Kategoriaren artxiboa: Sailkatu gabea

Marco Antonio Sanz de Acedo

-n -kargitaratuta
Erantzun

Escroto. Gavilán. Artista.

Umetan, aitaren autoan, gehien entzuten zen diska izan zen urte luzez. Nafar bati gustatzan baitzaio Mexiko ingelesei garagardoa beste. Kojon Prieto y los Huajolotes zen abesti horien egilea eta hain zen parrandazalea, ganberroa eta freskoa musika horrek izan duena baino askoz errekonozimendu handiagoa behar duela. Herriak eman zion berea, ez zen alferrik izan 1993ko disko salduena nafar-tex-mexaren aurrenekoa, baina doktore tesi pare bat eta Udako Unibertsitateren baten hiru bat ikastaro merezi dituzte. Bingen Mendizabal trikitilariaren omenaldi kameo bat Urroztarra bertsionatuz. Zer dakit nik. Hori, halaber, orain diot, heldutan. Umean izugarrizko tirria hartu nion Gavilanen ahotsari.

Marco Sanz de Acedo gizon aparta izan zen. Errepikaezina. Eta Jesús Pérez Artuchek liburu ederra idatzi du bere omenez: De profesión: artista Eskroto y Gavilán (Txalaparta, 2021). Liburu horretan Sanz de Acedoren bizitza kontatzen du eta bizitza horrekin batera Alloko familia batek Iruñera bizitzera joan eta bai haiek bai Iruñeak edukitako eboluzioa.

Sanz de Acedok, Tijuana in Blue musika taldeko Eskroto eta Kojon Prieto y los Huajoloteseko Gavilán zenak, frankismo osteko gizartearen aparretan egin zuen surf gaztaroan. Anarkismoa, okupa mugimendua, Iruñeko “txinatar auzoa”, ateoen mugimendua, intsumisioa… Eta parranda, festa eta umore ona.

Liburua irakurtzean krisia sufritu banuen ere, beste behin etengabe kontatu den hamarkada bati buruzko narrazio bat gehiago zenaren beldurra nuen, azkenean egileak irabazi nau eta aitortu nahi dut oso liburu gomendagarria iruditu zaidala. Egindako dokumentazio lan serio bezain sakona (elkarrizketa ugari lagunei, prentsa eta fanxine errekorte ugari, youtubeko bideoen erreferentzia), euskara eta gaztelaniaren erabilera abila, erritmo ona (urtez urte banatzen da kontakizuna).

Eta denaren erdigunean Marco Sanz de Acedo, artista erraldoia, arin bizi eta arrastoa utzi zuen belaunaldi baten partaide. Bere ateraldi umoretsuak, bere hausnarketa mamitsuak, bere itzalak, bera. Bi pseudonimorekin ere bete ezin zen gizona.

PS: Bi hitzaurre ditu liburuak, Patxi Irurzunena bata ea Marino Goñirena bestea. Oso interesgarriak dira biak.

Montecristo

-n -kargitaratuta
Erantzun

Zigarropurua. Frantzia. Dumas.

Montecristoak, onartu beharra dut, nire belarrietan lehenago izan ziren zigarropuruak kondeak baino. Farias, Rossly eta antzeko izenak ezagunak baitziren nire haurtzaroan, tabakoak mugarik gabe agintzen zuen garaietan. Kondearen istorioa, aurreneko aldiz, film batean ikusi nuen. Alexandre Dumas niretzat Hiru Mosketarien aita zen, ez historia tragiko baten semea.

Ausaz hartu nuen abuztuko lasaitasunean liburutegiko liburua. Biografien Pulitzer saria jaso izanaren bermeaz, Dumas abizenaren jakin-minak akuilatuta eta ezagutza gogoz. Zoragarria da oporrek batengan duten eragina. Liburua El conde negro da, Tom Reissena (2012koa originala eta 2014ko itzulpena Daniel Najmíasena, Anagramak argitaratua) eta bertan Alex Dumasen bizitza kitzikagarria kontatzen da.

