Altxor uhartea

-n -kargitaratuta
Erantzun

Stevenson. Jim. Abenturak.

Lantegi abandonatuetan sartzea. Mendian txabola eraikitzea. Farora joatea ekaineko gau batean bizikletan lagunetik batera. Gabai irakurri eta Orreagako guda irudikatzea. San Juan sua. Sugeak jaten zituen Malberen istorioak aditzea. Indiana Jonesen latigoaren zartada. Gauez mendian eginiko lehen kanpaldia. Hemezortzi urterekin atzerrira egindako bidaia. Ertzainak atzetik dituzula gorde-gordeka jolastea Monterronen. Txanpon belztuak ganbarako kaxoian aurkitu eta haien jatorria asmatzen saiatzea. Makien berri edukitzea. ETAkide izan zen osabaren esku latzek aurpegia urratzea. Potorrosingo lehen bainua. Gaizki antolatu eta okerrago atera zen Jarraiko greba. Ipurtargi bila aritzea baserri ostean. Eroskin koko alea apurtu eta hura ezin irekita hiru orduz parkean egotea. Kanboko topagunean oihal etxera sartu zitzaigun apoa. Igeldoko Mendi Suitzarra. Udalekuak…

Abentura hitzaren ondoan ageri da hiztegian Robert Louis Stevensonen La isla del tesoro (Eneida, 2021, Manuel Caballerok itzulia) liburua. Edizioa aparta iruditu zait, benetan dotorea, eta istorioa paregabea. Gazte nahiz helduok atsegin eta gozamenez bizitzekoa. Ez itxaron inork irlaren berri eman arte, duzuna utzi, marinel batzuei batu eta zuri dagokizu, ez beste inorri, orrialde artean galtzea.

Dixit

-n -kargitaratuta
Erantzun

La escapa. Inkomunikazioa. Mesa.

*Testuak spoilerrak eduki ditzake, baita arrain trazak ere.

Mahai joko ederra da Dixit. Ingurukoak eta ez hain ingurukoak ezagutzeko beren-beregi egina, anbiguotasun eta tristuraz jositako kartak dira oinarri. Bakoitzak kontzeptu baten bueltan dituen irudietatik bat zergatik hautatu duen asmatu behar duzu. Hor hasten dira sorpresak, batentzat maitasuna dena bestearentzat esklabutzaren irudia denean.

Sara Mesaren Un amor nobela (Anagrama, 2020) Dixit nobela da. Ez bakarrik portadako ilustrazioak Jean Louis Roubirak eginiko marrazkien antza duelako, niretzat zeharo itsusia da portada, zer esango dizuet bada, baita anbiguotasun jokoa delako nobela bera. Naten heldutzea, lana supituki utzi duen itzultzailea da eta hegoalde indefinituko herri batean hartu du ostatu, eta guztion heldutzea korapilotsua dela kontatzen du. Bidean La Escapako herri hautseztatu eta miserableko, kuriosoa da nola pertsonaje batek dioen ez dela La Escapako inor bizi herrian, denak direla kanpotik joanak, giza galeria erakusten digu: Piter bidriera artisau eta ogi puska, Andreas “alemaniarra”, Rufina, dendako neska, Natek alokatua duen etxeko jabea…

Batzuek definitu dute nobela, hala dio seigarren edizioko faldoiak bederen, inkomunikazioari idatzitako artelan gisa. Bada, hain zuzen ere, Natek kode ezberdina manejatzen du herrikoekiko. Hangoek diote hori dela hiritik landara bizitzera joandako denei gertatzen zaiela halakorik. Baina ez da hori. Natek ez du bere buruarekin komunikazio onik ezta. Ez die gauza batzuei bere izenez deitu nahi, horra maizter gisa bizi duen tragedia, eta hortik datozkio nahigabe ugari. Niretzat bada modu bat, herri txikietako bizitza kontatzea, giza harremanak biluzik erakustekoa, herri kozkor eta hiri bazterretan gizarte deritzon amaraunik gabea. Han ez dago administraziorik, sektore pribaturik, elkarterik, poliziarik. Han pertsonak daude, bata bestearengandik urrun bezain gertu, eta pertsona horiek osatzen duten unibertsoa.

