Etiketaren artxiboa: Itzulpena

Montecristo

-n -kargitaratuta
Erantzun

Zigarropurua. Frantzia. Dumas.

Montecristoak, onartu beharra dut, nire belarrietan lehenago izan ziren zigarropuruak kondeak baino. Farias, Rossly eta antzeko izenak ezagunak baitziren nire haurtzaroan, tabakoak mugarik gabe agintzen zuen garaietan. Kondearen istorioa, aurreneko aldiz, film batean ikusi nuen. Alexandre Dumas niretzat Hiru Mosketarien aita zen, ez historia tragiko baten semea.

Ausaz hartu nuen abuztuko lasaitasunean liburutegiko liburua. Biografien Pulitzer saria jaso izanaren bermeaz, Dumas abizenaren jakin-minak akuilatuta eta ezagutza gogoz. Zoragarria da oporrek batengan duten eragina. Liburua El conde negro da, Tom Reissena (2012koa originala eta 2014ko itzulpena Daniel Najmíasena, Anagramak argitaratua) eta bertan Alex Dumasen bizitza kitzikagarria kontatzen da.

Nor zen bada Alex Dumas? Aita zuen Saint Domingue irlan (egungo Haiti) iheslari zen erreka jotako noble apala eta ama aldiz emakume beltza. Garai hartako kolonien funtzioa Europako monarkien biziraute ekonomikoan, azukrearen mozkinak apartak ziren, sistema hau sustengatzen zuen esklabotza eta horrek sortutako gizartea kontatzen ditu egileak aurreneko orrialdetan. Interesgarria da nola Frantziatik urrun laxotu zen aberasturiko gizartean arraza mestizaia eta metropolitik joan zirenek nola bizi zuten hori.

Halaber, Alex gaztea eta bere aita patuaren bira batek lagunduta Frantziara itzuli ziren eta noble bati zegokion heziketa jaso zuen mutil mestizoak. Urte katramilatsuak ziren Frantzian, monarkia azkenetan zen, eta iraultzak eztanda egin zuenean Alex Dumas armadan zegoen. Errepublikar sutsua, fisikoki indarrez betea, zintzoa eta karismaduna, bizkor egin zuen gora armadako eskaileratan gora iraultzak hiritar beltzei ekarri zien berdintasun aireez probestuta.

Zalditeria generala, hainbat batailatako heroi, tatxarik gabeko soldadu, Alpeetako gailur hotzak eta Egiptoko basamortuko hotzak pairatu zituen uniformez jantzita. Napolen abizeneko militar batek mespretxatuta, etsaiek preso hartuta eta egoera penagarritan preso edukita (aitaren bizia baliatu omen zuen Dumasek Montecristoko Kondearen bizirako inspirazio iturri gisa) ez zion inoiz ere utzi iraultzaren balioetan sinesteari.

Liburuak gizon erraldoi bat aurkezaten du (fisikoki ere oso altua zen ere, 1,85 metrotik gorakoa) eta garai bizi bat, Amerikako Estatu Batuen independentziarekin hasi eta Napoleonen handitasun eldarnioak iritsi arte luzatzen dena. Tartean 1789 Frantziako Iraultzaren argi eta ilunen erradiografia bat, modu bizi eta argian idatzia, estatubatuarrekin egin ohi duten maneran.

Ostiral gaua

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ali. Foreman. Mailer.

Irati Jimenezen gomendioz apuntatu nuen liburuaren izena. Hasera batean, Iratiren gomendioez beti fio naiz, erosi eta etxera iristean ez zitzaidan ezagutu gabe sartzeko moduko taberna iruditu: portada itsusia, argitaletxe eta egile ezezagunak (mea culpa) eta gaia berriz… ezohikoa. Gaia: historiako boxeo borrokaldi entzutetsuena ez bada entzutetsuenetakoa, Zairen Foreman txapeldunak eta zigor ostean itzuli berria zen Alik egin zutena. Eskerrak Iratiri kasu egin eta liburua irakurri dudan, aspaldian esku artean eduki dudan onena baita.

