Mina

-n -kargitaratuta
Erantzun

Pilniak. Kaoba. Errusia.

Ba ote mina baino sentimendu benetakoagorik. Minak, eta berau jasateko dugun gaitasunak, gidatzen dute gure bizitza gure borondateak beste. Edo gehiago. Eta Boris Pilniaken Caoba, Anagrama 1987 Sergio Pitolek itzulia gaztelaniara, irakurtzean mina antzematen da. Alboan ditu edertasuna, Asiako ortzemuga gabeko paisaiak horren adibide, kritika edota umorea. Analisi gaitasun zorrotza eta datorrenaren, zaila da jakiten ea idazleak antzematen zuen bere amaiera. Stalinen urte gorriak ziren eta kontzentrazio eremu batean erailda amaitu zuen idazleak, epaiketa hiperlabur baten ondorenean.

Caoban Errusiaren arima, ia eternoa den gai hori, ageri da. Pitolek argi azaltzen duen moduan hitzaurrean, iraultza aurreko literaturaren agertoki beretan gertatzen da baina errealitate zeharo ezberdinean. Ez da alferrik kokatzen lana hogeigarren hamarkadako amaieran, Leninen ekonomia plangintza berrien hondarrean eta iraultzaren ametsik utopikoenak itzaltzen hasiak zirenean. Fakzioen arteko gerra, kontuen kitatzea eta eroak izatea euren buruari iraultzaile deitzen diotenak, geniala da Ochogov, agerikoak dira. Zenbat kritika zeharkako eta zorrotz lerro artean, hori krudela Pilniakek kaoba altzari erosleen metaforaz adierazi nahi diguna: arnas gabeko iraultza sarraskijaleen bazkaleku da. Badu beste galdera on bat liburuak, nola izan litekeen bat iraultzaile eta aldi berean faltan bota errejimen zahar ustelduaren xarma. Nola ametituta ere aurreko miseria eta jazarpenak bidegabeak zirela gupida senti lezakeen batek behea jotako aberats eta nobleen miseriarekin. Nola, herri ezkertiarretan ere historia ibilbideak egiterako orduan jauregiak besterik ez diren bisitatzen. Imaginario horretatik gatoz eta ez dago hurbil dagoen adineko jendeaz hitz egitea besterik, edo Ahotsakeko grabazio batzuk entzun bestela, ikusteko jende txiroak nolako miraz hitz egiten duen garaiko jauntxoen dotoreziaz.

Liburua hari finez lotutako kontakizunez osatua dago eta estiloz ausarta da bere garairako. Niri gehien guztatu zaizkidanak dira Al viejo queso de Cheshire eta Caoba. Gogorrak eta ederrak dira, sentimendu ederren kanpamendua mugakide da krudelkerien anabasarekin. Irakurri eta orrien zaporeak luze dirau. Hauek onenak, baina besteak ere gomendagarriak dira guztiz.

El arte de la ebanisteria era un arte anónimo; el arte de las cosas. Los maestros morían alcoholizados; cuando ellos morían, las cosas continuaban viviendo, y en torno a ellas se amaba, se moría, se guardaba en su interior el secreto de amores, negocios alegrías. Isabel, Catalina, Rococó, Barroco. Pablo es Caballero de Malta. Pablo es severo: severidad grave, caoba oscurecida, cuero verde, leones negros, grivos de distintos tamaños. Alejandro es el Imperio, el clacisismo, la Hélade. Los hombres mueren pero las cosas viven, y de las cosas de la antigüedad emanan antiguos fluidos.

Bukatzeko, Anagramaren edizio honen portadan nire kuadro gustukoena dago, Mahlevichen Zalditeria gorriaren karga. Batzuek ikusten dute hor armada ausart eta determinazioz betea idealengatik borrokan. Nik gizon-emakume ttipiak ikusten ditut, harrapatuta, iraultza egiteko gero eta leku gutxiagorekin, baina iraultza egitea ez besterik dakitenak. Lurrak jan arte mundua trostan zeharkatuko dutenak. Ni itzuliko naiz berriz Caobaren orri artera, haientzat Pilniaken amaiera dator.

Eguratsa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Carver. Maitasuna. Gordina.

Aire garbiak bira nazan. Hala zioen duela urte batzuk, badirudi bizi oso bat igaro dela zaborraren gerra egin zenetik, Zero Zabor taldeko haize erroten kulunkak. Egungo eguratsa garbia ez dugunaren seinale, beti eguzki gosez den herri batean zer espero liteke, korronte apurreko aire astun biziatua.

