Katalanez hil ahal izatea

Carme Junyent (1955-2023).

Bermatuta duzu. Gazteleraz Madril, Buenos Aires edo Bilbon. Frantsesez Paris, Brusela edo Baionan. Ingelesez London, Sidney edo Cardiffen. Baina urrunago duzu zeurea hizkuntza gutxitua baldin bada, baita hiztun kopuru handiko guneetan ere, UEMAko lekurik euskaldunetan ere.

Katalanez jaio, hazi, bizi, gaixotu, zahartu eta hil. Euskaraz bizi (hil) nahi dut. Korrontearen aurka jaio, hazi, bizi, gaixotu, zahartu eta hil. Bizi testamentu edo Aurretiazko Borondateen Dokumentuaren bitartez, xehetasun handiz zehaztu dezakezu nola nahi duzun, non eta norekin, zure azken hatsa bota. Zein tratamenduri uko egin, non dauden zure marra gorriak, zelakoa den zure duintasunaren neurria, zein abestia nahi duzun ipintzea zure hiletan, zer gura duzun egitea zure gorpuarekin. Inork ez dizu erradikala deituko, eutanasia eskatzea ere legala da. Beste guztia ez dira kapritxoak, zure borondatea da, errespetua zor zaiona.

Baina ez eskatu bigarren mailako hizkuntza batez hiltzea, mesedez. Ulertu behar duzu horretan ere mediku objetoreak daudela. Eutanasian, mediku objetore bezala eskubide osoa duzu horrelako prozesu batean parte ez hartzeko. Pazienteak eskubidea dauka eskatzeko, baina medikua ados ez badago prozedura honekin, kontzientzia, pentsamolde, sinesmen, ideologia edo dena delakoagatik, eskubidea dauka parte ez hartzeko. Askatasuna alde guztiek izan behar dute. Baina, aldi berean, mediku objetoreak ahalbidetu behar du pazientearen eskubidea beste mediku baten bitartez, hiltzeko prozesu hartan lagunduko diona.

Zergatik ez da hau gertatzen galegoz hil nahi duen pertsona batekin? Zergatik galizieraz ez dakien medikuak ez du gaixoa hizkuntza dakien beste lankide baten eskuetan lagatzen? Espanturik gabe. Kalifikatu gabe. Gaixoaren borondatea errespetatuz. Zergatik hain zaila da ulertzea duintasuna erabat subjektiboa dela? Zuretzat eta niretzat gauza ezberdina dela duintasuna.

Amaitzear dagoen hilabete honen hasieran, Carme Junyent (argazkian) hizkuntzalari katalan handi, aitortu eta saritua hil zen. “Morir-se en català” artikulu gogoangarria idatzi zuen, hil ondoren argitaratzeko eskatu zuena. Bertan, haren bizitzaren amaieran osasungileekin izandako harreman gazi-gozoak deskribatzen ditu. Adibidez, zelan sendagile “objetore” batek galdetu zion zergatik zeukan arazoa gazteleraz atenditua izateko. Carmeren erantzuna: “Nire arazoa da bizitza osoan borrokatu naizela jendea katalanez hil ahal izateko. Orain, niri egokitu zaidanean, kontsekuentea izan behar dut“. Halaber: “Nire ustez, medikuntzako profesionalek, eta bereziki haien hezitzaileek, argi izan beharko lukete hizkuntza tratamenduaren parte dela. Jakina, Estatu Batuetan eta Alemanian hitz eginez gero, ez dugu espero katalanez artatuko gaituztenik. Baina gure etxean espero dezakegun gutxienekoa da”.

Horixe beraz, mediku (erizain, psikologo, auxiliar, zeladore, fisioterapeuta, administrari…) onak eta euskaldunak.

Errettora

Argazkia: Isidro Etxeberria @estranbotik. Zubigaineko dantza (Lesaka).

Orain dela urte dexente gertatu zitzaidan: Lesakan nengoen, familiarena den etxe baten inguruan nengoen, kanpoaldean. Adineko gizon bat hurbildu zitzaidan, ezagutzen ez nuena, eta zera galdetu zidan: “Hi ‘Errettora’ haiz, ezta?“. Lur eta zur geratu nintzen. Zer adierazten dute gure geneek, pertsona batzuk ikusteko gai direna?

