by Iñaki Peña -

Ez erran deus

Irlandara Miguel lagunarekin berriki egindako bidaia baino lehen, Zarauzko liburutegira joan nintzen zerbait eramateko bilatzen. Liburu hau gomendatu zidaten, Patrick Radden estatubatuarrak idatzitakoa. Egia da eleberria ematen duela, benetako gertaera historikoak kontatzen dituen kazetari baten lana baino. Harrapatzen duen horietakoa.

Ez zen lehenengo aldia Irlandan nengoela, urte hauetan liluratu nauen herrialde horietakoa da, bere euri, laino, gaztelu, itsaso eta ezaugarri zoragarri horiekin guztiekin. Hala ere, orain dela oso gutxi egindako bidaia ezberdina izan da, konpainiagatik, laburra izan delako eta helburu nagusiagatik: uharteko pubik zaharrenak ezagutzea. Gustura ibili gara Belfast, Athlone eta Dublinen, baita beste herri txikiago batzuetan ere (“country road” horietatik, Glencree-rako bidegurutze bat ikusi genuen). Gainera, hasierako planean ez zegoen topaketa atsegin bat izan genuen. Naomi aspaldiko lagunaren ikaskide eta lagun batekin egon ginen Belfasten, Alison-ekin. Pinta batzuk elkarrekin hartzeaz gain, kontu pertsonal erabat interesgarriak partekatu zituen gurekin, The Troubles-en garaikoak. Testigantza bikainak.

Zalantzarik ez dago geurean Ulsterrek daukan erakargarritasuna, apaldu ez dena. Azken urteotan, besteak beste, Kneecap musika taldearen eztandak ederto nahastu ditu bazterrak, hip hop irlanderaz kantatuta. Orain irakurtzen ari naizen liburuak, 2020an argiratutakoa, hainbat kontu berri (niretzat behintzat) ekarri dizkit: Dolours Price, Jean McConville, Brendan Hughes, Gerry Adams eta Martin McGuinness-ekin lotuta ezagutzen ez nituen kontu batzuk, Stephen Rea…

Damua dago liburuan: “Honetarako erailtzen genuen jendea? Honetarako hiltzen ginen? Zertan ari ginen ba?” Dolours Price-ren hitzetan. Baina ez guztiz: “Hala ere, Pricek jarraitzen zuen oso harro haren ibilbide pertsonal eroarekin“. Eta hitz interesgarri hauek: “Munduari jakinarazi nion edozein gizaki normalen gaitasuna mugaraino joateko, fisikoki zein mentalki, sinesmen sakonek mugiarazita (…) Haren semea zapaltzen ari den kotxea jasotzeko gai den emakumea bezala. Inork ez daki noraino irits daitekeen”. Munstrokeriaren (edo heroitasunaren) ertzetan edozein egon daitekeela, alegia, baldintza zehatzak egonez gero.

Bestela, “Erresuma Batuko eta Irlandako gobernuek sortu zuten 1999ko apirilean, bake prozesuaren barruan, bi nazioen arteko erakunde berri bat, Biktimen Hondakinak Kokatzeko Batzorde Independentea”. Desagertutako pertsonei buruz ari da: “Gerra tresna moduan, indarrez egindako desagerpenek daukaten gauzarik krudelena ziur aski da senideei ukatzea hileta erritua, ziurgabetasun linbo batera kondenatzen dituena (…) Ezin da lutoz jantzi hil ez den pertsona batengatik”. Datuak ikaragarriak dira: Pinocheten Txilen 3.000 pertsona baino gehiago “desagertuta” daude, eta Argentinan 30.000 ere badira. Ulsterren, Batzordeak 16 pertsona identifikatu zituen. Besteak beste, Jean McConville: 10 seme-alaba laga zituen, alkohola, kartzela eta sumina kudeatzeko arazoak izan zituztenak, horietako batzuk. “Haietako inork ez zuen benetako laguntza psikologikorik jaso, eta ondorioz samina eta sumina oraindik oso presente zituzten, asimilatu gabe. Amorru berezia sentitzen zuten IRAren kontra, ez bakarrik ama desagerrarazteagatik, baizik eta salataria zela iradokitzearren, are gehiago“. Salataria, kontakatilua, “informer”. “Familia horietako batzuk biltzen ziren terapia zentro misto batean (unionistak eta errepublikarrak), Wave izenekoa. Pertsona batzuk larritasun egoera ikaragarriak bizi zituzten. Kevin McKeeren ama aztoraturik gelditu zen semea galdu ostean. Batzuetan gauez esnatzen zituen umeak, berokia ipini eta hirira joateko esaten zien Kevinen bila joateko. Bizilagunen ateak jotzen zituen garrasika: ‘Zer egin duzue Kevinekin?’. Janaria prestatu eta labean sartzen zuen, Kevinentzat ez hozteko, mutila itzultzear egongo balitz bezala kaletik mandatu bat egin eta gero”.