Liburua erraz irakurtzen da, hori idazlearen alde. Eta oharkabean irensten duzu arrazakeriari buruzko gogoeta, prostituzioaren auzi arantzatsua eta beste hainbat kontu anbiguo. Alberto Moyanok dio bakoitzak bere modura irakurriko duela liburu hau eta izan liteke, nik adibidez buelta asko eman dizkiot zakurraren gaiari.

Bukatzeko, esan beharrik ez da, idazle ona da Sara Mesa. Oparitzeko liburu ona da Silencio Administrativo, gauza askok nola funtzionatzen duten ulertzeko modu ezin hobea. Bere talentuaren adibide bat emateagatik, irakurri nola hortzetako pasta baliatzen duen denbora erreferentzia gisa:

Todo ha ocurrido en muy poco tiempo. Tan poco que se asombra cuando lo piensa. Estrenó un tubo de pasta de dientes cuando llegó a la Escapa, un tubo que ha estado usando dos o tres veces diarias y, aún así, todavía no lo ha terminado de gastar, aún queda como un tercio. Es increíble, se dice: removerse por dentro por completo, sacudirse, darse la vuelta y volvérsela a dar, en menos de lo que se tarda en gastar 125 milílitros de dentrífico.

Mendian gora haritza

-n -kargitaratuta
1

Mendizaletasuna. Militantzia. De Luca.

Ahuntzak haitzean dabiltza. Mendizaletasuna euskal ondaren inmaterial den honetan, gure iruditerian hain ondo finkatua euskal XX. mende luzean zehar, deigarria egiten da kode partekatuak dituen beste herrialde batetako, kasu honetan Italiako, testigantzak irakurtzea.

Espetxea eta mendia dira Erri de Lucaren Imposible nobelako (Seix Barral, 2020, Carlos Gumpertek itzulia) leit motive nagusiak. Euskal preso politiko batek idatzitako lana izan zitekeen lasai asko, etorri zaizkit pare bat obra burura, eta esango nuke De Luca goresten duen askok liburu txartzat lukeela iruzkintzen ari naizen obra hau egilearen abizena beste bat balitz. Alderdi politiko ezagun bat datorkit burura, ETA gaitzetsi eta FARC goresten zuena. Distantzia zer den, horra.

Epaile baten eta adinean sartutako erailketa baten susmagarria, militante politiko iraultzaile ohia, dira protagonistak. Egileak uztartzen ditu elkarrizketa luzeak, hor dago onena, Estatuko funtzionario eta militante zaharraren artean eta bakoitzaren posizionamendua ondo planteatzen dituelakoan nago. Tarteka susmagarriak, espetxeratu bihurtuko dena berandu baino lehen, gutun guztiz edulkoratuak idatziko dizkio maite duen emakumeari. Eta, harian, heriotza bati buruzko ikerketa, istripu izan edo erailketa, liburuan interesa mantentzen laguntzen duena.

El libro de un alpinista francés lleva por título Los conquistadores de lo inútil: este adjetivo tiene un valor para mí. En la vida económica en la que todo se calibra respecto a la partida doble dar/recibir, al interés y al beneficio, a las montañas, subirlas, escalarlas, es un esfuerzo bendecido por lo inútil. No es necesario, y no quiere serlo.

Trabajo y sigo trabajando en oficios manuales por cuenta ajena. Implican peligros obligatorios, éstos también contabilizados en las nóminas bajo el epígrafe <<complemento de peligrosidad>>. En la montaña asumo mis propios riesgos, libres de tareas impuestas, festivos y perfectamente inútiles.

