by Iñaki Peña -

Udagoiena eta zinema

Hego haizearekin adiskidetzea ez da lan xamurra, ez gorrotatzea esan nahi dut. Ezagutu genituen urtaroak faltan botatzen ditut, ez natzaio ondo egokitzen ari klima aldaketari. Hala ere, tarteka udazkena azaltzen zaigu, euria egiten du gaur bezala, hegoaldetik baino iparraldetik edo mendebaldetik jotzen du haizeak, errekak errekuperatzen dira, itsasoak indarra erakusten du eta mendi bueltek beste zera bat daukate. Halaber, gelditu eta gure baitara biltzeko aukera izaten dugu.

Urtaro egokia da jaiotzeko. Baita Arantzazun konpainia onean erruki astegoien bat pasatzeko ere, Usurbilen ‘Rupertorioa’ izeneko ekimen ederrean parte hartzeko, Irlandara lagun min batekin bidaian joateko edo Gorka Urbizuren kontzertu batera ondo lagunduta fateko. Eta urteko sasoi dotorea da zineman sartzeko, are gehiago bi pelikulatzar ikus-entzuteko, gaur komentatuko ditugunak. Biak ondo sarituta pasa den Donostiako Zinemaldian. Adibidez, hasiko gara “Los Domingos”-ekin (Alauda Ruiz de Azúa, 2025). Esate baterako, espiritualtasunaren “su-eten” garai honetan hagitz pelikula ausarta iruditu zaidalako. Historiako pendulua beste alderantz joan da azken hamarkada honetan, bereziki gure herrialde txiki honetan, bereziki kristaua eta katolikoa mendeetan eta mendeetan zehar izan den Euskal Herri honetan. Herrikideak ditugu zuzendaria eta aktore nagusi gehienak, eta hain zuzen ere horregatik filma, begian atzamar bat bezala, sartzen zaigu begietan, buruan, bihotzean eta izpirituan.

Erradikaltasuna zer da? Adibidez, gaur egun hemengo neska gazte bat klausurako moja sartzea. Erradikala da errotik gauzak aldatzea edo moztea, beraz bada. Halaber, neska horren izebak erabaki horren aurrean erakusten dituen erreakzioak ere erradikalak dira. Bortitzak ere bai. Maisuki (maistraki) jorratu du gaia egileak, gai konplexu eta poliedrikoari begiratuta epaiketa barik. Horregatik begitantzen zait pelikulatzarra. Musika baldin bada film guztien arima, gainera, hau modu zirraragarrian beteta dator.

Aste honetan Zarautzen beste pelikula bat ikus-entzun dugu, ildo espiritual honetatik, “Hay una puerta ahí” (Facundo Ponce de León eta Juan Ponce de León, 2023) dokumentala, Zarautz Herri Zaintzailea Pia Agirretxe Fundazioarekin batera antolatu dugun proiekzioan. Akonpainamendu espiritual baten testigantza da, Enric Benitok maisuki egindakoa Fernando Suredari, modu birtualean eta oztopo guztiekin, Espainiatik Uruguaira dagoen distantziarekin. Duintasun terapia moduko bat izan zen 9 hilabeteko prozesua.

Bi pelikula komentatu nahi nituen eta hiru izango dira azkenean (udazkenean). “Maspalomas” (Jose Mari Goenaga eta Aitor Arregi, 2025) da bigarrena (hirugarrena), noski. Beste pelikula ausart bat, apurtzailea, muturreko beste egoera bat ekartzen diguna. Erradikala zentzu batean. Homosexualtasuna eta hirugarren adina. Hastapenetako “80 egunean” (Jon Garaño eta JM Goenaga, 2010) eta “Loreak” (J. Garaño eta JM Goenaga, 2014) bi horiek txunditu baninduten, beste hau mailarik gorenean ipiniko nuke. Jose Ramon Soroizek igotako 8.000koa, 74 urterekin. Pelikulak uztartzen ditu zahartzaroa eta sexualtasuna, oso gutxitan plazaratzen dena. Eta filmak Euskarazko Zinema (letra larriz) Himalaiako altueretan kokatzen du, itsas mailan girotutako lana izanda ere, Kanaria Handian eta Gipuzkoan.