Nor zen bada Alex Dumas? Aita zuen Saint Domingue irlan (egungo Haiti) iheslari zen erreka jotako noble apala eta ama aldiz emakume beltza. Garai hartako kolonien funtzioa Europako monarkien biziraute ekonomikoan, azukrearen mozkinak apartak ziren, sistema hau sustengatzen zuen esklabotza eta horrek sortutako gizartea kontatzen ditu egileak aurreneko orrialdetan. Interesgarria da nola Frantziatik urrun laxotu zen aberasturiko gizartean arraza mestizaia eta metropolitik joan zirenek nola bizi zuten hori.

Halaber, Alex gaztea eta bere aita patuaren bira batek lagunduta Frantziara itzuli ziren eta noble bati zegokion heziketa jaso zuen mutil mestizoak. Urte katramilatsuak ziren Frantzian, monarkia azkenetan zen, eta iraultzak eztanda egin zuenean Alex Dumas armadan zegoen. Errepublikar sutsua, fisikoki indarrez betea, zintzoa eta karismaduna, bizkor egin zuen gora armadako eskaileratan gora iraultzak hiritar beltzei ekarri zien berdintasun aireez probestuta.

Zalditeria generala, hainbat batailatako heroi, tatxarik gabeko soldadu, Alpeetako gailur hotzak eta Egiptoko basamortuko hotzak pairatu zituen uniformez jantzita. Napolen abizeneko militar batek mespretxatuta, etsaiek preso hartuta eta egoera penagarritan preso edukita (aitaren bizia baliatu omen zuen Dumasek Montecristoko Kondearen bizirako inspirazio iturri gisa) ez zion inoiz ere utzi iraultzaren balioetan sinesteari.

Liburuak gizon erraldoi bat aurkezaten du (fisikoki ere oso altua zen ere, 1,85 metrotik gorakoa) eta garai bizi bat, Amerikako Estatu Batuen independentziarekin hasi eta Napoleonen handitasun eldarnioak iritsi arte luzatzen dena. Tartean 1789 Frantziako Iraultzaren argi eta ilunen erradiografia bat, modu bizi eta argian idatzia, estatubatuarrekin egin ohi duten maneran.

Ostiral gaua

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ali. Foreman. Mailer.

Irati Jimenezen gomendioz apuntatu nuen liburuaren izena. Hasera batean, Iratiren gomendioez beti fio naiz, erosi eta etxera iristean ez zitzaidan ezagutu gabe sartzeko moduko taberna iruditu: portada itsusia, argitaletxe eta egile ezezagunak (mea culpa) eta gaia berriz… ezohikoa. Gaia: historiako boxeo borrokaldi entzutetsuena ez bada entzutetsuenetakoa, Zairen Foreman txapeldunak eta zigor ostean itzuli berria zen Alik egin zutena. Eskerrak Iratiri kasu egin eta liburua irakurri dudan, aspaldian esku artean eduki dudan onena baita.

Boxeoa niretzat ostiral gauetako soinu banda da. ETB1ean loaren territorioan Pedro Mari Goikoetxea eta Manu Maritxalar auskalo noizko borrokaldiak komentatzen. Hiztegi ezezaguna: uppercut, ezker crocheta, bat-bikoa. Jantziak aldiz ezagunak, herriko kaskamotzek zeramatzaten arropa garestiak baitziren, behingoagatik zegokien testuinguruan. Baina boxeoak beti eragin dit indarkeria biluziaren zalantza. Batetik borrokalari gehienak ghettokoak edo txiroak izateak eragiten duen susmoa, aberatsen dibertimendua dela pobreak kolpeka ikustea. Bestetik, Cortazar bezalako tatxarik gabeko intelektualei sorrarazten zien zirrara. Badu zerbait kirol horrek egiari zor aukera bat ematea justifikatzen duena; XX. mendea ezin da guztiz ulertu mendebaldean horren protagonismorik gabe, ez Amerika urrunean ez Euskal Herri ruralean.