Boxeoa niretzat ostiral gauetako soinu banda da. ETB1ean loaren territorioan Pedro Mari Goikoetxea eta Manu Maritxalar auskalo noizko borrokaldiak komentatzen. Hiztegi ezezaguna: uppercut, ezker crocheta, bat-bikoa. Jantziak aldiz ezagunak, herriko kaskamotzek zeramatzaten arropa garestiak baitziren, behingoagatik zegokien testuinguruan. Baina boxeoak beti eragin dit indarkeria biluziaren zalantza. Batetik borrokalari gehienak ghettokoak edo txiroak izateak eragiten duen susmoa, aberatsen dibertimendua dela pobreak kolpeka ikustea. Bestetik, Cortazar bezalako tatxarik gabeko intelektualei sorrarazten zien zirrara. Badu zerbait kirol horrek egiari zor aukera bat ematea justifikatzen duena; XX. mendea ezin da guztiz ulertu mendebaldean horren protagonismorik gabe, ez Amerika urrunean ez Euskal Herri ruralean.

Norman Mailer (espero dut berari buruz gehiago irakurtzea) Bilbo Bolsonen antza duen idazlea da kontraportadako argazkian bederen. Bere estiloa estatubatuarrek duten abileziaren erakusgarri da halako kontuetarako: kronista bizi, zorrotz eta distiratsuak baitira yankeeak oro har. Ez dut imajinatzen espainiar bati egokituko balitzaio kronika hori egitea, edota euskaldun bati. Beste zerbait zatekeen ziur asko. Beste zerbait aspergarriagoa.

El combate da liburua (originala 1975eko The Fight izenaz argitaratua, itzulpena 2020koa da -4. edizioa- Maria Antonia Meninik egina Contra argitaletxearentzat) eta bertan kontatzen du idazleak Zairen, Mobutu diktadoreak hauspotuta egin zen borrokaldi ezaguna Foreman eta Aliren artean. Tartean, egileak trebe txirikordatzen dituen iruzkinak daude arrazakeriari, beltzen askapen mugimenduari, Afrikari, giza kondizioari, kirolaren psikologiari eta kronikalari lanari buruz. Egilea Aliren miresle konfesoa da, nork ez du maite gizontzar dantzari hori, eta miresmena adierazten du lotsagabe baina duinki, modurik onenean, Foreman errespetatuz eta Aliri behetik gora begiratuz bistan dituen mukiei buruzko komentari itsusirik egin gabe. Edozeini begiratzen badiozu behetik gora mukiak ikusten zaizkio, sinetsidazue, bi metro ditut eta badakit zeri buruz ari naizen eta hori aipatzeak ez dakar ekarpen handirik. Ez zaitu bertutetsuago egiten agerikoa dena aipatze horrek, nire iritziz behintzat.

Bainaren bat jartzekotan liburuari narratzailaren hautua da. Bere buruari buruz hirugarren pertsonan hitz egiten baitu Mailerrek, ez dut gustuko hori eta are gutxiago jotzen dut beharrezko, baina hori gaindituta liburuaren erritmoa, tempoaren kontrola, bikaina da. Gainera badu ziztada anglosaxoien bizitasuna testuak, egilearen zintzotasuna (bere iragan marxista aitortzea Estatu Batuetan ez da gutxi) eta Ali bezalako mito magnetiko bat.

Ali buma ye.

Oporretan

-n -kargitaratuta
Erantzun

Maigret. Lekuz kanpo. Denbora-pasa.

Simenon artista bat da. Izan ere, hain ondo eraikia du bere pertsonaia nagusia berdin funtzionatzen diola Meatzerreka auzoko jaien berbenan edota New Guass (oraindik existitzen da?) diskotekako hardcore techno sesion. Maigret Maigret da, udatiar gisa mozorrotuta edota inspektore jantziz. Horregatik Simenonek, horren protagonista perfilatu ona edukita, jar dezake arreta beste aspektu batzuekin borrokan; esaterako, oporretan sentitu litekeen deserrotzeaz.