PD.- Datorren urterako, “S(u/a)minetik bakera”-ren emanaldi bat lotzen hasi gara, Arratia aldean. Joango naiz kontatzen.

by Iñaki Peña -

Etxe hutsetako penintsula

Ubedatik itzuli nintzen iaz irakurtzeko gomendio pare batekin. Antonio Muñoz Molinaren “El jinete polaco” zen bata, eta bestea David Uclés-en “La península de las casas vacías” (ikusi argazkia). Idazle biak Úbedakoak dira, edo Mágina-koak, fikziozko leku horretakoak. Jándula, Macondo eta Obaba bezain fikziozkoak (eta, aldi berean, errealak).

Liburukotea da iruzkinduko dugun hau, ia 700 orrialdetakoa. Horrelako gutxiri ekin diot orain arte, egia esan (bakarrik gogoratzen dut Joan Mari Irigoienen “Lur bat haratago” mardul eta ederra). Penintsularena, liburu bat baino gehiago bakar batean bildutakoa da. Espainiako Gerra Zibila da ardatza, laster 100 urte beteko duen gatazka orbaindu gabea. Bistan da, oraindik bizirik dago gatazka politiko hau, eta liburua horren isla da: ezkertiarrak eta eskuindarrak, progresistak eta kontserbadoreak, erlijioa bai ala ez, Espainia bai ala ez.

  • No me gusta ninguno de los bandos, ni la política ni la guerra.
  • ¿Y a quién le puede gustar la guerra?
  • Ahora mismo a muchos.

Gustatu zait idazleak egin duen ariketa, ‘Iberia’, ‘iberiarrak’ eta ‘iberiera’ erabiltzen ditu hitz tabuak saihesteko. Geu ‘euskaroak’ gara, eta bestela oso kontutan hartzen ditu Galeuscako lurraldeen berezitasunak. Bestela, lan ikaragarri ederra da hileta errituen deskribapenei dagokienez, galdutako usadioak beti ere, Barandiaranek eta Manterolak deskribatutakoak bezala.

Baina gerra, edo gerrak, daude liburuaren azpian, hor kolpatzen:

La guerra borra el folklore de los enterramientos y banaliza gravemente la muerte.

Había en la guerra oficios que nunca habían existido, inventados por la muerte.

Un cristiano no puede rezar por la victoria, solo puede rezar por la paz.

Gerra Zibila ez nuen bizi izan, ezta gerraostea ere, baina bizirik nagoenetik hainbat gatazka bortitz edo guda egon dira, 1971tik. Ez dakit urteren bat egon den ere gerrarik gabe, 53 urte hauetan: Espainiako diktaduraren amaiera, Argentinako diktadura, Txileko diktadura, Falklandetako Gerra, El Salvadorko gerra zibila, Hegoafrikako Apartheida, Euskal Troubles-ak, Jugoslaviako Gerrak, Sudango Bigarren Gerra Zibila, Golkoko Gerra, Ruandako genozidioa, Kongoko Lehen Gerra, Kongoko Bigarren Gerra, Irakeko Gerra, Lehen Txetxeniako Gerra eta Bigarrena, Ukrainako inbasioa.. eta oraingo Gazako genozidioa.

Ikaragarria da (eta zerrendan faltako dira beste batzuk). Golkoko Gerraren garaian, Diasporako urteetan, soldaduzkarako kontzientzia eragozle bilakatu nintzen. Madrilen ikasten ari nintzen Medikuntza, eta sasoi hartan ere interesatu nintzen Euskal Gatazkaren inguruko bake mugimenduekin. ‘Elkarri’ izan zen geure etxean aukeratutako bidea, eta artikulu pilo bat irakurri nituen urte haietan.

