Bonberenean grabatutako disko dotorea kaleratu zuen Pettik 2008an, “Awañak”gogoangarria. Aurreko urtean bere aita hil zen, oker ez banaiz, neurea bezala. 5 urte geroxeago, “Aulki hutsak” egiteko bidean negoela, “Argia heldu da” erabiltzeko eskatu nion Berakoari, Tolosako gaztetxean zuzenean grabatutako disko hartako abestia. Horrela ezagutu ginen.
Dokumentala herriz herri ibili zen 2014tik aurrera, tartean Tolosaldean, Alegia, Berastegi, Altzo, Anoeta eta Legorretan egon gara urte hauetan. Azken herri honekin lotuta, Maria Jauregi eta MaixabelLasa, berriz, “S(u/a)minetik bakera”-rekin ezagutu ahal izan nituen. Bi pertsona erabat inspiratzaileak, bizitzan gutxitan topatzen diren horietakoak. Hobeto joango zen kontua gure Herri txikian, ugariagoak izango baldin baziren eurenak bezalako testigantzak.
“Mendian hil. Hirian hil” iritsi zen, azkenik, eta berarekin batera Mendi Film, Mendi Tour eta Aitor Elduaien. Eta Leidor areto mitikoa. Mendiei buruz ari garela, Uzturre urte hauetan igo dut lehenengo aldiz, eta Hernio Hernialdetik. Alkizatik egin genuen lehenengo txangoa Herniora, orain dela urte pilo bat, hori bai. Eta Aralarren Amezketatik sartzea, hori ere azken etapa honetan deskubritu dut. Eta Balerdira Bedaiotik.
Aste honetan itzuli naiz Tolosara, AH-ek 10 urte borobil egin dituenean. Easo Politeknikoan ibili naizen moduan, ikasle gazteekin heriotzari buruz, Inmakulada ikastetxean egon naiz oraingo honetan. Erizain laguntzaileak izateko ikasleekin, hain zuzen ere. Suizidioari buruz, berri txarrak emateari buruz, doluei buruz, hiltzeari buruz. Inauteriak amaitu berritan.
Eskertuta Asier Arrizabalaga eta bertako irakasleei, gure dokumentala aukeratzeagatik eta gonbidapenagatik. Tabuak apurtzeagatik.
Haurtzaroko Gabonak gogoratzen dudan aberri kuttunetakoa dira niretzat. Sutondoa eta etxekoak, ez daudenak eta badaudenak. Aberri galdua baina ez ahaztua. Kandela itzaliak eta piztuak. Aulki beteak. Etxe berriak, ihes egiteari utzi, finkatu Zarautzen. Diskoak. Goroldioak. Gariak. Liburuak. Gorostiak. Gutunak.
Ainielle guztiak. Berpiztutako Otsagabiak, otsorik gabekoak. Desagertutako elurra Abodin eta Orhipean. Berreraikitako bordak. Berreskuratutako hizkuntzak. Ezkutatzen diren oreinak, hala ere ikus ditzakegunak, baita behe-lainoan ere. Nostalgiak gidatutako itzuliak, marka zurigorriek lagunduta, eskerrak!
Ulertu dezaket zure mina. Sumina atzean utzi duzu, eta ez zen erraza. In-darkeria, in-diferentzia eta in-justizia berdin hasten dira. Eseri hementxe, adi nauzu. Grinch-ena ez dizut erosiko, loteria ezta ere, baina ondo egingo dit entzuteak, entzun nahiko ez nukeena ere. Ongi eginen dizu zuri ere erran behar duzuna erratea.
Betleem, Nazaret, Jerusalem, Galilea, Samaria, Judea, Filistia. Herodes berriek hildako haur guztiak. Sehaska hutsak. Galdutako aberriak, baina ez ahantziak. Oraintxe da momenturik aproposena Mesias etortzeko. Oraintxe. Zain dago ama, zain aita, zain andre eta lagunak.
