Zure landen zabalera

-n -kargitaratuta
Erantzun

Noir. Lasa. Erribera.

Benitoren kanta. HIruzpalau topiko. Eta hor amaitzen da erromatarrek eta euskaltzaleek Ager deritzoten eremuko hegoaldeari buruz dakidana.

Akaso horregatik heldu nion atera bezain laster Irun Hiriko Kutxa Literatur Lehiaketa Saria 2023. urte honetan irabazi duen Xabi Lasaren Ura ez baita gardena (Elkar, 2023) obrari. Beno, horregatik eta maiz badudalako radarra ezarria Euskal Herriko eta inguruneko nobela beltzetan. Asko ikasten dut irakurriz, konparatuz eta, kasu honetan bezala, gozatuz.

Sara Zaldaiz teknikari gaitu, prestu eta zorrotza da. Ardura postua du Nafarroako gobernu berrian –Uxue Barkosen aroari egiten dio erreferentzia obrak fikziozko izenekin, toponimoak eurak ere fikziozkoak direlarik- eta Lurribar herrira joan beharko da hango NAK -UPN izendatzeko beste modu bat- alderdiko alkateak deituta: uraren kontura sestran ari da nekazariekin eta Nafar Gobernua inplikatu nahi du soluzioan. Hor korapilatuko da kontua eta Sarak, gure Sara gisa izendatu dezakegunak, bere bizitza lasaia emozioz nola betetzen den ikusiko du.

Gogorarazpen lagunkoia: lasai, ez baitut spoilerrik egingo. Segi dezakezue irakurtzen.

Ea, gustatu zaizkidanak eta beste era batera egingo nituzkeenak zerrendatuko ditut.

Batetik, gustatu zait protagonista, Sara. Badu izakera gogorra, badu heroiaren traza eta, jakina, uste dut ondo egokituko litzatekeela Ainhoa Sanzekin -hamabost minutuz asko jota, baina tira-. Gustatu zait ere Erriberako informazioa ematea -hango trikimailu politikoak, nekazarien indarra etab- eta oso ondo deskribatzen du idazleak gobernuko barruko martxa, ziur asko berari hori ezagutzea tokatu zaiolako. Eta, batez ere, liburuak engantxatu nau: egon da tramak kirrinka egin didan uneren bat edo beste, baina hala eta guztiz ere ezin izan diot irakurtzeari utzi. Harrapatu nau eta oso positibotzat dut hori.

Erabilitako hizkerak dudak eragin dizkit hasieran. Jasoegia edo. Baina, kontrara, eragin didan galdera da ea nola hitz egingo luketen maila sozial horretako, enpresa garrantzitsuen ordezkariak edota goi mailako politikariak, euskaraz eta dudan erreferente falta horiek zer dioen gure hizkuntzaren egoera pattalaz. Halaber gainditu dut hori eta faltan bota dut gero Erriberako daturen bat gehiago edo beste: hango batek bakarri jakingo lituzkeen gauzak, adibidez. Horrek niri behintzat laguntzen dit hobeto murgiltzen idazleak planteatzen digun eskenatokian.

Kontu txiki gehiago ale nitzakeen akaso -bukaerari buruz esaterako-, baina uste dut eskertzekoa dela idazle berri bat plazaratzea eta espero izatekoa hasiera honek jarraipena edukitzea. Egin dezagun topa horren alde!

El noi del sucre

-n -kargitaratuta
Erantzun

Salvador Seguí. Xavier Diez. Anarkismoa.

Salvador Seguí margolaria, langilea, autodidakta. Salvador Seguí bizizalea, mitinlari prestua, barrikadako lehen lerroko kide eta era berean irekia. Salvador Seguí mitikoa, gazte hila Sindikatu Libreko -patronalak artifizialki elikatutako sindikatua CNT desinflatzeko- soldatapeko pistolarien eskutik, eta orain Xavier Diez irakasleak El pensament polític de Salvador Seguí liburuan (Virus, 2016) pentsalari gisa erreibindikatua.

Salvador Seguíren ibilbidea aletzeaz batera bere pentsamendu politikoa erreibindikatzea da idazlearen asmoa, izan ere, ekintza gizona zen heinean soilik espetxealdiko barealdia -nolabait esatearren- baliatu izan baitzuen patxadaz idazteko.