Azken hamarkada honetan, badakizuenez, Aitor Monje, Koldo Rodríguez eta Naia Egiluz lagunekin batera, Sandra Carrasco eta Olatz Etxaberengana hurbildu gara. “S(u/a)minetik bakera” sortu genuen, eta bidean Robert Manrique, Rosa Lluch, Maria Jauregi, Jon Maia eta Sara Buesa moduko pertsona interesgarriak ezagutu ditugu. Linkean obra eszeniko osoa ikus-entzun dezakezue.

Geure Obaba honetan gertatutakoak ulertu eta, errukitik, kolpatutakoengana hurbildu gara. Mágina eta Jándula haietan bezala, geure herri hauetan ere badagoelako zer idatzi eta zer kontatu.

by Iñaki Peña -

Batzuetan Jone

Zorte handia dugu herrialde txiki honetan lehen mailako zinemaldia edukita. Aurtengo edizioan bertako ekoizpena bereziki emankorra izaten ari da, Telmo Esnal eta Asier Altunak orain dela 20 urte zabaldutako bideari jarraipen aberatsa ematen.

Sara Fantovak zuzendutako “Jone, batzuetan” Zinemaldiaren harribitxi horietako bat da. Bilbon girotuta, Aste Nagusia hain modu esplizituan eta barrutik islatzen duen pelikularik ez da orain arte egin. Detaile asko bikain jasota daude, hizkuntzena barne: zer den euskalduna izatea gure herrialde txikian, eta zehazki Bizkaiko hiriburuan.

Ikuspegi askotatik begiratu daiteke lan hau, zainketena haietako bat da. Ohikoena da gaixo baten zaintzaile nagusia emakumezkoa izatea, zertxobait aldatu dira gauzak generoari dagokionez azken 20 urteotan, baina nabarmena da egoera. Ez hain ohikoa dena da neska gazte batek rol hori edukitzea, eta hauxe da Jone pertsonaia nabarmena egiten duena. Batera izan zeure adineko pertsona bat, Aste Nagusian gauez atera, abiadura batean bizi, kanpoko mundua deskubritu, barneko munduan zeure aitaren zainketa zeure gainean dagoen bitartean. Aita eta alaba rolak trukatzen joaten diren bitartean: batzuetan alaba, batzuetan ama.

Pelikularen une gakoetako bat da Joneren aitak, Aitorrek, azken edo aurretiazko borondateen auzia plazaratzen duenean. Alabaren lehendabiziko erreakzioa da heriotza ukatzea, “zu aita ez zara hilko!”. Oso “txarto zetorkion” momentu bizkor haietan martxa mantsotzea, baina aitak gaiari ekitea behar zuen, eta azkenik Jone sartzen da hausnarketan. Izan ere, zaintzailearen lanaren puntu nagusietako bat da bizi testamentua deiturikoa.

Bejondeigula eta mila esker Sara eta lantalde guztiari.

PD.- Beste batean sartuko gara desberdintzera ‘zaintza’ eta ‘zaindari’ hitzak ‘zainketa’ eta ‘zaintzaile’-etatik, zaintza barreiatu eta modan jarri den sasoi honetan.

by Iñaki Peña -

Bustitzea

Bittersweet goodbye for Gaza doctor as family leaves enclave | Reuters

“Heriotzak, bere kabuz, bakarrik, inolako kanpoko laguntzarik gabe, beti hil du askoz gutxiago gizakiak baino” (Jose Saramago, “As intermitências da morte”).

NASH (Natural, Accident, Suicide, Homicide) horretatik, Zainketa Aringarrietan N-arekin arduratzen gara, berezko heriotzekin jarduten dugu. Beste aldetik, gizakiak eragindako herioak daude: A, S eta H. Beste hauekin modu askotan jokatu dezakegu, mediku moduan. Beste alde batera begiratu ahal dugu, horiek ez direla gurekin zuzenean zerikusirik daukaten gaiak, ez garela sartu behar arazo sozialetan eta, are gutxiago, politikoetan.

Askotan entzuten diren hitzak dira goikoak, geure gremioan behintzat. Askotan entzuten da isiltasuna gai konplikatuen aurrean. “Ez sartu arazoetan”. Niretzat apur bat berandu da aholku horiekin etortzeko. Adibidez, duela 8 urte “S(u/a)minetik batera” egin genuen, gure herrialde txiki honetan arazo politikoek eragindako heriotza eta doluei buruz, bertako gure Troubles-en inguruan.