Haize korronteak egon badaude gurean, bortitzak askotan, trumoitsuak gehienetan, baina ez dakit eguratsa garbitzen duten leiho nahiz ateak itxita direla sortutako korronteek. Batek ez daki zer pentsa askotan. Haizeak estatua batzuk bota ditu eta beste batzuk laztandu. Zaila da batzuetan logika aurkitzea horri. Haizeak isiltzera zaramatza, hori bai, ez dakizula egurats hau arnas bihurtu.

Raymond Carverren De qué hablamos cuando hablamos de amor, Anagrama 2019, ipuin sorta itogarrian maitasuna deritzon horren fotogramak erakusten zaizkigu. Bizitza zati solteak, bortitzak, gordinak, errealak, gogorrak eta irakurtzea merezi dutenak.

Estaba el coche de Vera, y ninguno más, y Burt dio gracias por ello. Subió por el camino de entrada y se detuvo junto a la tarta que se le había caído la noche anterior. Seguía allí; el recipiente de alumino volcado, el halo de relleno de calabaza sobre el pavimento. Era el día siguiente a Navidad.

Ari naizela

-n -kargitaratuta
Erantzun

King. Idaztea. Zintzotasuna.

Ez dakit bi alkandorekin jantzita ibili ohi den Stephen King, baina dotore azaltzen ditu bere literaturaren sekretuak Mientras Escribo, Plaza & Janés 2001, obran. Iruñeratua den idazle trebe baten aholkuz iritsi nintzen obra honetara eta esango nuke merezi duela literatura eta idaztearen ofizioaz gehiago jakin nahi duenarentzat. Aurretik irakurri ditut beste batzuk, Vargas Llosak badu beste bat oso ona, edo Chirbesena, blog honetan aurretiaz aipatua. Baina esango nuke Kingek lortzen duela hainbat gako eraginkor azaldu eta eskaintzea.

Liburua hasten da egilearen hainbat aipu biografikorekin. Haurtzaro gogorra batetik bestera, gaztaroko prekarietatea eta ibilbide horrek bere izatean utzi duen arrastoa. Horri lotuta adikzioak, alkohola batez ere baina ez bakarrik, eragin zion erasana. Nik ez dut gehiegi irakurri bere obra, baina egia da film ezagun askoren inspirazio iturri denez gero ez dela zaila bere ibilbidea. Egia esan piztu dit irakurtzeko gogoa, berak lerrootan darabilen zintzotasuna autentikoa iruditzen zaidalako.

Ondoren idazteko aholkuak eskaintzen ditu: asko irakurri eta asko idatzi beharra bat trebatuko bada, ate itxiaren garrantzia, egiazkotasuna, lastoa kentzea, kritikei kasurik ez egitea eta batez ere norbere hauskortasunaren aurrean norbaitek idazlearengan sinestea. Ondoren dator nola egin zuzenketak, zenbat jendek irakurtzea komeni den edo AEBko literatura sisteman muturra sartzeko aholku zenbait.

Estiloa oso amerikarra iruditu zait, egun akademiatik irteten den molde bereko lanen aurrean eskertzen den freskotasunez hornitua. Adibide gisa pasarte hau:

La gente considera de mala educación leer en la mesa, pero si aspiras a tener éxito como escritor deberías poner los modales en el penúltimo escalón de prioridades. El último debería ocuparlo la gente bien y sus expectativas. De todos modos, SÍ adoptas la sinceridad como divida de lo que escribes, tus días como integrante de tan selecta colectividad están contados.

Esango nuke hemendik aurrera ez dudala urrun edukiko idazten ari naizen bitartean, balio izan dit jada zuzentzen ari naizen lan bat beste begi batzuekin begiratzeko.

Itogina

-n -kargitaratuta
Erantzun

Jaio. Patriarkatua. Etorkizuna.

Euskadi Saria irabazi berri du Karmele Jaioren Aitaren etxea, Elkar 2019, nobelak eta irakurle talde ugarik, Aretxabaleta eta Arrasatekoak hurbileko adibide bi jartzearren, disekzionatu dute honezkero. Badu zerbait, beraz, Jaioren azken lan honek.