Hator hator Haendel, hator hator etxera. Itxaropena isiotuta dago supazterrean, begi-begira egonda ere ulertzen ez duguna. Itxungita gupida. Otsoak hemen zeuden, iparraldeko mendietan baino hegoaldeko basamortuetan.
Baina kontatu iezadazu berriro nola ezagutu zineten, nolakoak izan ziren zeuen umezaroak. Zelan zen iparraldean eta zelan hegoaldean. Zoriontsuak izan zineten orduan? Eta orain, zaudeten lekuan zaudetela? Zer ikusten duzue handik? Egia da energia ez dela sortzen ezta suntsitzen ere, eraldatzen dela?
Eraldatu gaitezen. Barre egin dezagun. Kanta egin dezagun. Dantza egizu, gura baduzu. Besarkatu gaitezen. Eskua eman eta goazen mendira. Goitik ikusten dira itsasoa eta lakuak. Goitik hegan doaz arranoak. Behetik errekak, azkonarrak eta ur-jauziak.
Ikusten su-mendia piztuta, sutan? Atzo gauean lehertu zen, lo zeundenean, ez zinen esnatu. Soinuak ikaragarriak ziren, eta zu lo. Haurtxo txikien moduan. Ba, gezurra badirudi ere, laba guztia kanporatuko duenean, hor, barru-barruan, bakea topatuko dugu. Eta musika. Topa!
Haurtzaroan lagundu ninduten Ahotsen artean, horrela letra handiz, Natxo de Feliperena (Oskorri), Amaia Uranga, Estibaliz Uranga eta Mocedades taldekoenak, Mikel Laboa eta Benito Lertxundirenak daude. Madrildik Euskal Herrira egiten genituen bidaietan lagun izaten genituen, kotxeko ordu luze haietan. Eta bazegoen beste bat, grabe eta sakona, bibrazio horiek transmititzen zituena: Imanolena.
Ordutik, etortzen zaizkit burura Ruper Ordorika, Petti eta Aiora Renteriaren ahotsak, kateari jarraipena eman diotenak, baina ziur aski Imanolena musikalki beste plano batean dago. Jakina, baita bere ibilbide biografikoa ere. 1971an, neu jaio nintzen urtean, 24 urterekin lehendabiziko erbestealdia hasi zuen. Ipar Euskal Herritik Parisera (Paco Ibáñez, Georges Brassens, Georges Moustaki, Mikis Theodorakis, Gwendal, Lluís Llach…). Eta atzera Hego EHra: 1985ean Joseba Sarrionandia eta Iñaki Pikabearen ihesaldia Martutenetik. 1986an Yoyes-en hilketa eta omenaldia Ordizian. Eta 1989an “Beldurraren kontra” kontzertu erraldoia Donostian. 1980ko hamarkada bizia eta latza. 2000an bigarren erbestealdia Alicanteko probintziara, 4 urte geroago haren heriotzarekin amaitu zena.
Zain neukan “Imanol: Azken kontzertua” dokumentala, eta azkenean eseri naiz ikus-entzuteko. Bertan, protagonista batek Imanolena espainiar estatuko ahotsik ederrena izan dela esaten du. Akaso ez da demaseko afirmazioa. Pelikula atsegina da, musikalki ederra bertsio horiekin, baita Imanol beraren ahotsarekin ere. Tristea da halaber, biografikoki goian aipatutako gertaerengatik. Heroia izatetik traidorea izatera. Baketik suminera eta saminera. Eta heriotza hori… Dokumentalean aipatzen da gure Herrian gelditu den zauri handi horietakoa izango dela Imanolekin kolektiboki duguna. Hala da. Errua, damua, tristezia, mingostasuna, hoztasuna, injustizia… Gehitu nahi duzuna. Eta errukia (zentzu negatiboan zein positiboan).
Azaro honetan 76 urte bete izango zituen. Neuk bihar 52.
