Etiketaren artxiboa: Italia

Laranja eta limoiak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Zitrikoak. Italia. Attlee.

Gogoan dut nola haurrak ginela Arrasaten abenduaren 6an, San Nikolas egunez, ohikoa zen etxerik etxe abestu ondorengo bolo-boloan sugus, almendra eta bestelako goxoki artean laranjak ematea. Bistan da 3 edo 4. solairutik jaurtitako fruta piezok ez zutela amaiera onik izaten eta asfaltoaren aurka lehertuta oroitzen ditut, zukua barreiatzen perimetro triste batean zehar. Urteetara entzungo nuen lehen, gerraostean, haur askoren Erregetako opari bakarra zela laranja, fruitu preziatu eta garestia.

Kontatu dudan pasadizoaren garaikide ziren gosarietan ohikoak ziren laranja zukuak. Eta goxoak izan arren ez zuten gutizia kategoria, are gutxiago altxorrarena, eta C bitamina emateagatik erosi ohi ziren batik bat. Sugusa eta laranjaren artean lehena aukeratuko genuke hamarretik bederatzik.

Ordutik ikasi dugu vermouthari on egiten diola laranja azalak eta ginkasari limoiak. Ikusi ditugu nola pasa diren modaz jantoki handidun jatetxe merkeen izozgailu barreneko limoi eta laranja bete izozkiak. Limak, klementinak eta beste hainbat fruitu batu zaizkio familiari. Baina niretzat oraindik ezezaguna da zitrikoen mundua, ziur asko Euskal Herrian ez dugulako halakoak landatzeko tradiziorik. Gure klima edo kulturak ez du bide hori jorratzen lagundu.

Bada ezjakintasun horri tirita txiki bat jartzen dio Helena Attleeren El país donde florece el limonero–La historia de Italia y sus cítricos (Maria Belmontek itzulia, Acantilado, 2017) obrak. Italia ardatz hartuta nahasten ditu bizipen pertsonalak eta testigantzak, sukaldaritza errezetak, historia zertzeladak eta aholku praktikoak. Italiarekiko maitasuna dario alde guztiotatik -askok partekatzen duguna, bide batez- eta entretenigarri egiten du zitrikoen ehizarako proposatzen digun ibilbide geografikoa.

Lehen esan dut ez dugula klimarik zitrikotarako baina gure auzoan, Aretxabaletako Areantzan, bazegoen limoiondo txiki mehar bat hutsik den Txikinekue baserriaren horma kontra. Beroak ito zuen iazko uda lehorrean eta aurtengo neguan faltan eduki ditugu orri berde ilunen arteko urrezko aleak dilindan. Fruitu orori esaten omen zitzaion sagar antzina, hori da Attleeri ikasi diodana, eta fruta arbolarik gabe lorategia ezin liteke izan Hesperideena.

Limoiondo batek ematen duen pozaren bestekoa da liburu honek ematen duen plazera.

Uno dei più grandi

-n -kargitaratuta
Erantzun

Verdi. Opera. Italia

Nabucco, Il trovatore, Macbeth, La traviata, Aida, Otelloo, Falstaff, Rigoletto… Ugari dira Giuseppe Verdi XIX. mendeko operagile italiarraren obra ezagunak. La Roncole herrian 1813an jaiotako musikagilea, familia xume baten semea, aberastu eta desklasatu ostean lurjabe handi bihurtutakoa. Kontraesankorra, antiklerikala eta apur bat katolikoa, diruaren jagole xuhurra eta familia txiroen laguntzailea, nagusi zekena eta bere obren egiletza eskubideak musikari zaharren egoitza finantzatzeko utzi zuena, politikaria eta politikari kasu handirik egiten ez ziona, lotsatia bezain harroa, Italiako nazioari ez ezik estatuaren jaiotzari musika jarri ziona, maisua izanik ere beti ikasteko prest zena, tentea eta aldi berean entzuten zekiena…

Ezaugarri horiek eta gehiago jaso zituen Itziar Gilleneak Verdi (Elkar Biografiak, 2007) lan mardulean. Ez zen erraza izango, maisuaren bizitza pribatuaz askorik ez dakigulako, baina eskertzen diot egile gisa Gilleneari bere iritziak eta hipotesiak plazaratzea.

