by Iñaki Peña -

Udan gauden bitartean

Pandemiako lehenengo hilabeteetan, tentsio handipean, hainbat kontu gertatu ziren gure kaleetan. Jendarteko zati bat orduan konturatu zen bizitzaren bi aurpegiez. Alegia, tabernetako jarduera baimendu zutenean, hainbat herritarrek arindua sentitu eta kalera atera zen, terrazak eta tabernak berreskuratuta.

Aldi berean, kontu ilunagoak azaleratu ziren, azken finean gizakiok ditugun bi aurpegiak (edo gehiago) modu gordinean nabarmendu ziren. Epaiketa moralak eraiki genituen tabernetan zeuden bizilagunen inguruan: “Holakorik! Jendea Intentsiboetan hiltzen dagoen bitartean begitu horiek guztiak zurrutean!“. Balkoietako polizien garai tristea izan zen, nolabait norberak ezin zuena egin beste batek egiten ikusiz gero salatzen ibiltzen zirenak.

Hilabete haietan, saiatu nintzen gogorarazten hainbeste asaldatzen ziren horiei bizitzaren gurpila dela, beti martxan egon dena. Pandemia baino lehen ere gertatzen ziren gauzak zirela, modu kolektiboan jabetzen ez ginen arren. Hau da, San Fermin orotan, Aste Nagusi, San Pelaio eta abar guztietan egon direla (eta daude) hiritarrak ondo pasatzen, beste hiritar batzuk ospitaleetan edo etxeetan hiltzen ari ziren bitartean. Eguneroko bizitzan horixe gertatzen dela, geu ohartu ala ez.

Uda urteko sasoi gordina da zentzu hartan. Bizitzaren bi aurpegiak nabarmentzen dira orduan. Oporrak alde batetik, eta bizitzaren gurpil etengabekoa bestetik. Ataka txarretatik igarotzen ari direnentzat, ziur aski, ez ulertuak sentitzeko sasoi latza izan daiteke uda. Gabonak ere badiren moduan.

Oporrak baino lehen eta ondoren, aurten ere bizi-istorio anitzak ezagutu izan ditut. Adibidez, Perutik etorritako gizona, minbiziak jotakoa, etorri bezala haren herrialdera itzuli dena, hango familiarekin haren bizitzaren azkena igaro ahal izateko. Alaba batzuengana etorri zen, eta pentsatu nahi dut kontsultan atakatik sufrimendu gutxiagorekin pasatzeko tresna batzuk jaso zituela.

Esate baterako, minbizia zabalduegia zeukan emakumearen istorioa ere, tratamendu osatzailea hasteko denborarik ez zuena izan. Hala ere onarpena erakutsi zuena, erabateko duintasuna eta esker ona. Bai eta haren semearen istorioa ere, hain modu argian semeak berak kontatu ziguna.

Halaber, baserritar mutilzahar haren kasua, beldurrez zegoena medikuarengana etortzeko, bere gorputzean gauzak asko okertzen ari zirela sentitzen hasi zenean. Hainbeste okertu, non gurean agertu zenerako beranduegi zela. Gogorarazi zidan naturan gertatzen diren gauzetaz: nola artaldetik aldentzen den gaixorik dagoen ardia, zuhaitz baten azpian heriotzaren zain geldirik.

Hil eta biziko istorio hauek eta beste hainbat, udan gauden bitartean jazotzen direnak.

by Iñaki Peña -

Rifeko istorioak (2)

Egunsentia Quemado hondartzan (Al Hoceima).

Egun hauetako bidaia Zaragozan hasi zen, duela 100 urte baino gehiago. Bertan jaio zen abuela Mary (horrela idatzita). Abuelo Mariano iparralderago sortu zan, Bernués izeneko herrian, Jaca ondoan. Bidaiaren beste abiapuntua.

1941eko abuztuaren 25ean hemen jaio zen gure ama, Trinidad Bandrés Vicente, Irune, Amatxi. Aitona Mariano militarra zen, eta Al Hoceimara (Villa Sanjurjo) amona eta bera eraman zituen bizitzak. Hemendik Sahara, Tenerife, Terrassa eta, azkenik, Burgosera. Hor aita ezagutuko zuen amak.