De Lucak liburu bat eskaintzen dio bere gaztaroko militantziari, ulertzeko nola anaitasun-ahizpatasunak gidatu zituen hainbat gazteren jardunak duela bost hamarkada. Egun ulertzen gero eta zailagoa den zerbait, eta akaso, horregatik, gero eta xeheago azaldu beharrekoa.

Etxe orratzak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Gabilondo. Babel. Literatura.

Kuriosoa da Arrasateko lehen etxe orratzaren ibilbidea. Herri erdian paratua, harresia zenaren alboan, zerka osteko baratzeei tokia kenduz, eta Biteri Eskolen parean, banketxe ezagun baten izena eman izan zaio kolokialki. Auzia zera da, udalak eman ziola eraikitzaileari baimena solairu kopuru bat eraikitzeko eta honek, abuztuko oporraldian “etxe handian” inor ez zegoela aprobetxatuta, dorrea eraiki zuen. Itzuli zirenean lanera irailean korporazioak “dena eginda” aurkitu ondorenea ez zuten onartzea ez besterik izan. Hala ziren lehen gauzak, gaur egun ezberdinak diren frogatzeke dago, kostako hotel eta eraikin ugari lekuko.

Babelgo dorrean pentsatu eta pasarte hori hartu. Joseba Gabilondo irakaslearen Babel aurretik- Euskal literaturaren historia bat liburuak (Txalaparta, 2020) piztu dit gogamena. Onartu beharra dut, lehen orriak irakurrita haserretu egin nintzela. Pare bat hilez mesanotxean orriak itxita eduki nuen. Izan ere, euskara hutseko genealogiaren defendatzailea izan naiz oraino. Orain ez dut argi eta horri liburu eder honi zor diot, horra irakurtzearen onura, egiak zartatu eta dudak ereitea, ikastearen poderioz.

Liburuak hori lortu badu da subalternitatearen aldagaia ohiko kontakizunean sartuz , lortuz horrela ispilu jokua egin eta gure herri diglosiko honen portaera hainbat azaltzea. Eliteek diferentzia zergatik eta zertarako sustatu duten, euskarazko literatura ze noblek mantendu zuen azkenetan, apologisten eragina… Ernazimendu iluna, kontzeptu hau akorduan edukitzea espero dut biziki interesgarria baita, bilakatu zen aurretik ereindako hazi askoren soro. Arrazoi politiko, ekonomiko eta inkisitorioek (Asisko antzeko zerbait ari da esaten egunotan) gure literaturan utzitako arrastoa ezin liteke ulertu soilik euskarazko ohiko kontakizuna (apaizak, urritasuna etab) azalduz. Oso ondo josten ditu Euskal Herrian jaio eta bertan eragina izan duten kanpoko egileen lanak eta niri aberasgarria egin zait. Pena bakarra motz geratzen dela aro garaikidearen kontakizuna, baina irakurle gisa espero dut honetan sakonduko duena Gabilondok berandu baino lehen.

Bukatzeko, Jose Angel Irigarairi entzun nion behin euskaldunok epopeiarik izan badugu hori itsasoa izan dela. Gabilondok oso ondo azaltzen du gainbehera atlantikoaren ondoriozko baserritartzea eta hain justu abertzaletasunak superbibentzia jarduera horri altarea eraikitzearen paradoxa. Niri laguntzen dit hobeto ulertzen Irati Jimenenez dionean Kresala nobela aparta dela, Garoak injustuki alboratua, eta zertagik bere aita Edortaren trilogia apartak ez duen sona handiagorik.

