Etiketaren artxiboa: Anagrama

Atzera begira

-n -kargitaratuta
Erantzun

Memoriak. Alemania. Enzensberger.

Un puñado de anécdotas (Anagrama, 2021, Maria Garcia Pinosek itzulia) da Hans Magnus Enzensbergerren memoria liburuaren izenburua. Apur bat tranpatia dena, nire ustez eta dena esaten hasita, pentsa dezakelako irakurleren batek elkarren arteko haririk ez duten bizitza txatalak direla. Ezta gutxiago ere: edozein pertsonak bere bizitzaren hondarrean atzera begiratuta egiten duen memoria bereizketa kontuan harturik ere, nabari da kronologiaz gain badela beste hari bat, egilearen haurtzaro eta gaztaroa ez ezik bizi osoa markatu duena: Weimarko Errepublikaren amaiera, nazismoa eta Bigarren Mundu Gerra.

Hasteko, oso bitxia da Enzensbergerrek egiten duen ume mimatuen aldeko bindikazio ariketa. Halakotzat zuen idazleak bere burua, funtzionario ez apal baten -aski apal nazismoarekin guztiz ez inplikatu behar izateko eta aski garrantzitsu gerran ez mobilizatzeko, karguagatik eta zuen posta eta telefonia arduragatik- seme zaharrena izaki nahi beste jostailu eduki omen baitzuen eta baita bestelako kapritxo ugari ere. Irakurri eta epaitu zuek dionaren pertinentzia eta balio estetikoa, epaitu beharrik bada, ez baitut uste halakorik egitea niri dagokidanik eta.

Hortik aurrera tragedia baten itzala ageri zaigu, Nürenbergen bizi baitzen eta hura ez zen edozein hiri nazientzat, gerraren eztandaz lehertzen dena, eta horrekin batera koskortzen doan mutiko baten bizipenak.

Nik gustura irakurri dut, tarteka pasarte batzuk flojoagoak iruditu arren, eta badut sentsazioa espero ez nuen idazle bat agertu zaidala, ez behintzat haren Espainiako anarkismoari buruzko liburu ezaguna irakurre ostean irudikatutakoa.Bukatzeko, pasarte bat, luze xamarra bada ere, nire ustez zuekin partekatzea merezi duena (itzulpena nirea da):

Gerra amaitu zenetik, zinema komertziala eskaintzen zuten azken aretoek atea itxi zuten. Errendizioa eta gero, publikoak ez zuen lastategiak edo gimnasioak besterik eta egurra eraman behar zuten, pizgailuren batekin batera, hotzak hilko ez baziren.

Alemania okupatuan pelikula guztiz diferente bat ari ziren proiektatzen, ez zena inoiz ikusi UFA-Palast areto batean. Ezta ejertzitoko emakumezko talde auxiliarrek ere, zeintzuek informazioa pasa zuten sototik aliatuen hegazkin bonbaketari flotei buruz, ez zuten ezagutzen.

Egun batean, W.ko nerabe talde bat eraman zuten, soinean zeramatzaten gaizki tindaturiko txaketak, garagardo zaharmindu kiratsa zerion taberna areto batera. Euretariko inor ez zen joan propio hala erabakita, baina sarrera librea zen eta ez zitzaion inori egurrik exigitzen.

M. eseri zenean beste ikusleekin batera eta lehenengo irudiak agertu pantailan, bat-batean gela guztiz mututu zen. Filmeko zuri-beltzezko irudi granulatuetan, euria ari zuela igartzen zen, ageri ziren hondakindegi batera botatako zaborra bailiran pilatzen ziren gorpuak. Hildakoak lurrean zeuden biluzik, hezur eta azal ziren. Ondoren birizik atera zirenak erakusten zituen pelikulak zaintza dorreen, alanbre hesien, arma patio hutsen eta abandonaturiko barrakoien parean. Arraiadun piltzarrez jantziak zeuden, eta, norbaiten laguntzari esker, kamararantz hurbiltzen ziren bilin-bolonka. Kosta egiten zuen sinestea orainidik bizirik egon zitezkeenik, hain baitzeuden zargalduak, eta haien aurpegiak… Egun, jakina, jende guztiak ikusi ditu halako imajinak. Batzuetan emititzen ziren errutinazko zerbaiten gisara, gaueko sesioan. Badirudi inork ez duela oroitzen halako zer edo zer ikusi zuen lehen aldia.

