by Iñaki Peña -

Santa Anara

Koloretako argazki zaharra, kolore lausotutakoa. 1978 edo 1979. urtea. Hiru ume, berdin jantzitakoak, irribarretsu. Haurtzaroko poza. Atzean lokomotor zaharra, beltza eta berdea (edo gorria, ez naiz gogoratzen). Tren geltoki zaharraren ondoan , kalea zeharkatuta, Sancti Spiritus unibertsitate zaharra. Argazkikoak Alberto, Arantza eta hirurok gara. 7 edo 8 urte izango nituen. Diasporan bizi ginen orduan, Madrilen, eta urtero-urtero etortzen ginen udan Lekeitiora eta Gabonetan Leioara. Argazkia udan ateratakoa izango da, janzkeragatik. Egun hartan Arantzazura ere igo ginela gogoratzen naiz. Eta futbol jokalari ile luze eta horikoa eta biboteduna zebilen garai hartan Errealean, oñatiarra zena. 1981eko Ligako txapelduna izan zen, baina hurrengoan beste talde batera joan zen, nora eta Mexikora. Oroitzapen lausotuak ditut horrenak, argazkiko koloreak bezain higatuak.

Norbaitek esango bazidan 1978 edo 79 hartan ingurune horietan amaituko nintzela lanean, ez dakit zer pentsatuko nukeen. 1997an, bestela, Bilbo aldeko lagun batekin pasatu nuen asteburua Aramaio eta Oñati artean. Aizkorrira lehenengo aldiz igo nintzenekoa izan zen. Mendian egon ostean, gau hartan Ruper Ordorikaren kontzertua zegoen Santa Ana aretoan, oroimenean iltzatuta gelditzen den horietakoa. Gogoratzen naiz, halaber, Bilborako bidean, Arrasateko bariantetik pasatzean, ospitalea ikusi genuela. Eta lagunari bertan gustura lan egingo nuela aipatu niola, ospitale txiki batean, mendien artean, ingurune euskaldunean,… Norbaitek entzun zidan, burutazioak egia bihurtzen dituen norbaitek.

Nork esango zidan, bestela, Santa Anara itzuliko nintzela, baina eszenatoki gainean egoteko. Kantu bat gara, baina ez zidaten eskatu abesteko. Eskakizunei kasu egiten dieten soinu eta argi-teknikaria izan genuen, eta “Amour eta toujours” ipini zigun, xuabe-xuabe, hasi baino lehen. Zainketa aringarriak eta musika. Horri buruz ere hitz egin genuen, ezin bestela izan. Joxe Zulueta gogoan izan genuen, pertsona ahaztezinekin horixe gertatzen da, ezin dituzula ahaztu. Iraileko Festiomen, Etxalarren, badakit zein abesti dedikatuko diodan Joxeri. Ruperren disko kubatar horretan dagoen bat da.

Zainketa aringarriak eta umorea. Gero eta argiago daukat hau guztia, hilurren dagoena zaintzearena, kobazuloetan hasi zela. Santimamiñen, Paleolitoan. Eta behin paziente oñatiar baten senide batek horrela deitu zituen, Zainketa paleolitikoak (cuidados paleolíticos esan zuen, zehazki). Hiztripu bat, baina zein ona! Umorea, egia esan, da bide bakarra.

Zainketa aringarriak eta bakea. Horretarako ‘jende tunela’ behar dugu inguruan, babesa eta lasaitasuna sentiarazten dizkiguna. Kontzeptua Zaldieroa handiak jaso zuen komiki tira batean, egunkarian, eta izugarri gustatu zitzaidan. Euria gogor erortzen denean kotxearen gainean, dena ilun dagoenean eta apenas ikusten dugunean, tunel batean sartzean jasotzen dugun sentsazioa, horixe da. Tarteka behintzat, tuneletan sartzen garenean, isiltasuna dago, eta argia. Bada sentsazio horiek transmititzen dizkigun pertsonak bilatu behar ditugu, bakea zabaltzen diguna, jende tunela.

Kontu hauek eta beste batzuk ukitu genituen Santa Anan, zertan datzan gure lan eder hau. Beste ezergatik aldatuko ez nukeena. Nork esango zidan 1978an, edo 1997an?

by Iñaki Peña -

Aldaparik ez

Kartxelako gailurrean.

Denok daukagu gure bazter kuttuna. Hondartza, baso, herri edo mendi hura. Neurea Anboto da, eta duela 25 urte lehenengo aldiz igo nuen. Denik eta igoerarik ederrena eginez, gainera, Axpe aldetik Larranora iritsita, eta hortik gandor guztia zeharkatuz tontorreraino. Ordutik, beste abiapuntu batzuetatik hasita, beste bide batzuetan zehar eta beste mendilagun batzuekin leku berean amaitu naiz. Bazter kuttunean.

