Esna

-n -kargitaratuta
Erantzun

Marlowe. Chandler. Los Angeles.

Kasualitatez bi liburu erosi, Igelakoak biak, eta (H)Ilbeltza elkartekoek argitaletxe beraren Sail Beltza osoa oparitu. Horra patua, laranjarekin jaten dena eta bestea dena batera. Egia esan irakurketaren gozamenaz beste mesanotxearen gizentzeaz plazera hartzen dugunontzat gaindosia eragin dezaeen oparia da, baina, espero dut mesanotxeak eta biok hemendik nola airoso atera asmatuko dugula, baina zer ederragorik beka bat irabazi duenari hitz bitaminak oparitzea baino. Hori bai, irakurle, hil beltza ez ezik katail beltza aurreikusten dizuet blog hau bisitatzen jarraituz gero.

Raymond Chandler idazle handia zen, begirada zorrotzekoa eta horrelako istorio batek behar dituen errail ugariak ondo marrazten dakiena, gero, Armiñongo ordainlekua bailitzan, dena azken orri brillante batzuetan elkartzeko. Protagonista, Philip Marlowe detektibe pribatu zorrotz, bakarti, profesional on, kaustiko, dirudiena bezain gogor ez eta misoginoa da (baita homofoboa ere). Lana Betiko loa da (Igela, 1995) eta euskarazko itzulpena Iñaki Ibañezena. Ez da akaso Adiorik ez lan bikainaren mailakoa, baina oso-oso nobela ona iruditu zait.

Zergatik hori? Batetik nobelak ondo funtzionatzen duelako, indarkeria, misterio eta ageri den pertsonaia galeria oparoak irakurlea gozarazten duelako. Bestetik lanak, Chandlerren estiloa hau da, ondo azaltzen dituelako LA bezaleko hiri batetako aberatsen miseria eta azpijokoak. Gupidagabea da haien dekadentzia bital, estetiko eta moralarekin. Hau guztia, bistan da, ez litzateke posible izango ez balu poliziak ahalbidetuko ustelkeriarako eta aberatsen interesak defendatzeko duen berezko joerarekin. Bukatzeko, nobelak gu interpelatzen gaitu Marlowek egia aurkitzeko duen tema basatiak sufriarazten gaituelako, denok opa diogun bizimodu lasai eta materialki beteari uko egiten diolako aukera duen bakoitzean.

Epekako bitxi-saltzaile segail begi-beltza lehengo arratsaldeko postura berberean zegoen ateondoan. Begirada konplize berbera bota zidan dendan sartu nintzenean. Dendak itxura berbera zeukan. Lanpara berberak argitzen zuen izkinako idazmahai txikiaren gainean eta ile-hori hauskara berbera altxa zen idazmahaiaren atzetik, antezko soineko beltz berbera jantzita, eta niganantz etorri, aurpegian ezbaiko irribarre bera zeukala.

Azkenik aipatu nahiko nuke ere itzulpenaren maila, nabaritzen bada ere hogeita bost urte igaro direla eta horrenbestez normala da aspektu batzuetan zaharxea geratu izana, aberatsa iruditu zait oso hiztegi eta esamoldeetan. Nirekin ondo funtzionatu du bederen eta ez dakit zer gehiago eska dakiokeen itzulpen bati. Espero dut, irakurle, gozatuko duzuna nik beste Marlowen abentura hau.

Artista

-n -kargitaratuta
Erantzun

Brasil. Fonseca. Beltza.

Marx. Ez dakit nor den hobea kapitalismoa azaltzen, Groucho edo Karl. Akaso biak batera. Dena den, azkenak idatzita utzi zuen kapitalismoaren fase gustukoenetakoa dut kapitalaren metatze goiztiarra. Argilun eta itzal ugariko fasea da, krimena eta dirutzak (akaso bereizi izen ez diren termino bi) ezkontzen diren momentua. Peaky Blindersek kontatzen du, Godfatherrek kontatzen du eta Rubem Fonsecak kontatzen du El gran arte (Txalaparta, 2008) liburuan.