Les vacances de Maigret obran (Navona argitaletxea 2022, originala 1947koa, itzultzailea Emili Manzano) Maigretek kostak herri batan igaro beharko ditutu opor luzeak. Aurreikusi bainoa luzeagoak dira, izan ere, bere emazteak duen osasun konplikazio batek behartuko baitu herrian egotera. Sona handikoa da gizona ordea, prentsan gaur bai eta bihar baita ere ageri ohi den horietakoa, eta espero bazuen ere denbora txikikeriatan igarotzea kasu bat iritsiko zaio esku artera.

Hauek dira lanean arreta deitu didaten aspektuak:

-Oporrek fama hobea dute izana baino. “Oporretan beti ondo” bezalako esaldiak oso gezurtiak dira, azalpen tristeago, luzeago eta interesgarriagoak ezkutatzeko hitzezko parapeto lastokarak. Oporretan dago Maigret eta edanari emana dago, errutinaren bat-bateko zapuzteak noraezean utzia. Gainera opor lekuak krudelak dira oporrak ez diren beste edozer zereginetarako. Ez nator bat Iñaki Uriartek Benidormi buruz dioenarekin: Benidorm neguan ez da bere baitakoa.

-Detektibe klasikoen abantaila da, beti eskertuko diot Edorta Jimenezi hau kontatu izana, da mugitzen den unibertsoa ondo ezagutzea. Jauregi dotoreak eta tarberna sordidoak. Horren faltan, eta hori pasatzen zaio Maigreti, dena da peskiza, iluntasun eta alfer-buelta.ç

-Blog honen aurreko sarrera Peter Handkeren obra bati buruzkoa da non Bigarren Mundu Gerra oso presente dagoen. Kasu honetan, obra 1947an idatzia bada ere, ez dago horri buruzko erreferentzia bakar bat ere. Ziur asko irabazle izatearen lasaitasuna da Simenonena.

-Irakurri liburua, oso ondo eusten baitio erritmoari eta bikain kudeatzen du irakurleak eduki beharrko informazioa.

Bukatzeko Emili Manzanoren itzulpena asko gustatu zait, oso ondo funtzionatzen duela iruditzen baitzat. Bejondeiola!

Penalti-jaurtiketa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Handke. Jokin Zaitegi saria. Egonezina.

Gogoan dut nire eskubaloiko azken penalti jaurtiketa, Tolosako Usabal kiroldegian. Trufo atezainari, atezain bikaina bera, mondragoetarra baina Tolosako jokalari garai hartan, hankapetik sartu nion baloia. Taldekideek eta entrenatzaileak nire abilezia txalotu zuten. Egiari zor, baloiak irrist egin zidan hatzamarretatik. Ez nuen hara bota nahi, geldi zuen hanka albora, eskuinera, baizik.

Peter Handkeren Atezainaren larria penalti-jaurtiketan (Elkar 2020, Joxe Mari Berasategi Zurutuzak irabazitako Jokin Zaitegi Itzulpen Saria, originala 1970ekoa) irakurrita akordatu naiz horri buruz. Eta ez agerikoa den izenburuko erreferentziagatik bakarrik. Handke irakurrita, hau dut aurreneko bere lana, Mitteleuropa deritzon eremu horri buruzko idazleen iluntasunari ari natzaio bueltaka: Marai, Bodor, Kristoff… Denek konpartitzen dute egonezin bera, bero sapak mamotutako gorputzen nekea eta etorkizunarekiko ezaxola. Horregatik ziur asko Handke ez da joan atmosfera horren bila, hipotesi ausarta nirea, baizik eta hala atera zaio. Inpresio hori hartu dut, besterik ez. Badu zerbait Alpeak eta esteparen atari arteko lur eremu horrek liburuetan funtzionatzen duena baina bertan bizitzeko batere erakargarria suertatzen ez zaidana. Lurra zikina balego bezala, edo nekeak jota. Ez osasuntsu.