Norman Mailer (espero dut berari buruz gehiago irakurtzea) Bilbo Bolsonen antza duen idazlea da kontraportadako argazkian bederen. Bere estiloa estatubatuarrek duten abileziaren erakusgarri da halako kontuetarako: kronista bizi, zorrotz eta distiratsuak baitira yankeeak oro har. Ez dut imajinatzen espainiar bati egokituko balitzaio kronika hori egitea, edota euskaldun bati. Beste zerbait zatekeen ziur asko. Beste zerbait aspergarriagoa.

El combate da liburua (originala 1975eko The Fight izenaz argitaratua, itzulpena 2020koa da -4. edizioa- Maria Antonia Meninik egina Contra argitaletxearentzat) eta bertan kontatzen du idazleak Zairen, Mobutu diktadoreak hauspotuta egin zen borrokaldi ezaguna Foreman eta Aliren artean. Tartean, egileak trebe txirikordatzen dituen iruzkinak daude arrazakeriari, beltzen askapen mugimenduari, Afrikari, giza kondizioari, kirolaren psikologiari eta kronikalari lanari buruz. Egilea Aliren miresle konfesoa da, nork ez du maite gizontzar dantzari hori, eta miresmena adierazten du lotsagabe baina duinki, modurik onenean, Foreman errespetatuz eta Aliri behetik gora begiratuz bistan dituen mukiei buruzko komentari itsusirik egin gabe. Edozeini begiratzen badiozu behetik gora mukiak ikusten zaizkio, sinetsidazue, bi metro ditut eta badakit zeri buruz ari naizen eta hori aipatzeak ez dakar ekarpen handirik. Ez zaitu bertutetsuago egiten agerikoa dena aipatze horrek, nire iritziz behintzat.

Bainaren bat jartzekotan liburuari narratzailaren hautua da. Bere buruari buruz hirugarren pertsonan hitz egiten baitu Mailerrek, ez dut gustuko hori eta are gutxiago jotzen dut beharrezko, baina hori gaindituta liburuaren erritmoa, tempoaren kontrola, bikaina da. Gainera badu ziztada anglosaxoien bizitasuna testuak, egilearen zintzotasuna (bere iragan marxista aitortzea Estatu Batuetan ez da gutxi) eta Ali bezalako mito magnetiko bat.

Ali buma ye.

Oporretan

-n -kargitaratuta
Erantzun

Maigret. Lekuz kanpo. Denbora-pasa.

Simenon artista bat da. Izan ere, hain ondo eraikia du bere pertsonaia nagusia berdin funtzionatzen diola Meatzerreka auzoko jaien berbenan edota New Guass (oraindik existitzen da?) diskotekako hardcore techno sesion. Maigret Maigret da, udatiar gisa mozorrotuta edota inspektore jantziz. Horregatik Simenonek, horren protagonista perfilatu ona edukita, jar dezake arreta beste aspektu batzuekin borrokan; esaterako, oporretan sentitu litekeen deserrotzeaz.

Les vacances de Maigret obran (Navona argitaletxea 2022, originala 1947koa, itzultzailea Emili Manzano) Maigretek kostak herri batan igaro beharko ditutu opor luzeak. Aurreikusi bainoa luzeagoak dira, izan ere, bere emazteak duen osasun konplikazio batek behartuko baitu herrian egotera. Sona handikoa da gizona ordea, prentsan gaur bai eta bihar baita ere ageri ohi den horietakoa, eta espero bazuen ere denbora txikikeriatan igarotzea kasu bat iritsiko zaio esku artera.

Hauek dira lanean arreta deitu didaten aspektuak:

-Oporrek fama hobea dute izana baino. “Oporretan beti ondo” bezalako esaldiak oso gezurtiak dira, azalpen tristeago, luzeago eta interesgarriagoak ezkutatzeko hitzezko parapeto lastokarak. Oporretan dago Maigret eta edanari emana dago, errutinaren bat-bateko zapuzteak noraezean utzia. Gainera opor lekuak krudelak dira oporrak ez diren beste edozer zereginetarako. Ez nator bat Iñaki Uriartek Benidormi buruz dioenarekin: Benidorm neguan ez da bere baitakoa.