Aurreko barikuan, 25 urte geroago, gandorreko bidea egin dut berriro, kasu honetan Atxartetik Larranora iritsita. Alpino Tabira-ko Humberto Amantegik lagunduta (anfitrioi mundiala!), ibilaldi atsegin eta dotorea egin genuen. Bezperan, haren mendi taldeak antolatuta, MHHH aurkeztu genuen Durangon. Erdi ahaztuta neukan zer zen sentsazio hori, aretoa beteta topatzearena, giza berotasun hura jasotzearena. Bereziki Debagoienean jaso izan ditudan sentipen atsegin horiek. Ba aurkezpenen amaiera honetan ostera ere gertatu da, hasiera hartan bezala. Aurpegi ezagunak eta ezezagunak egon ziren Zugaza zineman pasa den eguenean, astebukaerari ekiteko modurik ezin hobean.

Izan ere, Galeusca-ren XXIV. edizioa zain geneukan. Oraingo honetan, Erronkaribarreko iparraldean, Zuberoako eta Huescako mugetan. Badaude mendi kuttunak, gustukoak, harrigarriak, malkartsuak, leunak, gorriak, zuriak, nabarmenak eta ezkutatuak. Azken kategoria honetan nuen Kartxela pasa den asteburua arte. Orain dela 20 urte saiatu ginen Maider eta biok igotzen Uztarrozetik, baina elurrak, izotzak eta behe-lainoak atzeraka eginarazi gintuzten. Hortik gutxira, Miguel eta Iratxerekin batera itzuli ginen Mintxateko ibar eder hartara, baina behin Kartxelako zirkuan sartuta, beste gailur batera igo ginen. Asteburu honetan, 20 urte geroago, Luis, Franxo eta hirurok lortu dugu ezkutatutako tontor horretara ailegatzea, Mintxateko pista hartatik bertatik. Bide neketsua benetan, baina hura bizipoza!

Badaude bestela mendi madarikatuak. Balaitus izan daiteke, Annapurna, K2, Cho Oyu edo Gasherbrum II. Ez dakit mendi hiltzailetzat har ditzakegun, baina bizitza eta heriotzaren arteko muga hortxe dago, jakin barik askotan. Bizipoza eman ahal digute, baita bizitza bera kendu ere. Zapatuan, Belagoa aldean genbiltzan bitartean, Aretxabaletan “Bizir Eguna” ospatu zuten beste urte batez. Mikel Crespo gogoan izan zuten Kurtzebarri aldean, baita guk ere handik 200 kilometrotara.

Bizitza ospatu eta ez daudenak gogoratu, erabat lotuta dago bata bestearekin. Tristura alaitasunarekin. Eta gustuko lekuan, badakizue…

by Iñaki Peña -

Begirada aringarria

Bost urte ziren ez ginela biltzen aurrez aurre, Gasteizko SECPAL 2018 hartatik Bilboko Arinduz 2023 hau arte. Eta hasi ginen galderari erantzun nahian: Begirada aringarria hezi dezakegu?

Jose Pereira hegoafrikar eleanitz zoragarriak ekarri zigun Pallium (2000tik) egitarau kanadarraren barruan martxan dituzten LEAP ikastaroen berri: Learning Essential Approach to Palliative Care. Zainketa Aringarrietarako funtsezko hurbilketa ikasten, ingelesez eta frantsesez eskuragarri dauden ikastaroak. Beste hitz batzuetan, lehen mailako zainketa aringarrietako gaitasuna eraikitzen. Oinarrizko jakintza hedatu nahi diete lehen mailako mediku eta erizainei bezala bestelako espezialistei ere (neumologoak, nefrologoak, zirujauak eta are osasun buruzagiei ere). Gaixoen identifikazio goiztiarra eginez gero aurretiazko plangintza egin ahal izango dugula badakigulako.

Beste galdera bat egin zigun, behin landuta, ikasleek praktikan ipintzen dute ikasitakoa? Kanadako formakuntza hartan 4 hilabeteetara ezartzen dituzten konpromezuak. Helburuetako bat da gainkargatuta dauden eta baliabideak ez dituzten profesionalak jakitun eta ondo formatuta egotea. Baita lanean gogobetetasuna areagotzea eta, zergatik ez, sistemari dirua aurreztea ere. Elkarlanaren garrantzia azpimarratuta.