Horregatik, pozik irakurri nuen oporretan SECPALek ateratako manifestua Palestinan bizitzen ari direnari buruz. Egokia, zuzena, argia, errukitsua, esplizitua. Elkarteak ordezkatzen nauela sentitzen dut. Hementxe irakurri dezakezue:

Zainketa Aringarrietako Espainiako Elkarteak (SECPAL), pertsonen duintasuna eta oinarrizko eskubideak defendatzeko duen konpromisoari men eginez, ahotsa altxatzen du Gazako biztanleria zibilak bizi duen egoera humanitario larriaren aurrean, batez ere haurrek, gaixoek, adinekoek eta desgaitasunen bat dutenek bizi dutena.

Salatzen dugu:

Gazako Zerrendari 2025eko martxoaren 2tik ezarritako erabateko blokeoak elikagaien, edateko uraren, sendagaien eta erregaiaren sarrera eten du, eta bi milioi pertsona baino gehiago elikagaien segurtasun falta larrira, desnutrizio akutura eta oinarrizko osasun-arretaren faltara kondenatu ditu.

Azpiegitura zibilak eta sanitarioak sistematikoki suntsitzea, ospitaleak eta osasun-zentroak erasotuak eta kolapsatuak izanik, funtsezko zainketak eskuratzea eragotziz eta arreta medikoa profesional eta pazienteentzako amesgaizto bihurtuz.

Haur gazatarren sufrimendua, elikagaiez, urez, babesaz, hezkuntzaz eta segurtasunaz gabetua. Milioi bat haur baino gehiago bizi-laguntzarik gabe daude, desnutrizioaren, gaixotasun saihesgarrien eta trauma konponezinen eraginpean.

Gosea erabiltzea eta oinarrizko baliabideak kentzea gerra-arma gisa, Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioaren eta giza eskubide oinarrizkoenen urraketa nabarmena dena.

GENOZIDIOA, terrorismoaren mezu faltsuarekin, Israelen ekintzen larritasuna sozialki “desenkusatzen” saiatzen ari dena.

Iradokitzen dugu:

Egoera hori betikotzeak, nazioarteko komunitatearen gelditasunak eta isiltasunak babestuta, Gazako herritarrak sufrimendu jasangaitzera kondenatzeaz gain, zigorgabetasun-aurrekari onartezina ezartzen du gizateriaren aurkako krimenen eta bizitzeko eskubidearen, osasunaren eta ahulenen babesaren aurrean.

Osasun-zerbitzuen kolapsoak eta tratamendu mediko egokia jasotzeko ezintasunak areagotu egiten dute saihets daitezkeen arrazoiengatiko heriotza-tasa, eta larritu egiten dute zainketa aringarriak eta erruki-arreta gehien behar dituztenen sufrimendu fisikoa eta emozionala.

Exijitzen dugu:

Ekintza militar oro berehala etetea eta Nazioarteko Zuzenbide Humanitarioa erabat errespetatzea, biztanleria zibilaren babesa bermatuz, batez ere haurrena, gaixoena eta pertsona kalteberena.

Korridore humanitario seguruak berehala eta etengabe irekitzea, elikagaiak, ura, sendagaiak, erregaia eta oinarrizko hornidurak sartzeko eta egoera kritikoan dauden pertsonak ebakuatzeko.

Osasun-zerbitzuak eta zainketa aringarrietako zerbitzuak berrezarri eta babestea, eta inolako bereizkeriarik eta oztoporik gabe mediku-arreta jasotzeko aukera bermatzea.

Nazioarteko gobernuek eta erakundeek erantzukizuna beren gain hartzea eta irmo jokatzea zigorgabetasunari amaiera emateko, egindako krimenak dokumentatzeko eta arduradunei kontuak emateko eskatzeko.

Deialdia:

Gizarte zibilari, osasun-profesionalei eta pertsona guztiei, beste aldera ez begiratzera, ahotsa altxatzera eta beren gobernu eta ordezkariei tragedia humanitario hori iraultzeko jardun dezatela exijitzera, isiltasunak eta axolagabekeriak sufrimendua eta bidegabekeria betikotzen baitituzte.