Gero eta jende gehiagok esaten didate aitaren antza hartzen ari naizela, urteekin. Hala iruditzen zait niri ere. Harrigarria zaidana da orduan, askoz gazteagoa nintzenean, gizon hark ukitu hori antzeman izana. Iturriatarren zera hori, ‘Errettora’-tarrena. Izengoitia aitaren aitatxirengandik zetorrela entzunda neukan, Gabriel izeneko gizonarengandik. Erretorea: Apaizburua, abade nagusia, bikarioa, parrokoa.

Gabriel Iturria “Errettora”, argazkiaren ezkerrean. Aitaren aitatxia.

Badakizuenez, gene gainartzaileak (dominanteak) eta azpirakorrak (errezesiboak) ditugu. Nire kasuan, bistan da, “errettora” geneak atera dira gainartzaileak. Ez bakarrik fisikoan, fenotipoan, agure lesakar hura enpirikoki konturatu zen moduan (eta gaur egun gero eta jende gehiago, antza denez).

Lau abizen nagusi ditugu pertsona guztiok, amaren biak eta aitarenak. Nire kasuan, hiru erdaldunak (Peña, Bandrés eta Vicente) eta bakarra euskalduna (Iturria), hain zuzen ere gainartzailea suertatu dena. Eta ez bakarrik hizkuntza kontuetan. Ez dakit zehazki zergatik hasiko ziren deitzen horrela goiko gizon horri, baina kontua da familiaren adar horretan apaiz eta serora anitz izan ditugula. Eta, ondo fijatzen bazarete, duela dozena bat urtetik egiten dudan lana oso gertu dagoela apaiztasun horretatik. Zainketa aringarrietan gabiltzanok apaiz eta serora laikoen rola hartzen dugu, neurri handi batean, eta abadeek eta mojek oraingo jendartean galdu duten espazio hori guk betetzen dugula nolabait, pertsonen bizitzaren amaieran. Hala da. Gainera nik geneetan daramat, eta dominantea da, ez daukat ihesbiderik…

Hau guztia dator laster izango delako aitaren urteurrena, hamaseigarrena, uztailaren 22an (hurrengo larunbatean). Aurten egingo zituen 81 urte, abuztuaren 14an. Hiru asterengatik ez zituen 65 urte bete, 2007an. Hirugarren adinaren marra ofizialera ez zen iritsi, beraz. (Ama behintzat bai, 73 urteko langara ailegatu zen). Zenbat kontu zor diedan, sarritan pentsatzen dut, esker onez. Haiek izan zirelako ni naiz.

Gaur goizeko mendi bueltan, Lesakatik Bianditzera, kontu hauek izan ditut buruan. Agian gaztelerazko hiztuna izango nintzateke, mendizaletasun hau ez nuke edukiko beharbada, akaso ez nintzateke izango mediku paliatibista. Aitagatik ez balitz, eguzkipean kiskaltzea gustukoa izango nuke, eta oporrak hegoaldeko ez dakit non pasatuko genituen. Beragatik ez balitz, espainiar atxikimendu zeozer izanen nuke, ez nuke sentituko tamaina horretako nazka zezenketengatik, auskalo zer bozkatuko nukeen hurrengo hauteskundeetan…

Alberto Peña Iturriagatik izanen ez balitz, hala ere, ilea izango nuke buruan. Hori ere egia da, baina ondo nago nagoen moduan, burusoil eta kaskagogor. Dominantzia hori, zorionez, ez da arlo guzietan islatzen. Zorionez txuri-urdina naiz, eta ez zuri-gorria. Eskerrak!

Edozein modutan, hamasei urte hauetan hutsunea joan naiz orekatzen urtez urte. Bihotza joan zait betetzen urtez urte. Barkatu behar geniona elkarri, bizirik zegoela modu esplizituagoan adierazi ez nion maitasuna, eta eskertzeko dudan guztia, hamasei urte hauetan joan naiz egiten. Dolua egitea zuri-beltzezko goiko argazkiarekin, edertasun horrekin, egin dutena egitea da. Azpimarratzea eta edertzea atal batzuk, eta beste batzuk ez. Eta horrela gorde betirako.

