Etiketaren artxiboa: Memoria

Aitona falangista

-n -kargitaratuta
Erantzun

Altsasu. Memoria. Barandiaran Amillano.

Oparitu egin zidaten liburutxoa azken Durangoko Azokan eta eskertu nuen, begiz jota bainuen argitaratu zen une beretik. Egilearen elkarrizketak irakurri nituen prentsan eta iruditu zitzaidan izan zitekeela interesekoa: ez bakarrik mamiaren ikuspuntutik, baita esan zuelako liburu baten bila beste bat azaleratu zitzaiola. Lana, honezkero irakurle abilenek asmatua, Gurea falangista zen (Susa, 2021) da Alberto Barandiaran Amillanorena. Bertan (spoiler) kontatzen da nola iritsi zitzaion egileari libreta bat Luis Fernandez Arregi izeneko altsasuar baten gerra ibilerekin eta nola bukatu zuen bere aitonaren iragan politiko (erdi)ezkutua ezagutzen. Argitaletxean sail berri bat abiatu zuen gainera obrak, Memoriaren Paperak izenekoa.

Gaia, memoriarena, beti interesatu zait eta zortea izan nuen udal zinegotzi nintzela Intxorta taldeak eginiko lana hurbiletik jarraitzekoa. Gainera, amamarekin ordu asko egin nituen umetan eta gerra galtzaileen ibilera ugari jakin nituen haren ahotik politak eta ez hain politak direnak. Emakumeak auzoaren memoria bizia zuen eta bazekien zein etxetan aldatu zen txaketa 1975ean eta zeinetan ez. Eta jakiteaz gain ez zen isiltzen. Horregatik, ausardia aitortuta ere Alberto Barandiarani bere aitona falangista zela kontatu izanagatik, ez zait iruditu txundigarria denik norbere etxean halakorik aurkitzea: fenomeno nahiko ohikoa da Euskal Herrian denetik egotea familian bertan. Askoz gehiago poztuko ninduke jabetza erregistroaren hariari tira egin balio: zergatik ez da hitz egiten 1936tik aurrera kolpistek eta haien sokakoek bidegabe lortu zituzten ondasunei buruz?

Noan bada lanera inguruabarrak utzita. Liburuak badu grazia tarteka, nahiz eta niri forma aldetik lekukotasun pasarteek irakurketa erritmoa guztiz oztopatu. Bereziki gozatu dut azaldu nahi izan denean nola sar litekeen falangista Luis Fernandez Arregi bezalako gazte jeltzale bat. Oso ondo kontatzen da zer giro zegoen Altsasun eta Nafarroan 1936an. Horretan asmatzen du Barandiaranek, nabari zaio kazetari eskua. Bizkaiko ibilerak aldiz interesgarriak dira, baina gaiari buruz Sebastian Salaberriaren “Neronek tirako nizkin” obrak askoz prosa txinpartatsuagoa du. Azken orrietako hausnarketek berriz hotz utzi naute.

Bukatzeko, liburua nire ustez bidegurutze batean geratzen da nora jo duda-mudatan. Izenburua eta orri gehienen mamia, forma eta edukia… ez ditut lerrokatuta antzeman. Egia da nekatuta nagoela eta ez dizkiodala irakurketa ordu onenak eskaini, baina orrialdeek ez naute harrapatu. Ez da erraza memoriaren mataza askatzea eta maiz korapila liteke bat, niri pasa izan zait prentsa iritzi zutaberen bat idaztean. Zoritxarrez zelulosaz ari garenean harrapatu eta korapilatu ez dira gauza bera. Eta hau guztia esanda ere, blog honetara ekarri badut liburua da ikusi dizkiodalako gauza politak eta abiada hartu dudan lautadatan gozatu dudalako. Dena ez baita borobil, batzuetan falangista ere izan liteke aitona.

Kasu irekia

-n -kargitaratuta
1

Naparra. Alonso. Memoria.