M.k gezurra esango luke esango balu biktimekiko pena sentitu zuenik, okerragoa izan zen. Ikusteak goragalea sentiarazi zion. Sentsazio hori bere gorputz osoaren jabe egin zen, inboluntarioki eta batere hausnartu gabe. Egunetan ezin izan zuen ezer ere ez jan ahal izan sentitzen zuen nazkagatik eta sentsazio hori ezin izan zuen guztiz alboratu.

Sentsazio aurre-moral mota hori indartsuaga da hiltzaile gizarte batean jaio izanagatiko senti litekeen kulpa sentimendu lausoa baino. Nazka sentimendu antisoziala da, ezein definizio nazional edo ulergarritik at dagoena; bere baitan hartzen du estutzen dena sinpleki espezi beraren parte izateagatik.

Konmozio horren eraginak luzaro iraun zuen Une horretan, M. jada ezin zen joan medikuarenera aurrez haren iraganaz informatu gabe. Mesfidantza kronikoz hartzen zituen adin jakin bateko epaileak, poliziak eta irakasleak. Bere susmoak askotan justifikatuak ziren, espero zitekeen bezala, baina gero eta gehiago ikertu, gero eta liburu irakurri eta barurago sakondu dokumentaletan, iragana obsesio ari zitzaion bihurtzen. Denbora igarota jabetu zen, bere aldetik ezer egin gabe, bakarrik kointzidentzia zortedunetan oinarrituta, beti egon zela alde onean. Krimenaren unean ezin izan zuten inbolukratu zuen adinagatik.

Idazlearen bakardadea

-n -kargitaratuta
Erantzun

Chirbes. Memoriak. Biluztasuna.

Kontsolamendua ekarri dit Chirbesen memorien bigarren zatiak, badirelako liburu batzuk iristen zaizkizunak momentu egokian. Zuri hala iristeko idatziak diruditenak. Kasu zehatz honetan, memoria liburu honen lehen alea oso gordina egin bazitzaidan ere, hemen dago horri buruz jarduen nueneko blogeko sarrera, bigarren honek aho zapore hobea utzi dit.

Liburua, Diarios – A ratos perdidos 3 y 4 (Rafael Chirbes, 2022, Anagrama) da eta 2005 eta 2007 urte arteko idazlearen memoriak biltzen ditu. Koadernoka dago obra antolatuta eta, berton, ageri da gizonaren bakardade eta sufrimendu biluzia. Izan ere, aurreneko atalean baino bareago bada ere, idazle izatea hautatu duen -hori hautatzerik balego bezala- gizon baten nondik norakoak ageri dira bizkarrean duen motxilaren zamarekin batera.

Idazleak egin behar dituenak bizirauteko aberatsa izan ezean -bidaiak, aurkezpenak, mandatuak-, orri zuriak berarekin dakarren izua, tesigile bizargabeko baten proiekzioak -ikasleak uste du Chirbesek jada amaitua duela bere nobelagile ibilbidea gizona beste nobela bat prestatzen egon arren- egiten duen itzala, irakurle goseti eta zorrotz baten menua… Eta nobela proiektu batek dakarren, dakarkion, angustia guztia.

Hain justu nire nobelaren zuzenketa fasean harrapatu nau irakurketak eta eskertu dut beste bati irakurtzea nigan sentitzen ditudan beldurrak. Jakina, Chirbesen kasuan ironikoa da, bere arrakasta handienetako baten zirriborroaz oso gogor jarduten baitu orrietan zehar, Crematorio nobelaz hain justu. Akaso ironikoa ez da hitza, akaso fokua jarri beharra dago zenbat buelta eta ñabardura eman eta egin zizkion nobelari, zenbat xehetasun eta kontu txiki hartu zituen aintzat.