Leku batetik bestera, horrela ibili izan gara Alberto, Arantza eta hirurok ere txikitan eta gaztetan. Baina amaren ibilbidea bereziki exotikoa izan zen. Eta hiru anaia-arrebok Rif aldera bidaiatu gara, Maider, Ilazki, Pello eta Aiorarekin. Ez dakit zehazki zeren bila, baina aztarnak topatu ditugu sakabanatuta: zutik dauden eraikinak, argazki zaharrak, hiriko orduko planoak… Baita kaioak, txakur eta katu deslai ugari, astoak, gameluak eta kameleoi bat ere.

Aragoin hasitako bidaia, Magrebeko kostaldetik eta beste leku batzuetatik igaro zen beraz, eta orain sartzen dira istorio honetan beste hiru pieza: abuelo Salva (Burgos), amatxi Pilar (Lesaka) eta aita, Alberto Peña Iturria, Aitatxi. Diasporan jaio eta bizi izan ginen anaia-arrebok: Burgos, Madril eta Valladoliden. Eta bakoitzak topatu du bere lekua: Albertok (Gasteiz, Bilbo eta Donostia), Arantzak (Lekeitio eta Bilbo) eta nik (Bilbo eta Zarautz). Moroak gara behelaino artean?

Aitona teniente-koronela eta Alberto eta biok, haren bilobak, kontzientzia-eragozleak (Arantzak ez zuen aukeratu behar izan soldaduzka eta ordezko zerbitzu soziala artean). Aitonari eta amonari Espainiako Gerra Zibila bete-betean tokatu zitzaien, eta Bigarren Mundu Gerrak Maroko aldean harrapatu zituen. Golkoko Gerra izan zen, bestela, anaiok objetoreak izateko piztailea. Eta orain geure seme-alabak beste “gerra” baten lekukoak izaten ari dira, Palestinako genozidioarena. Rifeko paisaiak eta hango umeak ikusita, saihestezina izan da horretaz ez gogoratzea.

Mediterraneoan jaio zen orduan gure ama (ikus goiko argazkia), Joan Manuel Serratek kantatzen zuen moduan. Oporrak pasatzeko bazterrak batzuontzat. Bizi ahal izateko gurutzatu beharreko oztopoa beste batzuontzat. Lehen Mundua eta Hirugarrena, gaztetan baikortasunez “garapen bidean dauden herrialdeak” esaten genuena.

Atzo, etxean bueltan, “Faisaien Irla” ikus-entzun genuen Modelo aretoan. Asier Urbietaren pelikula hau bete-betean lotu dezakegu Fermin Muguruzaren “Bidasoa 2018-2023” eta Ander Lipusen “Miñan”-ekin. Zer pentsatu eta zer sentitu ematen duten kultura-ekoizpenak, euskaraz.

Ez dakit mairuak garen lanbrotan, ala ez, baina mundu onirikoan gelditutako asmoa azkenean hortik berreskuratu eta egia bihurtu da. Al-ḥamdu lillāh!

Bidaiaren soinu-banda

by Iñaki Peña -

Trilogia dokumental bat: AH.

Argazkiaren eskuinaldean dagoen egurrezko aulkia Otsagabian egindakoa da. Urkuluko urtegiaren inguruan paratu genuen, atzean Orkatzategi eta lerro bereko mendiak ikusten direlarik. Eguzkia da argazkiko truku bakarra.

Lehenengoa beti da lehenengoa. Ikus-entzunezkoen zure burua mundu honetan estreinatzea, kontu berriak ikastea, estutasunak igarotzea eta, aldi berean, prozesuarekin gozatzea.

Dokumentalaren genesian, sorkuntza prozesuekin sarritan gertatzen den bezala, krisialdi bat egon zen: aitaren heriotzatik 5 urtetara, amari ere beste tumore bat diagnostikatu zioten. Hiru urte lehenago Aiora jaio zen, Bilbon, eta 2012ko amaiera hartan berriro hasten ginen bestelako kontuekin, ostera hastera. Eguberri hartan etorri zitzaidan inspirazioa, deitu ustekabea, nahi duzun moduan. Baina hiru pelikulekin antzeko zerbait gertatu zait.

AH, lehenik eta behin, oroimenaren aldeko aldarria da, alzheimer sozialak eta beldurrek bultzatutako ahanzturaren gainetik. Hala minbiziaz nola biziminez egiten dugu berba. Tabuen artean tabuena den suizidioaz eta baita dolu perinatalaz ere. Testigantza pertsonalak adituen hitzekin tartekatuz, tarteka gutako batzuk osatzaile zaurituak garelarik.