Gustatu zait Seguí eta gustatu zait Diez. Lehenak bazuelako ezohikoa den gaitasun eta ikuspegi estrategikoa, alimaleko gaitasuna langile klasearen beharrak identifikatzeko eta baita ere unean uneko gertakari historikoen -sobieten iraultza adibidez- analizatzeko. Era berean gai zen aliantzak proposatu eta errazkeriari izkin egiteko. Bigarrenak liburu mardul eta mamitsua egin du erreferentzien aldetik eta, era berean, irakurtzeko gustagarria dena.

Pena dut Seguíren erailketaren mendeurreneko erakusketa ez ikusi izana ekainean -aukera edukita ere ez bainintzen joan- Bartzelonako Palau Roberten eta, orain, nahiko nuke gehiago jakin gizon horri buruz. Zortez, baditut lagun katalanak lagun nazaketenak bilaketa horretan eta baita ere obra honen bibliografia zerrenda oparoa ere.

Animatzen zaituztet leiho bat irekitzera urruna eta era beran aktuala den pertsonaia eta borroka horri.

Euskal karma

-n -kargitaratuta
Erantzun

Alonso. Literatura. Olgetan-benetan.

Ez dakit Jon Alonsoren Euskal karma (Susa, 2001) obra ulertu dudan edo, kontrara, ondoegi dakidan autoreak zer nahi zuen. Ez dakit haririk ote duen edota kontestaziorik ez duen hitzen Ebro ibaia den, bere isuri indartsuan denaren jabe egiten dena. Bat nator Igor Estankonak hemen esan zuenarekin. Gure letretan ohikoa ez den uholdea da lan hau eta, uholdeen antzera, erabatekoa da eta ordena agerikorik gabea.

Irakurketa bakoitzean txoko ezkutu bat agerian uzten dizun idazlana da eta uste dut beste noizbait berriro ere esku artean edukiko dudala.

Kanon literarioa, frantziskotarrak, idaztearen ezintasuna, itzultzailearen ajeak, Carvalhorekiko -Vazquez Montalbanekiko- kontu kitatzeak… Alonsoren obran zehar parte garrantzitsu diren elementuak ageri dira hemen dilindan ezizezko protagonista izenen eta trama kiribilduen arbola adar artean.

Eta, denaren gainetik, ziurtasun bat: ez dago gure letratan Jon Alonsok bezain trebe iraintzen duenik eta paragrafo hau dakart froga gisa:

Ugatzak esplikatu zion ezer ez nekien xelebrea nintzela, arlotea, hankabiko afrus eta mozoloa, funtsean fraideek, eurogero ibili ohi nintzela profitaturik, pergutadan sarturiko zozoa, mokoroa frekuenteki bildu zale, makarra, golos, putaner eta ardankoia, adimenez urri eta bizioz luze, ahul, mengel, mendrea eta, finean, ezertarako arriskurik sortzen ez zuen zomorroidea.

Delikatesen hutsa.

Fatty

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hollywood. Nadar & Julien Frey. Komikia.

Gure zinemaren historia petrala bada, hala dio liburu batek, Hollywoodena ez da distiratsua. Baina, estatubatuarrek badakite, eta guk ez, petralkeriaren distira saltzen. Are gehiago, haien artelan ugari petralkeria ardatz dutenak dira, esate baterako, Mc Carthy zekenaren zerrenda beltzekin lotutako Good Night, and good luck film ederra datorkit gogora.

Nik ez nekiena zen Gerra Handirarte behintzat Frantzia zenik zinemaren jaun eta jabe. Egia da han asmatu zela kontua baina hain da produktu estatubatuarra zinema nire iruditerian ez nuela suposatu ere egin. Baina etorri zen gerra eta fandangoaren buelta berarekin. Eta urrezko aro berri hartan bazen artista bat Chaplin baino famatuago eta Buster Keaton baino maiteago: Roscoe Arbucle, ‘Fatty’ gaitzizenaz ere ezagutua, aktore, zuzendari eta sortzailea, artista erabatekoa. Urteko milioi bat dolar irabazten lehen aktorea, moralkerian gora zihoan estatu batean -alkoholaren debekua mamitu zen garaia zen- bere umore itsusia bezain publikoak maitatua zen -gaur egungo kanonen arabera zalantzagarria ere bada haren txiste katalogoa, bide batez-. Eskandalu handi batek harrapatu zuen tartean, William Randolph Hearstek bota zuen egurra sutara -Kane Hiritarra artean ez zen sortua- eta polizia ustelaren laguntzaz txikitu egin zuten. Keaton bakarrik geratu zitzaion alboan eta biek egin behar izan zioten aurre erauntsiari.