Gustura irakurri dut eta lagundu dit operari, Verdiri eta hainbeste maite dudan Italiari buruz apur bat gehiago ezagutzen. Gomendagarria.

Mussolini

-n -kargitaratuta
Erantzun

Faxismoa. Italia. Ordena.

Nirekin ikasi, lan, militatu edo bizi izan den edonork badaki ordena ez dela nirea. Paperak, liburuak eta bestelako gauzak han eta hemen, ezin esan pulkroa naizenik kontu horietan. Badakit bertutea dela ordena, bake mentala eta hori guztia, baina etxe batean ezer ez bada gidoitik ateratzen, gaizki itxitako armairu ateren bat edota alfonbra abultatu bat, barruan zerbaitek krak egiten dit.

Beno, orden ezak edota desordenak baditu nire kasuan salbuespenak. Ez dago ordena edo desordena betierekorik. Liburu edo filme segida bat bada aurrenekotik hastea gustatzen zait. Serie luzeetan ez da erraza aurrenekoa topatzea, izan Corto Maltese edo Asterix eta Obelix, baina Eraztunen Jaunaz edota Indiana Jonesi buruz bagabiltza ezin ulertu Gondorreko erregearen historia Moriatik pasa gabe. Hau diot duela aste pare bat Arrasaten egon nintzelako “Ez donk amaitu” erakusketa ikusi asmoz lagun batzuekin batera, azkenean atzo ikusi nuen larunbat goizez itxia dagoelako, eta aholkatuta honako liburu hau hartu nuen bibliotekatik bidaia aprobetxatzeko edo: M. El hombre de la providencia (Alfaguara 2021, Carlos Gumperten itzulpena). Antonio Escurati italiarra da idazlea eta Mussolini eta faxismoari buruzko obra luze baten bigarren liburukia da. Aakaso egileak badaki zenbat liburu idatziko dituen, baina momentuz honetan 1932 urtera iristen da eta denok daki zerbait garrantzitsua falta dela kontatzeko. Obra honetan, nobela terminoa darabilte batzuek eta ziurrenik izan liteke, hibridazio ariketa den arren, baina egia esan berdin dit batek zakurra deitzen badio eta besteak Pitxita. Chirbesek horrenbeste gorroto zuen ariketa egiten du Scuratik: dokumentazio sendo batean oinarritutako fikzioa, pertsonaia historikoen barne pentsamendu, emozio eta gorpuzkerak fikzionatuz. Mussolini da protagonista, izenburuko M handi hori, baina aitzakia besterik ez da. Kontatzen dena da; bai, irakurri egin nuen, behin etxean edukita zer egingo nuen ba, nola herrialde demokratiko batek urte gutxian amildegitik salto egiten duen. Nola herrialde batek autosuntsitu ditzakeen bere erakundeak, nola normalizatu litekeen totalitarismoa, zinismoa, hipokresia, zabarkeria, indarkeria eta inperialismoa. Faxisten erretratu fidela da, haien txikitasuna, matonismoa eta diruzalekeria, kontatzen da baita ze lagun izan zituzten faxistek, izan monarkia izan oligarka industrial, eta nola ezin litekeen argudiatu indarkeria zinikoa erabiltzeko prest den horrekin.

Liburuaren egitura da bereizgarri eta aldi berean zama, kasu honetan bederen. Ikuspuntu motzak tartekatzen ditu, batez ere Benito eta Arnaldo Mussolini anaienak, baina baita Turati, Graziani, Sarfatti, Facchini eta enparauenak. Lasai, amaieran dakar pertsonaien zerrenda osoa. Ikuspuntu amaieran dokumentu errealak tartekatzen dira, Mussoliniri igorritako eskutitzak, liburu pasarteak, poliziak grabatutako deiak edo kopiatutako telegramak. Honek akaso irakurketa erritmoari egiten dio kalte, hortik zamarena, baina irabazten du zorroztasunaren saria. Niri Libiako gerrako pasarteak egin zaizkit gozagarri, baina zer esanik ez, Mussoliniren pertsonaiaren eraikuntza bizi dezakezu.

Hadrianoren oroitzapen izan edota Mren bizitza, bista da ez natorrela oraingoan bat Chirbesek bere egunerokoan zioenarekin.