Gustura irakurtzen da eta di-da batean, denbora ezaugarri honek berarekin dakartzan ezaugarri positibo guztiekin. Horrek ez du esan nahi ez duenik zirrararik eragiten eta niri behintzat eman dit egun batzuetarako zer pentsatua. Inguruko emakumeek ere gustura irakurri dute, egin dudan sasi-inkestaren bidez jakin dudanagatik, baina batek aipatu zidan akaso zirrara handiagoa eragin ziola Katixa Agirreren Amek ez dute, Elkar 2018, liburuak. Nondik irakurtzen den zer, hurkoaren lekuan jartzeko gaitasunak zeharkatzen du irakurtzearen esperientzia.

Eta hor dago liburu honen hasierako korapilotako bat. Ismaelek, idazle heldu kontsagratuak, ez du lortzen emakumeen larruan jartzea. Sutsuki defendatzen du not all men, baina dardarizoak hartzen du jaietan edo oporretan alabak erasotuak izan litezkeela pentsatze hutsak. Horri lotuta Jasonek urteetako horma ikusezina pitzatzea lortu du hitzez hitz, bere gaueko idazketa saio klandestinoei esker. Jasone Ismaelen itzaletan egon da beti literaturari dagokionen (ez bakarrik hor) eta aspaldiko lagun baten parte hartzeari esker idaztearen zirrara berreskuratu du.

Jaiok ondo josten dubelaunaldi arteko hari hau. Ismael eta Libe bere arreba deserriratua, hauen gurasoak, Jasone, seme-alabek osatzen duten belaunaldi gazteena… Tartean gurutzatzen dira zaintza, patriarkatua eta bere balioak (ehizak duen protagonismoa), patriarkatu honek Euskal Herriko gatazka politikoan utzi duen arrastoa, matxismoaren bertsio ezberdinak (Ismael eta Jauregi)…

Ismaelen ezintasun hainbat bizi izan ditut orriak igaro ahala: Estudioan, ordenagailuaren aurrean eseri zara istorio baten lehen lerroa idaztera doanaren gogoz. Lehen lerroa idaztean beti dago gogo handia, zelai zabal bat begien aurrean. Idazketan aurrera zoazen heinean, ateak ixten doaz, bideak murrizten. Idaztea, askatasuna galtzen joatea da, lerro bakoitzean galtzen duzu apur bat, baina lehen lerroan idaztean libre zara, oraindik ez zara zure hitzen gatibu.

Emakume horiengana heldu nahi duzu hitzen bitartez, zer pentsatzen duen jakin, zer sentitzen duen erasotua izaten ari den une horretan. Zer esan nahi dizun, entzuten ez duzun ahots horrekin.

Jaiok liburu bukaeran erakusten dio ahots hori entzuteko bidea. Atzerantz ibili beharra du Ismaelek, kondairetako kobetatik atera behar den bezala. Ez Marirengandik ezer txarrik ez jasotzeko, kontrara, gure matxismoak jango ez gaitzan. Horrek askatuko gaitu gizonok, hori da behintzat obrari antzeman diodan mezua, ingurukoak nahiz gure burua kaltetzera garamatzan matxismotik.

Ez da gutxi, horrenbestez, aterabide bat eskaintzea ezinbestekoa den etorkizunari.

Putzua liburutegian

-n -kargitaratuta
Erantzun

Estankona. Arrieta. Plisti-plasta.

Lagun on baten oparia izan da Igor Estankonaren Moskito, Susa 2020, liburua. Tarteka irakurri dut pandemia deritzogun garaiotan. Seaskako egutegiko izendegia eta Igorren olerkiek borroka egin dute ertzean pertzibitzen ditugun letren podiumen.

Gustatu zait? Bai. Horregatik dastatu dut gutxinaka. Horregatik bakarrik? Ez. Badu zerbait basa liburuak, hitzekin ondo deskribatzen asmatzen ez dudana.

Bideo bat ikusten ari naizela ematen du

behinola nirea zen herriarena:

zergatik sufriarazten didazu horrela?

Noiz hilko zara guztiz?

Zaila egiten zait barrunbeetatik datorren zerbait, poesia, deskribatzea. Gustatu zait “Minxoriak” atala, naturari egiten zaizkion erreferentzia negutiarrengatik ziur asko. Baina nola azaldu gustatze hau?

Hor sartzen da mesanotxean luzez izan dudan beste liburua, Agustin Arrieta Urtizberearen Gogoeta-bide irekiak lana, EHU 2019. Liburu honetan filosofia irakasleak eskuzabaltasun ariketa egiten du oso aktualak diren hamaika gairi buruz bere iritzi zuhurra eskainiz. Arrieta ondo ulertu badut, arteari kritika egin behar zaio ustez gustua dena egitateetara ekarriz. Horri men eginaz eta aurreiritziak albo batera utziz erdietsiko du arrakasta arte kritikariak.