Jakina, nik ez dut Crematoriorik idatzi. Txapela kentzen dut dut Chirbes nobelagile eta egunerokogilearen aurrean. Zintzotasun intelektuala, zorroztasun literarioa eta eskuzabaltasun irakurlea. Nahiko nuke nik bakoitzetik hark zuenaren hamarrena. Nobela inprentan dudan une honetan, irakurleek zer esango duten zain, aholku hau osten diot. Testuingurua da lagun batek aholkua eskatu diola nobela bati buruz, izan ere, Herraldek (Anagramako buruak) ez du ikusten. Egileak oso gustuko du ordea. Hau da Chirbesen erantzuna:

Intento razonarle lo que me gusta y lo que no. Le hablo con dureza y él a ratos me da la razón, pero no se trata de eso. Se trata de que yo creo que tiene un libro que puede ser precioso y que no lo es. Su misión, o su vocación, no tiene que ser adecentar la novela, sino despojarla de ganga para sacar a la luz la joya que hay dentro. Y no parece que esté por la labor. Le digo: Al único que debe gustarle el libro es a ti. Cuando decides publicar una novela y cuando te mueres estás solo. Nadie puede ayudarte. Si a ti te gusta y a Herralde no, que no te la publique, y a ti te toca pelearte por que lo haga otro editor. Le digo también que desconfíe de la opinión de los novelistas, somos malos lectores. Siempre leemos a los demás desde la novela que llevamos en nuestra cabeza. En fin, que uno nunca sabe cuándo obra bien y cuándo mal.

Zer ondo ulertu dudan bakardadearen zera hori. Ezin da ukatu hori. Bestearekin, argitaletxearen aurrean zure proiektua defendatu behar izate horrekin, ez da nire kasua. Babesa sentitu dut. Eta, hau esan arren, harea zakuak pilatzen aritu naiz azken egunotan lubakia eraikitzeko. Afrikako gerraren ajea da, oker ez banago. Baietz espero dut, pilatuko nituela nahikoa. Babes neurri oro da desiragarri, Euskal Herrian sotana bakoitzaren azpian aizto bat baitago.

Bukatzeko, apunte bi: Chirbesek ez zituen batere gustuko katalanak (hori ondorioztatu dut behintzat) eta euskaldunoi buruz elkar akabatzeko dugun sena aipatzen du behin eta berriz. Zergatik ote.

Montecristo

-n -kargitaratuta
Erantzun

Zigarropurua. Frantzia. Dumas.

Montecristoak, onartu beharra dut, nire belarrietan lehenago izan ziren zigarropuruak kondeak baino. Farias, Rossly eta antzeko izenak ezagunak baitziren nire haurtzaroan, tabakoak mugarik gabe agintzen zuen garaietan. Kondearen istorioa, aurreneko aldiz, film batean ikusi nuen. Alexandre Dumas niretzat Hiru Mosketarien aita zen, ez historia tragiko baten semea.

Ausaz hartu nuen abuztuko lasaitasunean liburutegiko liburua. Biografien Pulitzer saria jaso izanaren bermeaz, Dumas abizenaren jakin-minak akuilatuta eta ezagutza gogoz. Zoragarria da oporrek batengan duten eragina. Liburua El conde negro da, Tom Reissena (2012koa originala eta 2014ko itzulpena Daniel Najmíasena, Anagramak argitaratua) eta bertan Alex Dumasen bizitza kitzikagarria kontatzen da.

Nor zen bada Alex Dumas? Aita zuen Saint Domingue irlan (egungo Haiti) iheslari zen erreka jotako noble apala eta ama aldiz emakume beltza. Garai hartako kolonien funtzioa Europako monarkien biziraute ekonomikoan, azukrearen mozkinak apartak ziren, sistema hau sustengatzen zuen esklabotza eta horrek sortutako gizartea kontatzen ditu egileak aurreneko orrialdetan. Interesgarria da nola Frantziatik urrun laxotu zen aberasturiko gizartean arraza mestizaia eta metropolitik joan zirenek nola bizi zuten hori.

Halaber, Alex gaztea eta bere aita patuaren bira batek lagunduta Frantziara itzuli ziren eta noble bati zegokion heziketa jaso zuen mutil mestizoak. Urte katramilatsuak ziren Frantzian, monarkia azkenetan zen, eta iraultzak eztanda egin zuenean Alex Dumas armadan zegoen. Errepublikar sutsua, fisikoki indarrez betea, zintzoa eta karismaduna, bizkor egin zuen gora armadako eskaileratan gora iraultzak hiritar beltzei ekarri zien berdintasun aireez probestuta.

Zalditeria generala, hainbat batailatako heroi, tatxarik gabeko soldadu, Alpeetako gailur hotzak eta Egiptoko basamortuko hotzak pairatu zituen uniformez jantzita. Napolen abizeneko militar batek mespretxatuta, etsaiek preso hartuta eta egoera penagarritan preso edukita (aitaren bizia baliatu omen zuen Dumasek Montecristoko Kondearen bizirako inspirazio iturri gisa) ez zion inoiz ere utzi iraultzaren balioetan sinesteari.