Liburuan Handkek Josef Blochen ibilerak kontatzen dizkigu. Gaizoa Bloch, Esterenzubin ahoskatu ohi duten meneran, baina koitaduago berarekin topo egiten dutenak. Ez baita gizona parte honekoa: ez norabide, ez gizatasun eta ez bere buruari egiten dizkion etengabeko galderentzat erantzun. Gauza ñimiñoenak jakin nahi ditu xehetasun osoz galdera handiei iskin egiteko. Gerra ere presente dago, oso presente, bere lur minatu eta soldaduen joan etorriarekin. Ez dio protagonistari laguntzen horrek, denen iragana ezabatzen baitu: gerra aurre eta gerra ostea bi mundu direnez gero sustraiek ez dute sendoerarik.

Merezi du irakurtzea atmosfera berezi hauek maitez gero. Baita giza alienazioari buruz jakin-mina edukiz gero. Ez dakit zer gehiago esan. Hau dela blog honen 200. sarrera, akaso hori esanda nahikoa da. Eskerrik asko irakurle zareten guztioi eta Goienari tartea uzteagatik.

Gaueko langileak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Matz&Chemineau. Jacob. Frantzia.

Alexis Nolent (AKA Matz) narratzailaren gidoia eta Léonard Chemineauren marrazkiak ditu Jacob gaueko langilea (Txalaparta 2021, itzulpena Bego Montoriok egina, lehen edizioa frantsesez 2017koa) komikiak.

Lan honek kontatzen ditu Marius Jacob anarkista frantsesaren ibilerak. Hasteko nola ekin zion gaztetan lanari marinel gisa eta han jasandako tratu txarrek eta munduan ikusitakoak betiko markatu zuten; horren froga da Amiensen epaitu zutenean esan zuen <<ikusi dut mundua eta ez da ederra>>. Pirata ere izan zen tarte batez, krudelegia iritzi ziolako utzi zuen ogibidea, eta ondoren anarkistengana hurbildu ahala militantzia politikoari ekin zion. Militantzia hastapenetan lehergailuekin eta kolpe txikiekin aritu bazen ere, atxiloketa eta ihesaldi ikusgarri baten ondoren bere jarduteko modua aldatu zuen: “Gaueko langileak” izeneko lapur banda ospetsua eratu baitzuen hainbat kiderekin batera (kalkulatzen omen da 150-500 lapurreta artean egin zituztela) eta oso famatu egin ziren Arsene Lupin pertsonaia inspiratzeraino. Hauek ziren lapur bandaren printzipioak (Wikipediatik hartua):

Lehenik, kosta ahala kosta odola isurtzea ekiditea, haien bizitza eta askatasuna babesteko ez bazen, eta kasu horretan poliziak soilik erasotzea. Bigarrenik, bidegabeko gizartearen defendatzaileei soilik ebastea (enpresariak, epaileak, soldaduak, elizgizonak), eta sekula ez lanbide baliagarrietan aritzen zirenei (arkitektoak, medikuak, artistak, irakasleak, etab.). Lapurtutako diruaren ehuneko jakin bat kausa anarkistari eta premia duten kideei ematen zitzaien, eta horrek, jakina, hainbat arazo sortu zizkien. Anarkista idealistekin lan egitea saihesten zuten (taldekideen ustez, anarkista haiek erreakzionarioegiak omen ziren, eta ez oso pragmatikoak) eta klase apaleko jendearekin elkartzen ziren.

Komiki ona iruditu zait, gidoia erraz jarraitzen da eta marrazkiak asko gustatu zaizkit askotariko egoerak ondo islatzen dituelako eta koloreen erabilera biziki trebea duelako. Ikustea besterik ez da nola bereizten dituen itsasoko urteak, Frantziakoak edota Guyanakoak.