Osasun-arloko profesional eta zainketa aringarrien defendatzaile garen aldetik, gogorarazten dugu giza duintasunak ez duela mugarik ezagutzen, eta etapa eta egoera guztietan bizitza lagundu, arindu eta babestea dela gure egitekoa. Ezin dugu onartu ahulenen bizitza eta itxaropena sakrifikatzea munduaren pasibotasunaren aurrean.

Gazako duintasunaren eta giza eskubideen alde.
Saihets daitekeen sufrimenduaren amaieragatik.
Presazko ekintzagatik eta justiziagatik.

by Iñaki Peña -

Sutan

Mangum Fire. Arizona (AEB), 2020. Wikipedia.

Aurtengo udari sutan ekin diogu, eta hainbat bizilagun klimaren larritasunaz hamaikagarren aldiz konturatu dira. Urtez urte gertatzen den zeozer da, datorren urtean ere berriro gertatuko da, eta hainbat herrikide larrituko dira, atzera ere ahazteko aurreko urtean eta aurrekoan eta aurrekoan (…) jazotakoaz. Zorionez, su-etenean gaude momentu hauetan.

Sutan ekin zioten urteari 2022an Ukraina aldean, Errusiaren aurkako gerrarekin, gaur arte luzatzen ari dena, Eta sutan amaitu zuten 2023. urtea Palestinan, Hamasek piztutako suari gaur arte Israelek etengabean botatako erregaiarekin, eskala handiko atentatu latzari neurririk gabeko genozidio batekin erantzunda. Zoritxarrez, su-etenik ez daude, ez batean ezta bertzean ere.

Azken asteotan pare bat komiki irakurri ditut (milesker Maddi!) indarkeriari buruzkoak. Jérémie Dres komikigile frantziarraren “Le jour où j’ai rencontré Ben Laden” 2 liburuen gaztelerazko itzulpenak izan dira (“El día que conocí a Bin Laden“). Bertan, Mourad Benchellali eta Nizar Sassi arabiar frantziarren istorioak kontatzen ditu marrazkigileak, erradikaltasun islamista ulertzeko saiakeran.

Anna Teixidor kataluniarra antzeko zerbait saiatu zen egiten “Sense por de morir. Els silencis del 17-A”, Ripolleko arabiar katalan haien bilakaera biolentoak ulertu nahian. Nola pizten da sua gazte batzuengan izugarrikeriak egiteko iritsi ahal izateko? Zeintzuk dira faktoreak?

Une hauetan amaitzen ari naiz “Putain de guerre!” komikiaren gaztelaniazko itzulpena (“¡Puta guerra!”), Jacques Tardi eta Jean-Pierre Verney frantziarrek egindakoa, Lehen Mundu Gerraren izugarrikeriak gordinki plazaratzen dituztenak.

Sute guztien artean, gure Troubles propioak (izan) ditugu, klima aldaketa (larrialdia) bezala ahaztu nahi ditugunak. Atzo, baina, ekimen zoragarria burutu zuen Ibai Uribe gazte euskaldunak: 25 aldiz igo zuen Mandubiko mendatea bizikletaz, haren aitaren omenez. Haren aita, Mikel Uribe, ETAk erail zuen duela 24 urte, eta ahanzturan ez gelditzeko balentria ikaragarria aurrera eraman zuen atzo. “Minak ez du ideologiez ulertzen”, haren hitzetan.

Amen.

by Iñaki Peña -

Isiltasuna apurtzen

Aste honetan Gasteizen egon gara, hirugarren aldiz ibilbide honetan guztian, SB aurkezten. Patxi del Campo ostalari lanetan eta Sara Buesa lagun solasaldian. Koldo Rodriguez eta Naia Egiluz narratzaile lanetan. Musikarekin, zuzenean, Mudoh (argazkian). Indarkeria eta dolua. Beste behin, Olatz Etxabe eta Sandra Carrascoren bizipenak konpartitu ditugu: sumina, bakardadea, tristura, samina, itxaropena.

Eta isiltasuna. Asteazken honetan presentzia guztiz nabarmena izan du Yael Deckelbaum abeslari kanadar juduaren bideoak, “Prayer of the Mothers”-ek. Mudoh-k modu dotorean interpretatzen duen kantuak era berezian jotzen du orain Palestina aldean gertatzen ari den terrorearekin. Eta izuaren aurrean, isiltasun epelak, zalantzatiak, beldurtiak, koldarrak, konplizeak.