Julien Frey gidoigileak eta Pep Domingok (Nadar) frantsesez argitaratu zuten aurrena eta gero gaztelaniara itzuli Fatty -el primer rey de Hollywood (Astiberri, 2022) komikia. Bertan, lortzen dute irakurleak bat egitea Roscoeren bizipenekin eta marrazkiek, ze ona den koloreen erabilera nire ustez, zeresan handia dute horretan. Gustatu zait Nadar marrazkilaria, bai horixe.

Ba hori, istorio on bat, ez duena akaso distirarik eragiten baina bai lotzen zaituena irakurtzera.

Oso latza izan da

-n -kargitaratuta
Erantzun

Arregi. 1981. Mendiguren.

Artean liburua irakurri gabe nuela joan nintzen duela aste pare bat Bergarara, Monzonen Olaso dorre mitikora, han baitzen aurkeztekoa Oso latza izan da (Xabier Mendiguren, Elkar, 2023) liburua. Erdi gaixorik eta sukar dezima batzuekin, pena dut ezin izan nuela zukutu bi kolosok, Mikel Sotok eta Xabier Mendigurenek, esaniko guztia. Eta, bestalde, agian nire egoera pattal horrek lagundu zidan fokoan jartzen ekitaldi horretako kontu garrantzitsuena: pasioa.

Izan ere bi pasio nahasten dira obran. Bata, agerikoena, Joxe Arregi etakideak jasan behar izan zuena Madrilgo poliziaren kalabozotan. Kristok Pilatosen epaia entzun eta Kalbario mendian gora jasan zuenaren pareko, Arregiren isiltasunari prezio larregikoa jarri zioten txakurrek. Beste pasioa, egilearena. Zurrunbiloa baita barruan Mendigurenek zeramana lana idazteko orduan -hitzaldian oso ondo azpimarratu zuen hori- eta irakurleok ere datuen eta bizipenen -Gernika, Lemoiz, Arregi, Tejero- zurrunbiloan sartzen gaitu. Idazlaren hizkuntzarekiko maisutasuna, bere hipotesiak eskaintzeko orduan duen elegantzia eta, zergatik ez, azken kapituluko dialogoa eredugarriak dira torturaren tragediari txukun heldu nahi dion ororentzat. Jakin izan du gainera Mendigurenek Unzurrunzaga eta Amestoi ere narrazioaren jokoan sartzen eta haien bizitzei esker testuingurua aberasteaz gain izan ginenaren erretratu ederragoa ateratzen da.

Nik uste nuen tripak nahastuko zitzaizkidala irakurtzean eta ez da hala izan. Horregatik, beldurrez bada norbait ea gaia latzegia egingo zaion animatzen dut liburuari ekitera. Horrek ez du kentzen pasa zena pasa zenik, min ikaragarri handi baten kronika ez denik, baina maitasunez eginikoaren, kasu honetan gai gogor bati buruzko liburuaren, kalteak -kalterik baleude, eta ez da hau kasua nire ustez- beti dira goxoago.

Zorteko gara euskaldunok, Jon Alonso, Pako Aristi eta Xabier Mendigurenek jakin baitute guri iraganeko trantze gogorrak gogotara ekartzen. HIru gizon, kasik adinkide. Bada zerbait hor. Bukatzeko, data bat: 1981. Geratu urte horrekin, Mendigurenek elkarrizketatan esan duen bezala hor finkatu baitzen ia hiru hamarkadaz izan garena. Nobelagilearen ekarpena historiagileen zakuari.

Gauza dibertigarriak

-n -kargitaratuta
1

Luxua. Foster Wallace. Iupi.

Ez da ohikoa ingelesez argitaraturiko liburu bat urte berean euskaraz edukitzea. Eta hala pasa zen, 2015ean, Pasazaite argitaletxeak David Foster Wallaceren Sekula gehiago egingo ez dudan gauza ustez dibertigarri bat (2015, Danele Sarriugarte Mochalesek euskaratu eta Iñigo Roque Eguzkitzak zuzendua) kaleratzean. Esan beharra dago, zortzi urte beranduago, ez dagoela egilearen beste lanik gure hizkuntzan.