Irakurketa guztiz gomendagarrai da Jacob eta anarkismoari buruz gehiago jakin nahi duenarentzta edota, besterik gabe, tarte atsegin bat pasa nahi duenarentzat. Pasarte apartak ditu, Pierre Loti idazlearekin zerikusia duena delizia bat da, eta baita kritika sozial zorrotza ere, presoei agindutako lan behartuekin lotua dena adibidez. Eskertzekoa da horrenbestez Txalapartak, Pol·len eta beste argitaletxe batzuekin batera hainbat hizkuntzatan aldi berean lana argitaratzeko erakutsi duen ekimena.

Amaitzeko, galdera bat: Jacob ez da bakezalea, bere lapurretatan indarkeria arbuiatu arren. Aurretiaz bera izorratu zuen preso doilor bat hiltzen du duda-muda handirik gabe berriro elkartu eta horretarako aukera duenean. Poliziak tirokatzen ditu baita ere. Indarkeriaren irakurketa modu absolutuan egiten den Euskal Herrian halako komiki bat egingo litzaioke pertsonaiari edota besterik gabe isilduko litzateke bere existentzia? Beldurra diot erantzunari.

Bosforoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Sonmez. Labirintoa. Memoria.

Idazle kuttuna du Nazioarteko PEN Klubeko Lehendakaria den Burhan Sönmez erbesteratu turkiarra. Herri txiki batekoa jaiotzaz, ahozkotasun kurdo eta turkiarrak blaitzen du bere obra, bereziki blog honetan iruzkindako Istanbul, Istanbul eta detaile hau ageri da ere bere azken lana den Laberint (Somnez 2019, Xavier Gaillard Plak katalanera itzulia, Periscopi 2022) nobelan. Erbestea, memoria, mina eta laguntasuna dira besteak beste Sönmezen lanetan ageri direnak.

Nobela honetako protagonistak, Boratin gazteak, bere burua bota du Bosforoko zubitik behera. Mirariz zauri arinekin atera zuten itsasotik baina memoriarik gabe. Mediterraneoak jan dizkio oroitzapen dena. Ordutik amnesia kapritxosoa du, ez baita akordatzen nor den edo bere arrebaren aurpegiaz, baina datu historikoak gogoan ditu. Lagunak alboan dituela, batez ere berak lideratzen zuen (duen?) blues taldeko kideak, ahaleginduko da memoriarik gabe bizitzen oinazeak eta galdera terrible baten itzalak, badaki bere burua zubitik bota duena baina ez zergatik, pertsegitzen duen bitartean.

Kritikaren batean irakurri dut Istanbul dela liburuko pertsonaia. Izan liteke, bada hiri baten gainean eraikitako hiria, zein hiri ez da hori?, baina kristautasunetik islamera edo alderantziz jauzi egin duten lurraldeek badute zera berezi hori. Zapaldu nahi bat irabazleena eta ezabatu nahi den horren betiereko itzulera. Ez dakit Granadan denbora eman duzuen. Edo Kordobako kaleetan galdu. Ba hori, iragan gabe ez da erraza aurrera egitea.

Marxek zioen, bukatzeko, hildakoen zamak zapaltzen gaituela. Arnasik gabe utzi. Boratinek nahiko luke joan bere Anatolia penintsula erdialdeko herrixkara, arreba eta iloba bisitatzera, baina ezin du. Indar ezezagun batek oztopatzen dio bisita gazteari, egileari herrialdera itzultzea oztopatzen dion gisara. Bitartean Bosforo itsasertzean jardungo du batak, pertsonaiak, Mantxako Kanalaren ertzean besteak, idazleak, iraganik gabe bata eta aberritik egotzia bestea.

Belar printza

-n -kargitaratuta
Erantzun

Keum Suk Gendry-Kim – Korea – Belar printza batean

(Kontuz, spoiler arrastoak ditu).

Irakurria dut Una mujer en Berlín, anonimoa dena. Primo Leviren trilogia. Goethe Dachauen, Nico Rostena. Joseph Conraden Ilunbeen bihotzean. Eta beti eduki dut prest analisirako esaldiren bat, iruzkin abiapuntu bat. Zerbait.