Uztailaren 6a

Argazkian anaiak ematen dugu, eta izan zitekeen, urte bateko diferentzia bageneukan. Bestela, tximak berdinak genituen, bizarra hortxe, bizizaletasuna berdin-berdina. Orain neuk jarraitzen dut aurrera, eta zeu gelditu zara hortxe, 47 urterekin.

Gaurko egunez, txupinazoa bota zuten Iruñean. Urtero moduan, esango duzu, baina egon dira pare bat urte festarik gabe. Zu mundu honetatik joan eta hurrengo bietan ez da jairik egon ez Nafarroan, ez Zuberoan, ezta Trebiñun ere. Inon ere ez. Jai geneukan! Koronabirusarena latza izan zen, izango zenuen zuk ba teoriaren bat honi guztiari buruzkoa…

Gauzak apurka-apurka normaltzen joan dira, baina normaltasuna ere zer den, e? Ba horixe. Zarautzen ere, urtero moduan, hondartza jendez betetzen badabil. Urte arraro haietan hesiak ipini zituzten bertan, bai, bai, hesiak! Hondarretara zenbat jende sartzen zen kontatzeko gaztetxo batzuk ipini zituzten, horretarako sarleku zehatz batzuk jarri, eskailera batzuetatik sartu, besteetatik atera. Toailen arteko distantzia bat gorde behar… Galdu duzuna!

Orain Iñurritza obretan dago, baita herria bera ere. Salberdinen beste auzo bat dago eraikia, berri-berria. Hasi dira ezkiak mozten Nafarroa kalean, ez dakit oso ondo zergatik, baina zati batean itzalik eta babesik gabe gelditu gara. Bestela, Marina Txiki-k hor jarraitzen du, zorionez. Parrandaren bat edo beste egin izan dugu bertan. Mendi batzuk igo ditugu, Txufoekin batera. Familia mundiala duzu, aizu! Eta bai, oraindik ez dut hika egiten ikasi. Bizkaieraz segitzen dut, eta galegoz ere animatzen naiz. Horrelako batean, ea ba…

Bestela, zer esango dizut ba? 6 hilabete izan ziren, baina markatuta laga ninduten. Mundu bat bizi genuen tarte horretan. Ez dakit zenbat bidaia izan ziren, tokitik mugitu barik. Zuretzat (hiretzat), erraza zen (zuan?) gainera. Arranoa hintzen, hegan egiteko gaitasun horrekin eta horrela. Beautiful bald eagle.

Igandean goazak Pagoetara, bazter eder horretara. Begizak, hasi nauk hika, trakets baina tira. Goizean goiko argazkia bidali zidak hire arrebak. Bazegok akats bat, hala ere, nabarmena gainera. Txapelduna hi haiz, Jexux. Beti izango haiz. Hire 47 urte haiekin. Maite haut.

Santa Anara

Koloretako argazki zaharra, kolore lausotutakoa. 1978 edo 1979. urtea. Hiru ume, berdin jantzitakoak, irribarretsu. Haurtzaroko poza. Atzean lokomotor zaharra, beltza eta berdea (edo gorria, ez naiz gogoratzen). Tren geltoki zaharraren ondoan , kalea zeharkatuta, Sancti Spiritus unibertsitate zaharra. Argazkikoak Alberto, Arantza eta hirurok gara. 7 edo 8 urte izango nituen. Diasporan bizi ginen orduan, Madrilen, eta urtero-urtero etortzen ginen udan Lekeitiora eta Gabonetan Leioara. Argazkia udan ateratakoa izango da, janzkeragatik. Egun hartan Arantzazura ere igo ginela gogoratzen naiz. Eta futbol jokalari ile luze eta horikoa eta biboteduna zebilen garai hartan Errealean, oñatiarra zena. 1981eko Ligako txapelduna izan zen, baina hurrengoan beste talde batera joan zen, nora eta Mexikora. Oroitzapen lausotuak ditut horrenak, argazkiko koloreak bezain higatuak.