Bejondeigula. Jarrai dezala udagoienak, tarteka bada ere. Jarrai dezatela hauek eta bertze batzuk zinema egiten. Eta jarrai dezagun zinema aretoetara joaten. Nik behintzat “Karmele” zain daukat.

by Iñaki Peña -

Batzuetan Jone

Zorte handia dugu herrialde txiki honetan lehen mailako zinemaldia edukita. Aurtengo edizioan bertako ekoizpena bereziki emankorra izaten ari da, Telmo Esnal eta Asier Altunak orain dela 20 urte zabaldutako bideari jarraipen aberatsa ematen.

Sara Fantovak zuzendutako “Jone, batzuetan” Zinemaldiaren harribitxi horietako bat da. Bilbon girotuta, Aste Nagusia hain modu esplizituan eta barrutik islatzen duen pelikularik ez da orain arte egin. Detaile asko bikain jasota daude, hizkuntzena barne: zer den euskalduna izatea gure herrialde txikian, eta zehazki Bizkaiko hiriburuan.

Ikuspegi askotatik begiratu daiteke lan hau, zainketena haietako bat da. Ohikoena da gaixo baten zaintzaile nagusia emakumezkoa izatea, zertxobait aldatu dira gauzak generoari dagokionez azken 20 urteotan, baina nabarmena da egoera. Ez hain ohikoa dena da neska gazte batek rol hori edukitzea, eta hauxe da Jone pertsonaia nabarmena egiten duena. Batera izan zeure adineko pertsona bat, Aste Nagusian gauez atera, abiadura batean bizi, kanpoko mundua deskubritu, barneko munduan zeure aitaren zainketa zeure gainean dagoen bitartean. Aita eta alaba rolak trukatzen joaten diren bitartean: batzuetan alaba, batzuetan ama.

Pelikularen une gakoetako bat da Joneren aitak, Aitorrek, azken edo aurretiazko borondateen auzia plazaratzen duenean. Alabaren lehendabiziko erreakzioa da heriotza ukatzea, “zu aita ez zara hilko!”. Oso “txarto zetorkion” momentu bizkor haietan martxa mantsotzea, baina aitak gaiari ekitea behar zuen, eta azkenik Jone sartzen da hausnarketan. Izan ere, zaintzailearen lanaren puntu nagusietako bat da bizi testamentua deiturikoa.

Bejondeigula eta mila esker Sara eta lantalde guztiari.

PD.- Beste batean sartuko gara desberdintzera ‘zaintza’ eta ‘zaindari’ hitzak ‘zainketa’ eta ‘zaintzaile’-etatik, zaintza barreiatu eta modan jarri den sasoi honetan.

by Iñaki Peña -

Aldameneko logelan

Julianne Moore aktoresa 2014an “Still Alice” pelikularen protagonista izan zen. Alzheimerrari buruzko filma zen, adin ertaineko emakume batek pairatutako prozesua deskribatzen zuena. 10 urte geroago, Pedro Almodóvar-ren “La habitación de al lado” filmean parte hartu du Tilda Swinton eta John Turturro-rekin batera, besteak beste.