Liburuaren pasarte hau hemen uzten dut, zuentzat ere gozagarri:

Baina Hego Amerikako kolonien independentziaren ondorioz, Euskal Herriaren merkataritza eta hedadura atlantikoak behea jo zuen, eta, ondorioz, euskal burgesiaren interesek Iberiar penintsulara eta haren proiektu liberal nazionalista berrira begira jarri ziren. Barne-antolaketa berri hark bete-betean jo zituen landa-eremuko herritarrak, landatartze eta pobretze-prozesuak areagotu egin baitziren. XIX. mendean, zenbait antropologo, turista eta idazlek irudi landatar hori hauspotu zuten, landa-eremua autentikotasunaren eta antzinatasunaren agertoki kolonial gisa aurkeztuz (Europako herri zaharrena eta indigenena); bien bitartean, landa-eremuetako herritarrak, Atlantikoari begira jarri ziren berriz ere, eta hala hasi zen Amerikarako bigarren emigrazio-olatu handiena, pobrezia gero eta sakonagoak eta gerrek bultzaturik.

Arte eta parte

-n -kargitaratuta
Erantzun

Cassandra. Simmonds. London.

Cassandra Darke, itzulpenaren edizioa Ediciones Salamandrak egina 2020an (itzultzailea Regina Lopez), ez da ohiko komikia. Ez zait hala iruditu niri behintzat eta Arrasateko Biblioteka itsumustuan hartu ondorenean gozatu dut irakurketa. Hori du ona biblioteka on batek, fida zintezkeela haien lan profesionalaz.

Natorren harira. Zergatik ez den ohiko komikia? Ez zaidalako antzeko ezer tokatu esku artean aurretik. Badu pertsona baten gainbeheraren, kasu honetan Cassandra Darke arte martxantearen, narraziotik. Baita egungo bizi estiloaren kritika zorrotza ere, bereziki zorrotza delarik artea espekulazio hutsagatik metatze dutenen aurka. Esanguratsua da Cassandraren porrotak, arte iruzurragatik epaitu eta kondenatua baita, baduela kasu askotan krimenak duen kontzientzia ezatik (film txarretan salbu inork ez du altuan deklamatzen <<kriminala izango naiz!>> esaldirik) baina baita sektorea bera bihurtu den engainua handiarekiko kritikatik ere. Hirugarrenik, istorio beltza da, krimen bat eta gangsterrak ageri direlako, sexu indarkerian ez ezik negozio ilunetan sartuak.

Belaunaldi arteko talka ekidinezina (Nicky vs Cassandra), klaseen ardura eza hurkoarekiko eta desklasamenduaren zuloa, harreman familiarren disekzioa… espero nuena baino gehiago eman dit komikiak. Uneren batan pentsatu dut okertu egingo zela gozamenaren bidea baina zorionez sentsazio iragankorra izan da. Hor egon baita gabonen kontrako gezi zorrotzen bat berriz gozarazteko.

Bukatzeko gustatu zaizkit marrazkiak ere, biñeten antolamendua eta baita zuri-urdin eta koloreen arteko jokoa. Arrasatearrok zaretenok zortedun zarete, aurki itzuliko baitut liburua liburutegira. Ez utzi hautsik hartzen.

Mateo Holmes

-n -kargitaratuta
Erantzun

Sherlock Holmes. Baskervilletarrak. Detektibea.

Arthur Conan Doyleren hirugarren nobela den hau aski ezaguna da irakurlearentzat. Ez soilik BBCk Benedic Cumberbatch buru istorio honen berrinterpretazio bikaina egin zuelako, kontatzen duen istorioa ezaguna delako: naturaz gaindiko fenomeno batek proban jarriko du oraindik jaioberria den zientzia jarraitzaileen adorea. Ez da ahaztu behar, 1899an idatzi zen nobela, oraindik ze mundu klase zen gurea. Hogeita hamalau urte beranduago, Ezkion, ia 80.000 lagun batu ziren amabirjinaren agerpen errepublikarrerako. Goierriko Hitzak 2012ko maiatzaren 21ean egin zuen kronika ederra gertaerari buruz eta niri deigarria egin zait agerpenaren aurka sutsuen hitz egin zutenetako bat apaiza izatea: Jose Antonio Laburuk sinesgarritasuna kendu zion agerpenari eta gaineratu amabirjina ustez ikusi zuteneko buruko gaitza zutela. Horra nobela baterako protagonista on bat.