Liburu honen jatorrian Harper’s aldizkariak egileari eginiko mandatu bat, Karibe itsasoko itsas bidaldi luxuzko baten narrazioa. Eta hala egiten du egileak serio demonio, behin eta berriz azpimarratuz zein martziano den bera testuinguru horretan, zein saturnotar diren era berean ekosistema horren kide guztiak eta nola kontsumoaren eta gehiegikeriaren tenplu horrek egin nahi duen zatika erortzen ari den bizimodu baten adabaki lana.

Benetan brillantea da idazle estatubatuarra bere ingurunea bisturiz zatitzen -ze kabroia den bere begirada eta nola biluzten duen oro- eta zeharo barregarriak diren erreferentzia eta keinuak ditu. Niri gehien gustatu zaizkidanak itsasontziko langileekin duen hartu-emana -terrore greziarraren erreferentzia der hori- da eta nola deskribatzen dituen banan-banan.

Ezin utzi aipa gabe, eta bukatzeko, itzulpen honek Danele Sarriugarteri ekarriko zizkion lanak. Esan beharrik ez da airosa ez ezik bikain ateratzen dela trantzetik.

Maiz protesta egiten dugu Getxo edota Pasaiko badiara halako luxuzko ontziak etortzen direnean. Masifikazioa, kutsadura eta xahutzea ukaezinak dira. Baina, horra gure bizitzako paradoxen artean bat, zabortegiek ere badute edertasunerako atea.

Argi printzak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Argialdiak. Luki. Ipuinak.

Miriam Luki heldu hasi da argitaratzen eta horrek, Julio Cortazarren hitzetan bederen, badu abantailaren bat edo beste. Aurrenekoa da, eta garrantzitsuena, ez duela batek sobera pentsatu gabe argitaratutako testuen lotsarik. Ez da gutxi, norbere iragan erridikulua parez pare jartzen dizueteneko unean beste ez baitira gorritzen masailak inoiz.

Lukiri irakurria nion aurrena Euslandia obra, lan akademiko bat sorburu duena, eta baita orain Argialdiak (Susa, 2023) ipuin bilduma ere. Bederatzi ipuinez osaturiko obra honek baditu ale oso onak (Nora, Lau hankan eta Soufflea dira nire gogokoenak eta, koskatxo bat beherago, baita Cortazarren beraren La casa habitada ipuinaren oihartzuna dakarkidan Inbasioa ere).

Oro har emakume helduen azaletik hitz egiten du eta hor lortzen du sinesgarritasuna tematikatan, pertsonaien ahotsean eta egoeren deskribapen ederrean. Estilo dotorea du, ez larregi kargatua, eta gustura irakurtzen den obra da.

Espero dezagun halako argialdi gehiago eskaintzea irakurleoi Lukik.

Ez zuen zerurik espero

-n -kargitaratuta
Erantzun

Aresti. Adur. Biografia marraztua.

Idazle gutxi egongo dira, akaso Patxi Lopezek bere inbestidurarako baliatu zuen Kirmen Uribe, horren espektro zabalak bere aldarrikatua. Saizarbitoria? Akaso. Cano? Jaio? Ez nuke esango. Aresti da, dudarik gabe, euskal ezkerraren espektro zabalenak bere egiten duen poeta.

Badira berari buruz lan apartak. Txalogarria, are gehiago esango nuke, txundigarria da Susa argitaletxeak haren obra dibulgatzeko eginiko lanak. Denetik eta ona zen eta da ateratakoa: Arestiren poesia, antzerki obrak, itzulpenak,narratiba… Niri partikularki gutun, artikulu eta elkarrizketen alea da maite dudana, 1986koa. Doakiela nire eskertza Jose Ramon Bilbao, Leo Bilbao, Josu Landa eta Karmelo Landari. Bada baita ere geroagoko biografia bat Susan bertan, 2000. urtekoa, apaiz izaniko batek, Angel Zelaietak, egina. Nola bestela, Arestiri irribarrea marraztuko bailioke aurpegian kristau batek gera gogora ekartzeko eginiko ahaleginak; baina ondo hartuko luke, nik uste, bere azken borondateen kristauen mezari buruzko pasartea ezagututa.