Fonsecaren obra nagusitzat jotzen du Edorta Jimenezek liburua hemen. Nire kasuan irakurri diodan lehenengo liburua da eta oparitu egin didate, eskerrak bide batez oparigileari. Lehen orrietan zaplaztekoa ematen dizuten liburu horietako bat da. Egitura zatikatuak, narratzailearen denbora jauziek eta esaldi motz zuzenek astia eskatzen dute ohitu arte. Behin ohituta, gozamen hutsa iruditu zait liburua eta ohiko nobela beltzen haritik doan arren berezitasun propioak dituena.

Lehena, nire ezagutza faltaren ondorio dena, Brasil misterio dut. Izan ere, gaztelaniaz hitz egiten ez duen herrialde handi-handi horrek, ze espainiar garen halakotan batzuk, ezagutzen ez ditudan paisaia, hiri, kronika eta pertsonaiak ditu niretzat Fonsecaren liburuan. Rio de Janeiroren berezitasunak, Boliviarekin duen tentsioa, barrualde nekazaria eta diktadura politikoak ez dira ezagunegiak niretzat. Oihana, futbola, inauteri eta sambaz haragoko misterioa. Egunen batean herrialdeaz gehiago badakit, baietz espero dut, ostera hartuko dut liburu hau. Ziur merezi duen ahalegina dela.

Bigarrena pertsonaien aberastasuna da. Abokatu bat da protagonista, Mandrake, nabari zaio horretan formazio akademikoa Fonsecari tribunalez duen ezagutzagatik, baina hori baino askoz gehiago da. Mandrakez gain Ada, Bebel eta beste hamaika emakume; Wexler bazkidea eta Lima Parra gaizkilea edo Camilo Fuentes sikarioa.

Hirugarrena Mandrake bera da. Neurotikoa, emakumezale porrokatua, biktima eta justizia egarriz den mendekatzailea. Harrigarria da ze hotza eta sentiberatasunik gabea den bere bikoteak jasaten duen erasoarekin eta, aldiz, nola jartzen dien arreta beste hamaika xehetasun txikiri. Artikulu honetan ondo azaltzen dute hori.

Laugarrena, nobelaren erritmoa eta gordintasuna. Labanei buruzko lezio magistrala emateaz gain, gupidagabea da bere pertsonaiekin Fonseca. Kronikagile ere izan zen idazle izateaz gain eta akaso bazekin zeri buruz ari zen idazten. Nire hipotesia da hori, baina esango nuke errealitatea ez dela urrun ibiliko.

Bosgarrena, egilearen ezagutza ia entziklopedikoa. Bere deskribapenak oso zehatzak dira izan laban, izan jantzi, izan suburbio. Arkatza eta papera alboan edukita irakurtzeko moduko nobela da.

Bukatzeko deus guti gehiago. Kriminalek enpresa holding handiak eraikitzen dituzte, sikarioak maitemintzen dira eta abokatu juduen estereotipoek Brasilen ere funtzionatzen dute. Guztiz lan gomendagarria genero beltzaren zaleentzat. Pelikula ere bada liburuan oinarritua, 1991koa, akaso ikusiz gero egingo diot iruzkin honi addenda.

Ispilu aurrean

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ayllon. Zoriontasuna. Ipuinak.

Ez dakit galdera terribleagorik badagoen. Batek bere burua jar dezakeen ataka estuagoren batean. Zoriontsua naiz? Zer da zoriontasuna? Gure bizitzen zentrotzat jotzen dugu batzuetan; baina, gehienetan, lur harroak salatzen duen zuloan gordetzen dugu zoriontasuna bilatzea.

Izan ere, zoriontasunak gauza arraroak egitera garamatza. Dena utzi, lana, familia, estatua -Anestesiaren agur kantan bezala-, eta zure maitalearen bila hegazkin bat hartzera zaramatza. Kimioterapia saioei uko egitera. Maitasuna esklabotzarekin konfunditzera. Tren bidaia batean gizontasunaren ezerosotasuna sumatzea. Eta halako beste hamaika bidegurutzera iritsi dira bederen Mikel Ayllonen Zoriontsuak izatea aukeratu genuen (Elkar, 2020, Donostia Hiriko Kutxa Literaura Saria) liburuko ipuinen protegonistak.