Irakurri berri dudan liburua Baskervilletarren ehiza-txakurra da (Igela 2019, Usoa Wyssenback eta Xabier Olarrak itzulia), misterioa ondo gordetzen dakien istorioa. Baskervilletarren etxea mortuaren ertzean dago. Horra lehen protagonista, paisaia, eta inguruak gizakiongan duen eragina. Naturaren perturbazioek gizaki modernoak ametitu nahi duena baino gehiago eragiten duten eta kasu honetan zuhaitz kozkorrek, mortu erdi-hilak eta zingirak berebiziko protagonismoa dute. Bigarren protagonista zientzia eta sinesmenen arteko talka da, ez bakarrik mitikoak diren ehiza zakurren presentziagatik, nobela bistakoa da hainbat zientzia jaio berrik duten pisua, izan arkeologia izan entomologia. Hirugarren protagonista, nola ez, Holmes&Watson bikotea da, itzal handia utzi duena kultura herrikoi deritzona bilakatu arte. Bata bestearen osagarri dira eta horrek gozagarri egiten du irakurketa, nahiz eta, ametitu, askoz sinpatikoagoak zaizkidala Holmesen bertsio animatu edota telebisiboak. Egileak berak ere etekin handia atera arren zorrotz epaitzen du bere detektibe brillantea:

Hau zen Sherlock Holmesen akatsetako bat -akatsa dela esatea zilegi bada-; ez zizkiola bere planak osorik inori esan nahi izaten harik eta betetzeko unea iritsi arte. Hein batean, haren izaera autoritarioaren ondorio zen hori, ingurukoak mendean edukitzea eta txunditzea gustatzen baitzitzaion. Hein batean, halaber, bere ardura profesionalaren ondorio, ez baitzuen alferrikako arriskurik hartu nahi izaten.

Mateo Txistu da ehiza zakurrek erotu zuten gizona, Arrasateko Udala auzoko apaiza. Gaur egun galdetuz gero mitologikoago zaigu Holmes, eta hori, dudarik gabe, literaturaren garaipen handia da.

Zaldien bazka

-n -kargitaratuta
Erantzun

McCoy. Depresio handia. Gordina.

Espektakuluaren gizartea deritzogun hori guk uste baino zaharragoa da. Pobreziatik irteteko ezintasuna aberatsen denborapasa izatea ere ez da berria. Eta, Garbitasunaren aldeko Elkarteek arrazoia izan dezakete hipokrita izanda ere.

Patuak elkartu ditu Robert Syvert eta Gloria Beatty. Zinemaren munduan egin nahi dute lan, batek zuzendari eta besteak aktore, eta ez dute arrakastarik. Gloriak, sos batzuk irabazteko aukera proposatzen dio Roberti, dantza maratoi batean bikote gisa izena ematea.

Miseriaren pornografia da maratoia. Haurdun dauden emakumeak, mediku tokia duten albaitariak, jate hutsagatik beraien gorputza eta gogoa mugaraino eroateko prest dauden lehiakideak. Horren atzetik enpresagizon bi, kezkatuak hasieran ia inor ez doalako espektakulua ikustera, baina ezkontza martingala eta hiltzaile alprojei esker animatzen doana. Partaideek babesletza lortu beharra dute urratu zaizkien jantzi eta zapatak berrizteko. Aktore eta zinema munduko jende ezaguna doa ikuskizunera. Robert eta Gloriak Layden andre zahar aberatsaren mira dute, haiek dira honen faboritoak. Bera da ikuskizunak duen ikusle fidelenetakoa.