Bigarren tarte batean, Bilbon aztertu genituen begirada aringarri horren zailtasun, erronka eta aukerak, mahai inguru batean bost ikuspegi jasota. Leire Gonzalez erizainak (Durangoko Joxe Migel Barandiaran egoitza) opiofobiaz eta paliafobiaz egin zigun berba, tamalez tarteka gertatzen direnetaz. Koordinazioaren beharraz ohartu zigun, geriatriatik egindako ikuspuntu horretatik. Gina Larrieta mediku primaristak (Okondoko osasun zentroa) Lehen Mailan ematen duten luzetarako den arreta abantaila moduan aurkeztu zigun, irisgarritasun eta integraltasunarekin lotuta. Erreferentziazko medikua egoteak lotura klinikoa indartzen duela eta, kontrara, medikuen gehiegizko aldaketak egotea eta burn-out sindromea arazo larriak direla. Mari Jose Almaraz mediku paliatibistak (Arabako Unibertsitate Ospitalea) akutuen ospitaleen ajeak gogorarazi zizkiguna, neurri handi batean Arrasateko geure ospitale txikian nabaritzen ditugunak. Zelan hainbatek gaixoak baino organoak ikusten dituzten. Zelan urgentea denak garrantzitsua dena ordezkatzen duen. Egotea baino egitea lehenesten dela. Eta horren aurrean, kasuak indibidualizatu behar ditugula, sufrimenduaren “elefantea” lankideei ikusarazi behar diegula eta pazienteei bestelako itxaropena eman behar diegula, sendatzearena baino bizitzaren amaiera ona eduki eta ondo hiltzearena. Iñigo Espert mediku paliatibistak (Gorlizko Ospitalea) egonaldi ertain eta luzeko ospitaleen egoera islatzen ekin zion. Bera izan zen begirada aringarri hura definitzeko sentiberatasunarekin lotu zuena, eta komunikazioaren kalitatearekin. Hiru maila desberdindu zituen: Begirada, arreta eta zainketa aringarriak, txikitik handira. Mahaiarekin amaitzeko, Irati Unamuno medikuak (Donostiako Etxeko Ospitalizazioa) euren zerbitzua daukaten banaketa azaldu zigun, onkologikoak eta ez diren pazienteen artean, mugan daudenekin ditugun erronkak tartean. Talde lanaren ardaztasuna ondo islatzen du etxez etxeko jarduerak, egia esan.

Juan Pablo Leiva ere, SECPALeko presidentea, gurekin izan genuen. Balear Uharteetatik geurera etorri da bizi et alan egitera, Bilbora zehazki. Gaiari helduta, jorratzen ari garen begirada hau enpatiarekin uztartu zuen. Koordinazioa hizkuntza berean hitz egitearekin. Arlo klinikoa eta sozialaren arteko orekari buruz mintzatu zen. Komunitate errukitsuen aportazioari buruz. Onkologikoak ez diren pazienteak orokorrean hartu ordez, paziente nefrologiko, neumologiko edo neurologikoak diren zehaztu. Eta arratsaldeko saioaren gai bat aurreratu zuen: Heriotza aurreratzeko desioa.

Huraxe aukeratu nuen nik, aspaldian interesatzen zaidalako lantzean behin jasotzen dugun hil nahi hori. Nerea Alonso psikologoak eman zigun honi buruzko tailerra. Nola erantzun hil nahi duen pertsona bati, gaixotasunaren testuinguruan eta bizitza mehatxatzen duen egoera batean. Gaixo larri eta sendaezinen artean heren batek horrelako desioak adierazten dituzte, espontaneoki %10ak, eta galdetuta %30ak. Desio dinamikoa da, gora eta behera doana, eta anbibalentea da. Bizitzeko gogoa daukate, baina ez edozein modutan, ez sufrimenduarekin, bakardadean, tristura sakonarekin. Ondo aztertu behar dugu egoera, depresioa da? Zergatik dago horrela pertsona? Laguntza oihua da, suizidioan ere oso antzekoa da. Zama ez izatea berarentzat, burujabetza mantentzea amaiera arte, kontrol sentsazioa berreskuratzea.

Profesional moduan, ataka zail hauek aurreikusi beharko genituzke, eskuragarritasuna erakutsiz. Rol play bat izan genuen tailerrean, eta esaldi batekin gelditu nintzen, medikuarena egin zuenak “gaixoa”-ri galdetu ziona: Badago zerbait berreskuragarria zure bizitzan? Zerk ematen dizu bizipoza? Fondoan, ez dago esaldi magikorik. Entzutea eta errespetatzea, isiluneak baliatzea, zintzotasuna eta apaltasuna gakoak dira, lotura terapeutikoa lortuko badugu. Bizitzan aurrera, bihotzak irabazten du eremua burmuinaren aldean. Segurtasuna bilatzen dugu arlo kognitiboan hasieran, baina denborarekin “ez dakit” esaten ikasten dugu. Elkarrizketaren amaieran, garrantzitsua da laburpen bat egitea, jasotakoa borobiltzeko.