Prosa soila, eraginkorra eta trebea du idazle arabarrak. Ipuin bildumaren atmosfera ere oso ondo deskribatzen du, Anjaren bulegoa lehen ipuinean aparta da, akaso liburuko ipuin onenetakoa, azken ipuineko Ainhoa harakinaren jarduna untxia zatitzen, ze potentea den irudia, Rosaliaren ibilbide kaskarra… Gozatu dut irakurketarekin, atsegina izan da ahalegina edukia garratza izan arren une batzuetan, eta osotasunak ematen digu zoriontasunari buruzko intuizio sorta sendoa. Zoriontasunak batzuetan korronteari aurre egitea dakar berarekin, zoriontasuna erosotasunarekin nahas dezakegu, zoriontasunaren bilaketak ez du ulermenaren uztarik jasotzen. Zoriontsu izatea aukeratza maiz zoroa izatea baita, ipuin batean bikain aldarrikatzen den normal izatearen etsaia.

Hanna hiru minutu eta berrogeita bost segundo egon da komunean. Zortzigarren aldiz, bulegora etorri denetik. Atzo berandura arte edate egongo zen, etxean, bakarrik, biluzik. Edo argaltzeko biderik bihurriena hautatu du. Anjak galdetu nahiko lioke, asmatu zer arazo duen, lagundu, eta haren ondoan esertzen hasi da jantokian. Baina isilik jateko ohitura dute. HIrurak eta hogeita lau, ordenagailuaren pantailako erlojuan. Svenek ia hogeita bost minutu daramatza leihotik begira. Nagusiak badaki, baina utzi egiten dio. Lan gutxi egiten du. Egun batzuetan, batere ez. Emaztea suizidatu zitzaionetik, leihoen beste aldean bilatzen ditu erantzunak. Edo gorputz batek lurreraino iristeko zenbat denbora behar duen kalkulatzen du. Esate baterako, hirurogeita bat kiloko gorputz batek, emaztearenak, haizerik gabeko egun batean, zerua laino. Bi minutu eta hamalau ehunen, bosgarren pisutik. Gutxi gorabehera. Bizilagunen oihuak, anbulantziaren sirena. Anjari iruditzen zaio anbulantziak oraindik bizirik daudenentzat gorde beharko liratekeela.

Honela hasten da Ayllonen liburua. Espero dut ni bezain zoriontsu izatea berarekin.

100 iruzkin

-n -kargitaratuta
4

Mila esker guztioi!

Ez da agur mezua hau, eskertza mezua baizik. Izan ere, aurkezpen mezua eta irakurtzen ari zaren testu hau kontatuta, ehun dira honezkero Sagasti Etxea blogean egin ditudan iruzkinak.

Behiala baldarkeriak nire etxeko aldaba jo zuenetik uzkur nintzen idazteko. Dena nuen zalantza eta kezka, gogoan dut nola Goienako Puntua aldizkarirako testu bat idazteko mareatu nuen kazetari gaixoa: bidalita ere zortzi edo bederatzi aldiz aldatu nuen testua bukaeran gustura ez gelditzeko. Akaso lehen ausartegia zena idazte kontuetan orain larri, mundu honetan jende inozoa nekaezina denaren ziurtasunak lur jota.

Iritsi zen martxoan COVID-19a eta denok etxera bidali. Txerra Rodriguezen gogoeta baten harira ekin nion blogari, etxetik ezin irteteak ezerezetik ateratako denbora irakurtzeari eskainiko niola erabakita nuenean, lan ordu telematikoen ondorenean. Iheserako orri sorta baino ezkutaleku hoberik ez zait okurritzen. Horrenbestez, ez zen zaila izan bi helburuak uztartzea, nire mamuei aurre egin eta maite dudanaz blog batean jardutea. Ordutik etorri dira liburuak euskaraz, gaztelaniaz eta katalanez, prosa eta poesia, saiakera eta komikia. Blogean 98 liburuz ari banaiz ere 10 hilabete hauetan beste bospasei irakurri ditut, ez zaizkidanak askorik gustatu, egiari zor. Iluntasunerako badaude beste apostolu batzuk, horretan afizioa dutenak, baina nik uste dut hobe dela ezezagunen lanen aurrean isiltzea gauza itsusiak esatea baino. Gurean (ustezko) onberatasunaren aurka jarduten dutenetatik hamarretik bederatzik arbitroa senide du edo esne mamitan hazi da. Horraino esanda nahikoa.