Zahartzaroa iritsi baino lehen izandako zaurgarritasuna eta bizitza eta heriotzaren arteko eremua amankomuneko gaiak dira aipatutako bi pelikula horien artean. Bigarrenean, adiskidetasuna ardatz nagusietakoa da, Ingrid (Moore) eta Martharen (Swinton) artekoa. Oso lan sendoa da, zalantzarik gabe, estetikoki ez ezik etikoki ere. Bereziki gustatu zitzaidan gerretan eta ospitaleetan gertatzen denaren arteko konparaketa. Hainbeste gustatu ez zitzaidana izan zen hainbat pertsonak behin eta berriz plazaratzen duten ideia, Almodovarrek ere egiten duena, soilik eutanasiaren bidez heriotza duina lortu daitekeela esaten duena. Ez da bidezkoa zainketa aringarrien bidez hainbat hamarkadatan lortu dena alboratzea. Duintasuna bide bakar batetik errespetatu ahal izango balitz bezala. Bandera hori astintzea oso bitxia egiten zait, eremu honetan lekua denok izango ez bagenu bezala. Eutanasiarena, ibilbide luzeena duten herrialdeetan ere, Belgikan eta Herbehereetan ere, gutxiengo batek aukeratzen duen bidea izango ez balitz bezala. Eskubide guztiak dituen gutxiengo bat, jakina, ongi etorria den estatu mailako lege bati esker. Noski.

Estetikoki, Pedro Almodovarren pelikulak hobetzen ditu “Les invasions barbares” (2003) eta “Stille hjerte” (2014) gogoangarriak, nire ustez. Meritu handia dauka alde horretatik. Amankomuneko muinoa izanda hirurek ere: Aldameneko logelan norbait izatearen garrantzia. Edo ez izatea.

Egun hauetan, “Dando vida a la muerte” jaialdiaren bosgarren edizioa ospatzen ari da estatu mailan. Ekimenen artean, “The last ecstatic days” (2024) dokumentalaren proiekzioa eta solasaldia izan dugu. Ethan Sisser izeneko adin ertaineko gizona da protagonista, besteak beste yoga irakaslea izandakoa, burmuineko minbizia duena. Haren bizitzaren amaieraren lekukoak izateko gonbidapena da lan hau. Heriotzari aurre egiteko modu desberdina aukeratu duen pertsona da Ethan, bi asteko baraualdiaren ostean etorriko den heriotza. Farmakoei uko eginez, neurri handi batean. Modu konszientea eta burujabea aukeratuta. Bide hau izan, eutanasia izan, zainketa aringarriak izan ala dena delakoa, eremu honetan jende guztiak dauka lekua. Aldameneko logelan zu zaintzeko prest dagoen jendea. Adiskidetasunez. Maitasunez. Errukiaz.

Azkenik, aipatutako jaialdiaren barruan, “En tránsito: perdonen las molestias” izenburuko antzezlana ikus-entzungai izateko zortea eduki dugu Zarautzen aste honetan. Zarautz Herri Zaintzaileak antolatutako lehendabiziko antzerki saioa izan da, eta poz-pozik gelditu gara emaitzarekin. Uhartean konpainiak egindako proposamena da, Ramon Albistur-rek zuzenduta eta Esther Carrizo-k eta Araitz Bizkai-k antzeztuta. Espiritualtasun handiko lana da, musikak arima ematen diona. Hiltzear dagoen emakume baten eta haren kontzientziaren arteko elkarrizketa poetikoa da. Xumea bezain sakona. Zinez gomendagarria, egun hauetan Gernikan eta Zarautzen taularatutakoa.

Zorionez, ez dira proposamen artistikoak falta. Osasuna!

by Iñaki Peña -

Distirak

Palais du Film. Liège.

Bizitzaren amaiera Zinemak behin eta berriz erabiltzen duen gai potoloa da, hainbat ikuspuntutatik begiratu daitekeena. Bizitzak azken fase horretan hauskortasuna ekarri ohi du, aldakortasuna, gora-beherak (beherantz gehiago gorantz baino). Eta hor, tartean, distirak.

Horixe da, besteak beste, “Los destellos” filmean islatzen dena. Gizon baten gainbeheran tarteka antzematen diren dirdirak, bristadak, konexioak. Eta nola berreskuratu daitekeen hori, definitzen hain zaila den hori, apurtutako bikote edo familia batean. Deitu gutxienezko errespetua, errukia edo maitasuna. Deitu zaintzearen artea.