Geure atzoko jardunaldiaren bukaeran ere, borobiltze bat izan genuen, umorearen bidez hain zuzen ere. Jose Ignacio Ricarte Eivissatik etorri zen. Umorearen zentzua, denok daukaguna, baina landu behar duguna. Eta zabaldu, besteei kutsatu. Badakigulako “uhin txarrak” zein erraz transmititzen diren. Kexatu ordez, eskertu. Itxaropena transmititu (lehenago aipatu duguna). Eta animaliak alboan izatearen onurak. Bizitzaren gauzak, Jose Ignacio duela ia 30 urtetik ezagutzen dut, beste honetan ere elkarrekin egon gara. Eta, bere aholkuari jarraituz, banoa txakurrarekin mendira. Hurrengoa arte!

by Iñaki Peña -

Viva la vida

Coldplay taldearen arrakastak, asteburu honetan Bartzelonan, geure proiekziora publiko gehiago etortzeko aukerak murriztu zizkigun. Ez dut beste azalpenik topatzen, hori izan beharko da. Barkatuko diegu, baina trukean, euren himnoa baliatuko dugu post honen izenbururako.

Gora bizitza. Horixe da “Mendian hil. Hirian hil”-en mezua, Mònica Algueró antolatzaileak solasaldiaren hasiera-hasieratik adierazi zuen moduan. Mahai-inguru moduan prestatu zuten,  Annalaura Cardella eta Marta Argilés psikologoekin batera. Oso gutxitan egon naiz horrelako formatu batekin bi urte eta erdiko ibilbide honetan, eta atsegina izan da. Arreta banatu zen lau pertsonen artean eta honek kolore gehiago eman zuen. Hizkuntzei dagokienez ere anitza izan zen, erronka nuen katalanarekin eta emaitza nahikoa duina izan zela uste dut.

Emanaldia formatu hibridoan izan zen, on-line jende gehiago zegoen bertan baino. Baina beti dago jendea aurrez aurreko berotasun hori ematen duena, kasu honetan Jordi Martínez, Fred Perers eta Pilar Vidal. Fred aspaldiko laguna da, “Llengües Vives” argitalpenaren arduraduna izandakoa eta katalan irakaslea niretzat. Jordi orain dela denbora gutxiagotik ezagutzen dut, eta oso lotura ederra izan zuen Jexux Zufiriarekin, dokumentala dedikatu nion pertsona maitagarri harekin (egun batean kontatuko dizuet istorio luze osoa). Fred eta Jordi egon dira trilogiako hiru lanen aurkezpen bartzelonarretan, hiruretan presentzia eskergarri horrekin. Pilar lehenengo dokumentalarekin ezagutu nuen, Palau Macaya dotorean egin genuen pasean, eta ordutik ez diogu elkarri pistarik galdu. Duela zehazki 9 urte izan zen, kasualitate bitxi horiek beti lanean. Bigarren dokumentalaren emanaldia, Calàbria 66 gune horretan, Robert Manrique handiari esker izan zen. Robert ezin izan zen etorri, baina presente egon zen. Lehenik eta behin, oraingo emanaldia bere gestioei esker sortu zen (moltes gràcies, COPC, per la vostra hospitalitat i generositat).

Beste bi pertsona ere etortzeko ziren, baina azkenean ez zen posiblea izan: Izaskun Andonegi, dokumentalaren protagonista eta aspaldiko bidelaguna, eta Cristina Llagostera, ezagutu baino lehen jada hor dagoena. Biak ala biak presente egon dira asteburu honetan.