Ez nuke amaitu nahi halere eskerrik eman gabe blog honen irakurle gutxi fidelei. Itsasori, irakurle finenari, baina baita amari eta beste askori. Tartean Iban, Jokin, Urko, Karmele, Diego, Mikel S, Irati, Mikel I, Patxi, Hedoi, Xabier, Itziar, Jon, Josu U eta Josu G… Eskerrik asko guztioi bihotz-bihotzez. Etorriko dira liburu berriak, zorionez afizio zoragarria da irakurketa, onak eta txarrak, eta jardungo dugu honetaz eta hartaz ofiziotik baino afiziotik, horretarako baita liburuen etxea den Sagasti Etxea. Egin dezagun topa!

Txin-txin

-n -kargitaratuta
Erantzun

Medel. Diruaren hotsa. Borobila.

Aspaldi irakurri dudan libururik borobilenen artean da Elena Medelen Las maravillas (Anagrama, 2020) nobela. Batez ere olerkari gisa ezaguna den autore andaluziarrak, saiakera ere idatzi du, lehen nobela izateko ale paregabea lortu duelako. Izan ere. ertz eta erpin askotako protagonistak marraztea lortu du turismo gidetatik kanpo gelditzen den Madrilen kateatuta, metro geltoki eta autobus linea artean, tonu gordin eta zorrotzean.

Kordoba eta Madril zilborreste batek lotzen ditu idazleak liburu honetan, ihesaren, txirotasunaren, minaren eta lotsaren soka ere baden zilborresteak. Bi emakume, Maria eta Alicia, Kordobatik Madrilera hogeita hamar urteko aldearekin. Batak lan egingo du zaintzaile gisa, garbitzaile, gogor izerditu beharra du irabazi duen independentzia pertsonal zaurgarriari eusteko. Besteak, Aliciak, metro geltoki batetako dendan egiten du lana.

Egileak dio hemen gazteen kezka nagusia hilabete bukaerara iristea dela. Gazteena balitz soilik, pentsatzen dut nik nire baitarako. Eta diruak edo diru faltak, zehatzago esateko, justifikatzen ditu bere pertsonaia askoren joan-etorriak, tristurak eta ezinak. Dirua lortzeko uzten diren ikasketak, diruak aisialdian duen eragina, lanari ezetz ezin esanagatik garaiz kanpo zahartu diren gorputzak. Baina ez du diru falta hutsak santu egiten bat, Silvio Rodriguezen hitzetan esaten den moduan:

Tener no es signo de malvado
Y no tener tampoco es prueba
De que acompañe la virtud
Pero el que nace bien parado
En procurarse lo que anhela
No tiene que invertir salud.

Izan ere, Medelek diruaren aitzakian matxismoa, zaintza, aktibismoaren laguntasuna, psikopatia, bikote harreman heteronormatiboak, txirotasunaren lotsa eta beste hamaika hari txirikordatzen ditu. Ez naiz aproposena txirotasunaz hitz egiteko, beti izan duenak gutxi baitu hor gehitzeko, baina bai Maria bai Alicia oso pertsonaia konplexuak dira. Badute argitik eta ilunetik eta gustuko dut hori, ez dira estereotipo hutsak.

Bukatzeko tonua nabarmenduko nuke, hasieran esan dudan moduan, baina nik baino hobeto deskribatzen du Nadal Suau kritikariak hemen hori: “Busca en sus bolsillos sin encontrar nada”, arranca la voz narrativa, y enseguida sabemos que esa primera línea contiene el libro entero. Un tono crudo y explícito en sus objetivos nos conduce por la caída en la pobreza de un linaje que casi protagonizó el milagro de la España tecnocrática de los setenta y ochenta, pero al final no lo logró“.

Nafarroa bazkalondoan

-n -kargitaratuta
Erantzun

Historia. Folklorea. Bidador.

Euskal bazkalondo ezagunena Joxe Austin Arrietarena bada ere, eguardiz sabela bete osteko abeste kontuetan ezin uka euskaldunon artean Nafarroa gaitzat duten abestiek duten sona. Leteren Nafarroa Arragoa, Valenciaren Navarra tiene cadenas, Berri Txarraken Maravillas edo Kojon Prietoren bilbainada patxaranaren lagunik onenak dira.