Andoni Egaña handiak idatzitako artikulua irakurri berri dut egunkarian, “Aurreritziak”, bikain jasotzen duena sarritan (sarriegitan) praktikatzen dugun kirola: Besteak aldez aurretik epaitzearena. Gure burua babesteko modu bat izango da, hainbestetan aipatzen den “confort” gunetik ez ateratzeko defentsa modua, euskaraz “bertan goxo” egoteko esaten dena.
Testua idatzi du Jordi Evole kazetariak Josu Urrutikoetxeari egindako elkarrizketarekin ekoiztutako dokumentala aipatuz, laster hasiko den Zinemaldian estreinatuko dutena, “No me llame Ternera” izenburukoa.
Aldez aurretik itxita egon zaitezke ETArekin hain lotutako pertsona bat ateratzen delako. Aldez aurretik itxita egon zaitezke Évole jauna ez duzulako gustuko. Aldez aurretik itxita egon zaitezke gelditu zarelako 2003. urtean ainguratuta, duela 20 urtetik ez duzula ezer jakin nahi, Julio Medemek“La pelota vasca” dokumentalarekin mugarri handi bat ezarri zuenean eta boikot deiekin bat egin zenuenean. Ordutik, akaso, ez duzu Medemen ezer ikusi nahi izan.
Eta 2003tik baldin bazaude horrela, eta ez askoz lehenagotik, gaitzerdi. 1975etik adibidez, edo 80. hamarkadako manifestazio eta pankarten leloekin katigatuta. Neu ere, aldez aurretik itxita nago “Patria” eleberriarekin, adibidez, idazlearen jarrera ideologikoak uxatuta. Denok ditugu gure blokeoak. Eta desblokeoak.
Hernanin, adibidez, “entzuteko eta entzuna izateko”. Aldez aurretik zabalik egon behar zara prozesu erreparatzaileetan parte hartzeko, zirkulu errestauratiboetan. Hamabi pertsona oholtza gainean, Herritar Foroak antolatuta. Suminetik eta saminetik bakerako ibilbidean, geu ere leku berean eta elkarte berak gonbidatuta egon ginen duela 3 urte. Eta esan dezakedana da, ibilbide honetan guztian, aldez aurretik apur bat zabalik egotea, zeure tributik pixka bat aldenduta beste triburen bat ezagutzea, erreparatzailea eta errestauratiboa dela. Ustekabe ederrak hartu ditzakezula.
Zinemaldian adi egongo naiz, baita beste “patria” baten aldeko pertsona interesgarrien mugimenduekin ere.
Hauxe da irakurri dudan Edurne Portela-ren hirugarren liburua. “El eco de los disparos” interes handiz hartu nuen, baina “Mejor la ausencia”-k liluratu ninduen. Liluragarria iruditu zitzaidan idazteko modua, nola deskribatzen dituen 1970eko hamarkadako kontu haiek guztiak (“Iparralde”-ko giroa, Ezkerraldekoa, ETA, heroina, bizardunak…).
Beste eleberri honekin gauza bera gertatu zait, hasi eta buka egun gutxitan egin dudala, irakurketak erabat harrapatu nauela. Testuinguru historikoa desberdina da, Munduko Bigarren Gerra, Frantziako inbasio nazia, Erresistentzia, mugalarien sareak… Kokapen geografikoari dagokionez, Lapurdiko mugako zonaldea da aukeratua. Zehazki Sara herria, eta zehazkiago Larun-go mendi-oinak, San Inazio mendatea edo tren ttipiaren abiapuntua. Liburuak bi zati oso desberdinak ditu, bake garaikoa eta gerrakoa. Lehendabizikoan, arazo arruntak (edo ez hain arruntak) bizi dituzte pertsonaiek, bizitza arruntean gertatzen diren kontu horiek guztiak, galdu arte apreziatzen ez ditugun horiexek. Galdu arte apreziatzen ez dugun errutina.