-Detektibe klasikoen abantaila da, beti eskertuko diot Edorta Jimenezi hau kontatu izana, da mugitzen den unibertsoa ondo ezagutzea. Jauregi dotoreak eta tarberna sordidoak. Horren faltan, eta hori pasatzen zaio Maigreti, dena da peskiza, iluntasun eta alfer-buelta.ç

-Blog honen aurreko sarrera Peter Handkeren obra bati buruzkoa da non Bigarren Mundu Gerra oso presente dagoen. Kasu honetan, obra 1947an idatzia bada ere, ez dago horri buruzko erreferentzia bakar bat ere. Ziur asko irabazle izatearen lasaitasuna da Simenonena.

-Irakurri liburua, oso ondo eusten baitio erritmoari eta bikain kudeatzen du irakurleak eduki beharrko informazioa.

Bukatzeko Emili Manzanoren itzulpena asko gustatu zait, oso ondo funtzionatzen duela iruditzen baitzat. Bejondeiola!

Penalti-jaurtiketa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Handke. Jokin Zaitegi saria. Egonezina.

Gogoan dut nire eskubaloiko azken penalti jaurtiketa, Tolosako Usabal kiroldegian. Trufo atezainari, atezain bikaina bera, mondragoetarra baina Tolosako jokalari garai hartan, hankapetik sartu nion baloia. Taldekideek eta entrenatzaileak nire abilezia txalotu zuten. Egiari zor, baloiak irrist egin zidan hatzamarretatik. Ez nuen hara bota nahi, geldi zuen hanka albora, eskuinera, baizik.

Peter Handkeren Atezainaren larria penalti-jaurtiketan (Elkar 2020, Joxe Mari Berasategi Zurutuzak irabazitako Jokin Zaitegi Itzulpen Saria, originala 1970ekoa) irakurrita akordatu naiz horri buruz. Eta ez agerikoa den izenburuko erreferentziagatik bakarrik. Handke irakurrita, hau dut aurreneko bere lana, Mitteleuropa deritzon eremu horri buruzko idazleen iluntasunari ari natzaio bueltaka: Marai, Bodor, Kristoff… Denek konpartitzen dute egonezin bera, bero sapak mamotutako gorputzen nekea eta etorkizunarekiko ezaxola. Horregatik ziur asko Handke ez da joan atmosfera horren bila, hipotesi ausarta nirea, baizik eta hala atera zaio. Inpresio hori hartu dut, besterik ez. Badu zerbait Alpeak eta esteparen atari arteko lur eremu horrek liburuetan funtzionatzen duena baina bertan bizitzeko batere erakargarria suertatzen ez zaidana. Lurra zikina balego bezala, edo nekeak jota. Ez osasuntsu.

Liburuan Handkek Josef Blochen ibilerak kontatzen dizkigu. Gaizoa Bloch, Esterenzubin ahoskatu ohi duten meneran, baina koitaduago berarekin topo egiten dutenak. Ez baita gizona parte honekoa: ez norabide, ez gizatasun eta ez bere buruari egiten dizkion etengabeko galderentzat erantzun. Gauza ñimiñoenak jakin nahi ditu xehetasun osoz galdera handiei iskin egiteko. Gerra ere presente dago, oso presente, bere lur minatu eta soldaduen joan etorriarekin. Ez dio protagonistari laguntzen horrek, denen iragana ezabatzen baitu: gerra aurre eta gerra ostea bi mundu direnez gero sustraiek ez dute sendoerarik.

Merezi du irakurtzea atmosfera berezi hauek maitez gero. Baita giza alienazioari buruz jakin-mina edukiz gero. Ez dakit zer gehiago esan. Hau dela blog honen 200. sarrera, akaso hori esanda nahikoa da. Eskerrik asko irakurle zareten guztioi eta Goienari tartea uzteagatik.