Bada bazkalostean abestu nahi ez duenik, aieru txarreko jendea hamarretik bederatzi, eta horientzat da Nabarrikadas. Historia y folclore de Navarra (Pamiela, 2020) liburua. Izan ere, anekdota mihi puntan nahi duenarentzat elkarrizketaz jabetzeko, harrobi agortezina da Joxemiel Bidadorri eginiko hilosteko omenaldi ere baden lan hau.

Bi zatitan bananatutako liburua da. Batetik berrogeita hamar artikulu inguru daude, duela hamarkada bi Noticias de Navarra egunkarian idatzitakoak, eta bertan Nafar historiaren hainbat pasarte kontatzen dira. Bestetik, folklorearekin lotutako beste hainbat bitxikeria, niretzat lehenengo artikuluak bezain finak ez direnak. Giputz honentzat, dena den, oso interesgarriak dira Erriberako jeltzaleen pasarteak, Ollo bailarako fazerien kontuak, nire kutunenak, eta beste hamaika idazle-apat-mediku-militar kontu.

Pertsonalki nahiago dut Bidadorren euskarazko prosa landua Klasiko bitxi, arrunt klasiko obran ageri dena, non baita jasotzen diren bere gogoeta zorrotzak. Badu jakina horrelakorik obra honek, Diario de Navarra y el euskara artikulua marku batean jartzeko modukoa da, baina beste artikulu askotan dibulgazio lan hutsa da. Hori ezin baitzaio ukatu Bidadorri, paper eta agiri zaharretan murgiltzeko zaletasuna handik guri pieza ederrak ekartzeko.

Pena ez dituztela edizioan artikulu originalen errata txiki batzuk konpondu. Baina, horrek ez du halaber emaitza iluntzen. Asisko Urmenetaren marrazki politez lagunduta ageri dira testuetarik asko eta horrek ere laguntzen du gozamenean. Irakurle, bazkalondoan abestea gustatu edo ez, ez duzu damurik hartuko liburu hau esku artean edukita.

Edukiontziak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Alonso. Lambas. Euskaltzaindia.

Gipuzkoako hiri hondakin biltze sistemen inguruko gatazka etorkizunean nola ikusiko dutenari buruz pentsatzen dut maiz. Bergarako historiako manifestazio handienak. Bandera bat zikintzat dutenek balkoia hondakin poltsez apaintzea. Zaborra ateratzea beti emazte nahiz seme-alaben esku delegatu duten gizonen bat-bateko interesa gaiarekiko. “Noiz jango dugu arraina?” galdera airean. Arrasate Garbi taldea, Alex de la Iglesiak behiala asmaturiko Limpia Madrid taldearen arrastoan. Lehen bai lehen.

Jon Alonsok berriro ere atera zuen kalera Enekoitz Ramirez Lambas ikertzaile, preso ohi, lapur ohi, arte saltzaile ohi eta bon vivanta kalera mandatua betetzera Hiri hondakin solidoak (Txalaparta, 2015) nobelan. Euskaltzaindia mehatxatzen ari diren mezu anonimo batzuen ikerketatik abiatuta gogoeta sakona egingo du Alonsok hizkuntzak duen gehiegizko arautzeari buruz, unibertsitateari egurra banatuko dio sendo eta Txillardegiri omenaldi xumea egin berak Azkue hil omen zuen susmoaren eldarnioari tiraka.

Jakina, ikerketa erraza zirudiena korapilatuko da eta korapilo horretan harrapatu Euskaltzain historikoen imitatzaileak, kazetari freelanceak, katedradun ilun eta anbiziodunak, Europako diru laguntza eta ikerketek puztutako puxika, Kataluniako independentistak, kolore askotako poliziak, prostitutak, lapurrak… Batzuetan iruditu zait gogoeta nahiak jaten duela istorioa, baina hain dira interesgarriak eginiko gogoeta batzuk ez diola erasaten gozamenari. Izan ere, Alonsok hel diezaioke Bartzelonak gentrifikazioari eta gero Akademiako diru kontuen izaera opakoari eta airoso atera. Liburu arras gomendagarria da.