Gerratearekin infernua hasten da, modu erdi zibilizatuan hasieran eta erabat basatian amaieran. Gordina da liburuaren bigarren zatia, gerrek dauzkaten gordinkeria, krudelkeria eta basakeria guztiekin. Idazleak, tarteka, lore modukoak erakusten ditu suntsipen horren guztiaren erdian. Erruki printzak, haize apur bat ekartzen dutenak, baita etsai nazien bandoan ere. Gupida da, egia esan, mundu bizigarriago egiten duen balio nagusietakoa. Maitasunarekin lotuta, ezin bestela.
Beste aldean, mundua mugiarazten duten beste elementu haiek, gorrotoarekin uztartutako mendekua, edo plazer hutsez egindako indarkeria. Liburuak jasotzen duen 1940ko hamarkadaren lehenengo erdialde hartan, mugako alde bietan panorama nahikoa iluna zen. Gerraostea eta frankismoaren hasiera batean, eta Frantziaren okupazio nazia bestean. Ama eta aita orduan jaio ziren, mugimendu klandestinoak etengabeak zirenean Lesaka eta Bera, alde batetik, eta bestetik Sara, Ainhoa eta abarren artean. Leku idilikoak infernu bihurtuta.
Badago puntu gako bat, zehatz-mehatz, idazleak azpimarratzen duena: Txibatoena. Ezkutuko pertsona horiei esker (edo euren erruz) erortzen dira mugalarien sareak liburuan. Pertsonak atxilotzen, torturatzen, bahitzen eta erailtzen dituzte txibatoen erruz. Eta, hori gertatu bitartean, garrantzitsua da zerbait egin dezaketen gehienak beste leku batera begiratzen egotea. Inportantea da gehien horiek ezer ez egitea. Koldarkeria orokortu horrengatik nabarmentzen dira bestela Maddi guziak, Schindler guziak, infernurik okerrenetan ere argia ematen duten heroi txiki edo handi horiek guziak. Samaritar on guziak.
Geurean ere ez da desberdina izan azken hamarkadetan, tamalez. Beldurrak agintzen duenean isiltasun latz horrek hitz egiten du, ozenki. Pasiboki edo aktiboki. Denok egin beharko genukeen ariketa da, besteei kontuak eskatzea baino geure barrura begiratzea. Non nengoen ni hori eta beste hura gertatu zirenean? Zer egin nuen? Zer ez? Pasatutakoa pasatutakoa dago, baina beti gaude garaiz oker egindakoekin gauza iraultzaileak egiteko: Kritika, damua, barkamena eskatzea. Edo barkatzea, bigarren aukera bat ematea. Inoiz ez da berandu.
Azkenik, badago liburuan pasarte oso esanguratsu bat, errukiaren nekearen inguruan, kontuan hartzeko beste puntu bat: “Un grito. Un lamento. Alguien llora. Nadie la consuela. Estamos cansadas de consolarnos. Cuando consuelas das parte de ti. Consolar desgasta“. Hau ere gertatzen da.
(PS.- 1943ko abenduaren 26an hegazkin alemaniar bat atera zen Mont-de-Marsan-etik hegoalderantz, Ipar Euskal Herritik oso gertu. Zergatiak ez dakigula, istripu bat izan zuen Arantza aldean (Saratik 25 km-tara), Nafarroa Garaian, Izu mendiaren tontorretik hurbil. Barruan zihoazen hamar gizonak hil ziren, denak soldadu naziak, denak 21-34 urtekoak.