Ez nago guztiz ziur. Egitate hitzak kirrinka eragiten baitio zuzenbidean lizentziadun honi, epaiketa batean egitateak eurak finkatzea baita auziaren muinetako bat. Eta halere, ustez egitateak auzittegiak finkatuta ere, ez dira argi geratzen batzuetan. Zer gertatu zen Koxka tabernan gau fatidiko hartan? Argi dago askok ikusten ditugun egitateak ez zituela bere egin auzitegiak, ezta Guardia Zibilak berak ere (jakina, interes handiz). Horregatik egitate hitzak suposatzen duen eztabaidarritasunari egoztea kritika on baten funtsa zalantzagarria zait.

Bestalde, ez dut uste aurreiritziak direnik kritikari batek zaindu beharreko galtzagorri bakarrak. Norbere interesak ere hor daude, are gehiago kritikari asko nor direnean (edo nor izan nahi dutenean) artea deritzogun gertakizun ekonomiko horretan. Karrera egiteko norbait zapaltzea ez ote den kritikari batzuen modua ikusgarritasuna lortzeko, adibideak aurkitzea ez da zaila.

Nik badut interesa, kasu honetan, bi liburu hauek gomendatzeko. Blog txiki batean izan arren hitzezko lekukotza uztearena. Igor Estankona poeta handia iruditzen zait eta bihotzetik idazten duela esango nuke. Agustin Arrieta Urtizbereak gai oso garrantzitsuak lantzen ditu bere azken obran. Biak ala biak irakurri beharrekoak, gogoeta bide irekietan moskito lainoen artean trabatuta geratuko ez bagara.

Ura erori zait liburutegiko zorura eta putzuakzorua kartografiatu du. Ura da bizia eta lizunaren sorburu. Eskerrak zelulosak ondo xurgatzen duen.

Tartaelada

-n -kargitaratuta
Erantzun

Eguneko menua. NDE. Tradizioaren berritzea.

Zer den ahozkotasunaren grazia. Eguneko menua Fragak “asmatu” zuen BOEn argitaratu 1964an. Merezi du sarean aurkitu eta irakurtzeak. Memoria, garena eta tradizioaren lezio aparta eskaintzen digu.

Arrasateko Bibliotekaren lan onari esker hasi nuen tradizio berezi xamar bat. Musikariei buruzko liburuak, musikariek eurek idatzitako liburuak, irakurtzea euren doinu karta ezagutu aurretik. Johnny Cashek fedea besarkatu zueneko Negro sobre blanco, Reservoir Books 2018, eta hala iritsi naiz, oraingo honetan lagun batek oparitu didalako, Niño de Elcheren No comparto los postres lanera, Bandaaparte 2016.

Ezaguna nuen izenez bederen, ze eufemismo polita ia batere ezagutzen ez nuela aitortzeko, NDE edo Francisco Contreras Molina abeslari, musikari, idazle eta pentsalari elxtarra. Abestiren bat entzuna ziur, baina nahi baino nagiagoa naiz musika kontuetan. Gehiegitan itzultzen naiz gustuko dudanera eta kosta egiten zait bakardadean batez ere egiten dudan jarduera batera gonbidapenak luzatzea.

Itzul nadin harira. Granadako etorkinen seme Francisco, bere haurtzaro eta gaztaro goiztiarreko oroitzapenez osatuta testu laburrez osatutakoa da nire ustez bere liburuko atalik onena. Bere familiaren erretratua, ze hunkigarria aitona-amonen atala, bere auzunea, industria langileen bizipenen (eta desagertu den mundu baten) narrazioa… Abuela. Pan en sus bolsillos. Paseos cortos. Una sonrisa.

Politika zirto zorrotzak ere eskaintzen ditu orriotan, ezkerraren aurka fin, test oso interesgarria eskuineko flamenko abeslariei buruz. Pena horko erreferentzia asko ez ditudala ezagutzen, flamenkoaz ari naiz, eta ezin ditudala apreziatu egiten dituen ñabardurak.

Bada ere musika eta sormenari buruzko pasarte pare bat ere, Nando de la Cruz edota Marina Garcès bezalako pentsalariez lagunduta, eta gauza interesgarriak esaten badira ere ez zait iruditu beste atal batzuk bezain borobila.