Liburuak gizon erraldoi bat aurkezaten du (fisikoki ere oso altua zen ere, 1,85 metrotik gorakoa) eta garai bizi bat, Amerikako Estatu Batuen independentziarekin hasi eta Napoleonen handitasun eldarnioak iritsi arte luzatzen dena. Tartean 1789 Frantziako Iraultzaren argi eta ilunen erradiografia bat, modu bizi eta argian idatzia, estatubatuarrekin egin ohi duten maneran.

Betiereko hazia

-n -kargitaratuta
Erantzun

Zinema. Literatura. Balló eta Pérez.

Originaltasunaren eztabaida esango nuke ebatzia dela kulturaren munduan eta sortzaile garenok adabaki zaharrak modu berrian josten asmatzea da dugun tarte estu bezain emankorra. Balló eta Perezek zinemaren historia errepasatzen dute iruzkitzen ari naizen obra honetan eta fikzioa unibertsala dela frogatu: Homerok westernak idatzi zituela, Paul Verhoeven eta Kafka lotuak daudela edota Mari Errauskin Broadwayen dantzan eta abesten topa litekeela.

Finean zinema katalogoa da La llavor inmortal (Anagrama,2015, baina lehen bertsioa Empúries argitaletxeak argitaratu zuen 1995ean). Zinema onaren katalogoa. Baina bere dohaina da sailkatzea filmeak argumentu unibersalen arabera: kapituluka obra aitzindari bat hartzen da eta gero pasarteka filmen aipuak tartekatzen dira. Honela Jason eta Argonautekin hasten da altxorraren bilaketari buruzko filmak aipatzen, Odisearekin etxera bueltarako filmak iruzkintzen dira, Eneidak aberri berrien sorrera kontatzen du, mesiasaren historia atzerritar ongilearena…

Polita da ikustea norbere memorian iltzatutako filmak fikzio tematika unibertsalaren harian lotuta. Batez ere hauen berrirakurketa bat egiteko aitzakia ematen duelako.

A, bukatu aurretik libreta bat alboan edukitzea aholkatzen dizuet, etorkizunean ikusteko film dotore askoak aurkituko dituzu agian.

Tríptic de la terra

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ibarz. Nekazaritza. Alcarràs.

Iragan astelehenean Bartzelonara joan nintzen egitera katalaneko B2 azterketa. Trenean, Carla Simonek elkarrizketa batean inpirazio iturri gisa markatu zuen nobela neraman: Mercé Ibarzen Tríptic de la terra (Llibres Anagrama, 2020) eta bere baitan 3 liburu dituena: La terra retirada (1993an argitaratua), La palmera de blat (1995ekoa) eta Labor Inacabada (2020an bukatutakoa). Lehena eta hirugarrena testigantza literarioa dira eta bigarrena unibertso horretan, Saidí herrian, kokatutako fikzio nobela. Hirurek osatzen dute aro baten amaiera eta beste zerbaiten hasiera.

Saidí da Herrialde Katalanetako far west-etatko bat. Gure Turtzioz, konparaketa zilegi bekit. Tuteran hasi eta Lleidaraino dagoen lur arreen segida, txiroa zenari ura gehitzean sortu den lorategia, Administratiboki Oska, Aragoi, eta kulturalki Katalunia. Mercé Ibarz idazlea bertan jaio zen, gazte utzi zuen herria Bartzelonara joateko eta nekazari alaba eta arreba izanik bere bisitatan ikusitako eboluzioa kontatzen du.

Nola bere gurasoek gerra ezagutu zuten, Aragoiko fronte terrible hori, eta gerra osteko estraperloa eta errepresioa. Nola aldatu ziren landatutako fruituak, zekaleetatik hasi eta fruta arbolataraino. Mekanizazioak ekarri zuena. Zer paradoxa den nekazari gazteek ortua landu ordez supermerkatuan erostea barazkiak. Herriko bizitza kulturalaren aldaketa. Lan istripuak. Familia. Harremanen zakarkeria. Intermediarioen botere ia erabatekoa ekoizleen gainean, hauek elkarren artean antolaturik ez daudenez gero. Aukera falta.