Lehendabiziko dokumental honetan, baita hurrengo bietan ere, mezu nagusietako bat da doluan dagoenari denok lagundu diezaiokegula, osasun profesionala izan barik. Alboan eginda, batik bat entzuten. Denok dugun enpatia gaitasuna lantzeko gonbidapena da. Hanka sartzeko beldurra arintzeko sortu genuen.

Beharbada hiruretatik hauxe da akademikoena, baina beharbada arima ere badaukalako, edo momentu egokian sortu genuelako, ibilbide harrigarriki luzea izan du. Euskal Herrian, eta baita hemendik kanpo ere, aurretik bagenekien gauza bat egiaztatu dugulako: hizkuntzak ez direlako oztopoa nahi ez duenarentzat. Dokumentala ulertzeko nahi duten guztiek arazorik ez dutelako edukiko. Erabakia norberarena dela, azpitituluak irakurtzea lana bakarra dela.

Bestela, arrakasta kudeatzea ere irakaspen handia izan da. Real Sociedaden zaleok ez gaude ohituta erramu koroekin, sariak irabazten dituzten pelikulei ematen dizkietenak. Ederra da telebistan, irratian eta egunkarietan agertzea, zinema aretoak beteta ikustea eta txaloak jasotzea, baina hau guztia jakin behar da bideratzen. Lehenik eta behin gogoratzea dokumental bat pertsona askoren ahalegina dela, protagonistena hasteko eta behin. Umiltasuna ez da galdu behar, Erreala garela oroitzea, ez gehiago, baina ezta gutxiago ere. Jose Migel Barandiaran maisuari behin irakurri nion sagar gehien dituen sagarrondoa apalena dela, fruituen pisuagatik makurtuta dagoelako, bera zegoen bezala. Halaber, bidean ezagutzen ari naiz horrelako “zuhaitzak”, eredu onak direnak.

Izan ere, 2014an bereziki, eta 2015ean ere jo eta ke ibili nintzen leku batetik bestera aurkezpenak egiten. 100 proiekzio publikotik gora egin ditugu 10 urtetik gorako ibilbide honetan. Liburu bat egin zitekeen leku haietan guztietan gertatutako pasadizoekin. Gugan gera bedi, eta bejondeigula.

Trilogia dokumental honi buruzko liburua on-line irakurtzeko: “Heriotzak eta doluak”.

by Iñaki Peña -

Otsaila

Near Biarritz during a winter storm (REUTERS/Regis Duvignau)

Bizitza guztirako markatuta gelditzen zaizkigun hilabeteak daude egutegian. Urtez urte faltan ditugunak gogoratzekoak, bizi garen bitartean. Mariarentzat uztaila dena, Sararentzat otsaila da. Uztailean Juan Mari erail zuten, eta Fernando (eta Jorge) otsailean. Bihotzeko orbainak seinalatutako hilabete horietan ernatzen dira, hor jarraitzen dutela abisatzeko.

Alberto gure aita ere uztailean hil zen, eta ama otsailean. Hilabete honetako lehenengo egunean, duela 10 urte, minbiziak Irune kolpatu zuen azken aldiz. Gaur gogoan hartu dut, “Aulki hutsak” Mendaron proiektatu dugunean. 10 urte zurztasun bitxi hori sentitzen hasi ginenetik, funtsezko bi aulki huts horiek ditugunetik. Bitxia diot, adin batekin gertatu zelako, gu umeak ez ginelarik. Baina goizegi, edozein modutan. 73 urte berak, 43 nik.

Gaur dokumentala hamaikagarren aldiz ikusi dut, gurasoen Donostiako etxearen irudiak ikusi ditut berriro, erabat aldatuta dauden txokoak. Bertan etxe hartan hil zirenetik gauzak dexente aldatu dira. Lesakako kanposantuko hilarrian, adibidez, amaren izena ez zen agertzen orduan aitarenarekin batera (amatxi eta abuelorekin ere batera). 2013a zen pelikula grabatu genuenean, ordurako minbizia martxan zuen amak, ebakuntza eginda, baina gaixotasuna oraindik bizirik. Diagnostikatu ziotenean, 2012ko abenduan, krisialdi hartan AH egiteko zera hori piztu zitzaidan. Aita omendu nahian, eta amaren bizitza ere kolokan.

Otsailean ere hil zen amaren ama, abuela Mari, harekin lotura handia neukalarik. Hutsune handia laga zidan. Kuriosoa da amona hil zen egun berean anaia Albertoren urtebetetzea izatea, otsailaren 16a. Hilabete honetako bi marka horiek batera datoz, heriotzarena eta bizitzarena.