Norbaitek esango bazidan 1978 edo 79 hartan ingurune horietan amaituko nintzela lanean, ez dakit zer pentsatuko nukeen. 1997an, bestela, Bilbo aldeko lagun batekin pasatu nuen asteburua Aramaio eta Oñati artean. Aizkorrira lehenengo aldiz igo nintzenekoa izan zen. Mendian egon ostean, gau hartan Ruper Ordorikaren kontzertua zegoen Santa Ana aretoan, oroimenean iltzatuta gelditzen den horietakoa. Gogoratzen naiz, halaber, Bilborako bidean, Arrasateko bariantetik pasatzean, ospitalea ikusi genuela. Eta lagunari bertan gustura lan egingo nuela aipatu niola, ospitale txiki batean, mendien artean, ingurune euskaldunean,… Norbaitek entzun zidan, burutazioak egia bihurtzen dituen norbaitek.

Nork esango zidan, bestela, Santa Anara itzuliko nintzela, baina eszenatoki gainean egoteko. Kantu bat gara, baina ez zidaten eskatu abesteko. Eskakizunei kasu egiten dieten soinu eta argi-teknikaria izan genuen, eta “Amour eta toujours” ipini zigun, xuabe-xuabe, hasi baino lehen. Zainketa aringarriak eta musika. Horri buruz ere hitz egin genuen, ezin bestela izan. Joxe Zulueta gogoan izan genuen, pertsona ahaztezinekin horixe gertatzen da, ezin dituzula ahaztu. Iraileko Festiomen, Etxalarren, badakit zein abesti dedikatuko diodan Joxeri. Ruperren disko kubatar horretan dagoen bat da.

Zainketa aringarriak eta umorea. Gero eta argiago daukat hau guztia, hilurren dagoena zaintzearena, kobazuloetan hasi zela. Santimamiñen, Paleolitoan. Eta behin paziente oñatiar baten senide batek horrela deitu zituen, Zainketa paleolitikoak (cuidados paleolíticos esan zuen, zehazki). Hiztripu bat, baina zein ona! Umorea, egia esan, da bide bakarra.

Zainketa aringarriak eta bakea. Horretarako ‘jende tunela’ behar dugu inguruan, babesa eta lasaitasuna sentiarazten dizkiguna. Kontzeptua Zaldieroa handiak jaso zuen komiki tira batean, egunkarian, eta izugarri gustatu zitzaidan. Euria gogor erortzen denean kotxearen gainean, dena ilun dagoenean eta apenas ikusten dugunean, tunel batean sartzean jasotzen dugun sentsazioa, horixe da. Tarteka behintzat, tuneletan sartzen garenean, isiltasuna dago, eta argia. Bada sentsazio horiek transmititzen dizkigun pertsonak bilatu behar ditugu, bakea zabaltzen diguna, jende tunela.

Kontu hauek eta beste batzuk ukitu genituen Santa Anan, zertan datzan gure lan eder hau. Beste ezergatik aldatuko ez nukeena. Nork esango zidan 1978an, edo 1997an?

Aldaparik ez

Kartxelako gailurrean.

Denok daukagu gure bazter kuttuna. Hondartza, baso, herri edo mendi hura. Neurea Anboto da, eta duela 25 urte lehenengo aldiz igo nuen. Denik eta igoerarik ederrena eginez, gainera, Axpe aldetik Larranora iritsita, eta hortik gandor guztia zeharkatuz tontorreraino. Ordutik, beste abiapuntu batzuetatik hasita, beste bide batzuetan zehar eta beste mendilagun batzuekin leku berean amaitu naiz. Bazter kuttunean.

Aurreko barikuan, 25 urte geroago, gandorreko bidea egin dut berriro, kasu honetan Atxartetik Larranora iritsita. Alpino Tabira-ko Humberto Amantegik lagunduta (anfitrioi mundiala!), ibilaldi atsegin eta dotorea egin genuen. Bezperan, haren mendi taldeak antolatuta, MHHH aurkeztu genuen Durangon. Erdi ahaztuta neukan zer zen sentsazio hori, aretoa beteta topatzearena, giza berotasun hura jasotzearena. Bereziki Debagoienean jaso izan ditudan sentipen atsegin horiek. Ba aurkezpenen amaiera honetan ostera ere gertatu da, hasiera hartan bezala. Aurpegi ezagunak eta ezezagunak egon ziren Zugaza zineman pasa den eguenean, astebukaerari ekiteko modurik ezin hobean.