Sarak gogorarazi zigun gure herrialde txiki honetan, aurreko hamarkadetan zehar, baina gaur egun oraindik ere, indarkerien biktimek jasandako indiferentzia mingarria, enpatia falta etsigarria, sasi neutraltasun kalkulatua, epela, ikaratia, konplizea. Interpelatzen digun isiltasun ozen hori.

Isiltasunaren soinua betegarria, sendatzailea eta atsegina izan daiteke. Baina hau bestelakoa da, neurri guztiak gainditzen dituen basakeriaren aurrean entzuten den isiltasun orokorra misilek ospitaleak eta anbulantziak jo baino segundo batzuk lehenago entzuten den hura bera da. Oihalezko dendak eta barruan lo egiten ari ziren umeak kiskali baino lehen entzuten den isiltasun sorgorra. Bereziki mingarria den jende onaren isiltasun hura.

Hain zuzen ere, Israelen aspaldian abiatutako mugimendu bakezaleak horrela du izena: Breaking the silence. Merezi du militar israeldar izandakoek kontatutakoa irakurtzea, link horretan murgiltzea. Ariketa ona da isiltasuna apurtzea, aste honetan Patxi, Sara eta bertaratutako publikoarekin Koldok, Naiak, Aitorrek eta laurok egin dugun moduan. Aringarria da.

Irati Goikoetxearen hitzetan: “Hitzak baliorik ez duen munduan bizi gara. Eta zerbait egin beharko genuke. Egiten ari ez garen zerbait” (“Gosea”).

by Iñaki Peña -

Trilogia dokumental bat: SB

Zuhaitz hau Udalatx mendiaren magalean dago, erabat makurtuta haizeengatik, baina zutik. Bi protagonistak irudikatzen ditu, antagonikoak ematen dute, baina zuhaitz bera da errealitatean.

Aurreko dokumentaletik kanpo ez zen gai asko gelditu, baina esparru arantzatsu eta garrantzitsu bat bai, oso lotuta dagoena munduko gure bazter honekin. Beste leku batera begiratu genezakeen azken 4-5 hamarkadotan izandako hainbeste hildako eta zauritu ondoren, baina jatorri politikoko indarkeriek eragindako heriotzei ere heldu nahi nien, eta haiek eragindako doluei. Eta itsaso horretan dzanga egin genuen, edo terrorismoaren putzuan, nahiago baduzu.

Gai delikatu hauei aurre egiteko beldurra gainditzearen ildotik, SB beste urrats sendo bat zen. Bestelako heriotza motei begiratzeko ausardia biltzen baldin badugu, behin baino gehiagotan egiten baldin badugu, enpatia ariketa horiek errepikatzen baldin baditugu doluan daudenekin, emozionalki entrenatuta eta prest egongo gara. Baita biolentziaren ataka latz eta mingotsak pasa dituztenen begietara begiratzeko ere.

Berriro, SB egiteko argitxoa beste krisialdi pertsonal batek piztu zuen. Amaren heriotzak, 2015eko hasieran, lurrikara emozionala eragin zuen seme-alabon artean, hilabete oso zailak izan ziren ondorengo haiek. Lanean topera nenbilen, hain zuzen ere hainbat pazienteren bizitzaren amaieran, eta euren heriotzek senideei ekarritako seismoekin lagundu nahian. Mugan nengoen, norbaitek putz eginez gero lurrera eroriko nintzateke, eta horixe bera gertatu zen. Orain arteko nire garairik ilunena izan zen, zalantza barik.

Zumarragako ospitalean pairatutako gatazka pertsonal batetik gatazka kolektibo erraldoi horretara egin nuen jauzi. Kontatuko genituen bi istorio zehatzak gertuagotik ezagutu ahal izan nituen. Sandra eta Olatz bi protagonistak ondoan nituen, aspalditik lan egiten dudan udalerrian, hortxe. Euren istorioen berri ere nola edo hala baneukan, baina patuak ekarri zidan Arrasateko bi emakume hauek ezagutzeko abagunea. Eta hortik joan ginen SB eraikitzen.

Lehenik eta behin, Aitor lagun musikariarekin harremanetan ipini nintzen, itxura ematen joan ginen, narratzaileak aukeratu genituen eta, formatu desberdin batean, obra eszeniko bat sortu genuen, izen artistikoekin sinatuta, Mudoh eta Patxi Lurra moduan. Izenburuan, sumina eta samina arteko hitz jolasa egin dugu, gaiari errukiaren kontzeptu garaikidetik begiratuta.