Lehengo egunean ikus-entzun genuen Donostian Pilar Palomerok zuzendutako pelikula, Patricia López Arnaiz-ek eta Antonio de la Torre-k protagonizatuta eta Eider Rodriguezen ipuin batek inspiratutakoa. Lanean sarritan topatzen dugun egoera jasotzen du: Banandutako bikote baten kidea larriki gaixotzen denean, normalean gizona, normalean emakumea amaitzen da zainketetan parte hartzen. Gehitu ekuazioan alaba eta txakurra. Zalantzarik ez izan, aukera edukiz gero joan ikustera.

Bestela, emankorra izaten ari da aurtengo Zinemaldia bizitza eta heriotza jorratzen dituzten pelikulekin: Atzo Costa-Gavros greziar-frantziarrak (91 urte bete ditu!) aurkeztu zuen “Le dernier souffle”, azken arnasari buruzko elkarrizketa filosofikoa mediku eta idazle baten artean. Itxura oso ederrekoa.

Eta gaur, azkenik, Pedro Almodóvar espainiarrak “La habitación de al lado” ekarri du Donostiara. Zerrendan apuntatzeko beste harribitxi distiratsu bat. Gero eta luzeagoa den zerrenda hori…

Gora zinema!

by Iñaki Peña -

Estigmak

Diasporan bizi ginenean urtero birritan etortzen ginen Euskal Herrira, uda pasatzeko eta Gabonetan. Lekeition udatiarrak ginen, urte osoan nolabait udaren zain egoten ginelarik. Urte ederrak izan ziren haiek. Orduko udetan, bestela, bageneukan ohitura bat: Hondartzara joateko moduko egunik ateratzen ez zenean, hodeitsua, freskoa edo euritsua, Lesakara joaten ginen, aitaren herrira. Hango izeba batekin egoten ginen, batik bat, eta berarekin batera misterio handi bat sumatzen nuen.

Asuntoa da izebak adineko osaba bat zaintzen zuela, Lesakan hor nonbait zegoen etxe zahar batean bizi zena, ezkutatuta. Ezkutatuta niretzat, noski, baina egia da solas egin gabeko kontuak zeudela hor airean. Dementziaren bat omen zeukan gizon hark, edo osasun mentaleko bertze zerbait. Jakinmin itzela pizten zidan, sekula ez nuen ezagutu senide hura.

Beran, halaber, dementziadun bertze senide bat geneukan, bisitan joaten ginena udako egun euritsu eta hodeitsu haietan. Tia Joxepa. Hain ezkutatuta ez zen bizi, inkluso behin edo behin ikusi ahal izan genuen. Ohean zegoen, eta burua erabat joanda. Txikitan beldurra ematen zidan, nahiz eta guri gailetak emateko arduratzen zen eta guzti. Gure amatxi ere, Pilar Iturria, dementziak jo zuen. Eta orain izeko Pepa, Leioakoa, momentuz nahiko egonkor dagoena.

Hau guztia kontatzen dizuet oso pelikula gomendagarria ikus-entzun genuelako lehengo egunean, “Memory”, Jessica Chastain (Sylvia) eta Peter Sarsgaard (Saul) aktore nagusiak dituena. Saulek dementzia goiztiarra du, eta Sylvia hasiko da berataz arduratzen zaintzaile moduan. Estigma handia dute biek ala biek, emakumea alkoholikoa baita. Gaixotasunen atzean pertsonak daudela ezkutatzen diguten estigma horietakoak.

Hain zuzen ere, maitasuna pizten da bi protagonista nagusien artean, Saulen familia aberatsak onartzen ez duen maitasuna, bateraezina omen Alzheimerrarekin. Ez da ahaztekoa beste film hura, “Still Alice”, Julianne Moore-ek interpretatuta, dementzia goiztiarra ere duen emakumearen rolean. Gai bera plazaratzen dute.

Beste klabe batean, “The Sessions” pelikula gogoangarrian sexua eta desgaitasuna uztartzen dituzte. Protagonistak beste gaixotasun mota bat dauka, baina hemen, fondoan, kontua ez da gaixotasunetan (estigmetan) gelditzea, bata edo bestea izan. Hemen kontua da pertsonak ikusi ahal izatea horien atzean, euren behar, desira, grina eta borondateekin.