Hirian bizi, herrian bizi. Honi buruz hitz egin genuen bereziki ostiraleko solasaldian, Marta, Annalaura eta hirurok. Bartzelonan bizi ala Sort inguruan, Pirinioetan. Italiako herri batean bizi, ala hiri handian. Egun hauetan Docs dokumentalen jaialdia izan da Kataluniako hiriburuan. Eta nik zinema ikusteko aprobetxatu dut eguraldi beroa. Dokumentalen ordez, fikziozko pelikulak. Eta lehenengoa “Le otto montagne” izan zen (Felix Van Groeningen). Torinon bizi ala Aostako ibarraren herri txiki batean, Alpeetan. Bi gizonen arteko adiskidetasunaren istorio ederra, baita ez dagoen aita baten eta semearen arteko harremanari buruzkoa ere, hil ondoren oso presente bilakatzen den aita. Pietrok eta Brunok ekiten diote hondatutako borda bat zutik ipintzeari, mendi aldean (txabolen asuntoa behin eta berriz agertzen ari da nire bizitzan). Hizkuntza festa hemen ere, italiera eta piemontera. Mendian hiltzea duintasunez? Pelikula honetan ere planteatzen dute. Zeure ametsei jarraitzea eta betetzen zaituenari uko ez egitea ere aldarrikatzen dute, nolabait. “The Fabelmans” (Steven Spielberg) pelikularen mezu nagusia ere badena, bestela, ikus-entzundako bigarrena egun hauetan. Hirugarrena, “Triangle of Sadness”, aparteko bide astintzaile batetik doa, punk xamarra, tarteka hard-core. Oso egokia hauteskunde egun baten bezperan.

Asteburua, hala ere, Zarautzen bertan hasi zen niretzat, etxean. Mendi Tourrak herrian laga zigun harribitxi bat, “Everest Sea to Summit”. Abenturazale australiar baten erresilientzia astonagarria. Indiako kostaldetik oinez Nepalgo eta munduko punturik altueneraino. Azken film honetatik, esaldi borobil batekin geldituko naiz: “Menditarrek munduko arraza bakar bat osatzen dute mundu osoan”.

Arraza menditar horretakoa zen, besteak beste, Xabi Ormazabal, ostiral honetan Urretxun gogoratu dutena. Bizi dira!

by Iñaki Peña -

Medikuntza narratiboa

Albert Dupontel, Dr Sachs (“La maladie de Sachs”, 1999).

Ziur aski ez zen txiripa izan Psikiatria eta Medikuntzaren Historia karrerako notarik hoberenak atera nituen asignaturak izatea. Diego Gracia bigarren ikasgai horren irakasle eduki izanak ere zerikusi handia dauka, gustu handiz joaten nintzen bere klaseetara, Madrilgo Complutense Unibertsitatean. Bere apunteak irakurtzea eta ikastea betebehar hutsa baino plazerra zen niretzat. Eta iaz Mallorcan bera berriro ikusteko eta entzuteko zoria izan nuen, ez dakit zenbat urte igaro ostean.

Ez zen kasualitatea izan, ezta ere, epidemiologia izatea patologiak ikastean atalik gustukoena niretzat. Gaixotasun bat ikasten duzuenean, epidemiologia hasierako atala da, pertsonaren nondik norakoak azaltzen dituena, gaixotasunarenak deskribatu baino lehen. Hau da, estatistikoki nortzuk daukate probabilitaterik handiena gaitz hori edukitzeko: Emakumeek, gizonek, haurrek, nerabeek, adinekoek, arraza beltz, hori, zuri edo gorrikoek, geografikoki leku zehatz batzuetan bizi direnek…

Istorio kliniko batean, halaber, lehenengo atala horixe izan daiteke: Gaixoaren deskribapen laburra, haren ingurunearena, haren aurrekari familiarrena. Neuk idatzitako istorioetan, behintzat, hortik hasten naiz. Pertsonaren erretratua eta, gero, haren gaixotasun eta tratamenduen eta une hartako gaixoaldiaren aipamena. Medikuntza narratiboa bide horretatik doa, eta baita neu ere aspaldi hartatik, karrerako urte gazte haietatik. Humanitateek gehiago erakartzea zientziak berak baino. Unibertsitatean sartu baino lehen ere, COU egiteko “zientzia mistoak” izan zen nire hautua. Letretako mediku bihurtzeko bidearen lehendabiziko urratsak ziren, orduan horrelakorik bazegoenik ez nekien arren.

Baina, grazia handia daukan arren, hilabete honetan irakurri dut lehenengo aldiz “Medikuntza narratibo” hau zer demontre den. Familia Medikuntzaren Biltzarrean emandako ponentzia batean hitz egin dute honi buruz, tartean Mikel Baza bidelaguna zegoelarik. Eurei esker, jakin dut aspaldian hartu nuen ildoak izena badaukala. Beraz, bagara.

by Iñaki Peña -

Bake laua

http://www.visitlautada.com

Nork esango zigun Bernardo Atxagaren herrian SBrekin egongo ginela? Nork esango zigun 2017ko abenduan SB Arrasaten estreinatu genuenean? Eta nork esango zigun Atxaga bera ia-ia egongo zela emanaldian bertan?