Betiereko hazia

-n -kargitaratuta
Erantzun

Zinema. Literatura. Balló eta Pérez.

Originaltasunaren eztabaida esango nuke ebatzia dela kulturaren munduan eta sortzaile garenok adabaki zaharrak modu berrian josten asmatzea da dugun tarte estu bezain emankorra. Balló eta Perezek zinemaren historia errepasatzen dute iruzkitzen ari naizen obra honetan eta fikzioa unibertsala dela frogatu: Homerok westernak idatzi zituela, Paul Verhoeven eta Kafka lotuak daudela edota Mari Errauskin Broadwayen dantzan eta abesten topa litekeela.

Finean zinema katalogoa da La llavor inmortal (Anagrama,2015, baina lehen bertsioa Empúries argitaletxeak argitaratu zuen 1995ean). Zinema onaren katalogoa. Baina bere dohaina da sailkatzea filmeak argumentu unibersalen arabera: kapituluka obra aitzindari bat hartzen da eta gero pasarteka filmen aipuak tartekatzen dira. Honela Jason eta Argonautekin hasten da altxorraren bilaketari buruzko filmak aipatzen, Odisearekin etxera bueltarako filmak iruzkintzen dira, Eneidak aberri berrien sorrera kontatzen du, mesiasaren historia atzerritar ongilearena…

Polita da ikustea norbere memorian iltzatutako filmak fikzio tematika unibertsalaren harian lotuta. Batez ere hauen berrirakurketa bat egiteko aitzakia ematen duelako.

A, bukatu aurretik libreta bat alboan edukitzea aholkatzen dizuet, etorkizunean ikusteko film dotore askoak aurkituko dituzu agian.

Aitona falangista

-n -kargitaratuta
Erantzun

Altsasu. Memoria. Barandiaran Amillano.

Oparitu egin zidaten liburutxoa azken Durangoko Azokan eta eskertu nuen, begiz jota bainuen argitaratu zen une beretik. Egilearen elkarrizketak irakurri nituen prentsan eta iruditu zitzaidan izan zitekeela interesekoa: ez bakarrik mamiaren ikuspuntutik, baita esan zuelako liburu baten bila beste bat azaleratu zitzaiola. Lana, honezkero irakurle abilenek asmatua, Gurea falangista zen (Susa, 2021) da Alberto Barandiaran Amillanorena. Bertan (spoiler) kontatzen da nola iritsi zitzaion egileari libreta bat Luis Fernandez Arregi izeneko altsasuar baten gerra ibilerekin eta nola bukatu zuen bere aitonaren iragan politiko (erdi)ezkutua ezagutzen. Argitaletxean sail berri bat abiatu zuen gainera obrak, Memoriaren Paperak izenekoa.

Gaia, memoriarena, beti interesatu zait eta zortea izan nuen udal zinegotzi nintzela Intxorta taldeak eginiko lana hurbiletik jarraitzekoa. Gainera, amamarekin ordu asko egin nituen umetan eta gerra galtzaileen ibilera ugari jakin nituen haren ahotik politak eta ez hain politak direnak. Emakumeak auzoaren memoria bizia zuen eta bazekien zein etxetan aldatu zen txaketa 1975ean eta zeinetan ez. Eta jakiteaz gain ez zen isiltzen. Horregatik, ausardia aitortuta ere Alberto Barandiarani bere aitona falangista zela kontatu izanagatik, ez zait iruditu txundigarria denik norbere etxean halakorik aurkitzea: fenomeno nahiko ohikoa da Euskal Herrian denetik egotea familian bertan. Askoz gehiago poztuko ninduke jabetza erregistroaren hariari tira egin balio: zergatik ez da hitz egiten 1936tik aurrera kolpistek eta haien sokakoek bidegabe lortu zituzten ondasunei buruz?