Izan ere, Galeusca-ren XXIV. edizioa zain geneukan. Oraingo honetan, Erronkaribarreko iparraldean, Zuberoako eta Huescako mugetan. Badaude mendi kuttunak, gustukoak, harrigarriak, malkartsuak, leunak, gorriak, zuriak, nabarmenak eta ezkutatuak. Azken kategoria honetan nuen Kartxela pasa den asteburua arte. Orain dela 20 urte saiatu ginen Maider eta biok igotzen Uztarrozetik, baina elurrak, izotzak eta behe-lainoak atzeraka eginarazi gintuzten. Hortik gutxira, Miguel eta Iratxerekin batera itzuli ginen Mintxateko ibar eder hartara, baina behin Kartxelako zirkuan sartuta, beste gailur batera igo ginen. Asteburu honetan, 20 urte geroago, Luis, Franxo eta hirurok lortu dugu ezkutatutako tontor horretara ailegatzea, Mintxateko pista hartatik bertatik. Bide neketsua benetan, baina hura bizipoza!

Badaude bestela mendi madarikatuak. Balaitus izan daiteke, Annapurna, K2, Cho Oyu edo Gasherbrum II. Ez dakit mendi hiltzailetzat har ditzakegun, baina bizitza eta heriotzaren arteko muga hortxe dago, jakin barik askotan. Bizipoza eman ahal digute, baita bizitza bera kendu ere. Zapatuan, Belagoa aldean genbiltzan bitartean, Aretxabaletan “Bizir Eguna” ospatu zuten beste urte batez. Mikel Crespo gogoan izan zuten Kurtzebarri aldean, baita guk ere handik 200 kilometrotara.

Bizitza ospatu eta ez daudenak gogoratu, erabat lotuta dago bata bestearekin. Tristura alaitasunarekin. Eta gustuko lekuan, badakizue…

Viva la vida

Coldplay taldearen arrakastak, asteburu honetan Bartzelonan, geure proiekziora publiko gehiago etortzeko aukerak murriztu zizkigun. Ez dut beste azalpenik topatzen, hori izan beharko da. Barkatuko diegu, baina trukean, euren himnoa baliatuko dugu post honen izenbururako.

Gora bizitza. Horixe da “Mendian hil. Hirian hil”-en mezua, Mònica Algueró antolatzaileak solasaldiaren hasiera-hasieratik adierazi zuen moduan. Mahai-inguru moduan prestatu zuten,  Annalaura Cardella eta Marta Argilés psikologoekin batera. Oso gutxitan egon naiz horrelako formatu batekin bi urte eta erdiko ibilbide honetan, eta atsegina izan da. Arreta banatu zen lau pertsonen artean eta honek kolore gehiago eman zuen. Hizkuntzei dagokienez ere anitza izan zen, erronka nuen katalanarekin eta emaitza nahikoa duina izan zela uste dut.

Emanaldia formatu hibridoan izan zen, on-line jende gehiago zegoen bertan baino. Baina beti dago jendea aurrez aurreko berotasun hori ematen duena, kasu honetan Jordi Martínez, Fred Perers eta Pilar Vidal. Fred aspaldiko laguna da, “Llengües Vives” argitalpenaren arduraduna izandakoa eta katalan irakaslea niretzat. Jordi orain dela denbora gutxiagotik ezagutzen dut, eta oso lotura ederra izan zuen Jexux Zufiriarekin, dokumentala dedikatu nion pertsona maitagarri harekin (egun batean kontatuko dizuet istorio luze osoa). Fred eta Jordi egon dira trilogiako hiru lanen aurkezpen bartzelonarretan, hiruretan presentzia eskergarri horrekin. Pilar lehenengo dokumentalarekin ezagutu nuen, Palau Macaya dotorean egin genuen pasean, eta ordutik ez diogu elkarri pistarik galdu. Duela zehazki 9 urte izan zen, kasualitate bitxi horiek beti lanean. Bigarren dokumentalaren emanaldia, Calàbria 66 gune horretan, Robert Manrique handiari esker izan zen. Robert ezin izan zen etorri, baina presente egon zen. Lehenik eta behin, oraingo emanaldia bere gestioei esker sortu zen (moltes gràcies, COPC, per la vostra hospitalitat i generositat).