Izan ere, “Obabakoak”-etik ateratako “Bagdadeko morroia” ipuina erabiltzen dugu obraren lehenengo atalean, “Hilezkortasunaren fantasia”-z ari garenean. Ezin egokiagoa. Eta laugarren eta azken atalean, “koexistentzia baketsua” kontzeptua ekartzen dugu, Atxagak erabilitakoa, jatorriz berea ez den arren. Elkarbizitzaren edo bizikidetzaren ordez proposatutako kontzeptua da, “Higatutako hitzetatik haratago”-z gabiltzanean.

Bernardoren herria, edo bizi den herria, Albertorena eta Mari Joserena den bezalakoa. Alberto Meléndez eta Mari Jose Almaraz orain dela urte mordoa ezagutzeko plazerra izan nuen, zainketa aringarrietako bidean hasi nintzenean. Mari Jose izan zen nire irakaslea Txagorritxuko ospitalean, bolada batean, Elena ere izan zen moduan. Hortik aurrera etorri zen Arinduz elkartearen jardunaldiak ezagutzea (Euskadiko zainketa aringarrietako elkartea), Alberto bertako lehendakaria delarik. Berehala proposatu zidaten jardunaldi horietako batean parte hartzea, Gasteizko Europa jauregian, zer eta Bernardo Atxagaren hitzaldia aurkezten. Ederrak oroitzapenak. Nork esango zidan Arinduz-eko zuzendaritza batzordean amaituko nintzela, urte batzuetara?

Orain dela urte mordoa eduki nuen bolada luze bat, Bilbon bizi nintzenean, kotxea hartu eta Arabako Lautadako herriak ezagutzen joan nintzela. Ez ahaztekoa daukat lehenengo aldiz igo nintzenean hango auzo batetik, Barriatik hain zuzen, Elgeako haizerrotetara, eta hortik goitik Arantzazuko santutegia ikusi nuenean. Momentutzar horietako bat, zalantza barik, betiko hor nonbait gordetzen dudana. Bake lau hartatik abiatuta, hainbat txango egin izan ditut ordutik, Ozaeta, Larrea, Arriola, Galarreta, Zalduondo, Araia, Egino eta Durruma/San Román-etik. Azken aldiotan, hori bai, Oñati aldetik egiten ditut Elgea eta Urkillarako txangoak, Arantzazu, Araotz edo Urkulu aldetik. Goian eolikoak, azpian bake laua, hegoaldean.

Aurreko ostiralean han egon ginen beraz Aitor, Naia, Koldo eta lauok, Alberto, Mari Jose, Aurkene eta hainbat zalduondarrekin batera, Araiako Mikel eta Ainhoa lagunak barne. Nork esango zigun Celedón-en herrian egongo ginela hitz higatuei buruz berbetan? Festaz baino heriotzaz, doluaz, indarkeriaz, enpatiaz, errukiaz, traizioez, adiskidetasunaz, eraldaketaz, saskibaloiaz. Baina baita festaz ere, bertako inauterietaz, jakina.

Eta amaitu ginen gure herrialde txiki honetan normalean amaitzen garen lekuan. Sozietatean, afari legearen bake ederrean. Horrela bai. Lautadako bakean.

(Berez, amaiera hurrengo eguneko Aizkorrirako ibilaldia izan zen, baina tira. Post honen amaiera izango da behintzat).

by Iñaki Peña -

Bosgarren urtebetetzea

Dena hasi zen Death Café batekin, Amaia Arce eta biok Zarautzen antolatu genuena. Gasteizen hasita zeuden saltsa horretan, eta trenean montatu ginen aukera izan genuen lehenengoan, 2017an. Garai hartan ere, Miren Ros eta Eneritz Garmendiarekin batera heriotza eta doluaren inguruan lehendabiziko ekimenak hasi ginen egiten Salbatore Mitxelena ikastolan.

Berehala, Jabi Bereziartua eta Anjel Irastorzarekin osatu genuen lantalde bat, komunitate zaintzaile edo errukitsuen mugimenduarekin bat egin nahian. Hori ere martxan zegoen Gasteizen, baita Getxon ere, eta bigarren hauek inspiratu gintuzten geuk ere saltoa emateko. Santurtzin erabilitako izena bera hartu genuen geuk ere. Hiri (herri) zaintzailea. Horrela izan da hasieratik, sarean besteekin, eurengatik ikasiz eta gure herrira ekimenak moldatu nahian.

2018ko maiatzean izan zen jaiotza, SECPAL 2018 zainketa aringarrietako biltzarrarekin bat eginda, Gasteizen antolatutakoa, hain zuzen ere. Hitz gakoak joan ginen barneratzen, guztien artean gakoena errukia edo gupida. Zentzu laiko eta garaikidean. Honen inguruan biratzen du denak, ardatz nagusia da. Zahartzea, gaixotzea, zainketak, heriotza, dolua, komunitatea.