Gogora Institutuak diruz lagundu zigun, eta poliki baina konbentzimenduz ibili gara herriz herri aurkezpenak egiten, Baketik elkartearekin hasieran, Bakeolarekin jarraian edo gure kabuz. Esperimentu zoragarria izan da, gure aportazio xumea dolu kolektibo handi hau gainditzen laguntzeko.

by Iñaki Peña -

Liburua

Liburuaren azalean, nola ez, mendi bat. Baina ez edozein, baizik eta hiru tontor dituena, argazkian agertzen dena (ezkerretik eskuinera: Hirumugarrieta, Txurrumurru eta Erroilbide). Aitak erreferentziatzat zeukan mendia. Mugalaria, Gipuzkoa eta Nafarroa artean, eta Lapurditik nahiko hurbil.

Hiru tontorrena, izenburuak aipatzen duen trilogiagatik da. Baita liburua hiru hizkuntzetan idatzita dagoelako ere. Hasteko, eta estreinatzeko, euskaraz, noski. Booktegi plataformaren bidez, eta Aritz Brantoni esker. Hementxe duzue irakurgai: “Heriotzak eta doluak. Trilogia dokumental bat“.

Txikitan izan nahi nuena idazlea zen. Eta une hauetan, amaz eta amonaz gogoratzen naiz bereziki, eurek ederto ezagutzen zutenez idazteko neukan grina. Pozik hartuko zuten pasa den ostegunean argitaratu berri dugun liburuaren albistea.

Bestela, abeslaria abesten duena edo idazlea idazten duena dela esatea orokorregia da. Agian “ondo” gehitu beharko genuke (idazlea ondo idazten duena da). Edozein modutan, idaztearena aspalditik praktikatzen dudan zera bat da, eta blogarena entrenamendurik hoberena izan da, astean behin duela… 20 urte! (mila esker, Igor Leturia). Hasi Goienan, Mahatsorriekin jarraitu (ene! haiek garaiak!) eta bueltan Goienan.

“Zinemagilea” hitzarekin ere antzeko zeozer gertatzen zait, are okerragoa da egia esan. Batzuk animatzen dira horrela deitzen, baina urrutiegi gelditzen zait. Suposatzen dut komikiak literaturarako direnak direla dokumentalak zinemarako. Orduan “dokumentalgilea” horrekin bai, ados. Denok pozik.

Teaser moduan, edo amu moduan, hemen lagatzen dizuet beheko sarrera hau. Eta goiko linkean, liburu osoa, soinu-banda eta guzti.

Letren eta zientzien artean aukeratzeko esaten digute gaztetan. Bideak, hala ere, tarteko lurralde bat badagoela erakusten digu, eta batzuk hortik ibiltzen gara gure profesioetan. Liburu honetan, funtsean, medikuntza narratiboa izeneko hibrido baten emaitza da. Zinemaz, literaturaz eta psikologiaz irakurriko duzu, batik bat. Eta atzean, musika.
 
Bideak, halaber, irakasten digu bizitza hainbat emozio eta bizipenen arteko nahasketa dela: pozak eta tristurak, minak eta osaketak, erorketak eta altxatzeak, haserreak, itxaropenak… Zientziak dena ezin duela azaldu eta konpondu gogorarazten digu liburuak ere. Fantasia eta errealitatea ez nahasteko. Barrukoak partekatzen ikasteko. “Beti beste tontor bat badagoela gure zain”.

by Iñaki Peña -

Erresistentzia

2017ko abenduko estreinaldia. Amaia Antzokia.

2024an “Prayers of the Mothers” (Amen otoitzak) bideoa ikus-entzutea, 2016an Yael Deckelbaum abeslari kanadar/israedarraren kanta batekin egindakoa, ariketa bitxia da. Hamas-ek 2023ko urriaren 7an Israelgo hegoaldean egindako aurrekaririk gabeko sarraskia eta gero. Israelgo Gobernuak ordutik hona Gazan egindako genozidioa eta gero, Zisjordania eta Libanora zabaldutakoa.

