Ohoinen ohorea

-n -kargitaratuta
1

Konbentzio gerra. Iraultzaren itzala. Adur.

Gure herriaren lurra orbanez betea da. Irakurri Pablo Antoñanaren obra eta Lizarraldeko karlista guduetan isuritako odolak zargalduko dizu begitartea. Barojaren lanak hartu esku artean eta Bidasoa aldeko kontuek aurpegia ilunduko dizute. Eresiak entzunda Mondragoe bazter hauetako pasadizioak eta Mexikoko narkoenak alderatuko dituzu. Rafael Chirbesek euskaldunon pultsio kainita deituko dio. Nire lagun batek, ziur asko begi zoliagoz, kolonizatutako herrialdeetan gertatzen diren dinamikak ikusten ditu.

Kasu honetan Lurbinttoko Ohoinak (Adur Larrea, Elkar, 2022, EKE sormen bekaren irabazlea) lanak Lapurdiko penuriak kontatzen ditu. Adur Larrea jada eskarmentuduna den komikigilea da eta besteak beste Antzara eguna (Txalaparta, 2019) komiki ederraren marrazkilaria.

Komikia ekintzaz betea da, bizia, eta halere ondo dokumentatua historian eta hizkuntzan. Kontatzen ditu nolako ifrentzua eduki zuen Frantziar Iraultzak Euskal Herrian eta nola ordaindu zuen prezio altu bat batetik erakunde propioak galduz eta bestetik muga lurralde gisa inoren gerratan inplikatuz. Komikian ondo kontatzen da landetaratuen tragedia -Euskal Herrian nire ustez aski ezaguna ez den gertakizun lazgarria-, desertoreen patua -gudaroste batetik ihes egin beste batean amaitzeko- eta irabazleen errepresio gordina. Ohoinena -lapurrena- ez zen izan superbibentzia estrategia besterik, lapurreta eta pobrezia eskutik helduta doazenaren seinale -jakina, hemen ez ditut aipatzen boterearen arpilatzeak, horiek beti irteten baitira airos-.

Gustatu zait nola marraztu duen akzioa, Adurrek berea duen estiloari eutsita gainera, eta bereziki flipatu naute herri, baserri eta beste hainbaten marrazki eder askoek. Gidoia, aipatu dudan arren merezi du errepikatzea, landua da eta istorioa, aldiz, tragedia bati dagokiona bezain bibrantea. Berrehun urte besterik ez dira pasa,apur bat gehiago, gertakari horietatik. Gezurra dirudi zenbat gauza gertatu diren ordutik. Baina hain da aktuala kontakizuna, hain da garrantzitsua jabetzea eguzki indartsuenak ere proportzio berean sortzen duela kontrako duen itzala, ezinbestekoa dela berau irakurtzea. Nire aldetik egileari eskerrak ematea dagokit, besterik ez.

Idazlearen bakardadea

-n -kargitaratuta
Erantzun

Chirbes. Memoriak. Biluztasuna.

Kontsolamendua ekarri dit Chirbesen memorien bigarren zatiak, badirelako liburu batzuk iristen zaizkizunak momentu egokian. Zuri hala iristeko idatziak diruditenak. Kasu zehatz honetan, memoria liburu honen lehen alea oso gordina egin bazitzaidan ere, hemen dago horri buruz jarduen nueneko blogeko sarrera, bigarren honek aho zapore hobea utzi dit.

Liburua, Diarios – A ratos perdidos 3 y 4 (Rafael Chirbes, 2022, Anagrama) da eta 2005 eta 2007 urte arteko idazlearen memoriak biltzen ditu. Koadernoka dago obra antolatuta eta, berton, ageri da gizonaren bakardade eta sufrimendu biluzia. Izan ere, aurreneko atalean baino bareago bada ere, idazle izatea hautatu duen -hori hautatzerik balego bezala- gizon baten nondik norakoak ageri dira bizkarrean duen motxilaren zamarekin batera.

Idazleak egin behar dituenak bizirauteko aberatsa izan ezean -bidaiak, aurkezpenak, mandatuak-, orri zuriak berarekin dakarren izua, tesigile bizargabeko baten proiekzioak -ikasleak uste du Chirbesek jada amaitua duela bere nobelagile ibilbidea gizona beste nobela bat prestatzen egon arren- egiten duen itzala, irakurle goseti eta zorrotz baten menua… Eta nobela proiektu batek dakarren, dakarkion, angustia guztia.