Jon Alonsok bere izenez kale bat izendatzea merezi du. Ez etorbide arranditsurik, ondo jaten den jatetxez, auzoko tabernaz eta denda txikiz hornitua den kale dotorea. Liburu denda batekin? Jakina. Bere literaturak merezi du. Bere jarrerak merezi du. Naparra kasu irekia, Elkar 2020, ikerketa liburuak merezi du.

Jose Miguel Etxeberria Alvarez “Naparra” gazte iruindarra protagonista den bi krimen kontatzen ditu liburuan Alonsok. Lehena, Naparra militantearen beraren bahiketa eta desagerpena. Bigarrena, berrogei urtean honen familiak bizi izan duen kalbarioa. Oso ondo egiten du idazleak bi krimenak bereizten, batak ez dezan bestea jan. Sortu den mina, oraindik egunero kasua argitzen ez den bitartean sortzen den mina, gutxietsi ez dadin.

Alonsok lau urtez ikertu du kasua. Etxeberria Alvarez eta biak belaunaldikide izanik Iruñea grisean abiatutako haurtzaroa, eskola konpartitua, iraultza gosea, denborak urratutako amets handiak. Orrialde bidean bada denetik: frankismo bukaerako Iruñearen erretratu ederra, belaunaldi oso baten erradiografia zintzo eta era berean amultsua, Naparraren konpromisoaren eboluzioaren analisi zehatza, giro politikoaren deskribapena, Estatuen estolderiaren kiratsa, (in)justiziaren itsukeria, familia baten bakardadea, hemengo erakundeen kamutsa biktima batzuekiko, polizia ororen izaera zakurtia, desagerpena den krimen lazgarri horri buruzko gogoeta eta abar. Hau guztia zintzo, paraje hauetan oso arraroa den honestitatez, bustiz, akats propioei iskin egin gabe. Irakurri paragrafo hau, horrren adibide aparta da:

Zerbaitek pena ematen badit, liburu honen gaia dela-eta, Naparra kasuak ni baino idazle hobea eduki ez izana da. Hau bezalako lurralde batean sartzea puntu kardinalik gabeko oihan sarri batean sartzea bezalakoa da, non bat erraz desorientatzen eta emozionalki ezdeus sentitzen baita aurkitzen duena eta aurkitzen duenaren ondorioak kudeatzeko.

Oso apala da Jon. Dokumentazio lan eskerga egin du. Hamaika elkarrizketa. Lan erraldoia da eta inplikatu den moduan inplikatu gabe ezinezkoa dena. Bihotzez idatzi du eta liburu honengatik jaso duen Tene Mugika saria erabat merezi du.

Niri bi atalak gustatu zaizkit, asko. Ikasi dut trantsizio deritzon epealdi horretan gazte ameslari zirenei buruz gehiago. Komando Autonomoei buruz baita ere. Errefuxiatuen bizitzari buruz zertzelada interesgarriak aurkitu ditut lerro artean. Baina, era berean, hain da handia Etxeberria Alvarez sendiaren duintasuna “oso goian” amaitzen dela liburua. Kemenak eta duintasunak aurre egiten diote injustiziari.

Pasa dira berrogei urte Naparra desagarrerazi zutenetik. Denbora luzeegia da. Liburuan gogorarazten den moduan, ez dadin delitu bat preskribatu komeni da ekimen judiziala hartzea noizean behin eta urratsak eman. Liburu honek gure gizarteari gogorarazten dio lanak ditugula egiteke eta ezin ditugula hainbat min artxibatu, egia, erreparazioa, justizia eta berriro ez errepikatzearen bermea eduki arte.

Jon Alonso kalera itzuli naiz mentalki. UNESCOk dio tentuz jokatzeko izendegitan norbanakoen izenak jartzeko tenorean. Ados, uler dezaket hori. Baina, erakunderen batek ulertzekotan Alonsok liburu honetan egin duen lanaren garrantzia hori Nazio Batuen Erakundea da. Lan hau irakurrita ulertuko duzue zergatik. Izan ere, ez dakit herri honetan memoria iluntasunetik argitara ekartzen lanean diharduten lanaren garrantziaz, erakundeek albo batera utzi duten lana bide batez, jabetu garen.