Oraingoan ez dut jakin egun askoan zer esan Keum Suk Gendry-Kimen Hierba (Reservoir Books 2022, Joo Hasunek itzulia, originala koreeraz 2017an argitaratua) komikia irakurri ondorenean. Kointziditu du gainera obra irakurri izana hedabide eta batez ere sareetan meritokraziari buruzko eztabaida antzu, gaizto eta sugekara baten erdian.

Lee Ok-Sunen bizitza da egileak komikira daroana. Eskolara joatea ukatzen dioten neskatilaren historia, gurasoek eurek lanerako saldu eta esplotatzen dutena, japoniarrek sexu esklabu gisa baliatzen dutena egunero dozenaka soldadurekin oheratzera behartuz. Terriblea da neskatxa guzti horiei egin zietena eta zer gutxi hitz egiten den Japoniak egin zituen basakeria horiez! Eta bukaeran, kontakizunaren bukaeran, bere gobernuak akordio ustel baten ondorioz saltzen duen atsoa da Lee Ok-Sun.

Komikia are ilunagoa balitz, protagonistak min eman ziotenekiko gorrotoa balu eroangarriagoa litzaidake irakurketa. Ez ditu maite min eman ziotenak Lee Ok-Sunek, hori ez, baina ez dut uste gorroto dituenik ezta. Izan ere duintasuna dario istorioari, eta mina, mina tonaka, eta horrek are gogorragoa egiten du ezer txarrik egin ez eta gosea umetatik ezagutu zuen neskatilaren zorigaitzeko patua. Meritokrazia diote gero batzuek.

Obrara itzulita, uste dut egileak eginikoak balio handia duela, epilogoan kontatzen baitu nola hainbat ahalegin ziren bera baino lehenago hau kontatzen eta ez zuten lortu. Ez baitu soilik kontatzen, ondo kontatzen du, iluntasunean eta errazkerian erori gabe. Aipatu dudan kontatze ona horren adibide da japoniarrek gerra galdu eta sobietarrak datozenean nola marrazten dituen hauek. Hain pintzel trazo sinpleaz nola adierazi litekeen hainbeste! Sobietarrak askatzera datoz, baina askapen bidea doilorkeriaz beteten dute. Gerrak ez du emakume aurpegirik akaso, baina emakumeei aurpegi okerrena erakusten die.

Nire kasuan pastelaren ginda, katalanek esango luketen moduan, familiak behin emakumearen iragana ezagututa Lee Ok-Suni emaniko tratu ankerra da. Giza kondizioa zer den.

Magia

-n -kargitaratuta
Erantzun

Patua. Trenak. Swift.

Nire autore gogokoenen artean, zalantzarik gabe, Graham Swift da gustokoenetakoa. Haren Last Orders mundiala izugarri gustura irakurri nuen, baita The light of day eta azkeneko Mother’s day. Irakurri dudan bere lanetan azkena, 2022an bertan Anagramak argitaratutako Bueno, aquí estamos (Originala Here we are 2020koa, gaztelaniara Antonio-Prometeo Moyak itzulia) zeharo gomendagarria da. Ez akaso lan borobil-borobila delako, baina bai pertsonaia eta detaile zoragarriak dituelako.

Trama hiruki bat da, klasikoa. Ikuskizun berean lan egiten duten hiru artista gazteren arteko hirukia.

Batetik Ronnie magoa dago, artistikoki Pablo Handia izena duena: Londresko langile klaseko haurra, aitaren absentzia sufritzen du, amarekin harremana ez da erraza eta da biziki sentibera. Ronnie, Ingalaterrako beste hainbat haur bezala, Bigarren Mundu Gerrako bonbardakengandik babesteko landa eremura bidaltzen du amak. Ekintza horrek emango dio Ronnieri aberastasuna eta albi berean dilema: bi familia ditu, hain gozo hartzen baitute Evergreneko harrera baserrian, eta horrek zalantza pizten dio bihotzean.