Aste honetan ekitaldi xume bat egin dugu herrian, urteurrena ospatzeko eta orain arteko ibilbidea errepasatzeko. Izan ere, hitz egin dugu suizidioaz, Alzheimerraz, minbiziaz, dolu perinatalaz, etxeko ospitalizazioaz, zainketa aringarriez (helduekin zein umeekin), musikaterapiaz, eutanasiaz. Elkarlanean egon gara ZarautzOnekin, Biziraunekin, Afagirekin, Minbiziaren Aurkako Elkartearekin, Adinekoen Mahaiarekin, Matiarekin, Garoa liburudendarekin. Eta, lehenik eta behin Zarauzko Udalarekin. Haiek gabe, ezin. Herri mailan zein Euskadiko Sarean, Getxo, Elgoibar, Santurtzi, Tolosa, Irun, Gasteiz eta Sopelarekin, eta geure triangelu berezia Donostia eta Oriorekin.

Eta beste hitz gako batez ohartu ziguten urtebetetze ekitaldian: Maitasuna. Hala da, hau guztia ezin da egin maitasunik gabe. Gaur egun Aizpea Manterola, Anjel eta hirurok gaude lantaldean. Aurretiazko borondateen dokumentuak, hileta zibilak eta boluntarioen sareak aipatu genituen erronka moduan etorkizunerako. Norbaitek ostegunean esan zuen moduan: To be continued.

by Iñaki Peña -

Rifeko istorioak

Tánger (Maroko).

Ama bizirik zegoenean, bidaia berezi bat egiteko gogoekin gelditu nintzen. Bera Marokoko iparraldeko kostaldean jaiotakoa zen, Rif aldean, eta zonaldea berarekin eta anaia-arrebekin batera bisitatu izana amets polita izan zen. Mundu onirikoan gelditu zen asmoa.

Behin bakarrik egon naiz Marokon, urte mordoa dela. Atlas mendikatearen aldean ibili ginen trekking bat egiten, eta Marrakex hiria ere bisitatu genuen, Bilbotik atera eta Penintsula guztia zeharkatu, ferry-az Gibraltargo itsasartea igaro eta Marokoko puxka handi bat korritu ondoren. Bazter ikusgarriak eta jende interesgarria, berbereak. Esan bezala, ama han jaio zen, baina iparraldean, Al Hoceima aldean. Melillatik 130 km-tara kokatuta dago, eta Tetuan hiritik 230 km-tara. Urte batzuk eman zituzten han, amonak kontatzen zizkigun animalia exotikoak agertzen ziren istorioak. Riftarrei buruz hitz egiten zigun, haiek ere berbereak, Atlas aldean bizi direnak bezala. Arabiera ere ikasi zuen amonak, behin tren bidaia luze batean bat egin genuen bagoian magrebtar batzuekin, eta txundituta entzun nuen zelan mintzatzen zen haiekin.

Hango istorioak kontatzen zituen Joseba Sarrionandiak ere liburu mardul hartan, amaitzerik izan ez nuena. Eta hango istorioak kontatzen ditu Iratxe Fresnedak “Tetuán” filmean, aste honetan Giza Eskubideen Zinemaldian ikus-entzun dudana, Donostian. Migrazio istorioak dira funtsean pelikulan jasotakoak, Iratxeren familiarena eta gaur egungo protagonista migratzaileena. Neure amaren istorioa bezala, kontatzea luze hartuko zuena, baita neure istorio propioa ere, neurri txikiago batean.

Migrazio orotan doluak daude atzean, galerak alde batetik, eta irabazteak bestetik. Horien arteko orekaren emaitza gara gu guztiok, horren ondorioa gara. Joan eta etorriena. Naguib Mahfouzek dioen bezala, ihes egiteko gure saiakera guztiak amaitzen diren arte. Hor eta orduan, gure etxea dago.

by Iñaki Peña -

Suminetik Arpeara

Arpea leizea, Aezkoa eta Garazi aldeko mugetan.

Batzuetan momentu onek itxaronarazten gaituzte. Batzuetan zain egon behar gara urte batzuk, birus hark dena eten zuen tarte iluna barne. Baina azkenik, batzuetan, une gogoangarriak iristen dira.