Bereziki gomendagarria da La terra retirada. Bikaina da eta gomendatzen dut biziki irakurtzea, katalanez ez bada gaztelaniazko itzulpenean. Gauza batzuk ulertzen laguntzen du, norbere mundua irekitzen eta norbere etxean entzundako hitz batzuei beste oihartzun batzuk ematen. La palmera de blatek ez nau horrenbeste hunkitu eta azken atala argazkietan oinarritutako memoria ariketa polita da, aurreneko atalaren osagarri dena. Portzierto, liburuari esker ikasi dut zer den terra retirada eta hemen dakart CIT terminologia zentroko definizioa: En el marc de l’ús del territori, extensió de terra que estava conreada i que es deixa sense conrear durant un o diversos anys, d’acord amb la legislació d’un país o un acord internacional. La finalitat és promoure una extensificació per disminuir la producció dels cultius o contribuir a la conservació dels sòls. Ikaragarri gogorra egin zait jakitea nola nekazari batek fruta arbolak zaintzeari uztean derrigorrez moztu behar dituen, ezin ditu hor utzi euren artan, gaixotasunik heda ez dadin. Mozturiko enbor motzondo horien irudia dardaraz hasteko modukoa zait.

Ez dakit azterketa aprobatuko dudan. Pronombre ahulen eta aditzen taulak erronka latza dira buru nekatu honentzako. Baina azterketa egin eta jarraian Alcarrràs pelikula ikusi nuen Gràciako Verdin zinematan, bertsio originalean. Ulertu nuen. Eta gozatu nuen, asko, liburua beste edo gehiago, eta iruditu zitzaidan denak zentzua hartu zuela.

Magia

-n -kargitaratuta
Erantzun

Patua. Trenak. Swift.

Nire autore gogokoenen artean, zalantzarik gabe, Graham Swift da gustokoenetakoa. Haren Last Orders mundiala izugarri gustura irakurri nuen, baita The light of day eta azkeneko Mother’s day. Irakurri dudan bere lanetan azkena, 2022an bertan Anagramak argitaratutako Bueno, aquí estamos (Originala Here we are 2020koa, gaztelaniara Antonio-Prometeo Moyak itzulia) zeharo gomendagarria da. Ez akaso lan borobil-borobila delako, baina bai pertsonaia eta detaile zoragarriak dituelako.

Trama hiruki bat da, klasikoa. Ikuskizun berean lan egiten duten hiru artista gazteren arteko hirukia.

Batetik Ronnie magoa dago, artistikoki Pablo Handia izena duena: Londresko langile klaseko haurra, aitaren absentzia sufritzen du, amarekin harremana ez da erraza eta da biziki sentibera. Ronnie, Ingalaterrako beste hainbat haur bezala, Bigarren Mundu Gerrako bonbardakengandik babesteko landa eremura bidaltzen du amak. Ekintza horrek emango dio Ronnieri aberastasuna eta albi berean dilema: bi familia ditu, hain gozo hartzen baitute Evergreneko harrera baserrian, eta horrek zalantza pizten dio bihotzean.

Bestetik dago Evie, mago laguntzailea, amak artista izateko audizioz audizio zeramana baina ahots txar bezain hanka politen jabe dena. Ronnierekin hitzartuko du ezkontzea, prometitu da, eta eraztun dotorea darama hatzetan hori frogatzeko. Nobela hiru ahotsetara narratzen bada ere, Swiftengan ohikoa da teknika hori, bukaeran Evieren ahotsa da entzungo duguna batez ere. Ez da ahots garbia berea.

Bukatzeko Jack dago, pikaroa, Ronnieren laguna eta aurkezle talentuduna. Jackek publikoa irabazita dauka, badaki nola eraman saio bat arrakastatsua izan dadin eta neskazale porrokatua da.

Horrela kontatuta ez dirudi zera handirik denik. Baina gero, ai gero, detaile txiki eder askoz osatzen da: esate baterako Ronnieren bizitzan, zeharo maiteminduta nauka pertsonaiak, trenek betetzen duten rol tragikoa. Edota erabaki bakoitzak eragiten duenaren jabe nola egiten diren pertsonaiak hain modu nabarmenean. Sentiberatasuna eta pertsonaiekiko errespetua da Swiftek ereiten duena orri bakoitzean. Eta adi, ez da nobela hunkibera, hunkiberatasunaren aurka ezer ez dudan arren: nobela eder eta tristea da, Joxe Ripiauren abestia bezalakoa.