Nobela gordina da Horace MacCoy idazlearen Zaldiak akabatzen ditugu ba… (Igela, 1989, Xabier Olarrak itzulia) liburua. Bertan, epaitua izaten ari den Robertek kontatuko digu nola iritsi den dagoen tokira. 1935 urtea da, Depresio Handian bete-betean sartua da Amerikako Estatu Batuak herrialdea eta txiroak hara eta hona dabiltza biziraun nahian. Zorte ona eta txarra eduki du Robertek elkartu delako Gloriarekin, honen ezkortasun eta patuarekiko gordintasunak bere xalotasuna zaurituko duelako. Liburu bukaeran onartzen baitu Robertek, akaso guztiz esnatu gabea den gaztearen xalotasunez, Gloria ezagutu arte ez zuela ezta planteatu ere egin zineman arrakastarik ez edukitzea. Peter Collinsek, liburuko hitzaurrean, honela laburbiltzen du nobela:

“Zaldiak akatzen ditugu ba…” ez da nobela luzea, baina bai bortitza. Garai bateko beste maisu amerikar bat dakarkigu gogora: Ernest Hemingway. Eta hau esatea ez da burugabekeria hutsa. Frantziako idazle existentzialisteak Horace McCoy, Hemingway eta Faulknerrekin batera, garai hartako idazle amerika onenetarikotzat zuten: Camus, Sartre, de Beauvoir eta Malraux idazle handiek McCoy-ren lehen nobela hau Ameriketako lehen nobela existentzialista bezala zeukaten. Izan ere, nobelan agertzen den Gloria pertsonaiaren nihilismoa ez da ahuntzaren gauerdiko eztula.

Pelikula ezaguna egin zuen Sidney Pollackek 1969an liburu honetan oinarrituta (Espainian Danzad, malditos, danzad izenez ezagutua) eta hau ikustea bezain gomendagarria da liburua irakurtzea, planteamendu ausarta baitu, egitura interesgarria eta indar handia.

Deepfake

-n -kargitaratuta
Erantzun

Black. Marlowe. Chandler.

Lola Floresen iragarkiak jarri du hizpidea. Zilegi da hil diren pertsonen irudia, ahotsa eta presentzia baliatzea publizitatean? The Simpsons telesail genialak landu zuen gaia aspaldi, zuriz jantzitako Johne Wayne hori nola ahaztu, eta bukaeran zeruko famatuek mendekua hartzen dute euren kontura aberasten direnen aurka. Ez dakit hemen noizbait Lazkao Txiki Euskal Sagardoa saltzen jartzeko gai izango den inor, baina hala egiten badu ni aurka nengoke. Ez zait zilegi iruditzen moralki, nahiz eta defuntuaren oinordekoekin tratua egin, hildakoa esangabeak esaten jartzea. Deitu tabu, deitu zuhurtzia. Egun famatu izan nahi duen aski jende bada, literatur kritikariak aurrena, hilobiak astintzeko.

Bestalde deritzot sormenean hori egiteari. Omenalditik gehiago ikusten diot honi probetxutik baino, naiz eta probetxua egon badagoen, Cruzcamporen kasuan ez bezala. Azkenaldian adibide ugari dago eremu honetan, Jean-Yves Ferry eta Didier Conraden Asterix eta Obelixen abenturetatik hasi eta irakurri berri dudan Benjamin Blacken La rubia de ojos negros (Debolsillo Penguin Random House, 2016, itzultzailea Nuria Barrios) nobela. Hemen, Raymond Chandlerren detektibe ezaguna, Philip Marlowe berpizten du 50eko hamarkadan abentura berri bat edukitzeko. Marlowen ilunabarra marrazten du John Banville idazle irlandarraren noir alter-egoak, lanik apenas baituen, dekadentzia betean den eta bere lan nahiz bizitza filosofia zuzenari jarraiki aberasteko aukerei muzin egin dien. Bere zauriak miazkatzen ari dela agertu zaio Clare Cavendish lurrinen industriako oinordeko aberatsa bulegoan eta, edertasunak eta misterioak harrapatuta, beste behin polizia zakar, aberats zikin eta hiri ustelaren erraiak arakatuko ditu detektibeak.