Pedal kolpeka

-n -kargitaratuta
1

Txirrindularitza. Italia. Izagirre.

Haurtzarotik dago presente txirrindularitza nire bizitzan. Batetik, edukitako bizikleta bakoitza gogoratzen dut, motoreta urdinetik hasita Connor borgoinaraino. Bestetik, nire biografiako alde eguzkitsuaren puntu garrantzitsuak dira patrikan urtutako goxoki batek zapuztu arren Arrasaten lortutako Gianni Bugnoren sinadura, ezkontza batean Reynolds taldeko etorkizun oparodun txirrindulari batekin topo egitea (Miguel Indurain), Leintz-Gatzagako kronoigoera batean Pantani hegan ikusi izana, egun sargorietako telebista eserialdiak tourra ikusten, orga jasotzaile bat kontratatu eta komertzial gisa Julian Gorospe ikustea, Julen Gabiriaren Han goitik itsasoa ikusten da liburu aparta…

Tiffosia izan gabe txirrindularitzaz maitemintzen laguntzen duen liburua da Ander Izagirreren Cómo ganar el giro bebiendo sangre de buey (Libros del KO, 2021). Izagirre kazetari ona izateaz gain idazle aparta da, horren froga dira aurretik irakurria nion Potosí edo prentsarako idazten dituen iritzi artikulu edo erreportajeak. Kasu honetan Giroaren historia idazten du bere begietatik eta eskertzen da hori. Filtro definitua du, Alfonsina Stormiren kapitulua da lekuko, eta horrek mesede egiten dio narrazioari. Bere bihotzetik idazten du, kriterioa erakusten du eta horrek beti du balioa. Horrela hasierako etapen epika komikoak liluratuko gaitu, Bartali-Coppi lehiak harrapatu, Torrianirekiko debozioak harritu, Pantaniren bizitzak hunkitu, dopinak larritu…

Udarako liburu guztiz gomendagarria da. Datutan ito ordez narrazio, anekdota eta pasarteetan harrapatzen zaituena. Eta ez nabil honekin esaten dokumentazio lanez apala denik, justu kontrakoa, idazlearen bertutea da oinarri sendoa edukita irakurtzeko horren ederra izatea. Bukatzeko, Italia zale naizen honentzat bikain jasotzen du herrialde horren izaera. Italia, herrialde gaztea, alkandora beltz, komunista eta apaiz artean lehiatua XX. mendean. Italia, lasterketa ausart, ero, eder eta bolkanikoak planteatzeko gai den herrialdea. Italia, tranpati eta pikaroa. Italia, mendiko bortuetan bultzakada beste zaletu dituena…

Ez galdu aukera, txirrindularitza zale izanik dudarik gabe. Eta zale ez izanda ere nork daki, akaso leihoa irekiko dizu mundu berri batera.

Banderak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Pasolini. Edertasuna. Komunismoa.

Pier Paolo Pasolini ezagutu izan banu zoriontsua nintzateke. Ziur asko, hitz egiten arituko ginateke. Ez ni bereziki interesgarri aurkituko ninduelako, bere eskuzabaltasunak muga gutxi zuelako baizik. Pasolinik Vie nuove aldizkari komunistan saila izan zuen, 1960tik aurrera astero beharginen galderei erantzuteko. Galderak izan zitezkeen Tolstoi edo Dostoievskiren artean idazle hobea nor zenaren eztabaida ebazteko, zentsurari buruz zuen iritzia galdetzeko, D’ Annunziori buruz, erlijio katolikoari buruz (mundiala da seme-alaba bautizatu behar ote dut galderari erantzuna)…

Maitasun osoz erantzuten du eta horrek ez du esan nahi beti goxoa denik. Gogorra ere tarteka, zorrotza, egin dioten galderaren tonuaren arabera. Gazteekin jator, zalantzatiekin ulerkor eta faxismoarekin gupidagabea da.