Hain justu nire nobelaren zuzenketa fasean harrapatu nau irakurketak eta eskertu dut beste bati irakurtzea nigan sentitzen ditudan beldurrak. Jakina, Chirbesen kasuan ironikoa da, bere arrakasta handienetako baten zirriborroaz oso gogor jarduten baitu orrietan zehar, Crematorio nobelaz hain justu. Akaso ironikoa ez da hitza, akaso fokua jarri beharra dago zenbat buelta eta ñabardura eman eta egin zizkion nobelari, zenbat xehetasun eta kontu txiki hartu zituen aintzat.

Jakina, nik ez dut Crematoriorik idatzi. Txapela kentzen dut dut Chirbes nobelagile eta egunerokogilearen aurrean. Zintzotasun intelektuala, zorroztasun literarioa eta eskuzabaltasun irakurlea. Nahiko nuke nik bakoitzetik hark zuenaren hamarrena. Nobela inprentan dudan une honetan, irakurleek zer esango duten zain, aholku hau osten diot. Testuingurua da lagun batek aholkua eskatu diola nobela bati buruz, izan ere, Herraldek (Anagramako buruak) ez du ikusten. Egileak oso gustuko du ordea. Hau da Chirbesen erantzuna:

Intento razonarle lo que me gusta y lo que no. Le hablo con dureza y él a ratos me da la razón, pero no se trata de eso. Se trata de que yo creo que tiene un libro que puede ser precioso y que no lo es. Su misión, o su vocación, no tiene que ser adecentar la novela, sino despojarla de ganga para sacar a la luz la joya que hay dentro. Y no parece que esté por la labor. Le digo: Al único que debe gustarle el libro es a ti. Cuando decides publicar una novela y cuando te mueres estás solo. Nadie puede ayudarte. Si a ti te gusta y a Herralde no, que no te la publique, y a ti te toca pelearte por que lo haga otro editor. Le digo también que desconfíe de la opinión de los novelistas, somos malos lectores. Siempre leemos a los demás desde la novela que llevamos en nuestra cabeza. En fin, que uno nunca sabe cuándo obra bien y cuándo mal.

Zer ondo ulertu dudan bakardadearen zera hori. Ezin da ukatu hori. Bestearekin, argitaletxearen aurrean zure proiektua defendatu behar izate horrekin, ez da nire kasua. Babesa sentitu dut. Eta, hau esan arren, harea zakuak pilatzen aritu naiz azken egunotan lubakia eraikitzeko. Afrikako gerraren ajea da, oker ez banago. Baietz espero dut, pilatuko nituela nahikoa. Babes neurri oro da desiragarri, Euskal Herrian sotana bakoitzaren azpian aizto bat baitago.

Bukatzeko, apunte bi: Chirbesek ez zituen batere gustuko katalanak (hori ondorioztatu dut behintzat) eta euskaldunoi buruz elkar akabatzeko dugun sena aipatzen du behin eta berriz. Zergatik ote.

Detektibearen izaeraz

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ikertzailearen disekzioa. Chandler. Gutunak.

James Sandoe-ri

1949ko maiatzaren 12an

Ametitzen dut ezin bada detektibe aski dominatzailerik sortu, konpentsa litekeela hau, hein handi batean, istorioaren arrisku eta emozioetan inplikatuta; halaber, horrek ez dakar aurrerapausorik, izan ere, atzerapausoa da eta. Garrantzitsua dena da detektibea existitzea osorik eta pieza bateko eta ez dezala hau aldatu gertatzen den ezerk; izan ere, detektibea istoriotik at baitago eta baita gainetik ere, hala egongo da beti. Horregatik, inoiz ez da neskarekin geratuko, inoiz ez da ezkontzen, ez du bizi pribaturik salbu nonbaiten jan eta lo egin beharra duelako eta baita arropa ere gorde. Bere indar moral eta intelektuala da ez duela beste ezer jasotzen bere soldata ezik, eta, horren truke, errugabea babestuko du gaiztoa suntsituz, eta hau mundu ustel batean egin beharra irabazi ziztrin batzuen truke da aparte mantentzen duena. Aberats aspertu batek ez du ezer galtzekorik bere duintasuna ezik; profesionala hiri zibilizazioaren presio denen menpean da eta hauengandik goratu beharra du bere lana egiteko. Batzuetan legea hautsiko du, berak justizia ordezkatzen duelako eta ez legea. Zauritu dezakete eta baita engainatu ere, gizakia delako; behar gorrian, erahil lezake ere. Baina ez du ezer bere kabuz egiten. Jakina, detektibe gisa hori ez da existitzen mundu errealean. Mundu errealeko detektibe pribatua Burns Agentziako epaile txiki xuhur bat da, edota abokatu bat edota iruzurti arrakastatsu bat. Trafiko kartel batek besteko tamaina morala du, gutxi gorabehera.