Beste bi pertsona ere etortzeko ziren, baina azkenean ez zen posiblea izan: Izaskun Andonegi, dokumentalaren protagonista eta aspaldiko bidelaguna, eta Cristina Llagostera, ezagutu baino lehen jada hor dagoena. Biak ala biak presente egon dira asteburu honetan.

Hirian bizi, herrian bizi. Honi buruz hitz egin genuen bereziki ostiraleko solasaldian, Marta, Annalaura eta hirurok. Bartzelonan bizi ala Sort inguruan, Pirinioetan. Italiako herri batean bizi, ala hiri handian. Egun hauetan Docs dokumentalen jaialdia izan da Kataluniako hiriburuan. Eta nik zinema ikusteko aprobetxatu dut eguraldi beroa. Dokumentalen ordez, fikziozko pelikulak. Eta lehenengoa “Le otto montagne” izan zen (Felix Van Groeningen). Torinon bizi ala Aostako ibarraren herri txiki batean, Alpeetan. Bi gizonen arteko adiskidetasunaren istorio ederra, baita ez dagoen aita baten eta semearen arteko harremanari buruzkoa ere, hil ondoren oso presente bilakatzen den aita. Pietrok eta Brunok ekiten diote hondatutako borda bat zutik ipintzeari, mendi aldean (txabolen asuntoa behin eta berriz agertzen ari da nire bizitzan). Hizkuntza festa hemen ere, italiera eta piemontera. Mendian hiltzea duintasunez? Pelikula honetan ere planteatzen dute. Zeure ametsei jarraitzea eta betetzen zaituenari uko ez egitea ere aldarrikatzen dute, nolabait. “The Fabelmans” (Steven Spielberg) pelikularen mezu nagusia ere badena, bestela, ikus-entzundako bigarrena egun hauetan. Hirugarrena, “Triangle of Sadness”, aparteko bide astintzaile batetik doa, punk xamarra, tarteka hard-core. Oso egokia hauteskunde egun baten bezperan.

Asteburua, hala ere, Zarautzen bertan hasi zen niretzat, etxean. Mendi Tourrak herrian laga zigun harribitxi bat, “Everest Sea to Summit”. Abenturazale australiar baten erresilientzia astonagarria. Indiako kostaldetik oinez Nepalgo eta munduko punturik altueneraino. Azken film honetatik, esaldi borobil batekin geldituko naiz: “Menditarrek munduko arraza bakar bat osatzen dute mundu osoan”.

Arraza menditar horretakoa zen, besteak beste, Xabi Ormazabal, ostiral honetan Urretxun gogoratu dutena. Bizi dira!

Medikuntza narratiboa

Albert Dupontel, Dr Sachs (“La maladie de Sachs”, 1999).

Ziur aski ez zen txiripa izan Psikiatria eta Medikuntzaren Historia karrerako notarik hoberenak atera nituen asignaturak izatea. Diego Gracia bigarren ikasgai horren irakasle eduki izanak ere zerikusi handia dauka, gustu handiz joaten nintzen bere klaseetara, Madrilgo Complutense Unibertsitatean. Bere apunteak irakurtzea eta ikastea betebehar hutsa baino plazerra zen niretzat. Eta iaz Mallorcan bera berriro ikusteko eta entzuteko zoria izan nuen, ez dakit zenbat urte igaro ostean.

Ez zen kasualitatea izan, ezta ere, epidemiologia izatea patologiak ikastean atalik gustukoena niretzat. Gaixotasun bat ikasten duzuenean, epidemiologia hasierako atala da, pertsonaren nondik norakoak azaltzen dituena, gaixotasunarenak deskribatu baino lehen. Hau da, estatistikoki nortzuk daukate probabilitaterik handiena gaitz hori edukitzeko: Emakumeek, gizonek, haurrek, nerabeek, adinekoek, arraza beltz, hori, zuri edo gorrikoek, geografikoki leku zehatz batzuetan bizi direnek…

Istorio kliniko batean, halaber, lehenengo atala horixe izan daiteke: Gaixoaren deskribapen laburra, haren ingurunearena, haren aurrekari familiarrena. Neuk idatzitako istorioetan, behintzat, hortik hasten naiz. Pertsonaren erretratua eta, gero, haren gaixotasun eta tratamenduen eta une hartako gaixoaldiaren aipamena. Medikuntza narratiboa bide horretatik doa, eta baita neu ere aspaldi hartatik, karrerako urte gazte haietatik. Humanitateek gehiago erakartzea zientziak berak baino. Unibertsitatean sartu baino lehen ere, COU egiteko “zientzia mistoak” izan zen nire hautua. Letretako mediku bihurtzeko bidearen lehendabiziko urratsak ziren, orduan horrelakorik bazegoenik ez nekien arren.