Bestetik dago Evie, mago laguntzailea, amak artista izateko audizioz audizio zeramana baina ahots txar bezain hanka politen jabe dena. Ronnierekin hitzartuko du ezkontzea, prometitu da, eta eraztun dotorea darama hatzetan hori frogatzeko. Nobela hiru ahotsetara narratzen bada ere, Swiftengan ohikoa da teknika hori, bukaeran Evieren ahotsa da entzungo duguna batez ere. Ez da ahots garbia berea.

Bukatzeko Jack dago, pikaroa, Ronnieren laguna eta aurkezle talentuduna. Jackek publikoa irabazita dauka, badaki nola eraman saio bat arrakastatsua izan dadin eta neskazale porrokatua da.

Horrela kontatuta ez dirudi zera handirik denik. Baina gero, ai gero, detaile txiki eder askoz osatzen da: esate baterako Ronnieren bizitzan, zeharo maiteminduta nauka pertsonaiak, trenek betetzen duten rol tragikoa. Edota erabaki bakoitzak eragiten duenaren jabe nola egiten diren pertsonaiak hain modu nabarmenean. Sentiberatasuna eta pertsonaiekiko errespetua da Swiftek ereiten duena orri bakoitzean. Eta adi, ez da nobela hunkibera, hunkiberatasunaren aurka ezer ez dudan arren: nobela eder eta tristea da, Joxe Ripiauren abestia bezalakoa.

Ipuinak ez doaz trikili-trakala

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ipuinak. Hemingway. Artea.

Bost metro pasa altu den harritzarra galdu du egunetan Orbaizeta eta Hiriberri bizkarretik zaintzen dituen Berrendi mendiak. Trikili-trakala joan da tontorretik behera lurra ukitzen zuen bakoitzean zuloa utzita, parean aurkitutako zuhaitzak etzanaz, nekatu eta pausatu den arte. Zauria geratu zaio orain mendiari, Orbarako errepidetik ikusgarri dena: kaliza gris triste ondoan den orban marroia.

Hemingwayen hainbat ipuin batzen dituen liburua eskuan harrapatu nau gertakariak eta zera da okurritu zaidana: ipuinok ez doaz trikili-trakala, bilin-bolonka baizik. Hain dira bikainak liburu honetan jasotako ipuinak, Francis Macomber eta beste zenbait ipuin (Igela, 1998, Javi Cillero eta Xabier Olarrak itzulia), ahozapore aparta uzten dutela. Idazle estatubatuarraren estilo lehor, kaustiko eta karstikoa ageri dute guztiek baina bere izaera poliedrikoaren brintzak ageri dira bakoitzean.

Lehen ipuina, Hiltzaileak izenekoa, genero beltzaren aurrekaritzat jotzen da. Gangsterrak, krimena eta kasualitatez odolez zipriztindutako hiritarrak. Bigarrena, Borrokalaria, boxeolari baten dekadentziari buruzkoa, Jack Londonen “Bistec baten truke” bikain haren mailaraino kasik ailegatzen dena. Hurrengoa, 50.000 dolar, niri gehien gustatu zaidana, hipnotikoa zeharo: gaztetxo bat, trenbidea, sute bat, gosea. Ondoren dator Muinoak, elefanteak halakoak ipuina, Edna O’Brienek Ken Burns eta Lynn Novicken Hemingway dokumental bikainean, hiru ataletan banatzen da eta ezinbestekoa da mito iparramerikarrari buruz jakin nahi duenarentzat, definitzen duena begirada feministako abortuari buruzko ipuin gisa. Espainiako tren geltoki hautseztatuan protagonistetako baten ahotik entzuten den please, please, please hura aparta da. Azkenik dator liburuaren izenburua ezartzen duen Francis Macomber kontakizuna, egileari buruzko hainbat mito sinetsi nahi dituenari bazka ematen diona: ehiza, birilitatea, traizioa, ausardia. Niretzat ez da ipuinik onena, bai luzeena orriz, eta safariei buruz Harkaitz Canok idatzitakoa gainditzea zaila dela iruditzen zaidanez ez nau askorik kitzikatu.