Bereziki gozagarriak Lambasen Etxauriko etxeko komuneko apalategia ardatz duten pasarteak, irakurgai une ederren ahalbidetzaile da altzaria, eta Kataluniako jatetxeei buruzko pasarteak. Gozamenari, plazerari, eginiko monumentua iruditzen zait. Ederra oso.

Bukatzeko, nire egiten dudan pasartea, Lambas Bartzelonako literatura beltzean espezializatutako dendan sartzen denekoa:

Apalategiko materiala ikuskatu nuen. Hainbat liburu aukeratu eta sal-mahaian ipini nituen. Ongi etorriko ziren komuneko apalean, sendotasuna emateko.

-Le Carré gustatzen, e?

–Panamako sastrea irakurri nuen 96an; fantasmada hutsa zela uste izan nuen, harik eta, 7 urte geroako Irakeko inbasioa etorri zen arte. Orduan konturatu nintzen zeresan handiko idazlea dela.

Duda aire batek harrapatu ninduen.

-Ordea, nobela beltzean espezializatutako liburu-denda batean… Le Carrérena nobela beltza da, zinez?

-Jakina. Nobela beltzak kolore guztietakoak izan litezke.

Poligonoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Belamuno. Industriala. Ipuina.

Gure zibilizazioa aztertuko dutenean, plastikoaren aroa deituko diote gure lotsarako, biribilgunea joko dute lorpen nagusitzat. Bidegurutzeek bide aukera handiagoak eskaini arren, bada Arrasaten Azuela edo Sietecaminos deritzon eremua, biribilgunea baino malguagoa da. Bidegurutzeak badu erabakimena atzetik eta garaiotan zer hobe biribilgunean bueltaka aritzea baino. Ez da metafora berria, badakit. Telesforok biziko balitz Ander Gortazarren artikuluak baliatuko lituzke Maltzagaz jarduteko. Biribilguneen erdiguneak dira gure artearen zulo beltza. Eta ez nabil Zornotzaz, bakarrik.

Biribilguneen ondoren industri poligonoak dira gure lorpenik handiena. Lana hirietatik atera ondoren etxebizitza espekulazioaren urrezko aroa ahalbidetu dutelako batetik, ekosistema oso berezia sortu dutelako bestetik. Poligonoetan daude alderdi politikoen egoitzak, argitaletxeak, pvc leihoak eta emakume nigeriarrak prostituitzen dituzten proxenetak. Eta, poligono hauetako giroa inork gutxik deskribatzea lortu du Julen Belamunok bezain ondo. Azpeitiar honek liburua argitaratu berri du Hotz industriala izenekoa (Susa, 2020) eta bertan jasotzen ditu bost ipuin eder. Hizkuntza oso aberatsa du, pasada bat Amaren errautsak ipuineko lorategiaren deskribapena (zer esanik ez bikote harremanaz), eta prosa dotorea. Honen adibide nola hasten den lehen ipuina, liburuari izena ematen diona, nire ustez borobilena dena:

Egurrezko banko batean eserita dago Lezeta, auzoko plaza bakarretako batean, inguruan dituen platano erdi biluzietatik eroritako hosto ihartuen zirimolei begira. Goiz-goizetik atera du gaur haizea, eta plazaren alde batetik dator indarrez, lurrean bildutako orbelak eta paper puskak astinduz eta orain alde batera eta gero bestera eramanez. Begirada altxatu du, eta argia piztu berria den lihora joan zaio, zerua argitzen hasi bada ere, oraindik ez du eguna zeharo zehabaldu, eta gero eta gehiago dira bistako adreilu gorriko fatxadetan ikusten diren argi zuri eta horixkak.

Ipuinen ongi garatzen ditu, mintzagaiei buruz informazio ugari eta aberatsa eskaintzen du, erudizio eta dokumentazio lanaren adibide, baina esango nuke, bainarik jartzekotan, lehertzen ez den galernak grazia egiten duela udan behin, baina, barren-barrenean, denok garela uretan plisti plasta jardun nahi dugun haurrak.

Hau esanda, liburu gomendagarria, bereziki onak hotz industriala, amaren errautsak eta ahaztutako pintoreak ipuinak. Bere beste liburuak irakurtzeko gogoa piztu dit eta igandea gozagarri bihurtu Belamunoren narraziotan murgiltzeak.