Noan bada lanera inguruabarrak utzita. Liburuak badu grazia tarteka, nahiz eta niri forma aldetik lekukotasun pasarteek irakurketa erritmoa guztiz oztopatu. Bereziki gozatu dut azaldu nahi izan denean nola sar litekeen falangista Luis Fernandez Arregi bezalako gazte jeltzale bat. Oso ondo kontatzen da zer giro zegoen Altsasun eta Nafarroan 1936an. Horretan asmatzen du Barandiaranek, nabari zaio kazetari eskua. Bizkaiko ibilerak aldiz interesgarriak dira, baina gaiari buruz Sebastian Salaberriaren “Neronek tirako nizkin” obrak askoz prosa txinpartatsuagoa du. Azken orrietako hausnarketek berriz hotz utzi naute.

Bukatzeko, liburua nire ustez bidegurutze batean geratzen da nora jo duda-mudatan. Izenburua eta orri gehienen mamia, forma eta edukia… ez ditut lerrokatuta antzeman. Egia da nekatuta nagoela eta ez dizkiodala irakurketa ordu onenak eskaini, baina orrialdeek ez naute harrapatu. Ez da erraza memoriaren mataza askatzea eta maiz korapila liteke bat, niri pasa izan zait prentsa iritzi zutaberen bat idaztean. Zoritxarrez zelulosaz ari garenean harrapatu eta korapilatu ez dira gauza bera. Eta hau guztia esanda ere, blog honetara ekarri badut liburua da ikusi dizkiodalako gauza politak eta abiada hartu dudan lautadatan gozatu dudalako. Dena ez baita borobil, batzuetan falangista ere izan liteke aitona.

Gaueko langileak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Matz&Chemineau. Jacob. Frantzia.

Alexis Nolent (AKA Matz) narratzailaren gidoia eta Léonard Chemineauren marrazkiak ditu Jacob gaueko langilea (Txalaparta 2021, itzulpena Bego Montoriok egina, lehen edizioa frantsesez 2017koa) komikiak.

Lan honek kontatzen ditu Marius Jacob anarkista frantsesaren ibilerak. Hasteko nola ekin zion gaztetan lanari marinel gisa eta han jasandako tratu txarrek eta munduan ikusitakoak betiko markatu zuten; horren froga da Amiensen epaitu zutenean esan zuen <<ikusi dut mundua eta ez da ederra>>. Pirata ere izan zen tarte batez, krudelegia iritzi ziolako utzi zuen ogibidea, eta ondoren anarkistengana hurbildu ahala militantzia politikoari ekin zion. Militantzia hastapenetan lehergailuekin eta kolpe txikiekin aritu bazen ere, atxiloketa eta ihesaldi ikusgarri baten ondoren bere jarduteko modua aldatu zuen: “Gaueko langileak” izeneko lapur banda ospetsua eratu baitzuen hainbat kiderekin batera (kalkulatzen omen da 150-500 lapurreta artean egin zituztela) eta oso famatu egin ziren Arsene Lupin pertsonaia inspiratzeraino. Hauek ziren lapur bandaren printzipioak (Wikipediatik hartua):

Lehenik, kosta ahala kosta odola isurtzea ekiditea, haien bizitza eta askatasuna babesteko ez bazen, eta kasu horretan poliziak soilik erasotzea. Bigarrenik, bidegabeko gizartearen defendatzaileei soilik ebastea (enpresariak, epaileak, soldaduak, elizgizonak), eta sekula ez lanbide baliagarrietan aritzen zirenei (arkitektoak, medikuak, artistak, irakasleak, etab.). Lapurtutako diruaren ehuneko jakin bat kausa anarkistari eta premia duten kideei ematen zitzaien, eta horrek, jakina, hainbat arazo sortu zizkien. Anarkista idealistekin lan egitea saihesten zuten (taldekideen ustez, anarkista haiek erreakzionarioegiak omen ziren, eta ez oso pragmatikoak) eta klase apaleko jendearekin elkartzen ziren.

Komiki ona iruditu zait, gidoia erraz jarraitzen da eta marrazkiak asko gustatu zaizkit askotariko egoerak ondo islatzen dituelako eta koloreen erabilera biziki trebea duelako. Ikustea besterik ez da nola bereizten dituen itsasoko urteak, Frantziakoak edota Guyanakoak.