Polizia nobela ez da eta ez da izango inoiz “detektibe bati buruzko nobela”. Detektibea soilik sartzen da katalizatzaile gisa. Eta ateratzen da zehazki sartu aurretik zen bezalakoa.

Raymond Chandller handiaren gutun hau ageri da A mis mejores amigos no los he visto nunca (Debolsillo 2013, originala 1945ekoa da, itzultzaileak Cesar Aira eta Juan Manuel Ibeas) lanean. Mesanotxean eduki dut bi urte luzez, Irati Jimenezek gomendatuta. Ezingo diot inoiz nahikoa eskertu aholku hori.

Orain, behin liburua inprentara bidean dudala. Apalategira bueltatzeko ordua da. Espero dut, aurki, nahkoa gaitasun edukitzea aitzakiaren bat asmatu eta liburua berriro ere mesanotxera bueltatzeko.

(Gutunaren itzulpena nirea da).

Bidezidorra

-n -kargitaratuta
Erantzun

Heltzea. Heltzea, bigarren adiera batean. Martin i Serra.

Badira liburu batzuk, hain ederrak eurak, beti pentsatzen duzula okertuko direla uneren batean. Alegia, horrenbeste edertasun ez dela mundu honetakoa, eta, horrenbestez, zerbaitek edo norbaitek (idazleak, kasu honetan) zigortuko gaituela hamaika penuriekin. Judu eta kristauak gara, baita mezatara joaten ez garenok ere, eta susmo horrekin bizitzea tokatu zaigu. Zer egingo diogu bada.

Hori sentitu dut Miquel Martin i Serraren La drecera (Edicions del periscopi, 11. ediizioa, 2021) irakurtzean. Bertan, narratzaileak, haur bat da protagonista Empordàko herri batean duela berrogei bat urte, bere ingurunea deskribatzen digu bere begi zoli eta eskuzabalekin. Mutikoaren gurasoak txalet bat zaindu eta zerbitzatzen duten morroiak dira, kostak eta landa eremuak bate egiten duten tokian, eta etxeko nagusien jiran antolatua dute bizitza. Bartzelonako aberatsen uhinak iristen baitira haraino, horien iate, filipinar neskame, luxu eta gaztelaniazko hitzekin.

Narratzailea, protagonista dena, haurtzaroa eta nerabezaroaren arteko atea zeharkatzekotan da eta zoriontsu da bere guraso, lagun eta bizilagunekin. Alboko Mas Bou etxaldeko Pituk animalien zaintza nola erakutsiko dio. Aitak orduan nola aritu eta baita bizitzarako aholku baliotsuak eman ere.Amak mandatatura bidaliko du eta baita gauza goxoak sukaldean prestatu ere.

Heltze horretan narratzaileak sexualitatearen pizkundea ezagutuko du, laguntasunean aldaketak pertzibitu eta sufrituko du, baita majo sufritu ere, tragedia baten ondorioz. Halere mutil majoa da, sano askoa, eta uste dut hori dela orriz orri transmititzen dena. Garai baten, bizimodu baten erretratua baita obra eta nabari da, bai, egileak heldu nahi diola eskuetatik ihes egin dion iragan bati. Jada ez dago halako herririk. Jada ez dago halako gizatasunik, Paco pertsonaia zeharo maitakorra da zentzu horretan, eta geratzen zaiguna da iragana ahalik eta era aberatsenean kontatzea, eder, ondorengoek leihoa ireki eta izan ginena ikus dezaten.

Irakurketa atsegina eta oso gomendagarria da.

PS: oso hizkera aberatsa darabil eta sufritu du katalan ikasle honek, baina horrek ez dit gozamenean kalterik ekarri.