Baina, grazia handia daukan arren, hilabete honetan irakurri dut lehenengo aldiz “Medikuntza narratibo” hau zer demontre den. Familia Medikuntzaren Biltzarrean emandako ponentzia batean hitz egin dute honi buruz, tartean Mikel Baza bidelaguna zegoelarik. Eurei esker, jakin dut aspaldian hartu nuen ildoak izena badaukala. Beraz, bagara.

Rifeko istorioak

Tánger (Maroko).

Ama bizirik zegoenean, bidaia berezi bat egiteko gogoekin gelditu nintzen. Bera Marokoko iparraldeko kostaldean jaiotakoa zen, Rif aldean, eta zonaldea berarekin eta anaia-arrebekin batera bisitatu izana amets polita izan zen. Mundu onirikoan gelditu zen asmoa.

Behin bakarrik egon naiz Marokon, urte mordoa dela. Atlas mendikatearen aldean ibili ginen trekking bat egiten, eta Marrakex hiria ere bisitatu genuen, Bilbotik atera eta Penintsula guztia zeharkatu, ferry-az Gibraltargo itsasartea igaro eta Marokoko puxka handi bat korritu ondoren. Bazter ikusgarriak eta jende interesgarria, berbereak. Esan bezala, ama han jaio zen, baina iparraldean, Al Hoceima aldean. Melillatik 130 km-tara kokatuta dago, eta Tetuan hiritik 230 km-tara. Urte batzuk eman zituzten han, amonak kontatzen zizkigun animalia exotikoak agertzen ziren istorioak. Riftarrei buruz hitz egiten zigun, haiek ere berbereak, Atlas aldean bizi direnak bezala. Arabiera ere ikasi zuen amonak, behin tren bidaia luze batean bat egin genuen bagoian magrebtar batzuekin, eta txundituta entzun nuen zelan mintzatzen zen haiekin.

Hango istorioak kontatzen zituen Joseba Sarrionandiak ere liburu mardul hartan, amaitzerik izan ez nuena. Eta hango istorioak kontatzen ditu Iratxe Fresnedak “Tetuán” filmean, aste honetan Giza Eskubideen Zinemaldian ikus-entzun dudana, Donostian. Migrazio istorioak dira funtsean pelikulan jasotakoak, Iratxeren familiarena eta gaur egungo protagonista migratzaileena. Neure amaren istorioa bezala, kontatzea luze hartuko zuena, baita neure istorio propioa ere, neurri txikiago batean.

Migrazio orotan doluak daude atzean, galerak alde batetik, eta irabazteak bestetik. Horien arteko orekaren emaitza gara gu guztiok, horren ondorioa gara. Joan eta etorriena. Naguib Mahfouzek dioen bezala, ihes egiteko gure saiakera guztiak amaitzen diren arte. Hor eta orduan, gure etxea dago.

Suminetik Arpeara

Arpea leizea, Aezkoa eta Garazi aldeko mugetan.

Batzuetan momentu onek itxaronarazten gaituzte. Batzuetan zain egon behar gara urte batzuk, birus hark dena eten zuen tarte iluna barne. Baina azkenik, batzuetan, une gogoangarriak iristen dira.

Akaso ez gara joan sasoirik hoberenean, Aezkoako ibarrean berriz ere sumina piztu duten egun hauetan. Bistan da zauriak behin eta berriz zabaltzen duen jolas makabroa dela hau Zabalzatarrentzat. Behin betiko ixtea behar dutenean, familia honek eta beste hainbestek. Bakerik ez eurentzat, sumina, samina eta beste hainbat gorabehera emozional baizik. Eurentzat, ibarrarentzat, komunitatearentzat.