Itzulpena bikaina, azala ederra, Hopperren koadroa zer besterik gera zitekeen hor ondo, eta irakurketa gozagarria. Eror daitezela nahi badute harri gehiago, halako liburu ona eskuetan baldin badaukat.

Coca-Cola

-n -kargitaratuta
Erantzun

Gerra. Kapuscinski. Erreportajea.

Aitatxi hil eta urte batzuetara hasi ziren agertzen Orbaitzetako ortuko harripetan, zerbaitengatik esaten zaio bazter horri Artsu, klase guztietako botilak. Ez ziren gordeak ondoren erabiltzeko baina ez nago ziur, ezin baikenion galdetu zergatik egin zuen hori gizonak. Ziur asko botilekin zer egin ez zekielako: belaunaldi horrek nozitu zuen lehen aldiz ekoizpen industrial batzuen hondakinekin zer egin ez jakitea. Artean hondakin bilketa mankomunatua hasi gabe zegoen.

Aitatxik ez zekien baina bere jarrerak badu kariño handiz gogoratzen dudan film batetako boskimano batekin lotura. Jainkoek erotuta egon behar dute da film hori eta bertan protagonistak ez daki zer egin arazo iturri besterik ez den jainkoaren opari batekin: Coca-Cola botila da oparia eta bere tribuan deliberatzen dute hobe dela jainkoei itzultzea haien etxera, alegia, ozeanora.

Protagonista gaixoak gerran den Angola zeharkatu beharko du eta ezer ez duen ulertzen artean, edo akaso bera da dena hoberen ulertzen duela eta soldadu angolar, kubatar eta hegoafrikarrak ziren piperrik ulertzen ez zutenak. Zergatik? Kapitalismoaren iritsieraren metaforatzat hartu izan delako pelikula.

Gaurko liburua ederra da eta kontatzen du ziur asko gerra bat, zenbat entzun dugun hitz hori azkenaldian eta zergatik egon da estalita orain arte munduan hamaika gatazka denean, konta litekeen modurik ederrenean. Ryszard Kapuscinski da egilea, oso ezaguna dena, eta liburua Un dia más con vida (Anagrama 2003, itzultzailea Agata Orzeszek). Bertan 1975eko Angolako errealitatea kontatzen du, Krabelinen Iraultza egin berri zuen Portugal kolonialaren akabera eta inguruko potentziek hauspotutako (Zaire, Hegoafrika) gerra zibila artean nasciturus zen herrialde berriko Neto presitentearen aurka.

Liburua irakurrita ulertzen dut batzuek sentitzen duten bulkada gerra erreportari izateko, niri ez litzaidake inoiz burutik pasako, hain baita zintzoa, goxoa eta aldi berean zorrotza egilearen begirada Angolarekiko eta angolarrekiko. Bada ere kritika 50 urte beranduago, 1975ean girotua da obra, nagusituko zen eta hor jaiotzear zen kazetaritza hegemonikoari: herrialdea ulertu nahi ez duten kazetari-parakaidisten bidez nekez ulertuko dugu mundua.

Errepide kontroletako soldaduak, Diogenes, Farrusco, doña Cartagena… denak dira pertsonaia gogoangarriak. Eta gerraren latzean ere, ze metafora gogorra den gose nahiz egarri izan arren beltz angolarrak ez ukitzea zuri portugaldarrek euren ihesean utzitako animalia eta etxeak, gizatasuna da nagusi. Eta ez pentsa obra buenista denik, badu mamia politikorik. Esaterako, egileak berak honakoa dio: soilik estudiatu eta mundua ezagutu duten angolarrek dute kolonia izan direnaren kontzientzia.

Liburu guztiz gomendagarria, areago egunotan, dugun zarata antzu guzti honi aurre egiteko. Guk jada normaldu ditugu Coca-Cola botilak, baina noizean behin gustatzen zait oroitzea nola nire aitatxiri edota filmetako boskimanoei arrotz egin zitzaiela egun batean.