Bi egun daramatzat NDEren abesti solteak entzunaz. Francis Bacon ardatza harturik egin zuen “Vaconbacon cantar las fuerzas” ikuskizuneko bideo zatiak. Reina Sofia museoan orain duen erakusketa hau ez dut uste ikusi ahalko dudanik pandemia tarteko. Sarean bost minutuz eginiko ikerketa afizionatu batek ere adierazten du artista polemikoa dela NDE, flamenkoa muturrera eroan duen artista ausarta batzuentzat eta iruzurtia besteentzat. Berak liburuan Euskal Herria edo Galizia eredu gisa aipatzen ditu, flamenko kontserbadoraren aurrean tradizioa ulertzeko modu aurrerakoia (omen, hau nire ekarpena da) dugulako.

Ez dut hain argi gure tradizioa ondo ezagutzen dudanik. Ziur asko UEUk argitaratu eta etxera iritsi zaidan Oier Araolazaren doktore tesiak beste zerbait dioskula. Nahiz eta, atzo Aretxabaletan Amorantek eginiko kontzertu puskaren ostean, egia baden entzuleen artean eskandalurako tarte txikia zegoela. Akaso beste batzuk egin zutelako bidea edota tradizio santu berriak eraikitzen ari garelako.

Eguneko menuen postre segida bizia zerbitzariaren ahoan. Ahozkotasun ondare dugu honezkero. Kro-kan-ti. Tar-ta-de-la-ca-sa. Ma-mi-a. Tar-tal-guix-ki. Eguneko menua Fragak asmatu arren turismoari harrera egingo zion herrialdea homogeneoa izateko. Gure gurea dugu. Ze arraroak diren iparraldeko aberrikideak.

Xabier Lete. Aberriaren poeta kantaria.

-n -kargitaratuta
Erantzun

Lete. Ibilbidea. Hipotesia.

Urteetako ikerketa lanaren emaitza da liburua, Xabier Lete aberriaren poeta kantaria, Alberdania 2020, Alex Gurrutxaga EHUko irakasle eta doktoreak eginiko tesiaren sintesia. Bertan, Xabier Lete poeta, politikari eta abeslari oiartzuarraren obra, bizitza eta pentsamendua luzatzeko gonbita luzatzen da.

Kosta zait lanari erritmoa hartzea, akaso kapituluak motzegiak direlako, eta batean sartu orduko dator bestea. Marka da nik hori esatea, baldarkeriatan aritutako egile seinalatua bainaiz, baina liburuak ez dit eskaini nahiko nukeen jarraipenik. Ojo, hau esanda bi egunetan irakurri dut, bere interesa baitu, baina uste dut batak ez duela bestea kentzen.

Gurrutxagak kronologiaren hariari heltzen dio Leteren bizitza azaltzeko orduan. Jaiotza, familia aurrekariak eta erreferente hurbilak, ikasketak, lanari ekitea… Guztia Letek kozkortu ahala ezagutu zuen giro politikoaren testuinguruan, edo testuinguruetako batzuetan: frankismoa, kultur pizkundea, trantsizio deritzonaren aurrean abertzaletasunak bizi izandako zatika, traizioa, politikari lanei ekitea, desenkantua eta nazkatzea, nekea… Halere, nire uste apalean, beste plano batean asmatzen du Gurrutxagak, Leteren plano intimo eta pertsonalenaren narrazioan: Xalbador eta Lizardi poetei eskainitako kanten eraikuntzaren azalpena biziki interesgarria da edo oinazeari buruz egiten dituen apunteak.

Plano politikoan nik gauzak beste era batera azalduko nituzke, ikusmira zabaltze aldera. Pentsatuko duzue ebidentea dela. Baliteke. Baina uste baino gutxiago ezagutu ohi nau jendeak.

Gatozen berriz liburura. Euskaldunon arteko politikoaren gaiztotzeari, alegia, Ezker Abertzalearen orduko posizionamendu politikoari (bide batez 33en manifestuari emaniko erantzuna ze penagarria den, eta manifestu horrek zenbat ertz dituen) eta ETAren indarkeriak (ez dira ez Autonomoak ez GAL-BVE-AAA aipatzen) eragindako giro itogarriari egozten dio idazleak lerro artean hainbat musikariren urte batzutako erretiroa. Hau berau jasotzen du Harkaitz Canok bere Fakirraren Ahotsa obra puskan, baina han beste elementu bat gehitzen du harrigarriki faltan dena nire ustez Gurrutxagaren lanean: fikzioko Imanol Larburu tematzen zen jada batzuen ustez gainbehera zetorren musika estilo bati ekiten. Rock eta punk doinuek ekarri zuten musika ulertzeko moduaren aldaketak, belaunaldi arteko haustura handiak ere izango zuen eraginen bat, diot nik, publikoaren aldentzean.