Gaurkoan Erroa argitaletxeak argitaraturiko Adur Larrearen Gabriel Aresti (Erroa, 2015) komiki biografikoa dut hizpide. Blog hau inoiz irakurri baduzue badakizue egile honen zale handia naizela -Antzara eguna, Lurbinttoko Ohoinak…- eta kasu honetan ere maila handiko lana dela iruditzen zait. Jasotzen dira bertan Arestiren ertz askotarikoen artean batzuk, baina nahikoak, ene uste harroan, idazle bilbotarrari buruzko irudi bat osatzeko. Marrazkien soiltasuna, datuen zehaztasuna eta gag arrakastatsu batzuk -Oteizarekin duen elkarrizketa mundiala da- aski dira lan hau gomendatzeko.

Aresti zen Bilbo. Aresti zen gorri. Aresti zen literatura. Aresti bazen nor. Aresti zen Oskorri. Aresti izan zitekeen askoz gehiago gazte hil ez balitz. Aresti bada komiki hau ere.

Rilke

-n -kargitaratuta
Erantzun

Poesia. Pérez Vernetti. Komikia.

Poesia pozoina da. Eta, pozoin oro legez, dosi txikitan ona. Hala irakurtzen dut, hala jasan eta hala gomendatu.

Rilkeri buruz gutxi irakurri dut. Eta Rilkerena, soilik, poeta gazte bati zuzendutako eskutitzen lana. Hori bai, berau hiruzpalau aldiz.

Laura Pérez Vernettiren lanik ere ez nuen ezagutzen. Ez naiz El Víbora aldizkariaren jarraitzaile izan inoiz, han hasi zen 1981ean, eta ez zaizkit esku artera iritsi bere lan hibridoak, non literatura nahasten den komiki esperimental, erotiko edota soziopolitikoekin. Esan beharra dago egin dituen arren Maupasant, De Quince, Pessoa edota Maiakovskiri buruzko komikiak 11-M, once miradas da irakurtzea nahiko nukeen bere hurrengo lana.

Kasu honetan Yo, Rilke (Luces de galibo, 2016) da obra. Bertan, ageri da alemanez idazten zuen poeta txekiarraren bizitza. Amarekin harreman gatazkatsu bat zuen haurra -bizitza osorako markatu zuen honek-, heldutze geldoa eduki zuen artista, beti ihesean zebilen gizona, ardura orori muzi egin zion aita. Hori dena bazen Reiner Maria Rilke, baina baita garaiko artistengandik ikasi zuen poeta, beti adi sasoiko estetikari eta pentsamenduari.

Liburu bukaeran Rilkeren olerki batzuk ageri dira bineta bihurtuta. Poesia kutsakorra baita, begi nahiz belarrientzat.

Balearen barruan

-n -kargitaratuta
Erantzun

Politika. Literatura. McEwan.

Liburutxo ederrak dira Nous Quaderns Anagrama sailekoak. Eta zortedunak gara irakurleok horregatik. Hala, konfiantzazko liburudenda batean apal egokian egonez gero -eta hala ez baleude liburudenda ez da konfiantzazkoa- erraz poltsaratzen dira.

Hala, 2021eko Ian McEwan idazle britainiar handiaren saiakera labur bat da aipatu saileko 49., 2022an katalenez argitaratutako L’espai de la imaginació obra, Ariadna Pousen itzulpenarekin.

Gaia konpromiso politikoa eta literatura eta ea lehenengoak dakarkion herren estetikoa bigarrenari. McEwanek maisutasunez harilkatzen ditu bi pasadizo historike: lehenean, Henry Millerrek jaka bat oparitzen dion Espainiako gerrara doan George Orwell idazle eta soldaduari; bigarrenean, George Orwell Albert Camusen zain dago Parisko kafetegi batean; bigarrena ez da agertuko eri dagonez gero.

Tartean Belen Gopegik Tiroa kontzertuaren erdian saiakera baita ere ederrean landutako gaia, baina tartekatuz Camus, McEwan beraren eta Orwellen lana. Hain justu, azken honen “Balearen barruan” saiakera da lanaren oinarria.

Niri marabilla bat iruditu zait amaiezina den gai batean argi printz ugari proiektatzen dituena. Zeharo gomendagarria.