Ikaragarri disfrutatu dut Las bellas banderas, díalogo con los lectores vol1 obra (Ediciones el salmón, 2019, Salvador Coboren itzulpena). Bertan jasotzen dira 1961 arte emaniko erantzunak, batzuk hau bezain ederrak:

Usted apelando a la censura, lleva a cabo un acto típico: demuestra que, en su perfecta buena fe, en realidad quiere <<reprimir>>, esto es, llevar a cabo un acto moralmente ilícito y clínicamente ineficaz, incluso peligroso. No se reprime; se educa. La censura es un acto monstruoso de deseducación, porque recurre a la fuerza, y no a la persuasión; a la coacción, y no a la colaboración. Usted tiene hijos, así que debería haber comprendido lo estúpido que resulta usar con ellos la fuerza y la coacción en lugar de la persuasión y la colaboración. Es evidente, sin embargo, que los delitos deben ser castigados. Pero para esto existe un código penal. Le daré un ejemplo familiar. Usted a su hijo pequeño debe decirle: <<Mi niño, no robes la mermelada, porque está feo hacerlo, y además puedes hacerte daño, etc>>, dicho lo cual, con el debido amor, usted hará bien en dejar la despensa abierta si quiere que el cariño entre usted y su hijo sea recíproco. Si después, y a pesar da la obra de amorosa convicción, de colaboración, y a pesar de la confianza depositada en él, vuelve a robar algún dulce, entonces se le tendría que castigar, desde luego. Esta es la diferencia entre la censura -que es algo monstruoso- y la justicia, que es algo humano.

Horrelako hamaika adibide dago. Italiak atzean utzi du Bigarren Mundu Gerra, faxismoa eta partisanoak, eta lehenak mutatu diren bitartean bigarrenak mututu dira. Kapitalismoaren fase berriaren eta kontsumismoaren lehen urratsak hasiak dira nabaritzen eta garai oso interesgarria da. Passolinik duen jarrera, nekez errepikatu ahalko litzateke egungo jarrera erkinekin. Galderak eta erantzunak aldatu dira, bainea batez ere hauek planteatzeko modua, postureoa baita nagusi.

Lo non ho paura

-n -kargitaratuta
Erantzun

Haurtzaroa. Pobrezia. Ammaniti.

Ez nuen ezagutzen Niccolò Ammaniti idazlea, nahiz eta artikulu ezberdinetan irakurri ahal izan dudan bera dela italiatik kanpo ezagunenetakoa den idazle garaikidea (1966an jaioa da). Opari batek mundua zabal diezaioke bati, oparitua den hori liburua bada, jakina.

Amannitik sari ugari jaso ditu bere ibilbidean zehar, garrantzitsuenetakoak direlarik Strega eta Viareggio. Azken hau irabazi zuen irakurri berri dudan No tengo miedo (Anagrama, 2011, Juan Manuel Salmerónek itzulia) liburuari esker.

Istorioa miseriaren mapan kokatzen da, Accqua Traverse herrixkan. Bertan iparraldera joaterik izan ez duten familiak geratzen dira, galsoro eta udako sargori artean. Michele Amitrano da protagonista eta narratzailea, bederatzi urteko haurra. Mutiko honek badu arreba txikiagoa, baditu gurasoak. Badu ere lagun taldea, bortitza. Michele sentiberagoa da bere lagunetako asko baino, bereziki Calavera baino. Barbarari larrutik ordainarazten diote gizena izatea eta neska bakarra.

Naturaltzat dute hori, momentuz.

Egun batean Michelek, istripuz, bera baino askoz lazgarriagoa den zerbaitekin egingo du topo. Horri aurre egiteko modu bakarra, beraz, haur fantasiaz baliatzea da. Zoritxarrez, ezta munduko fantasia denarekin ere ezingo ditu estali bere herriko errealitate zikoitza, bere aita zaputza, bere aita gizagaixoa. Soilik bere amaren figura indartsuak mantentzen du bere lekuan mutikoa, esango nuke, ekaitzaren erdian.

Gustatu zait liburua, bereziki tonua. Jolas artean, haur begiradaz, asko esan liteke. Eta Michele moduko haurren tema, ausardi eta eskuzabaltasunari buruz, gehiago.

Iba caminando casi sin respirar y sin dejar de mirar a mis espaldas. Temía que la garra afilada de un monstruo se me clavase en el cuello. Ahora que iba a pie oía un montón de ruidos, susurros, golpes y sonidos extraños. A mi alrededor sólo había una masa negra y compacta que hacía desaperecer el camino. Me mojé los labios resecos; tenía en la boca un sabor raro.