Donostia

-n -kargitaratuta
Erantzun

Karmelo C. Iribarren. Poesia. Hezetasuna.

Arrasateko Maala kaleko denda txiki batean sartu ginen abenduaren hondarrean bikotea eta biok. Senide batek gomendatuta, lehen haurren zapata denda zena orain lokal bitxi eta polita da. Sartzeaz bat kezkatu gara, “ederregia da Arrasaterako” esaldia telepatikoki elkarri igorriz. Halako dendentzat daude Gràcia, Gaztelu Plaza edota Easo Plaza. Bulgariako ehun nahiz mantak, Arrasateko artisau batzuen lana eta mimoz hautatutako liburu gutxi batzuk. Horien artean, Karmelo C. Iribarren poeta donostiarraren San Sebastián Blues (papelesmínimos, 2020) olerki antologia. Onena opa diet nire tristuran.

Iribarrenen olerkien bilduma honetan hiria agertzen da, San Sebastianago Donostiago baino, grisa eta dekadentea. Poetak ibaiertzari hitz egiten dio, zenbat maite dudan nik ere Urumearen zabala, Deba ibaiaren bailaratan amestu ezin litekeena, edota kale zein plaza hutsei. Gaztaroan dena eman dutenei gertatzen zaienaren antzera zahartzaroan atzera begiratzea besterik ez zaiola geratzen dirudi, izan zirenen eta itzuliko ez direnen preso. Deigarria da udazken edo neguak duten pisua, behin eta berriz urtaro bera diren edo bat baino gehiago da nire zalantza, baina esango nuke kanpotik heze bezain lehor dela barrutik Iribarren. Izan ere, bere olerkiak idazteko modua lehorra da, errealismo deritzonaren ortutik ateratako fruitua, otsaileko astearte batean Donostiako Alde Zaharrak eskaini dezakeen tristuraren parekoa.

Aurreneko aldiz duela ia hogei urte hitz egin zidaten idazle honi buruz, uste dut Paddy Rekalde izan zela. Borja Semperrek ere hamaika aldiz adierazi du egilearekiko bere miresmena. Poeta basatia deitzen dio El Mundok hemen. Gustura irakurri dut liburua tarteka, ale batzuek ezer esan ez badidate ere. Errekonozitzen diot liburuari, beste dohain batzuen artean, baduela antza behiala ezagutu nuen Donostiatik. Eason bizitan Amara Zaharra, Alde Zaharra, Egia edo Zentroa eskura nituen. Ikatz Kalea bazen ere gure antzoki nagusia, ohikoa zen Alboka, Akerbeltz edo Somara joatea. Arrasatetik mundua deskubritzeko nahia genuen, edo, geroago jakin dudan moduan, benetan maite dut jendeak guztiz ezagutuko ez nauen tabernatan kafea hartzea. Artean Rekalde ireki (eta tristeki itxi) gabea zen. Razzia polizial, tregoa hautsi eta su txikien urteak ziren. Lagun batek zirikatzeko asmoz ziostan Ikatz Kaleko maizterrok ezinbesteko genuela arnasa hartzea hango giro itogarriagatik aterata eta horregatik maite genituela Akerbeltz eta enparauak. Berak irlandako puben imitazioetan aurkitzen du bakea. Zer egingo diogu bada. Nik funtsean kresal usaina maite nuen portu alboko eskaileratan eserita, nahiz eta begiratuko ninduten akaso hango parrokianoek basque experience bat bizitzera Ikatzera sartzen ziren hango nahiz hemengo giriei antzera. Iribarrenek berak fantaseatzen du liburu honetako olerki batean ez dela bizitzeko hiriz aldatu hautagairik otu ez zaiolako. Denok pentsatu dugu noizbait hiriz aldatzea hiria bera gorroto dutenek ezik. Horiek dira, haien gorroto hautsiezinarekin, hiriaren beraren jagole handienak.

Ez da ageri turista hitza liburu osoan, deigarria bada behintzat.

Bukatzeko, bere Los Sueños olerkia, liburu honetan irakurri dudan onenetakoa:

Lo fueron todo,

y ya los ves,

ahora.

abatidos por los días

iguales,

como pasquines en los charcos.

Vivir

se reduce

a esquivarlos.