Zalantza

-n -kargitaratuta
Erantzun

Maigret. Simenon. Paris.

Anagrama eta Acantilado argitaletxeak batu dira Simenonen hainbat lan argitaratzeko, tartean bi egun eskasean irakurri dudan Maigret duda (Anagrama&Acantilado, 2021, Caridad Martinezek itzulia) nobela beltz laburra.

Gutun anonimo batek abiatuko du trama, jakinarazten diote Maigret polizia judizialeko buru famatuari Parendondarren etxean krimen bat jazoko dela. Hor sartuko du muturra Maigretek Parisko, goi burgesiaren alfonbrapean, eta ohikoa den moduan zikinkeria ugari aterako da argitara. Polita da detektibearen noraeza partekatzea familia bitxi bat eta haien egunerokotasuna ulertu nahian, izenburua justifikatzen duena. Gutun anonimoa gauzatuko da edo adarra jotzen ari zaio bateren bat?

Onena, nola deskribatzen duen hiria Simenonek. Aztertzekoa jatorduen inguruko pasarteak, ze mimoz deskribatzen diren jatetxe eta tabernak -bada hor azpi-ikerkerta bat, partzialki egin dena autore jakinak, adibidez Vázquez Montalban hartuz, baina noir literaturak eta gastronomiak asko zor diote elkarri, esan bestela Camilleri, Simenon edota Jon Alonsori.

Txarrena, apur bat zakar amaitzen dela nire gusturako. Geratzen zitzaizkidanean hiruzpalau orri nire buruari niotson: ezin da horrela amaitu. Baina bai, horrela amaitzen zen. Galernak zapuztu duen udako arratsaldea bezala. Edota LABI batzordearen bilera bat bezala.

Order!

-n -kargitaratuta
Erantzun

Calasso. Liburutegia. Anagrama.

Aurreko posta idatzi ostean, Mri buruzkoa, desordenari apologia egite horrek ondorioak ekarri dizkit. Nor eta John Bercow etorri zait ametsean “order!” oihuka eta izerdi patsetan esnatu ostean eskuan dudan lehenengo lanabesarekin ekin diot mamuak uxatzeari. Cuadernos Anagrama saileko liburua mesanotxetik hartu, oraindik begietako bekarrak artean gotor dirautela, eta buru-belarri ekin diot Roberto Calassoren Como ordenar una biblioteca (Anagrama, 2021, Edgardo Dobryren itzulpena) irakurtzeari, alegia.

Calasso aurten hil den idazle eta editore italiarra da, sona handiko Adelphi argitaletxeko buru, editore eta arima. Jorge Herralderen lagun, ez du alferrik goraipatzen Anagrama liburuan, lau testu labur dakartza besapean. Testu bakoitza enkargu edo mandatu ezberdin bati erantzuteko da eta horrek azaltzen du agian euren arteko ezberdintasuna: aldizkariei buruzkoa erudizio lana den bitartean, gogorarazi dit kirolean bezala ezagutza kide arteko maila ezberdintasunak izan aurkari izan irakurle-idazle gozamena uxatzen duela, liburu dendei buruzkoa dibulgatiboa da kasik.

Bitartean hainbat pasarte gozagarri eta beste batzuk ezadostasuna eragiteko modukoak. Hala gertatu zait liburuak markatzeko dioenari buruz. Calassoren ustez libururik azpimarratu edo marjinean apunterik idazten ez duen irakurleari mesfidantza zor zaio. Nik ez dut berdin pentsatzen, bistan da, eta badut horretarako argudioa. Ikasle nintzela 7. maila arte herentzian jaso nituen liburuak, txukun-txukun zainduak, eta herentzian utzi behar nituen. Amak gogor gaztigatzen ninduen liburuok zaindu eta arrastorik ez uzteko. Horregatik nik berdin jarraitzen dut nireekin, banitate hutsa da pentsatzea liburuek ez dutela bizirik edukiko gurekin igarotako denbora eta gero, eta estriptis jasangaitza zait beste baten apunteak irakurtzea. Astearte goiz batean edonoren txirrina jo eta aurretiazko abisurik gabe etxean presentatzea bestekoa.

Baina horiek baten maniak dira, Calassoren maniek besteko pisua dutenak. Beste orrialde askotan ez dago maniarik, ezagutza baizik, eta horregatik da interesgarria irakurketa.