Itxaropena sarritan sinesmen eta emozio urrun eta helduezin bihurtzen da, Ekialde Hurbilean ez ezik Penintsula Iberikoan ere. Askoz errazagoa da etsipenean eta urdintasunean erortzea, panorama ikusita. Maitasun keinuetan sinestu nahi, baina gorrotoa besterik ez nabaritu.

Higatutako hitzak denborak are gehiago agortzen ditu, baina egia da denborak sendotu ditzakeela bestelako jarrerak, aldi berean. Bai, badago jendea eusten diona erresistentzia baketsuari. Badaude Brooklyngo judutarrak, kaos honen erdian Israelgo Gobernuari bakea esaten diona. Badaude israeldarrak euren gobernuari stop esaten diotena, euren armadan sartzeari ezetz esaten diotena, jende ausarta benetan.

Gertuago, badaude alabak, hilketaz aitak galdu zituztenak. Mendekua aukeratu ez dutenak, bestelako kontzeptuak erabiltzen dituztenak. Bakea, adibidez, edo maitasuna edo errukia. Amak, alabak. Munstroaren aurrean indarkeria hautatu ez duten emakumeak. Munstrokeriei begira, bestelako bide iraultzaile bat hartu dutenak. Ulertzeko zaila izan daitekeen erresistentziako jarrera.

2017an, goiko argazkian erdi-erdian agertzen diren Olatz eta Sandraren istorioekin eraiki genuen “S(u/a)minetik bakera” obra eszenikoa. Ordutik 22 aldiz aurkeztu dugu publikoki, gehien-gehienetan Gipuzkoan. Behin bakarrik Euskal Herritik kanpo.

7 urte pasa ostean, interesgarria iruditu zaigu Interneten ikus-entzungai egotea, egin duguna orain arte ezagutu ez duenak eskuragarri izateko. Horretarako lehenengo urratsa eman dugu, narratzaileen ahotsak grabatzea, Olatz eta Sandraren ahotsekin batera grabatuta gelditzeko, gure protagonisten irudiekin batera. Laster nonbait eskegita geldituko da, eta jakinaraziko dizuegu non.

Bitartean, oso bitxi bada ere, Penintsulako beste puntatik proposatu digute SB aurkeztea. Non eta Jaenen (Andaluzia). Dirudienez, badago erresistentzian sinesten duen beste norbait ere.

by Iñaki Peña -

Heriotzaren aurka borrokan

Man fighting death

Hilezkortasunaren bila dabil gizakia noiztik, Antzinako Egiptotik , Santimamiñetik? Noiztik haren aurka borrokan? Magiaren bidez, zientziaren bidez. Zahartzearen aurka, Herioaren aurka.

“S(u/a)minetik bakera” obran, indarkeriarekin lotutako heriotzari buruz hausnartu genuen, zehazki. Betiereko desioekin, kontu ilunetatik ikastea, berriro ez gertatzeko. Bakea bortizkeriaren gainetik gailentzea. Heriotzen iturri handi bat ixtea. Hala ere, ematen du indarkeria Santimamiñeko garaietatik datorrela, Antzinako Egiptotik. Kontaezinak dira gudak munduan, mendez mende. Guda zibilak, Karlistaldiak, Munduko Gerra biak. Holokaustoa, Palestina. Itxura guztien arabera ez, ez dugu akatsetatik ikasten. Su bat itzali ostean berriro beste bat pizten da. Txingarrak hor azpian daude, haize egoki batek atzera piztu ditzakeena.

Bakea oso egoera ezegonkorra da. Baita osasuna ere. Ez da erraza gure hauskortasuna onartzea. Daukagun aukera bat da aurreikusitako egoerak edo esperotakoak prebenitzen saiatzea: Gaixotasunak orokorrean, suizidioa bera, istripuak. Edo behin agertuta, sendatzen saiatu, Minbiziaren aurkako borroka adibidez. (Borroka hitza egokia den al ez beste post baterako lagako dugu).

Neuri askotan etortzen zaizkit hondarrezko gazteluak eta hormak, txikitan itsas ertzean egiten ditugunak. Ahalegintzen gara gero eta hondar gehiago eramaten, marea goruntza datorrenean, hormak sendotzeko eta itsasoak haiek ez hondatzeko. Itsasoari irabazteko itxaropenarekin. Bukaeran, ikasten dugu zazpigarren olatuarekin edo hamazazpigarrenean itsasoak beti irabazten duela. Kantaurikoak behintzat.