Heroi baten bila

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hugo Pratt. Corto Maltese. Artea.

Corto Maltese Arrasateko Bibliotekari esker ezagutu nuen. Beste behin blog honetan eskertu behar diet haien begi zolia literatura onari aldare bat eraikitzeko orduan. Liburu gehienak irentsi nituen, nola ahaztu La balada del mar salado hura, Rasputin bezalako pertsonaia gogoangarriez betea eta Stevensonen unibertsoari elemento bisualak gehitzen dizkiona. Gogan dut marrazkien irekitasuna, orrialdetako bineten banaketa zurruna, beti lerro zuzena ezkerretik eskuinera eta horizontalki.

Thierry Thomasen La aventura soñada -Un retrato de Hugo Pratt (Siruela 2022, Regina López Muñozek itzulia, Goncourt Biografia saria 2020) liburuari esker dakit Londresen egon zela Pratt akuarela teknika lantzen akademian. Hori, eta komikilari eta gidoilariaren beste hainbat bitxikeria eta sakonkeria ezagutu ditut.

Izan ere, begiak itxi eta irudika dezaket Genovatik abiatu den tren batean sartuta Hugo Pratt, bere bizitza apaletik ateratzeko garrantzitsua den lan elkarrizketara bidean. 1970 urtea da Berrogei urte bueltan du, esperientzia komikilari gisa, baita bere talentua ez da “lehertu”, bertsozaleek esango luketen maneran. Heroia falta omen zitzaion horretarako Thomasen arabera, artean Corto eta Hugok ez zuten elkar ezagutzen.

Liburuan kontatzen zaigu Veneziak izan zuen garrantzia Hugoren bizitzan, baita bere aitona faxistaren itzala ere, Afrikan soldadu hil zitzaion aita, Argentinara eginiko bidaia eta abar. Hugo Pratt ageri da Stevensonen altxorren bila, Hugo Pratt komikilari totala, Wagnerren antzera musika/marrazkia eta letrak banaezinak direla uste duena.

Interesgarria da liburua eta iradokitzailea, uste dut hori dela adjektiboa. Ez espero kontakizun linealik, ezta kronologia esturik. Amaierako orrietan salbu non baden urteekin lotura bat, idazleak bere oroitzapenak, irudimen ariketak eta Pratten bizipenak nahasten ditu. Komikigintzari eta sormenari buruz gehiago jakin nahi duenarentzat interesgarria.

Heroi bat behar da batzuetan, bai horixe. Zortedunak dira hura aurkitzeko gai direnak.

Bartzelonako indiarrak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Bartzelona. Nopca. Ipuinak.

Bartzelonako indiarrei abesten zien Manu Chaok Mano Negra taldean.

Welcome anywhere you come from
You’ll lose your life or find a home here
Cause some do it right some do it wrong
Some are talkin’ wise some they’re running their tongues

Zer geratzen da Bartzelona hartatik? Welcome hori benetakoa zen? Izatekotan Forum aurretik zen hura. Artan Maria Mercè Marçal bizirik zegoen eta Princesa zinema zutik. Independentistak lau katu ziren. José Montilla ez zen artean Presidenta. World Mobile Congress ez zen kimera besterik. HIri hura da gaur egungoa? Bai eta ez, Jon Maiaren Bilbo oraindik zaharra den beste.

Hiri garrantzitsua da Bartzelona, hori ezin uka.

Jo du eguzkiak ordutik, sarreran aipatu dudan kantutik hona. Milurte hasieran gizendu eta kolpean mehetu ziren mendebaldeko gizartearen betierezko hazkunde ametsak. 2008ko krisiak kolpatu gintuen denok eta zerbait hautsi zen atmosferan, Friends moduko serie baten planteamendua zerbait ulertezina, edo are okerrago dena, naifa, bihurtzeraino. Krisi urteetako testuinguru horretan bikote harreman heterosexualei idazten die Jordi Nopcak Puja a casa (l’altra editorial 2014, Documenta saria urte berean) ipuin bilduman.