Mendi buelta batean topatu nuen, ustekabean, plaka bat istripu haren berri ematen, gertatu zen lekuan, Izuko tontorraren azpian. Jakinminez, Interneten sartu nintzen eta aipamena topatu nuen zehaztapen askorekin. Eman zidan zer pentsatu Arantzako herriari esker ona ematen zutela, lagundu nahian herritar batzuk istripuaren lekura hurbildu zirelako. Behintzat gorpuak jaisten elkarlanean ibili zirelako. Bazekiten herritar haiek hildakoak alemaniarrak (naziak) zirela? Jakin izango bazuten gauza bera egingo zuten? Jakingo bazuten Maddi eta bestelako mugalariak atxilotu, torturatu eta erail zituztenak horiek bezalako naziak zirela, zer egingo zuten?).
Nork esango zigun Bernardo Atxagaren herrian SBrekin egongo ginela? Nork esango zigun 2017ko abenduan SB Arrasaten estreinatu genuenean? Eta nork esango zigun Atxaga bera ia-ia egongo zela emanaldian bertan?
Izan ere, “Obabakoak”-etik ateratako “Bagdadeko morroia” ipuina erabiltzen dugu obraren lehenengo atalean, “Hilezkortasunaren fantasia”-z ari garenean. Ezin egokiagoa. Eta laugarren eta azken atalean, “koexistentzia baketsua” kontzeptua ekartzen dugu, Atxagak erabilitakoa, jatorriz berea ez den arren. Elkarbizitzaren edo bizikidetzaren ordez proposatutako kontzeptua da, “Higatutako hitzetatik haratago”-z gabiltzanean.
Bernardoren herria, edo bizi den herria, Albertorena eta Mari Joserena den bezalakoa. Alberto Meléndez eta Mari Jose Almaraz orain dela urte mordoa ezagutzeko plazerra izan nuen, zainketa aringarrietako bidean hasi nintzenean. Mari Jose izan zen nire irakaslea Txagorritxuko ospitalean, bolada batean, Elena ere izan zen moduan. Hortik aurrera etorri zen Arinduz elkartearen jardunaldiak ezagutzea (Euskadiko zainketa aringarrietako elkartea), Alberto bertako lehendakaria delarik. Berehala proposatu zidaten jardunaldi horietako batean parte hartzea, Gasteizko Europa jauregian, zer eta Bernardo Atxagaren hitzaldia aurkezten. Ederrak oroitzapenak. Nork esango zidan Arinduz-eko zuzendaritza batzordean amaituko nintzela, urte batzuetara?
Orain dela urte mordoa eduki nuen bolada luze bat, Bilbon bizi nintzenean, kotxea hartu eta Arabako Lautadako herriak ezagutzen joan nintzela. Ez ahaztekoa daukat lehenengo aldiz igo nintzenean hango auzo batetik, Barriatik hain zuzen, Elgeako haizerrotetara, eta hortik goitik Arantzazuko santutegia ikusi nuenean. Momentutzar horietako bat, zalantza barik, betiko hor nonbait gordetzen dudana. Bake lau hartatik abiatuta, hainbat txango egin izan ditut ordutik, Ozaeta, Larrea, Arriola, Galarreta, Zalduondo, Araia, Egino eta Durruma/San Román-etik. Azken aldiotan, hori bai, Oñati aldetik egiten ditut Elgea eta Urkillarako txangoak, Arantzazu, Araotz edo Urkulu aldetik. Goian eolikoak, azpian bake laua, hegoaldean.
Aurreko ostiralean han egon ginen beraz Aitor, Naia, Koldo eta lauok, Alberto, Mari Jose, Aurkene eta hainbat zalduondarrekin batera, Araiako Mikel eta Ainhoa lagunak barne. Nork esango zigun Celedón-en herrian egongo ginela hitz higatuei buruz berbetan? Festaz baino heriotzaz, doluaz, indarkeriaz, enpatiaz, errukiaz, traizioez, adiskidetasunaz, eraldaketaz, saskibaloiaz. Baina baita festaz ere, bertako inauterietaz, jakina.
Eta amaitu ginen gure herrialde txiki honetan normalean amaitzen garen lekuan. Sozietatean, afari legearen bake ederrean. Horrela bai. Lautadako bakean.