Gure kostaldeko bluesmanen artean Harkaitz Cano eta Karmelo C. Iribarren dira aipagarrienak nire uste arraroan. Ez da hitz joku trebeena, ados. Bigarrenak lehenengoari eskaintzen dio liburuan dagoen olerkietako bat. Olerki horren aurrekoa, Jon Juaristiri. Baliteke trago eta trago artean joan izana ametsak Iribarreni, baina, orduan ere, ez zion barra ertzetik idazteari utzi.

Larrun

-n -kargitaratuta
Erantzun

Maddi Ane Txoperena Iribarren. Neskameak. Askatasuna.

Nire amama Altzan jaio zen, artean Donostiak zanpatu gabea zegoenean, Errepublikaren urteetan. Jaio zen etxea han dago zutik Mirakruz gainean, egun Arzak jatetxe gisa ezaguna den eraikina baita. Bere ama, nire birramama, sukaldaria eta neskamea zen militar baten etxean. Detaile horrek atera zuen behin larrialdi handi batetik, bere nagusi ohia baitzen nor garai hartan, gerragatk ihesi bere jaioterrian, Oñatin, erreketeak sartu zirenean bonba eta fusilekin. Badugu bere eskuizkribu sorta mardula etxean, guztiak bere lanean baliatzen zituen sukaldaritza errezetak. Amak eta biok askotan aipatzen dugu ordenagailura pasa beharko genituzkeela, baina artean ez dugu egin.

Donostian sukaldari Oñatiarrak eta Esterentzubi edo Eiheralarren Orbaitzetako neskak jornalari, irailean, garo bilketan. Espartinagintzan enarak Erronkarin eta meatzaritzan Trianon. Apenas oharkabean pasa diren istorioak, bazkalosteren batean zeharka kontatzen diren horietakoak, eta historiatik ezabatuak. Hemeretzi eta hogeigarren mendeko industrializazioak oraindik gizon itxura du gure imajinarioan, zoritxarrez. Ingalaterran akaso zerbitzarien lana bistaratzeko ohitura handiagoa dago, batek daki ez ote den gizonezkoak ere aritzen zirelako maiz langintza hauetan, baina futbol giroko boxing day ezagunaz gain bada blog honetan sarrera Graham Swift idazle handiaren El domingo de las madres nobelari buruz.

Autoerreferentzia barkatuko didazuelakoan, iruzkin honen protagonista ez baita norbera, Maddi Ane Txoperena Iribarrenen Ene baitan bizi da (Elkar, 2020) nobela baizik, Gazteluma sariaren irabazlea. Idazle hendaiarrak lan honetan bi belaunaldi, ur mugaren bi alde eta beste hamaika lan jorratzen baititu. Hauen artean familia barruko tirabirak, laguntasuna, bikote harremanak eta sexualitatea, hiri/landa dikotomia, mugaren ezarpena, gatazka politikoa eta politika oro har, lan esplotazioa… Honela, ispilu jokua eginez, amatxiren kontakizunetik abiatuta alderaketa egiten du garai bateko lan esplotazioaren bidez (pasaporte kentze mehatxua vs lan ordutegia egunetik egunera aldatzea), esposatu beharraren zama landa giroan vs harreman toxikoak etab.

Esango nuke nire “ni” gazteago bati txirrinta handiagoa piztuko liokeela lan honek, zahartzen ari naizen seinale, baina horrek gehiago dio nitaz Txoperena Iribarrenen lanaz baino. Honi bainaren bat jartzekotan, dena Larrun gainetik begiratuta dagoela iruditu zaidala, urruneko tontor, herri eta baserri ugari ikusten baita baina apenas dugun hauek ezagutzeko betarik hain goitik eta hain bizkor begiratuta. Eta, adi, ez baita laino arteko begirada geza, oskarbi den goizak dakarren begirada da: urrun begiratzen du idazleak, edo iruditu zait bederen urrun begiratzeko nahia baduela hainbat gai jorratzean.

Espero dut, dena den, jarraituko duena idazleak lan gehiago sortzen, prosa eraginkor eta txukuna duela iruditu baitzait eta emango digula aukera detaile handiagoz ezagutzeko bere nobela honetan aipatzen dituen kontuetatik asko.