Bihar, San Fermin egunean, hondartzara joateko moduko eguna ez da aterako, diotenez. Lesakara joanen gara beraz, aitaren herrira. Gezurra badirudi ere, zubigaineko dantza ospetsua ez dut sekula ikusi, eta bada garaia. Hango hilerrian, amatxi Pilar, abuelo Salva, aita eta ama lurperatuta daude.

Bakoitza gaixotasun batek eraman zuen bestaldera, guraso biak tumore gaizto mota banak. Egia da aurrera egiten ari garela eta minbiziak jada ez daukala lehen zeukan estigma hura, dementziekin ere hor nonbait. Baina osasun mentalarekin, oro har, gauza handirik ez dugu aitzinera egin. Eta bada garaia.

by Iñaki Peña -

Bizitzera arriskatu

Mendi Filmen estreinatu zutenean ez nuen ikusi, eskerrak orain Primeran plataforman ikus-entzungai dagoen. WOP (Walk On Project) egitasmoari buruz ere hainbatetan entzunda neukan, baina familia hau pixka bat hobeto ezagutzeko aukera eman dit dokumental labur honek: Jontxu, Mikel eta Mentxu. Eta gaixotasun neuroendekatzaileen inguruko fundazio oso bat.

Dokumentala garbia da, mezuak ondo josita eta protagonistak elkarrekin lotuta agertzen dira: Juanjo San Sebastián, Alberto Iñurrategi, Juan Vallejo, Mikel Zabalza, Didac Costa, Nives Meroi, Romano Benet eta Reteria Mendieta senitartekoak.

Nahigabeen aurrean amore ez ematea, erresilientzia lantzea, taldean lan egitea, soka-taldean, familian ala bizitzako beste edozein arlotan. Ametsak gauzatzen saiatu. Heriotzaren beldur ez bizitzea, bizitzaren beldur ez egotea. Egiten duzuna maitasunez egitea, adiskidetasunez, txeraz.

Eta borrokatzea… Hemen zalantzak agertzen zaizkit. “Minbiziaren aurkako borroka”, “lehenengo lerroan” jardutea. Pandemian hainbeste erabiltzen zen hizkuntza belikoa, soldaduak baino erizainak eta sendagileak izanda. Honi buruz blog honetan behin baino gehiagotan hitz egin dugu. Borrokatu bai, baina perspektiba galdu barik, mugak onartuz, bizitzaren mugak, Medikuntzarenak. Itxaropen faltsurik gabe.

Medikuoi sarritan tokatzen zaigu berri txarrak ematea, “gaiztoaren papera” egitea, “festa zapuztailea” izatea. Eta sarritan okertzen gara, hala da. “Medikuek hiru hilabete biziko zela esan ziguten eta 17 urte igaro dira”. Horiek ere gertatzen dira. Baita pentsatutakoa baino lehen gaixotasunak okertzea ere. Gaixo bati zenbat denbora gelditzen zaion galdetuta, ohikoa da erantzun argirik ez ematea honengatik.

Esperientziarekin, ibilbide profesionala luzatzen den heinean, pazienteak eta pazienteak ikusi ondoren, hala ere, senak gero eta gutxiago huts egiten du. Eskalak erabiltzen ditugu, kasu bakoitzaren faktoreen azterketa egiten dugu, eta kalkuluak egiten ditugu, familiek edo gaixoek eurek eskatuta. Eta jakin behar hori nolabait asetzen saiatzen gara. Norberaren planak egin ahal izateko, prestatzeko, antolatzeko.

Pronostikoak egitera arriskatzen gara. Pazienteak bizitzen arriskatzera animatzen ditugu. Azken bidaia hori egiteko, bazkari hori, topaketa hori. Egiteke gelditu diren kontu horiei aurre egiteko. Azken momentua arte bizitzera arriskatzeko.

by Iñaki Peña -

Oreka

Abestiak dioen moduan, “orekak ez du balio lurrean zaudenean”. Arrastaka zaudenean, alegia. Beste muturrean.