Orrialde batzuetan asko gozatu dut Benjamin Blacken lanarekin, Marlowen abenturak beste behin bizi ahal izatearen poza handia da eta gustatu zaizkit bere irlandar jatorriko erreferentziei eginiko tokia edo hiriko egurats jasanezinaren deskribapena. Beste kontu batzuk ez dizkidate horrenbeste grazia egin, esate baterako poliziekin onberegi iruditu zait, zinema platora eginiko bisitarekin bakarrik uste dut lortzen duela aberatsekiko Chandlerren kritika berezko hori sinesgarri izatea eta aurreko nobela batzuetako pertsonaien presentzia gehiegizkoa iruditu zait.

La temporada estaba siendo muy floja. Había trabajado una semana como guardaespaldas de un tipo que acudió desde Nueva York volando en un clipper. Tenía la mandíbula azulada, un reloj de oro en la muñeca y un anillo en el dedo meñique con un rubí tan grande como un garbanzo. Se presentó como hombre de negocios y yo decidí creerle.

Baina, ikusita ze abiadatan irakurri dudan eta nola egon naizen oheratzeko esperoan liburua berriz irakurtzeko, guztiz gomendagarria da.

Zaldun zurbila

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hammett. Eastwood. Uzta.

Loturak zer diren. Uzta gorria liburua, Dashiell Hammettek idatzia 1929an eta Igelak argitaratua 2018an, Xabier Olarraren itzulpenaz, irakurri ahala Eastwooden Pale Rider (Zaldun zurbila nire itzulpenean) pelikulaz oroitu naiz. Antzekotasunak? Legerik gabeko bi leku, bi protagonista izengabe, sarraskia garbiketarako tresna eta handikien zurikeria. Diferentzietan aldiz Eastwooden pelikulak badituela meatzari on eta zaindu beharrekoak, Hammetten nobela, berriz, zeharka aipatzen da gizarajoen sufrimendua. Egileen filiazio politikoa izan liteke beste ezberdintasun bat, kontserbadorea zinegilea eta komunista idazlea, baina akaso harira ez datorrena.

Liburuaren kontrazalean Peter Collinsen aipua dator eta bertan dio nobela beltzaren aitzindari den lana dela, egilearen onena bere iritzian eta generoak eman ei duen onenetarikoa. Azpimarratzen ditu ere elkarrizketen perfekzioa, erritmo bizia ematen dio horrek, eta baita garai hartako nobela beltzen (lehen belaunaldikoak) ezaugarrietako batzuk: poliziaren ustela, detektibearen bakardadea (kasu honetan paradoxikoa dena, Continental detektibe konpainiakoa baita izatez eta horrela ditu bi laguntzaile, akaso egilea Pinkerton etxe famatuko langile zeneko garaiari keinua), femme fatalaren ezaugarri batzuk dituen emakumea etab.

Gozatu dut irakurketa nahiz eta batzuetan galdu izen artean. Izan ere, Poisonvilleko miseriak erakusten dizkigu egileak goiko agintarietatik hasita alkohol kontrabandoan aritzen direnetaraino, eta nola detektibe honek, enkargatu dioten lana hasi bezain pronto amaituta, justizia senez bide odoltsu bati ekingo dion bidean nor erortzen den axola gabe. Hiria garbitzea nahi du, ustelkeria ezabatu eta ordena ezarri, eta horretarako eskuan duen guztia egingo du gerra lehertuko duen txinparta pizteko. Erritmoa bizia da oso, odoltsua, eta oso ondo lortzen du idazleak irakurlea lehertuko dela jakitun den ekaitzak berez dakarren itolarri sentsazioa sortzea.