(Berez, amaiera hurrengo eguneko Aizkorrirako ibilaldia izan zen, baina tira. Post honen amaiera izango da behintzat).
Batzuetan momentu onek itxaronarazten gaituzte. Batzuetan zain egon behar gara urte batzuk, birus hark dena eten zuen tarte iluna barne. Baina azkenik, batzuetan, une gogoangarriak iristen dira.
Akaso ez gara joan sasoirik hoberenean, Aezkoako ibarrean berriz ere sumina piztu duten egun hauetan. Bistan da zauriak behin eta berriz zabaltzen duen jolas makabroa dela hau Zabalzatarrentzat. Behin betiko ixtea behar dutenean, familia honek eta beste hainbestek. Bakerik ez eurentzat, sumina, samina eta beste hainbat gorabehera emozional baizik. Eurentzat, ibarrarentzat, komunitatearentzat.
Aste honetan bertan, jardunaldi erabat interesgarria antolatu zuten Donostian, Mikel Zabalza bizi zen hirian. “Osasun mentala eta motibazio politikoko indarkeriaren biktimak” zuen izenburua saioak, eta bertan Carlos Martin Beristain, Pili Zabala, Sara Buesa eta Alberto Muñagorri egon ziren, besteak beste. «Biktimek identitate positibo bat berreskuratzea da ardatzetako bat». Beste ardatz bat elkarrizketa (orduak eta orduak eta orduak…), hitz egiten eta entzuten. Ematen eta jasotzen. Enpatia da beste gako bat, ezinbestekoa. Eta urrats bat haratago, errukia gehituko nuke, aldarrikatu behar den kontzeptu handia. «Denborak ez baitu dena sendatzen», baizik eta denborarekin egiten duguna.
Asteburuan, Ariben, “Suminetik eta saminetik bakera” aurkeztu dugu. Urte batzuk emanaldiarena planteatu ostean, azkenik iritsi da. Aribetik gertu, Orbaizetako Olan dago Zabalzatarren etxea eta Orbaizetako hilerrian bakean atseden hartu zuen Mikelek. Bakean? Zer da bakea?
Jakinda gizartean orokorrean hausnarketa hauek urrun daudela mainstream guztietatik, eta kontuan hartuta norabide guztietan piztu daitekeela sumina, egun hauetan ere ikusi dugunez, argi izan behar dugu norantz joan nahi dugun. Irribarrea nola edo hala ezin dugula galdu. Beti egongo dela norbait, Ariben konprobatu genuen bezala, gai dena ideologiatik haratago beste pertsona batzuen sufrimenduarekin konektatzeko gai dena. Enpatia deitzen duguna, hain zuzen ere.
Eta bakea, agian, babesa ematen digun leku hori izan daitekeela. Paraje berde ikusgarri haietan dagoen leize hura bezala. Edo mendiko harrizko borda abegikor hura.
Zer ikusten dugu ispiluan gure burua begiratzen dugunean? Zer ikusten dugu ispiluan beste pertsona baten islada agertzen denean?
Ariketa interesgarria eskaini zigun Sara Buesak aste honetan, Gasteizko Europa jauregian, haren aitaren erailketaren urteurrenean. Gure burua ispilu batean begiratzea eta dena ikusten saiatzea: begirada, zimurrak, ilea, betzuloak, kokotsa… Nola dugu arima, haren ispilua den aurpegian zelan ikusten dugu?
Nola ikusten ditugu besteak? Gure tribukoak ez direnak zelakoak dira? Nolakoak dira munstroak? Hiltzaileak, bahitzaileak, torturatzaileak… Jon Sistiagak gogorarazi zigun psikopatak egon badaudela, gorrotoaren diskurtsoa politikatik, erlijiotik edo arraza kontuetatik garatu daitekeela. Zubiak suntsitzea, zubi pertsonak akabatzea eta ahots errukitsuak isilaraztea suminetik datozen ekintzak dira, gorroto horretatik piztutakoak.