Gustu handiz leitu dut Jasone Osororen liburua (ikus azala argazkian), oso gustura. Gorka Urbizu, Joxemari Agirretxe “Porrotx”, Eneko Atxa, Izaro Andres, Harkaitz Cano, Eva Domingo, Maider Egues, Jon Garaño, Aizpea Goenaga, Markel Irizar eta Itziar Ituño elkarrizketatu zituen, eta atalka aztertu ditu erantzunak, gaika, bere bizipenekin osatuta (Jasonerenak) eta beste pertsona batzuek esandakoekin. Liburutegian eskatu, ez baduzu irakurri, edo liburudendan erosi. Zalantzarik ez izan.

Arrakasta. Ondo kudeatu beharrekoa, porrota bezala. Euskeraz, lekuz bi letra aldatzea besterik ez da behar batetik bestera pasatzeko. Arrakasta, arrastaka. Eta bizitzan horrela da, une batean goian zaude, eta bestean behean. Gurutzetako ospitalean izan nuen lankide batek sekula ahaztuko ez dudan gauza bat esan zidan: “Sarritan, domina ipini dizun pertsona berak, aurrerago, kenduko dizu”. Horrela da.

Gogora etorri zait dokumental zoragarri bat, pelikula bera eta “makingof”-a dira liluragarriak. Eta ikaragarria zuzendari eta gidoigilearekin gertatu zena: Malik Bendjelloul-ek berreskuratu zuen ahanzturatik Sixto Rodríguez musikariaren istorio harrigarria. Lehenik eta behin musikaria bera topatu AEBetan, hilda ez zegoela jakin ondoren. Topaketa grabatu, berarekin Hegoafrikara bidaiatu, herrialde hartan zein nolako arrakasta izan zuen deskubritzea, kontzertu bat ematea. AEBetan oihartzun txikia izan zuen musikaria bera Hegoafrikan oso mirestua izan zen, Rodriguezek berak jakin barik. Haren herrialdean “loser” bat, Hegoafrikan Jainkoaren pare.

Baina Bendjelloul-en istorioa ere ezagutzeko modukoa da: Suedian jaioa, aita aljeriarrarekin. Ikus-entzunezkoak ikasi eta telebistan hasi zen lanean. “Searching for…” izan zen bere lehenengo pelikula, zuzendari moduan. 2012an estreinatu eta 2013an Oscar Saria irabazi, baita arrakasta ekonomikoa lortu ere. Sputnik-en moduan goi-goian unibertsoan. 2014an, hala ere, bere buruaz beste egin zuen, depresioak jota. 36 urte zituen.

Oso kasu dramatikoa da, musika eta zinemaren munduan askotan errepikatu dena. Hor ditugu 27koen klubarenak.

Orekak salbatzen gaitu azkenean, Gorka Urbizu bat, Itziar Ituño, Izaro, Porrotx… Orekak balio baitu hala lurrean nola zeruan zaudenean.

by Iñaki Peña -

Coses a fer abans

Egiteke dauden gauzek garrantzia daukate, hala ere, aurreko testuaren gaiarekin jarraituz. Bereziki bizitza amaitzen ari denean. Gazteleraz “asuntos pendientes” esaten duguna, edo “the bucket list” ingelesez. Gogoratuko zarete ba Jack Nicholson eta Morgan Freemanen pelikulaz?

Ba valentzieraz eginda dago beste pelikula atsegin hau, Cristina Fernández Pinto eta Miguel Llorensena. Lehengo egunean Maite Urzainek gomendatu zigun Facebooken, ordurako ikus-entzunda neukan egia esan, eta nik ere gomendioa luzatzen dizuet.

