Jimenezek bilatzen duena: nola izan idazle azaltzea, nola izan gizon, nola izan pertsona. Eta nola batak besterik gabe ez duen funtzionatzen, doilorekeriaz beteek idazle izateko arazo handiak izango dituztela. Beste dimentsio batera daroa Canoren lana Iruñean bizi den idazle bizkaitarrak eta beste dimentsio batera garamatza gu, irakurleok.

Lagun batek maiz kontatu didan anekdota hau. Kontzertu baten ondorenean, areto baten backstagean hogei lagun inguru daude, musikari, teknikari, bikote eta lagunak. Musikarietako bat hurbildu zitzaion eta belarrira esan: “Badakizu zer? Guzti hauetatik zu zara musikaz ari den bakarra, beste guztiak musikaren munduaz ari dira”. Horregatik diot Jimenezen lana berezi dela, literaturaz ari delako. Eta egun dena sare sozialetako beef eta erdipurdiko elkarrizketa denean, idazle askok irakurtzeko ere lanak dituzten garaiotan, literatura bera erreibindikatu beharreko zerbait bilakatu da. Gure zabarkeriak tenpluko sua metxero baten garrera jibarizatu du. Normala, pebeteroa bandalizatu dugu eta ahaztu zergatik egin ginen sinesmen zahar honen jarraitzaile. Baloikada gehiegi atezainen aurpegietara eta zirku zaharra LED pantaila erraldoiek zokoratua dute. Hala ulertu dut nik liburua, suari hauspoa emateko ahalegina, miresmenetik eta maitasunetik egina, literaturari eta beronek gurean duen zerbitzari fidelenetako bati, Harkaitz Canori.

Bistan da gomendagarria dela irakurketa. Hasierako orrietan zuen buruari esaten badiozue “baina zer da hau?” ez etsi, erritmoa hartuta zalantza gozamen bilakatzen baita. Eta euskal liburu hitzaurregintza krisi sakoenean badago ere hau irakurri, Iratik liburu hasieran idazten diren orriak aspaldian euskal literaturan ernatu diren orrialde amultsuenetakoak dira. Bukaeran Cano berari eginiko elkarrizketa dago, blogari honi irudimena pizteko balio izan duena (eta ez da gutxi sasoi hiperestimulatu honetan). Horrenbeste, ze, jakin badakit hegaleko jokalari angulurik gabeek ez dutela zertan parekoaren aurpegia txikitu.