Liburua oso-oso-oso-oso-oso ona da. Ez dut lotsarik halako laudorioak botatzeko. Baditu akaso ipuin batzuk ez direna borobil-borobilak, kirrinka egiten duen amaieraren bat edo beste, baina oro har dituen une argitsuak hain dira distiratsuak merezi duena lausengu oro. No te’n vagis, En Fèlix Palme i l’Angels Quintana tenen problemes edota Navalla suïssa ipuin apartak dira. Pertsonaien izaera, atmosferen deskribapena, argumentuen benetakotasuna… hain dira ederrak! Narraziotan garratza izan gabe guztiz, Euskal Herrian maiz dugu hartarako joera, idazleak ondo konbinatzen ditu askotariko zaporeak. Akaso beste itsatso baten ertzean daudelako, beste argi bat dute han, zer dakit nik, baina ez zait pareko obrarik okurritu gurean. Eta behar dugu halakorik, bai horixe.

PS: Ciutat Invisible liburudendako dendariak aholkatu zidan obra, zorretan nago berarekin. Moltes gràcies.

Aztarna faltsuak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Western. Geruzak. Komikia.

Frank aktorea da eta turistentzako ikuskizun batean 15 urtez Jake Johnson marshalaren papera antzeztu du. Baditu justiziaren eta zorroztasun historikoaren zaintzaren nozioa zeharo barneratuta. Halaber ez dio askorik balioko horrek, goizetik gauera krudelki langabezian uzten dute eta: zaharregia da, indarkeria transmititzen omen du (yankeeak halakoak dira, tiroteo bat antzezten duen aktoreari indarkeria jariatzea egozteko bezain zinikoak) eta gainera psikiatra batek diagnostikatu du ez dituela ondo bereizten fikzioa eta errealitatea.

Lankideek errukituta lana galdu duen gizonari ibilbide turistiko bat oparituko diote basamortuan John Houston eta beste hainbatek famatu eginiko bazterrak ezagutzeko. Komikia da Bruno Duhamelen Aztarna faltsuak (Harriet Ediciones 2022, Miel A. Elustondok euskaratua) eta esan beharra dago sorpresa atsegina izan dela niretzat. Izan ere, a priori sinplea den istorio batetik abiatuta lortzen du egileak egungo mendebaldeko gizarteen (ala gizartearen?) erradiografia egitea westerna bezalako genero klasiko bati arnasa ematearekin batera. Frank protagonista marine ohi batengana hurbilduko da, hura ere bidaide duena ibilbide turistikoan eta indarkeria antzerkian baino hurrago ezagutu duena, eta partekatuko du bidaia cliché izan gabe gizarte poliedrikoa marrazten duten norbanakoekin. Abentura eta kalentura artean indiarrak, Las Vegas eta mendebalde urruneko beste hainbeste bazter ezagun azalduko zaizkigu, legez kanpoko migrazioa eta antzeko beste hainbat gai garaikiderekin uztartuta.

Ez du nire ustez egileak lan honekin helburu handirik (helburu handiak gainbaloratuta daude literaturan) baina era berean balio digu entretenitzeko, hausnartzeko eta mundu horretan barneratzeko. Joder, horregatik beragatik oso liburu ona da! Marrazkiak gustatu zaizkit, pertsonaiak ondo marraztuak daude (Franken noraeza agerikoa bikaina da eta gida turistikoa aparta) eta zer gahiago esan, tarte ona pasa dudala irakurtzen.

Bukatzeko itzulpena ere gustatu zait, Elustondorena, eta eskertzekoa da halako komikiak euskaraz irakurri ahal izatea. Euskarazko liburu edizioa heroikoa den bitartean halakoak esan beharra dagoela deritzot.

Txoferraren semeak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Alfons Quintà. Jordi Pujol. Kazetaritza.

Ez ditut Kataluniako gorabehera politikoak guztiz kontrolatzen. Ez behintzat nahi beste. Horregatik ezin diet tamainarik hartu Josep Pla edo Jordi Pujol bezalako pertsonaiei. Zer diametro ote zuen aurrenekoak sortua zuen Kamelot horren mahai borobilak (Kamelot esaten dio egileak Plaren bueltako intelektual bilguneari, tartean Joan Fuster bera ere baitan hartzen zuena). Edo zer alturatakoa izan zen torturatua izan, banku baten bidez abertzaletasuna sustatu (sic, norbere poltsikoa eta hurbilekoean majo gizendu eta gero) eta president izanda ustelkerian hondoratu zen Icaroren hegaldia.