Aste honetan bertan, jardunaldi erabat interesgarria antolatu zuten Donostian, Mikel Zabalza bizi zen hirian. “Osasun mentala eta motibazio politikoko indarkeriaren biktimak” zuen izenburua saioak, eta bertan Carlos Martin Beristain, Pili Zabala, Sara Buesa eta Alberto Muñagorri egon ziren, besteak beste. «Biktimek identitate positibo bat berreskuratzea da ardatzetako bat». Beste ardatz bat elkarrizketa (orduak eta orduak eta orduak…), hitz egiten eta entzuten. Ematen eta jasotzen. Enpatia da beste gako bat, ezinbestekoa. Eta urrats bat haratago, errukia gehituko nuke, aldarrikatu behar den kontzeptu handia. «Denborak ez baitu dena sendatzen», baizik eta denborarekin egiten duguna.

Asteburuan, Ariben, “Suminetik eta saminetik bakera” aurkeztu dugu. Urte batzuk emanaldiarena planteatu ostean, azkenik iritsi da. Aribetik gertu, Orbaizetako Olan dago Zabalzatarren etxea eta Orbaizetako hilerrian bakean atseden hartu zuen Mikelek. Bakean? Zer da bakea?

Jakinda gizartean orokorrean hausnarketa hauek urrun daudela mainstream guztietatik, eta kontuan hartuta norabide guztietan piztu daitekeela sumina, egun hauetan ere ikusi dugunez, argi izan behar dugu norantz joan nahi dugun. Irribarrea nola edo hala ezin dugula galdu. Beti egongo dela norbait, Ariben konprobatu genuen bezala, gai dena ideologiatik haratago beste pertsona batzuen sufrimenduarekin konektatzeko gai dena. Enpatia deitzen duguna, hain zuzen ere.

Eta bakea, agian, babesa ematen digun leku hori izan daitekeela. Paraje berde ikusgarri haietan dagoen leize hura bezala. Edo mendiko harrizko borda abegikor hura.

Esker mila, Aitziber Olabarrieta.

Ura falta zaigu

Euria iragarri dute arratsalderako – Araba – Alea.eus

Abuelo Salva Peña Burgosko ur biltegiaren arduraduna zen, eta hiriko goialdean bizi ziren, gazteluaren hondakinen inguruetan. Amatxi Pilar Iturriak abizenean zeraman, baita aitak ere, baita nik ere. Ama Mediterraneoaren ertzean jaio zen, Serraten abestian bezala. Bere kasuan, Marokoko iparraldeko hiri batean. Haren ama Ebro ibaiaren ertzetan jaio zen, Zaragozan, eta aita, Gállego eta Aragoi ibaien artean.

Ur jendea, itur jendea, itsas jendea, ibai jendea. Zerrenda osatzeko Arlanzón, Nerbioi-Ibaizabal eta Onin erreka (Bidasoaren adarra) eta Lekeitio eta Zarauzko itsasertzak apuntatu behar ditut. Bai, hidrofiloak izan gara gure familian, eta ni behintzat erabat zalea naiz, edozein ur putzutan sartzekoa, hotza izan ala beroa. Mundua sailkatu daiteke modu honetan ere, eta gaur egun hidrofoboak dabiltza goleatzen nagusitasun osoz. Euriarekiko fobiari dagokionez, behintzat, aldarri ozena da. Oso gutxi gara hidrofiloak, eta geure artean ahapeka egiten dugu berba, klandestinoki.

Eta hau guztia dator “Jende likidoa” liburua irakurri dudalako (Nerea Arrien, 2021). Txunditu nau bere idazteko moduak, haize freskoa izan da. Poesia liburua iruditu zait, prosan idatzia. Istorio solteak ematen dutenak lotuta daude, gainera. Ibai guztiak itsaso berean amaitzen dira. Lekeitiorekin konektatu nau ostera ere, halaber.

Liburuaren mamia eta post honek daukana nahiko desberdinak dira, baina Katixa Agirreren “Sua falta zaigu” gogora etorri zait, eta aldaketatxo bat egin dut, garai idor hauetara egokituta.

Aldarri xuxurlatua izan da hauxe, gogorarazi nahi duena zuhaitzek, loreek eta landareek, argiaz gain, ura behar dutela bizitzeko. Guk jendeak bezala, baina ez esan inori.