Ariketa interesgarria eta planteatu beharrekoa da, azaroaren hasieran Orion urtero egiten duguna, Amaia Gozategiren eskutik: “Hil baino lehen nahi dut…”. Azpiko linkean, klikatzen baduzue entzungo dituzue hainbat gazteren erantzunak, Bartzelonan egindako inkesta informal batean: Bidaiatzea leku zehatz batzuetara, paraxutean botatzea (hau behin eta berriz errepikatzen da), zoriona topatzea…

Valentziako filmean lagun-talde bat biltzen da, haietako bat hil eta geroko egunetan. Ordurarte eginda ez zituzten gauzei ekingo diete. Inoiz pentsatutakoak baina egitera ausartu ez zirenak, horrelako gertakari mingarria etorri arte katarsia ahalbidetu ez zutelarik.

Konbentzioek, lotsak, beldurrak, erosotasunak eta prokastinazioak galgatzen gaituzte hainbat kontu egiteko, adinak aurrera egin ahala horrekin apurtzen laguntzen digun arren. Tik-tak etengabea oso mesedegarria da zentzu honetan. Denbora agortzen dela sentitzea eta aukerak ez direla amaigabeak konturatzea bultzatzaile handiak dira.

Esan gabekoak, sentitu gabekoak, entzun gabekoak eta ikasi gabekoak desestali. “Egongo gara” haiek gauzatu. Sarritan nagi kontuak dira, gordina da hau idaztea baina egia samar da. Inertziak eta errutinak irensten gaituzte eguneroko zurrunbiloan, eta behar dugu ohiz kanpoko zerbait esnatzeko.

Beste muturrean jaustea, eta gauzak egin, egin eta egiteko kiribilean sartzea ez da biderik onena ere. Antsietateaz bizitzea, angustiaz, mokaduak dastatu barik irentsi, eta hurrengoaren zain gelditu, behin eta berriz. Jakin gabe hurrengorik egongo den. Hainbatetan ez da hurrengorik egongo, agian atzo egindako hura azken aldiz egin duzu, eta bertigoa ematen digu pentsatze hutsak. Atzo agurtutako pertsona hori agian azken aldiz agurtu duzu.

Baina zinez, ez da ezer gertatzen. Onarpena hitz gakoa izan daiteke. Zorion hura sentitzeko giltza ‘onartu’ aditzak eman diezaguke. Zerrendako ale batzuk ez ditugula kenduko onartzea, baita han agertzen ez diren batzuk etor daitezkeela ere. Gure esku daudelako kontu batzuk, baina ez beste batzuk.

Bonus track: Què vols fer abans de morir?

by Iñaki Peña -

Samsara

Sanskritozko hitz honek bizitza eta heriotzaren arteko zikloa izendatzen du, birjaiotze budista nolabait. Halaber, zineman erabili izan da izenburu gisa hainbat pelikulatan, baita musikan ere. Artikulu honetan, Lois Patiño galiziarrak egindako harribitxia komentatu nahi dizuet, Xabier Erkizia lesakarrak edertutako gutizia.

Gutxitan gertatzen da dokumental honek publikoarekin proposatzen duen interakzioa: Bi zatitan argi banatutako dago, Asiako hego-ekialdean kokatuta lehenbizikoa (Laos) eta Afrikako sortaldean bigarrena (Zanzibar). Euren bien artean, 15 minutuko tartean begiak ixtera gonbidatzen dute egileek. Isiltasun modukoa esperimentatzen duzu, meditazio batean bezala, soinuek eta argiek lagunduta beti ere. Bizipen guztiz gomendagarria, goitik behera. Izan ere, hainbeste aukera ez dugu, erotutako mundu honetan, pausatzeko eta ikusmenetik askatzeko, entzumenean fokuratzeko.

Bestela, ikusmen aldetik, unerik gorena da Laosko monje taldea Kuang Si ur-jauzi ikusgarrietara iristen direnean (goiko argazkian). Pelikularen lehenengo zati horretan, hiltzear dagoen emakume baten iragaitza edo trantsitua jasotzen dute, monje batek lagunduta. Bigarren zatian, Zanzibar uhartean arrantzaren inguruan bizi diren komunitateak agertzen dira.