Akzioa, tiroak, botilatik zuzenean edandago whiskia, elkarrizketa biziak eta hiri ustelak lehertaraztea gogoko baduzu zure liburua da. Gainera, nola utzi irakurtzeari honela hasten den liburu bat?

Butte hiriko Big Shipen aditu nuen lehenbizikoz Personvilleri Poisonville deitzen, Hickey Dewey zeritzon ilegorri baten ahotik zehazki. Gizagaixo hark “r”ak diptongo bihurtzeko ohitura zuen. Beraz, niri bost axola nola deitzen zion hiriari. Gerora, “r”ak ondo ahoskatzen bazekitenei ere aditu nien hiriari horrela deitzen. Horra jendailak hitz-joko merkeetarako duen zaletasunaren beste erakusgarri bat. Handik urte batzuetara, Personvillera joan nintzenean, ulertu nuen hitzaren esanahi zehatza.

United colors of Black

-n -kargitaratuta
Erantzun

Alonso. Nobel beltza. Saiakera.

Batzuetan liburu egokia iristen zaizu une aproposean. Orduan, mendeak eta segundua gurutzatzen diren unean, dena borobiltzen da. Zure susmo batzuk betetzen dira, oker batzuk agerian geratu eta mundua ikus dezakezu betaurreko aproposekin. Halako zerbait pasatu zait niri Jon Alonsoren Beltzaren koloreak (Susa, 2016) liburuarekin.

Zergatik ez dudan lehenago bere berri izan? Batek daki, itsasoa goldatzen arituko nintzen akaso. Kontua da irakurri dudala eta benetan gozatu dut bertan esaten direnekin. Izan ere, modu sinple baina eraginkorrean, gaiaz irakurri eta pentsatu duenaren autoritatez baina akademizismotan erori gabe, nobela beltzaren disertazio bikaina egiten du Alonsok. Hasiera batean 2015eko Hilbeltza ziklorako hitzaldi zena ondoren osatutakoa da liburua, egileak berak orriotan aitortzen duenaren arabera. Bertan, generoaren sorreratik abiatuta, Hammett, Chandler, McCoy eta enparauek osatutako lehen belaunalditik, ondorengo Highsmith edo Lew Archerreraino. Lantzen du ere generoak europartzeko izan dituen arazoak eta nola ikusi den literatura genero honetan gizartearen bilakaera poliziarekiko pertzepzioan. Horri esker dakit, besteak beste, Hondar Ahoak sariduna polizia sozialdemokrataren genero beltz aroan kokatzen dela eta deskribatzen du zergatik egiten zaigun zenbaitzuri sinesgaitz Ertzainek gazte eta sindikalistak jipoitzen dituzten egunotan polizia dezente bat dagoena sinestea. Barrenak behar baitira gero horrelako polizia baten parte izanda zuzenbidezko estatuaren alde zaudena esateko. Ojo, eta ez nabil esaten ondo egina ez dagoenik telesaila. Badaezpada ere.

Liburua motza eta irakurtzeko atsegina da, pasarteka antolatua eta zuzeneko zita eta erreferentzia ugareriduna bai nobeletatik bai elkarrizketetatik hartuak. Literaturari buruzko komentario bikainak ere uzten ditu ogi apurren antzera, maitemindu nauen hau modukoak (75 or):

Kritikari batzuek, ordea, sinesgarritasun ezaren zigorra inarrosten dute oraindik, Camilleriren Uraren forma nobelarena bezalako premisetatik urruntzen diren proposamen literarioak epaitu behar dituztenean. Euren eskema ideologikoetan sartzen dena sinesteko gauza ez, eta “sinesteko” gogo gutxi, nonbait. Hau da, konturatuta edo konturatu gabe, kritika ideologikoa egiten ari dira, gehienetan, sinesgarritasunaren mamua paseatzera ateratzen dutenean.

Amen.