El verdadero lector no necesita mucho: un poco de gusto en la decoración y en las luces es suficiente. Además, claro, de la posibilidad de pasar un rato confortable, dedicándose a esa actividad deliciosa que los ingleses llaman browsing. Lo importante es que pueda encortrar fácilmente los libros que venía a buscar y descubrir aquello que no sabía que estaba buscando. Y, también, que esto suceda en lugar adecuado, sin música de fondo (dado que hoy cada uno puede escuchar lo que quiera en sus dispositvos, sin molestar al prójimo). Así se podrá reconocer, hoy como ayer, la buena librería. Si esto no es suficiente, querrá decir que el libro en sí ya no es suficiente, y si el libro ya no es suficiente, entonces el mundo está escribiendo otra de las páginas oscuras de la historia.

Koadernoak

-n -kargitaratuta
1

Chirbes. Memoriak. Anagrama.

Liburu batzuek jaio aurretik dakarte soka eta luzeena memoriena da. Zer gorde eta zer erakutsi nahi digu idazleak? Nola hartuko dute bere hurbilekoek? Konfesatuko du ordura arte berarentzat eta ez beste inorentzat gordetako sekreturik? Zein da tonua, barkabera edo gupidagabea? Leporen bat mozten du? Maitasunen bat deklaratu?

Akaso esperotakoa zelako, gehiago postumoa izanda, baina Chirbesen A ratos perdidos 1y2 memorien liburua (Anagrama, 2021) izan da nire lagun batzuentzat urteko literatura akontezimendua. En la orilla edo Crematorio bezalako obra puskak idatzi dituen gizon Valentziarrak zer du esateko dagoen tokitik?

Bolada aztoratuetan, edo literaturaren iturria txintxin mehea besterik ez den sasoietan, 2013an Harkaitz Cano bidelagun zuela Donostian emaniko hitzaldi hau ikusten dut. Zeharo gomendagarria da eta niri idazlearekiko sinpatia eta esker ona pizten dit tonaka. Horregatik akaso egin zait gordina liburuko lehen herena (ez dut hitzaurre batekin, bi ditu, egoniko polemika aipatuko ez baitut irakurri eta bost axola didalako), hori sufrimendua eta mina gizonarena, eta ezerosoa hainbat pertsonekiko duen tonu gogorra, une puntualen batean kontuak kitatzekoa dirudiena. Hildakoekin ezin da eztabaidatu, zer esango dizuet Domu Santu egunaren bezperan idazten ari naizen lerrootan, baina Marxek arrazoi zuen Luis Bonaparteren 18. Brumarioan: hildakoek itotzen gaituzte. Etengabe ari gara haiei arrazoia ematen edo kentzen. Ez naiz sartuko Chirbesek arrazoi duen edo ez, ez ditut kasu zehatzen detaileak ezagutzen, baina ziur asko memoria hauetan pertsona ageri da biluzik eta eskuzabal eta nire arazoa da egile horri buruz nuen irudia kudeatzea lerrootan jasoaz ez badator bat.

Ondoren liburuaren tonua goxatzen da zerbait esateagatik, bukaera arte ageri baitira haurtzaroko internatuko oroitzapen mingarriak eta bestelako koskak, eta egiten dituen kritika batzuk funts askokoak eta mardulak dira. Esate baterako Bernardo Atxagaren Soinujolearen Semea eta Echevarría kritikariaren kritikari buruzkoa, lagun batzuek seinalatu zidaten hau eta arrazoi dute. Argudioak eta sendoak eskaintzen ditu Chirbesek esateko zergatik ez dagoen ados kritikari batzuen rolarekin. Perez Reverteri buruz dioena zuei utziko dizuet bilatzen.

Liburuko onena? Ez nuke jakingo esaten. Momentuan gordina egin bazait ere, zenbat min dagoen bere koadernoko hasieako zirriborroetan, Madrileko mobida zeritzonaren biharamunari, HIESari eta homosexualitatearen jazarpenari buruzko zertzeladak oso interesgarriak dira. Idazle ofizioari buruz egiten dituen anotazioak puntakoak. Eta irakurtzen dituen obrei buruzko iruzkinak bikainak. Bainaren bat jartzekotan, edizioarekin lotuta dago. Liburuko edukia memoriak idatzi ziren koadernoka banatuta dago, hala utzi zuen prest hil aurretik Chirbes berak, eta faltan bota dut hasieran edo bukaeran bere biografia labur bat, bere obren argitaratze urteekin edota bestelako mugarriekin. Jakintzat ematen dira akaso gauza horiek, baina ikasita jaio ez ginenoi erraztu ohi digute bizia halakoek.