Aurreko paragrafoko azken ideiarekin amaitzeko, esango nuke ere arlo publikotik hein batean apartatu zen sektore politikoko batzuek, Letek barne, beste langintza bati ekin ziola buru-belarri: aldundi eta autonomia erkidegoko erakunde arkitektura guztia altxatzeari, askotan kaletik errekonozitu ez den trebeziaz. Liburuan aipatzen diren izen batzuek sorrarazi didate gogoeta, EiTB etxean ardura postutan aritutakoak urte luzez. Autorearen hitzetan, egokitzapena onartu eta subjektu berritu bat sortzeko ildoak seinalatu zituzten. Eta esango nuke hemen hasi zela tamalez hamarkada luzez sortu zen lubaki bat erakundeen eta kalearen artean, azken Korrikan bezalako argazkiak pentsaezinak zirelarik garai urrun hartan. Interesa dut jakiteko ze politiko klase zen Lete, zinez. Nola bizi izan zuen EAren zatiketa… Hor bada beste artikulu batzuetarako mamia.

Giro politikoa azaltzeko tenorean ere ez da estatuen indarkeria inon ageri eta faltan bota dut garaiaren mosaikoa osatzeko orduan, Esteban Muruetagoiena mediku oiartzuarraren kasua etorri zait burura, 1982koa, adibide bat jartzeagatik. Niri iruditzen zait badela kontuan hartzeko moduko elementua, errespetu osoz.

Ez dut uste merezi duenik soka honekin jarraitzerik, bakoitzak jartzen baitu idatzi nahi duenaren fokua aurrez ezarritako hipotesian. Zilegi da eta oso sanoa, ikerketaren ertzak hedatzen baititu. Merezi du, irakurle, Gurrutxagaren lanari tartea eskaintzeak, batetik Leteren figura erraldoiak merezi duen begiruneagatik. Bestetik, plagioarena bezalako kontu delikatu bat Gurrutxagak nolako dotoreziarekin ebazten duen ikusteko. Bistan da estiman zuela Lete poeta-kantaria.

Ugarte izeneko herri batean

-n -kargitaratuta
Erantzun

Atxaga. Bost hamarkada. Zirkulua.

Bernardo Atxagaren Etxeak eta hilobiak, Pamiela 2019, lanak herri baten azken bost hamarkadak kontatzen ditu. Hobe esanda, herri batean bizi den pertsona multzo baten azken bost hamarkadak. Izan ere, lehen istorioan ezik, apenas gertatzen den Ugarten kokatuta kontakizuneko pasarterik. Hori izan liteke akaso landa girotik hirira joan diren askoren ezaugarri bereizgarrietako bat, ez naiz ausartzen idazlearena denik baina ez litzateke arraroa hala balitz, presente dela jaioterria bertan egon ez arren.

Nobelaren egiturak Holteko trilogia gogorazi dit, herri baten garapena kontatzea elkarrekin harremanduta dauden pertsonaia ezberdinak dantzan jarriz. Horrela kapituluek kronologikoki aurrera egin ahala pertsonaia batzuen garapenaren berri dugu eta, zeharka bada ere, protagonista izan diren beste pertsonaiei buruzko galderaren bat edo beste ebaztearen kontsolamendua lortu. Pabeko kolegio esklusiboa, Valdesalce, El Pardo, Baiona, izenik ez duen euskal hiriburua edota Austin Texas dira liburuko trama garatzen den antzokietako batzuk. Uste dut idazlearen lorpen handia dela espazio hauen deskribapen ona, bereziki nabarmenduko nituzkeelarik Valdesalce eta Baiona deskribapenean. Ikaragarri ona da Gaztelako artzain giroaren deskribapena, gurera etorritako hamaika gizon emakumeren haurtzaroa eta euskaraz horrenbeste kontatu ez dena Andaluzia edo Extremadurako pasarteekin alderatuz.