Irakurketa guztiz gomendagarrai da Jacob eta anarkismoari buruz gehiago jakin nahi duenarentzta edota, besterik gabe, tarte atsegin bat pasa nahi duenarentzat. Pasarte apartak ditu, Pierre Loti idazlearekin zerikusia duena delizia bat da, eta baita kritika sozial zorrotza ere, presoei agindutako lan behartuekin lotua dena adibidez. Eskertzekoa da horrenbestez Txalapartak, Pol·len eta beste argitaletxe batzuekin batera hainbat hizkuntzatan aldi berean lana argitaratzeko erakutsi duen ekimena.

Amaitzeko, galdera bat: Jacob ez da bakezalea, bere lapurretatan indarkeria arbuiatu arren. Aurretiaz bera izorratu zuen preso doilor bat hiltzen du duda-muda handirik gabe berriro elkartu eta horretarako aukera duenean. Poliziak tirokatzen ditu baita ere. Indarkeriaren irakurketa modu absolutuan egiten den Euskal Herrian halako komiki bat egingo litzaioke pertsonaiari edota besterik gabe isilduko litzateke bere existentzia? Beldurra diot erantzunari.

Genesia

-n -kargitaratuta
2

Odiseo (Ulises). Itaka. Euskaraz.

Mendebaldeko literaturaren genesia dela diote, Homero izeneko kontalari itsu batek (edo kontalari talde batek, badagoelako teoria hori) betirako gogoan utzi ditu Akiles, Troia, Helena, Agamenon, Hektor eta enparauen abenturak. Horien artean gerra irabazteko amarrua pentsau zuen erregea, azkarretan azkarrena, Ulises jauna. Bere etxerako itzulera abenturen euskarazko bertsioa, Juan Kruz Igerabidek moldatua (Erein, 2007) da irakurri dudana. Izenburu du Ulises – Homeroren Odisearen bertsioa.

Gauza gutxi esan dezaket lan honi buruz jada esan ez denik. Banuela irakurtzeko gogoa eta gozatu dudana. Ulises, gerrarako trebe dena itzuleran harro eta tonto jokatu izanagatik atzeratu zela. Horra akaso antzeman dudan fondoko lezioa, izan zintezke zurezko zaldi bat irudikatzeko bezain abila eta gero jainkoen tranpatan erori banan-banan, haiek hasarratu izaganatik jarritako tranpatan, bidenabar.

Penelope, itsasoa zurea da baita ere, ez duzu zertan zain egon. Horma batean irakurri nuen. Hala ageri dira maiz liburu eta filmatan: Penelopeak, zain, eta Ulisesak, galduta. Abentura ederrak bizita, Hadesean egonagatik ere itzulita, eta galduta. Gerra norberarekin daramaten gizonak, jainkoen txontxongilo bihurtuta. Gustura irakurriko nuke Ulisesen abenturen jarraipena. Ea zer errege klase zen, zein zen haren zerga politika, ea maitasunagatik jarraitzen zuten menekoek edo izuagatik.

Edizioa poltsikokoa eta sinplea izanagatik ere oso konpletoa da: badu hitzaurrea testuingurua ulertzeko eta hiztegitxoa amaieran. Zaindua iruditu zait.

Bukatzeko, abentura kontakizuna da hau: ekintza ekintzaren ostean. Faltan botatzen ditut halako abentura generoko pelikulak, nire haurtzarokoak. Indiana Jones eta halakoak, badakizue zeri buruz ari naizen ziur asko. Ikuspuntu askotarikoen bilaketa obsesiboaren fruitu izan liteke abenturen desagertze hori akaso, ez nago ziur. Heroiek ez dute lekurik etengabe biktimak lehen planoan jartze horretan. Ulisesentzat abentura dena oinaze edo sufrimendu izan ziren beste askorentzat: galdetu bestela bere marinelen senideei. Ez dut argi eta oker egon ninteke, baina askotariko oinaze sufritzaileen ikuspegi bistaratze hutsak, justua izanagatik, ez ditu pertsonen emozioak mugitzen. Ez dakit guztiz inspiratzaileak diren ere. Eta uste dut behar duela abentura sena berreskuratzea gure gizarteak. Izan ere, abentura faltan dagoena bestelako zera ilunagotan has litekeela iruditzen zait, zinikoago eta arriskutsuago diren gauzetan.