Entzumen aldetik, ederra da hizkuntzen dantzaldiagatik, laosera, swahili eta arabieraren artean. Bestela, Erkiziak hain ongi menperatzen dituen soinu paisaiak presente daude pelikula osoan zehar. Beraz, 2023 honetan Zinemaldian aurkeztutako eta Berlinalen saritutako film hau ikus-entzuteko abagunea suertatzen baldin bazaizu, ez galdu. 2024 osoa duzu aurrean horretarako.

Osasuna!

by Iñaki Peña -

Arantzazu

Arantzazun sartzea bizipen paregabea da, santutegiaren barrunbeetan esan nahi dut. Eliza bera ere bisitatzea gomendagarria da, inoiz ez bazara egon, baina muinean egotea beste koxka bat da. Neuk zorte hori izan dut birritan: Lehenengoa, 2008an, Maiderren amona Isabel Elizegi hil zenean. Izan ere, neba bat fraide izan zuen bertan urteetan, Frai Juan Elizegi. Ixabelen errautsak tenpluaren atzealdean barreiatu zituen familiak, emakume dotorea benetan.

Bigarrena, 2013an izan zen, “Aulki Hutsak” grabatu genuenean. Orain 10 urte betetzen ari dira estreinatu genuenetik. Arantzazu Ibarrondori egindako elkarrizketa atzealde horretan izan zen, amildegiei begira, pribilegio hutsa.

Arantzazu basilika da, baina baita Zelai Zabal, Goiko Benta eta Sindika ere. Gomiztegiko gaztak. Duru aldeko txabolak, Eskista eta Urbixa, jakina. Arrola, Kortakogain, Bellotza, Elgea eta Urkillako gainak, Aloña eta Aizkorrikoak eta bidegurutze guztiak. Baina niretzat Arantzazu (Peña) nire arreba da. Baita Izaskun Andonegi eta Marije Goikoetxea ere, haietaz sarritan gogoratzen naiz han goian nagoenean.

Zorteduna izan naiz, halaber, OEEko jardunaldiak 2010 eta 2018an bertan Gandiaga zentroan antolatze lanetan ibili izanagatik. Osasungoa Euskalduntzeko Erakundean. Horiek oroitzapen ederrak ordukoak!

Aurten, Durangoko Azokan egun bakar batean egon ahal naiz. Eta “Arantzazu. 36 zm, 5 mende, herri 1” dokumental bikaina ikus-entzuteko izan zen. Ez galdu aukera zuen herrian edo inguruetan ematen baldin badute. Pello Sarasuak zuzendu eta Arteman-ek ekoitzitako lana da, Mikel Serratoren eskutik. Josu Txintxurreta eta Eider Ballina, halaber, honen atzean daude, eta harrotasun puntua sentitze dut nik ere eurekin lan egiteko zortea izan dudalako. Baita Izaskun eta Marijerekin ere, goian aipatutakoak eta lan honetako protagonistak ere badirenak.

Harribitxia da dokumentala. Jon Sarasua-k pare bat metafora oparitzen digu bertan. Espiritualtasuna definitzeko, munduan leku guztietan dagoen ura dela, gu ere ura garela, eta erlijioak mendeetan zehar ibaiak izan direla, norabide eta ibilbide jakin batean, azken hamarkadetan lehortzen ari diren ibaiak, bestalde. Beste metafora bat, kristautasunari lotuta, erditze batekin konparatuz: Ez dezagun ur zikinekin batera umea bera ere errekara bota. Gainbehera horren lekukoak izaten ari gara garai historiko honetan, eta ondo islatuta gelditzen da filmean.

Eta etorkizunean zer izango da Arantzazu? Zabalik dago erantzuna. Espiritualtasun epizentro bat izango dela pentsatu nahi dugu batzuk. Kristau ondarrak nolabait gordeko dituen gune ekumenikoa. Espiritualtasun laikoaren hiriburu bat. Gutxi gehiago etortzen zaizkit burura, tamaina honetakoak, Montserrat akaso. Nepal eta Tibet aldeko beste baten bat.

Misterioa.