Ipuin moduan funtzionatuko lukete pasarteek ere, bereziki Antoinen atalak, Atxaga artista da mendekugintzan eta ekidinezina egin zait Pitzadura bat elur izoztuan ipuinaz oroitzea eta From fat to fitek. Azken honi zentzua aurkitu arren, turbokapitalismo amerikarrak gugan utzi duen arrasto kultural sakona eta gure psikean duen eragina, apur bat arraroa egin zait istorioan. Izan ere, telebistako pasarte bat honela sartzea bitxia zait liburuaren amaiera aldera aurretik beste eragin batzuk, demagun espainiar nazionalismoaren adibideak sar litezkeela hor, ekidin direnean.

Gai mamitsu asko aletzen dira. Eliza giroko abusuak eta homosexualitatearen errepresioa, laguntasuna, tragedia, mendekua, aktibismo politikoa, eritasuna, herri txiki batetako inbidiak eta era berean dagoen fraternitatea, sustraiekiko ihesa, tortura, maitasuna… Pertsonaia gogoangarriak ere badira batzuk, Eliseo, Celso eta Garazi kasu. Bakoitzak bere ukitua du, lehenak obsesioa, bigarrenak sinpatia zelta eta hirugarrenak gaztaroaren klaribidentzia.

Bestalde, idazkera elegantea du, idazleak duen ofizioaren adierazgarri. Akaso naturaltzat jotzen dugu hori eta ez da behar beste apreziatzen. Erraz irtetzen zaiola dirudi landuaren landuaz eta erraz irteten dela dirudienak eskas ohi du errekonizemendua.

Bukatzeko eta mamira itzuliz, azken orrialdean, protagonista den bikietako batek ihes egiten dio bere iraganari. Ihes egiten dio oro har herriari eta ihes bere militantzia politikoari. Herrixkara iritsi eta, plazan sartu orduko, hitz-ardaila eta algarak sentitu zituen, festa-ospakizun batean zegoen jendearen hotsa. Jatetxeko errotulu gorria piztuta zegoen. Bat-bagean jabetu zen: irailaren 23a zen, cena de excombatientes. Berarekin kartzelan egondako jendeea zegoen jatetxean. Aurreneko joera hurbiltzekoa izan zen, eta pausu batzuk ere eman zituen harantz; baina atzera egin eta korrika segitu zuen etxea aldera.

Ez dakit egileak zergatik iherarazi duen pertsonaia. Akaso ez dagoelako iraganeko borrokatan zer ospaturik. Edo lizuna zaiolako egun festa egitea horri buruz. Baina korri eginarazten dio Luisi afariaren kontrako norantzan. Luis, gajoa, bere herrira itzuli ezin eta hiritik arnasa hartzeko herrixkara korrika joan behar den gizona.

Iturria

-n -kargitaratuta
Erantzun

Europa. Elorriaga. Hibridoa.

Bitxia da E. deritzon Herria. Munduko toki txikiena eta zabalena izan baitaiteke aldi berean. Kritikarako askatasuna aldarrikatzen da, horrek aurrerabidea omen dakar, kritikoak eurak aske balira bezala. Gutxi hitz egiten da horri buruz. Bokazio herria E., baita jokalari-entrenataile izateko ere. Kritika gehiago behar da, zentzu guztietan. Niri horrek gogorarazten dit bere auzorako polizia gehiago demandatzen duen hiritarra, jakitun berari ez diotela ezer egingo. Jakitun ez duela hotzikararik sentituko komisaldegiaren itzalaz bat egin duen unean. Pribilegio guztien jabea denak eskatzen du indarkeria instituzionala eta antzera gurean kritika. Lagun talde samalda baikara, ahaide nagusi eta ahaide txiki, eta hortik abiatzen ez den hausnarketa putza da.

Hau esanik, Unai Elorriagari kariñoa diot behin AEDk gonbidatuta hitzaldia eskaintzera Arrasatera etorri zenetik. Hori gizonaren apala eta jakinduria, sariek tirabidetik atera gabea. Sinpatia hortatik abiatuta irakurri eta gozatu dut bere obra, baina sinpatia hori gabe ere ziur asko berdin gozatuko nukeen. Izan ere, gutxik daki Europa erdialdeko hotsekin euskarazko melodiak osatzen berak bezain ongi.

Soro Barturen, aberats argi eta eszentrikoa, bere Watson edo Erroman propio eta guzti Pedro Iturria idazlearen arrastoaren atzetik doa. Iturria, misterioz josia, behiala ezagutu zuen heriotza hurbil dakusan Barturenek eta berri hitz egin nahi luke berarekin. Haren literaturari buruz itaundu, urteen igarotzeak zuhaitzei eginiko zauriei esku ahurra gainetik pasa.