Literaturari emaniko bizia izan zen Chirbesena. Minak, edanak, keak eta orban ugarik lagundu zuten umemokoa zenetik. Lagundu akaso ez aditzik egokiena. Edo bai, baina egilearentzat ona dena ona da pertsonarentzat?

Dixit

-n -kargitaratuta
Erantzun

La escapa. Inkomunikazioa. Mesa.

*Testuak spoilerrak eduki ditzake, baita arrain trazak ere.

Mahai joko ederra da Dixit. Ingurukoak eta ez hain ingurukoak ezagutzeko beren-beregi egina, anbiguotasun eta tristuraz jositako kartak dira oinarri. Bakoitzak kontzeptu baten bueltan dituen irudietatik bat zergatik hautatu duen asmatu behar duzu. Hor hasten dira sorpresak, batentzat maitasuna dena bestearentzat esklabutzaren irudia denean.

Sara Mesaren Un amor nobela (Anagrama, 2020) Dixit nobela da. Ez bakarrik portadako ilustrazioak Jean Louis Roubirak eginiko marrazkien antza duelako, niretzat zeharo itsusia da portada, zer esango dizuet bada, baita anbiguotasun jokoa delako nobela bera. Naten heldutzea, lana supituki utzi duen itzultzailea da eta hegoalde indefinituko herri batean hartu du ostatu, eta guztion heldutzea korapilotsua dela kontatzen du. Bidean La Escapako herri hautseztatu eta miserableko, kuriosoa da nola pertsonaje batek dioen ez dela La Escapako inor bizi herrian, denak direla kanpotik joanak, giza galeria erakusten digu: Piter bidriera artisau eta ogi puska, Andreas “alemaniarra”, Rufina, dendako neska, Natek alokatua duen etxeko jabea…

Batzuek definitu dute nobela, hala dio seigarren edizioko faldoiak bederen, inkomunikazioari idatzitako artelan gisa. Bada, hain zuzen ere, Natek kode ezberdina manejatzen du herrikoekiko. Hangoek diote hori dela hiritik landara bizitzera joandako denei gertatzen zaiela halakorik. Baina ez da hori. Natek ez du bere buruarekin komunikazio onik ezta. Ez die gauza batzuei bere izenez deitu nahi, horra maizter gisa bizi duen tragedia, eta hortik datozkio nahigabe ugari. Niretzat bada modu bat, herri txikietako bizitza kontatzea, giza harremanak biluzik erakustekoa, herri kozkor eta hiri bazterretan gizarte deritzon amaraunik gabea. Han ez dago administraziorik, sektore pribaturik, elkarterik, poliziarik. Han pertsonak daude, bata bestearengandik urrun bezain gertu, eta pertsona horiek osatzen duten unibertsoa.

Liburua erraz irakurtzen da, hori idazlearen alde. Eta oharkabean irensten duzu arrazakeriari buruzko gogoeta, prostituzioaren auzi arantzatsua eta beste hainbat kontu anbiguo. Alberto Moyanok dio bakoitzak bere modura irakurriko duela liburu hau eta izan liteke, nik adibidez buelta asko eman dizkiot zakurraren gaiari.

Bukatzeko, esan beharrik ez da, idazle ona da Sara Mesa. Oparitzeko liburu ona da Silencio Administrativo, gauza askok nola funtzionatzen duten ulertzeko modu ezin hobea. Bere talentuaren adibide bat emateagatik, irakurri nola hortzetako pasta baliatzen duen denbora erreferentzia gisa:

Todo ha ocurrido en muy poco tiempo. Tan poco que se asombra cuando lo piensa. Estrenó un tubo de pasta de dientes cuando llegó a la Escapa, un tubo que ha estado usando dos o tres veces diarias y, aún así, todavía no lo ha terminado de gastar, aún queda como un tercio. Es increíble, se dice: removerse por dentro por completo, sacudirse, darse la vuelta y volvérsela a dar, en menos de lo que se tarda en gastar 125 milílitros de dentrífico.