Sarak ahoskatu zuen ahaztutako hitz bat, “erospena”. Berrerospena, erredentzioa. “Su redención pasa por nuestra reparación”. Biktimagileen erospena geure ´pekamenaren bidez dator. “Pekamena”, beste ahaztutako hitz bat. Ordain, konponketa. “Oroit gutaz!”, erranez bezala.
Eta hitz egin zuen komunitate errukitsu integratzaile bati buruz, orain (oraindik) ez garena. Bide horretan gabiltza banakako hankabiko batzuk. Otsailaren 22an Bitorixan bildu ginen batzuk, aringarria izan zen ekitaldian.
Bertan egon nintzen nolabait “S(u/a)minetik bakera” taldearen izenean, ispilu haietara begira. Eta aringarriak izatea nahi ditugun emanaldiak eskainiko ditugu Ariben apirilaren 22an eta Zalduondon maiatzaren 5ean.
Askoz kontu gehiago ezin dut aurreratu, baina hurrengo urratsa martxan dagoela esan dezaket. Aurreko hiru urratsak batu eta borobilduko duen proiektua badabil itxura hartzen.
Hiru dokumentalen gidoiak batuko dituen gidoia. Etxean lasai irakurtzeko, gaika sailkatuta, argazkiek ondo apainduta. Protagonistak euren artean bestelako solasaldietan ipiniko ditugu. Bibliografia, filmografia eta diskografiarekin.
“Heriotzaren trilogia” honetan, bestela, ez duzue eskandinaviar nobela beltzaren libururik topatuko. Fikzioaren arrastorik ez dago. Gainera, hainbeste jende testigantza emateko animatzen ibili eta gero, neure txanda bazela erabaki dut. Eta neurea ere emango dut, nondik etorri zitzaidan hau guztia lasai kontatzeko, dokumentalen solasaldietan, irratiko elkarrizketetan eta abarretan atera diren kontuak.
Azkenik, hiru haitz horiek, argazkian agertzen direnak, leku nabarmena izango dute. Neure biografian izan duten moduan.
Opari zoragarri hau egin dit Ana Etxeandiak. Bertan agertzen dira blog honen etapa berriaren azken 12 hilabeteetan erabilitako argazkiak eta irudi esanguratsuak. Olentzerok ez du itxaron gaua arte.
2022ari buruz zer esan? Urte ona izan dela, eta txarra. 2023a izango den moduan. Aurten jende anitz konturatu dela klima aldaketa etorkizuneko konturik baino oraintxe jada martxan dagoen arazo potoloa dela. Ziur aski potoloena, lotuta dagoena beste hainbat auzirekin.
Txanpon guztiek bi alde daukatenez, gelditu gaitezke daukagunarekin, ez daukagunarekin baino. Baita hego haizeak menperatutako enegarren Eguberri honetan ere. Onartzea da hitz gakoa, batzuetan alferrik da hormaren aurka jotzea.
Onartu behar da horma zeharkaezina dela, eta bertan margo edo argazki polit bat eskegi. Onartu ez daudenak ez daudela, eta kandela bat piztu eurak gogoan. Aulki hutsak ditugula, baina bihotzak bete-beteta. Bizi garela, eta betetzen gaituena egin ahal dugula. Gure esku dagoela hainbat kontu oker zuzentzea. Telefonoa hartzea, bisita hura egitea, mezu hori idaztea, uretara dzanga egitea.
Leku horretara bidaiatu, mendi hartara igo, musika entzun, eta isiltasuna. Elurra ez badator, geu elurretara joan. Ingurukoak zaindu. Hitz berriak ikasi. Liburu zaharrak ostera ere irakurri. Adinekoei arreta handiagoarekin entzun. Dakienaren aurrean adi. Geure buruekin errukia izan. Esker ona adierazi. Asko abestu. Berriro jaio. Eta maitatu. Garaiz gaude.