Eta halere ezagutza falta horrek ez dio Jordi Amaten El hijo del chófer (Tusquets, 2020) lanaren irakurketari gozamen izpirik kendu. Izan ere, egileak istorio harrigarri bat kontatzeaz gain lortzen du hitzostean aipatzen duen hori era bikainean transmititzea: kasua ezagutu ahala sortu zitzaion harridura. <<Baina nola izan zen hori posible?>> galdetzen baitzion bere kolkoari datu bat bestearekin lotu ostean. Izan ere, jakin ahala flipatzen duen gizonaren tonuan asmatu izana da da egilearen bertute nagusia, ez baita manikeismoan erortzen, eta horri gehitu behar zaio dokumentazio lan sakona. Gainera, akademiatik aldentzen den idazkerak on asko egiten digu guri, irakurleoi.

Eta zer kontatzen duen liburuak? Bada Alfons Quintàren bizitza, hasten dena bere aita laguntzen zuenean Josep Pla idazlearen etxera. Aita kabroia, hemen digresio txiki bat egingo dut, bere emazte eta semea benetan txarto tratatu zituena. Laguntzen zuen Josep Quintà aita hura literatura gizon ezagunaren mandatugile zelako, baita bukaerarako Plaren lagun ere, eta horri esker ezagutu zuen 1950 urtetik aurrera Kataluniako banka, hedabide eta jaiotzear zeuden alderdi politikoetan norbait ziren edo izango ziren horiek. Pajaro ederra Quintà semea. Hamasei urterekin Josep Plà txantajeatzeko bezain eskrupulurik gabea, psikopatia zantzuak zituen maitale toxikoa (bere bikote ohia akabatu ostean egin zuen bere buruaz beste), kazetari zorrotz nekaezina eta hamaika iturriduna, TV3eko lehen zuzendaria eta abar. Bere biziaren jarraipenak laguntzen du azaltzen nola egiten den gora inguruotan, kontaktu bidez, eta nola Banca Catalana auziaren bueltan izan zituen Quintàk bere argiak baina baita bere iluntasuneko hastapenak.

Bukatzeko kazetaritza ariketa ederra ere bada Amatek planteatzen duena eta medioei buruzko hausnarketa zorrotza. Erromantizismotik urrun, txorradarik gabe, medio eta ekonomia interesen arteko lotura estua kontatzen du. Dena den, detaile bat Quintàren alde: guztiz bat egiten dut TV3rako zuen helburuekin eta jefe negargarri eta despota bazen ere aurre egiten jakin zuen PSOEk katalanezko telebistari egotzi nahi izan zion folklore eta irrelebantzia kutsuari. Horregatik daude haiek dauden moduan eta gu, tamalez, gauden moduan.

Liburu lapurra

-n -kargitaratuta
Erantzun

Paris. Daniel Brodin. Lizarra.

(Adi, post honek spoiler arrastoak ditu).

Aurreiritziak hurkoarentzat txarrak badira ere batez ere norberari egiten diete kalte. Aurreiritziek bizitza sinpletu (ez beti erraztu) nahia omen dute xede eta horrek kostua dakarkio bati ezinbestean. Esate baterako, liburu eder bat irakurri gabe geratzeko arriskua. Zortez, baten irakurle gosea handiagoa da aurreiritziak baino eta horregatik sartu nintzen Lizarrako Dragon komiki dendara. Friki klasikoentzat (hau bai kontzeptu lausoa, ezta?) tenplua espero nuen eta bai, hori ere bada, baina hori baino gehiago badela ere aurkitu nuen: komiki eskaintza oso zabala duen denda eta ezagutza izugarria duen komiki saltzaile euskalduna (hori lotsa lehen hitza gaztelaniaz egin nionean eta hark euskaraz erantzun). Eskatu nion gomendatzeko komiki bat literaturari buruz eta hark hiru atera zizkidan, hirurak ezagutzeke nituenak. Ausaz bat aukeratu eta hori gozatua hartu dudana Alessandro Tota gidoilariaren eta Pierre Van Hove marrazkilariaren El ladrón de libros (Elmonolibre,2021, originala 2015ekoa frantsesez eta itzulpena Isabel Pérez Van Kappelena) irakurtzean.