Tríptic de la terra

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ibarz. Nekazaritza. Alcarràs.

Iragan astelehenean Bartzelonara joan nintzen egitera katalaneko B2 azterketa. Trenean, Carla Simonek elkarrizketa batean inpirazio iturri gisa markatu zuen nobela neraman: Mercé Ibarzen Tríptic de la terra (Llibres Anagrama, 2020) eta bere baitan 3 liburu dituena: La terra retirada (1993an argitaratua), La palmera de blat (1995ekoa) eta Labor Inacabada (2020an bukatutakoa). Lehena eta hirugarrena testigantza literarioa dira eta bigarrena unibertso horretan, Saidí herrian, kokatutako fikzio nobela. Hirurek osatzen dute aro baten amaiera eta beste zerbaiten hasiera.

Saidí da Herrialde Katalanetako far west-etatko bat. Gure Turtzioz, konparaketa zilegi bekit. Tuteran hasi eta Lleidaraino dagoen lur arreen segida, txiroa zenari ura gehitzean sortu den lorategia, Administratiboki Oska, Aragoi, eta kulturalki Katalunia. Mercé Ibarz idazlea bertan jaio zen, gazte utzi zuen herria Bartzelonara joateko eta nekazari alaba eta arreba izanik bere bisitatan ikusitako eboluzioa kontatzen du.

Nola bere gurasoek gerra ezagutu zuten, Aragoiko fronte terrible hori, eta gerra osteko estraperloa eta errepresioa. Nola aldatu ziren landatutako fruituak, zekaleetatik hasi eta fruta arbolataraino. Mekanizazioak ekarri zuena. Zer paradoxa den nekazari gazteek ortua landu ordez supermerkatuan erostea barazkiak. Herriko bizitza kulturalaren aldaketa. Lan istripuak. Familia. Harremanen zakarkeria. Intermediarioen botere ia erabatekoa ekoizleen gainean, hauek elkarren artean antolaturik ez daudenez gero. Aukera falta.

Bereziki gomendagarria da La terra retirada. Bikaina da eta gomendatzen dut biziki irakurtzea, katalanez ez bada gaztelaniazko itzulpenean. Gauza batzuk ulertzen laguntzen du, norbere mundua irekitzen eta norbere etxean entzundako hitz batzuei beste oihartzun batzuk ematen. La palmera de blatek ez nau horrenbeste hunkitu eta azken atala argazkietan oinarritutako memoria ariketa polita da, aurreneko atalaren osagarri dena. Portzierto, liburuari esker ikasi dut zer den terra retirada eta hemen dakart CIT terminologia zentroko definizioa: En el marc de l’ús del territori, extensió de terra que estava conreada i que es deixa sense conrear durant un o diversos anys, d’acord amb la legislació d’un país o un acord internacional. La finalitat és promoure una extensificació per disminuir la producció dels cultius o contribuir a la conservació dels sòls. Ikaragarri gogorra egin zait jakitea nola nekazari batek fruta arbolak zaintzeari uztean derrigorrez moztu behar dituen, ezin ditu hor utzi euren artan, gaixotasunik heda ez dadin. Mozturiko enbor motzondo horien irudia dardaraz hasteko modukoa zait.

Ez dakit azterketa aprobatuko dudan. Pronombre ahulen eta aditzen taulak erronka latza dira buru nekatu honentzako. Baina azterketa egin eta jarraian Alcarrràs pelikula ikusi nuen Gràciako Verdin zinematan, bertsio originalean. Ulertu nuen. Eta gozatu nuen, asko, liburua beste edo gehiago, eta iruditu zitzaidan denak zentzua hartu zuela.