Iturriak ipuinak idatzi eta argitaratu ditu Europan barrena. Herrialde bakoitzean bi, hango hizkuntzatan. Mugituz doa azeriaren pare, arrasto gutxi utzita. Barturenek bere ondasunak xahutzen ditu arrasto horien bila, ipuinak itzultzen ditu komentatzeko, itzultzaileei ordaintzen die horiei buruz solasteko ere, alabaren konplizitatez detektibe jolasean.

Barturen pertsonaia aparta da, bizia bere elkarrizketatan, sumendia bere gogoetatan eta bitxia zeharo. Heriotza hurbil sumatzen du eta horrek abiada ematen dio liburuari. Erromanek kontrapuntua eskaintzen dio, Kixote orok behar duen Santxo Pantza. Iturriaren ipuinak aldiz ezberdinak dira, politak gehien-gehienak, balio artistiko handikoak.

Hiltzen ari da Soro Barturen, horregatik ari gara pertsonak erosten. Gazteak erosten ditugu batez ere, baina zaharrak ere erraz erosten dira, besterik ematen duen arren… Katedradunen bat ere erosi izan dugu inoiz. Erosi, erabili eta bota. Batzuetan ez ditugu botatzen, berrerabili egiten ditugu, dirua nahi dutelako. Horretarako etorri gara Pragara.

Unai Elorriagaren Iturria, Susa 2019, liburu eder-ederra da. Nobela eta ipuin sortaren hibridazioa, horregatik ere aski interesgarria. Niri pertsonalki bukaerak utzi nau apur bat hotz, baina merezi du berau irakurtzeak inolako zalantza izpirik gabe.

Thomas Mannen heriotza Venezian

-n -kargitaratuta
Erantzun

Mann. Venezia. Itoiz.

(Puntua aldizkarian 2020ko irailaren 25ean argitaratutako testua)

Izan zitekeen Itoiz taldearen aurreneko kontzertuen egoitza izan zen Mutrikuko diskoteka ezaguna, Venezia. Akaso, orain TVEren artxibo amaiezinak Itoitzen diskotan ez jasotako bi kanta argitaratu dituen honetan, harira letorke fantasia. Ezin den ukatu moduan gaur egun ETB sortzen ez dabilen zuzeneko musika artxiboak leku gutxi beharko duela biharraren tiraderan. Ez dator harira baina beti komeni da gogoan hartzea kontu hau.

Itzul gaitezen Veneziara Thomas Mannek, 1929ko literatura Nobel saridunak, beste Venezia batean kokatzen du bizitzaren amaiera. Tintoretto, Tiziano, Veronese eta turista izurrien gurutzaldi ontzien egoitzan.

Heriotza Venezian, 1992an Xabier Mendiguren Bereziartuak itzulia euskarara, oso nobela aktuala da, ikusiko duzuen gisan. Gustav Von Aschenbach, idazle sonatua Alemanian, inspirazio faltan dago. Ez du aurkitzen, bere helduaroaren ordekan, idazteko grina piztuko dionik.  Hor dago, ziur asko, arrakasta jasan duen askoren madarikazioa, ez jakitea egin denaren gakoa non dagoen. Eta horrek errepikaezin egiten du edertasuna, iruzurti suzi hori altxatzen duena.

Venezian dago, txiripaz, baina ez da denok espero dugun Venezia. Zingira kirasdun eta ustela da, erdipurdiko pertsonaia groteskoz josia. Hor daude marmolezko balkoi dotoreak, zubi harroak eta Markos Deunaren enparantza beti polita. Hori ezin ukatu, ezin den ukatu moduan gondola beltzek zeharkatzen dutela hiria behin eta berriz, hilkutxa dantza frenetikoan, eta zeruak ez duela urdinik.

Izurriak jotako hirian egia esanez gero turismoa uxatuko da. Izurria da Italiak ekialdearekin dituen harreman komertzialen prezioa. Jendea ihesi doa eta gutxi batzuk geratu; hor ere badira beti hobeto informatuak eta gezurraren sinesberak, hurrenez hurren. Von Aschenbachek ezin du ihesik egin. Tadzio gaztearen edertasunak liluratua du, bere adin eta posizioko gizon bati dagokion egonarria dantzan jartzeraino. Zerbait piztu da Aschenbachen barruan, kitzikadura berriak, argiak eta ilunak, bizipen aski patetikoak. Venezia hori baita, ez gehiago, zingira kirasdunean ezarria den marmolezko hiri distiratsua.