Bertan kontatzen zaigu 1953. urteko Parisen Daniel Brodin ikasleak bizi duen eraldaketa literatura munduan leku bat egin nahi izateko ahaleginean. Mutila herri txiki batetik Parisera bizitzera joan da, osaba-izeba komunisten etxera, zuzenbide fakultatean ikasi nahi duelako. Alabaina, larritasunak eragindako plagio ekintza batek eragin dion famak eroango du mutila ikasketak utzi, lana mespretxatu, literatura stablishmentaren aurka dauden taldeak ezagutu eta hauen lagun egitera. Langile soilak eta burgesak, biak, mespretxatzen ditu eta berak idazle bohemio izan nahi du denaren gainetik.

Mutila aurkezten zaigu poeta eta liburu lapur gisa. Ondoren loria ukituko du engainu bidez, gerra osteko Pariseko literatura mundutxoan murgilduko da eta lagunak egingo ditu, tragediaren eta gaztetasunak dakarren grin euforikoaren artean balantzak dabiltzanak. Emakume bat ezagutuko du, ikasketak utzi, literatura stablishmentari barre egin eta baita legeari iseka ere. Tartean galdera bat etengabe protagonistak buruan bueltaka duena:

-Zergatik batzuek lortu dute arrakasta literaturan eta nik ez?

Horra honetan gabiltzanoi maiz burura datorkigun galdera. Homer Simpsonek ere egin zuen hausnarketa bera, nahi gabe arte garaikidea sortu zuen kapitulu gogoangarri batean. Kalitatea, fama, merezimendua eta justizia. Akuilu batzuetan, urkamendiko soka gehienetan, den gogoeta-bidea.

-Zergatik nik ez?

Zaila da erantzun bakar bat aurkitzea. Komikiko pertsonaia nagusiak arrakasta nahi du denaren gainetik, ondo idaztea baino gehiago akaso. Nor izan. Nire ustez, literaturarekiko maitasuna da bidea, frustrazioa eta inbidia aldiz galbidea. Halaber erraza da hau esaten, ez beti egiten.

Liburua gomendagarria da zeharo, irentsi egiten da,eta eskapatu zaidan arren erreferentziaren bat (ez dut Frantziako abangoardien historia guztiz menperatzen) gidoia izugarri ona iruditu zait. Akaso marrazkien estiloa ez da nire gustukoa, punta zorrotz gabe borobiltasun hori, baina zuri-beltzezko emaitza ona ez ezik oso ona da.

Azken puntu bat. Barregarria da nola poetagaia, Daniel Brodin gazte malapartatua, jabetzen denean talentugabea dela horretarako nobela bat idazteko helburuaz hasten den. Barre asko egin dut horrekin, oso zirto aproposa da.

Literaturarena klub itxia da, liburuena ez. Horra nik urteekin ikasi dudana.

26 urte

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hemingway. Ipuinak. Amerika.

26 urte zituen Ernest Hemingwayek In Our Time (nik irakurri dut Debolsilloren 2020ko itzulpena gaztelaniara, Rolando Costak itzulia eta Ricardo Pigliaren hitzaurrea duena). Ez sinestekoa da halako gazte batek horrela idatz zezakeenik. Haluzinantea. Ipuinei darien heldutasuna, udazken usaina, estiloaren depurazioa, liburuaren egitura… idazle beterano baten obra dirudi. Ados nago horretan kontrazalak dioenarekin sinopsian.

Liburuko ipuinen haria, intermezzo diren kapituluak gerrari buruzkoak dira eta iradokitzen dute protagonistak oroitu (nahi ez) duena, Nick Adamsen bizitzako pasarte solteak dira. A priori ez diruditenak lotuak, baina badutenak kronologia bat eta zentzua egilearen filiak eta fobiak ezagututa. Kontrazalak dio Nick Adamsen bakardadea oinazetsua dela. Ez nator bat. Nire ustez mutila bakarzaleago da bakarti baino. Arrantza, naturarekin hartu-emana, handik hona alderrai jardutea bere hautua direla patuaren opari pozoindua baino gehiago. Hemen ezingo zukeen hori egin, hain baita etxekotua eta populatua gure mendia, baina Amerikaren handitasunak bide ematen die batzuei hala bizitzeko. Jatorrizko herrietako kide, beltz edo txikano ez badira, jakina. Horiek izorratuta daude.

Liburura iritsita, nik irentsi egin dut liburua apenas bi egunetan. Esaldi labur horiek, tonu kaustiko hori. Idazteko zahar baten mozorroz janzten den gaztearen luma. Marabilla bat.