Akaso ez gara joan sasoirik hoberenean, Aezkoako ibarrean berriz ere sumina piztu duten egun hauetan. Bistan da zauriak behin eta berriz zabaltzen duen jolas makabroa dela hau Zabalzatarrentzat. Behin betiko ixtea behar dutenean, familia honek eta beste hainbestek. Bakerik ez eurentzat, sumina, samina eta beste hainbat gorabehera emozional baizik. Eurentzat, ibarrarentzat, komunitatearentzat.

Aste honetan bertan, jardunaldi erabat interesgarria antolatu zuten Donostian, Mikel Zabalza bizi zen hirian. “Osasun mentala eta motibazio politikoko indarkeriaren biktimak” zuen izenburua saioak, eta bertan Carlos Martin Beristain, Pili Zabala, Sara Buesa eta Alberto Muñagorri egon ziren, besteak beste. «Biktimek identitate positibo bat berreskuratzea da ardatzetako bat». Beste ardatz bat elkarrizketa (orduak eta orduak eta orduak…), hitz egiten eta entzuten. Ematen eta jasotzen. Enpatia da beste gako bat, ezinbestekoa. Eta urrats bat haratago, errukia gehituko nuke, aldarrikatu behar den kontzeptu handia. «Denborak ez baitu dena sendatzen», baizik eta denborarekin egiten duguna.

Asteburuan, Ariben, “Suminetik eta saminetik bakera” aurkeztu dugu. Urte batzuk emanaldiarena planteatu ostean, azkenik iritsi da. Aribetik gertu, Orbaizetako Olan dago Zabalzatarren etxea eta Orbaizetako hilerrian bakean atseden hartu zuen Mikelek. Bakean? Zer da bakea?

Jakinda gizartean orokorrean hausnarketa hauek urrun daudela mainstream guztietatik, eta kontuan hartuta norabide guztietan piztu daitekeela sumina, egun hauetan ere ikusi dugunez, argi izan behar dugu norantz joan nahi dugun. Irribarrea nola edo hala ezin dugula galdu. Beti egongo dela norbait, Ariben konprobatu genuen bezala, gai dena ideologiatik haratago beste pertsona batzuen sufrimenduarekin konektatzeko gai dena. Enpatia deitzen duguna, hain zuzen ere.

Eta bakea, agian, babesa ematen digun leku hori izan daitekeela. Paraje berde ikusgarri haietan dagoen leize hura bezala. Edo mendiko harrizko borda abegikor hura.

Esker mila, Aitziber Olabarrieta.

by Iñaki Peña -

Ura falta zaigu

Euria iragarri dute arratsalderako – Araba – Alea.eus

Abuelo Salva Peña Burgosko ur biltegiaren arduraduna zen, eta hiriko goialdean bizi ziren, gazteluaren hondakinen inguruetan. Amatxi Pilar Iturriak abizenean zeraman, baita aitak ere, baita nik ere. Ama Mediterraneoaren ertzean jaio zen, Serraten abestian bezala. Bere kasuan, Marokoko iparraldeko hiri batean. Haren ama Ebro ibaiaren ertzetan jaio zen, Zaragozan, eta aita, Gállego eta Aragoi ibaien artean.

Ur jendea, itur jendea, itsas jendea, ibai jendea. Zerrenda osatzeko Arlanzón, Nerbioi-Ibaizabal eta Onin erreka (Bidasoaren adarra) eta Lekeitio eta Zarauzko itsasertzak apuntatu behar ditut. Bai, hidrofiloak izan gara gure familian, eta ni behintzat erabat zalea naiz, edozein ur putzutan sartzekoa, hotza izan ala beroa. Mundua sailkatu daiteke modu honetan ere, eta gaur egun hidrofoboak dabiltza goleatzen nagusitasun osoz. Euriarekiko fobiari dagokionez, behintzat, aldarri ozena da. Oso gutxi gara hidrofiloak, eta geure artean ahapeka egiten dugu berba, klandestinoki.

Eta hau guztia dator “Jende likidoa” liburua irakurri dudalako (Nerea Arrien, 2021). Txunditu nau bere idazteko moduak, haize freskoa izan da. Poesia liburua iruditu zait, prosan idatzia. Istorio solteak ematen dutenak lotuta daude, gainera. Ibai guztiak itsaso berean amaitzen dira. Lekeitiorekin konektatu nau ostera ere, halaber.

Liburuaren mamia eta post honek daukana nahiko desberdinak dira, baina Katixa Agirreren “Sua falta zaigu” gogora etorri zait, eta aldaketatxo bat egin dut, garai idor hauetara egokituta.

Aldarri xuxurlatua izan da hauxe, gogorarazi nahi duena zuhaitzek, loreek eta landareek, argiaz gain, ura behar dutela bizitzeko. Guk jendeak bezala, baina ez esan inori.