Zezeil honen amaieran, azkenik, aspaldiko amets bat egia bihurtuko zait, honekin guztiarekin loturik. Bihotzeko orbainak goxatzeko.

Besarkada handi bat zeuri, Sara

(baita Mariari ere).

by Iñaki Peña -

Esker ona

Erabat lotuta daude zainketa aringarriak eta esker ona. Hauxe da arrazoi nagusietakoa, gure burua erre barik, aurrera jarraitzeko. Motibazioa mantentzeko, ilusioa, errukia. Jasotzen eta ematen dituzun eskerrak. Kontu zirkularra delako beti, ez norabide bakarrekoan. Julio Gómez handiak esaten duen moduan, gaixoak direlako gure maisu-maistra nagusiak.

Are gehiago, hartu eta eman horiek guztiak izango ez bagenitu, nekez aurreratuko genuke. Buruarekin hainbat gauza ikas ditzakegu, lan intelektual hori egin dezakegu, gaur egun dena (edo ia dena) on-line dago. Sare sozialak ere lagungarriak dira artikuluak irakurtzeko, webinarrak, bideoak, grabatutako hitzaldiak edo jardunaldiak ikus-entzuteko. Hori guztia egin dezakegu, maila teorikoa ondo finkatuta izan eta oinarri sendoa.

Horretarako, jakinmin handia pizten zidan liburu honek (ikusi goiko azala), eta azkenean egin dut egin nezakeen hoberena, herriko liburu-dendan erosi eta irakurtzeari ekin. Maria Arantzamendi eta Mariano Crespo dira argitalpenaren koordinatzaileak, eta izenburuaren azpian dagoen beste izenburu txikiagoa ezin iradokitzaileagoa da: “Klinikoen eta filosofoen arteko elkarrizketa”. Momentu honetan liburuan murgilduta nabil, pasarteak azpimarratzen, gustura. Lan intelektuala egiten.

Eta, bitartean, eguneroko praktikarekin jarraitzen: kasu konplikatuak, komunikazio erronkak, arazo administratiboak, harreman gatazkatsuak, gaizki ulertuak. Eta ezohiko egoerak, azalpenik gabeko gertaerak (espiritualak deitu), ezuste atseginak, konpondutako arazoak, harreman estuak, maitasuna, komunikazio naturala, bihotz beteak…

Urtez urte, paziente baten alargunak berak egindako erroskilak ekartzen dizkit Gabonen atarian, nire amak egiten zituenak gogorarazten dizkidatelako. Ospitalera etortzen da, tarte bat egoten gara kontu kontari. Bera ere, senarraren moduan, minbizi batekin ibili da gaixorik, baina bere kasuan zorionez gaindituta. Aurten, patxaran botila bat ekarri dit, berak egindakoa (!). Itzela da konfiantza hori, niretzat behintzat gure lanean izan dezakegun seinalerik hoberena da. Eskerrik asko, A!

Eta 2024an zehar ezagututako maisu-maistra guztiei ere eskerrak, hemen fisikoki jada ez daudenei. Hau irakurtzean akaso identifikatuko duzu aita, ama, arreba, ahizpa edo bestelako senideren bat, jakin ezazu maisu-maistrak direla guretzat, niretzat.

Edozein modutan, Eguberri on zuoi guztioi!

by Iñaki Peña -

Bizitzaren zuhaitza

Crassula ovata (Wikipedia).

Udazkena sasoi bereziki ederra da Gaztela aldean. Burgosen, Sorian, Palentzian edo Valladoliden, zumar eta makalen hosto horiak, laranjak, gorriak ta marroiak ikuskizun hutsa dira urteko garai honetan. Aurreko astean, bira txikia egin nuen Tierra de Campos aldean MHHH-ekin, azaroaren 14an eta 15ean. Datorren hilabetean 4 urte beteko duen dokumentalarekin.

Palentzian ekin nion txangoari, uste dut orain arte inoiz bisitatu ez dudan hirian. Bertako erdigunean, orain dela gutxi berriztatutako areto dotore batean, proiekzioa egin genuen. Bete-beteta egon zen kulturgunea, eta horretan zerikusi handia izango luke, zalantzarik gabe, Tente Lagunilla alpinista palentziarra solasaldian egoteak, Marta Sánchez erizaina eta antolatzailea, Leandro Maroto medikua (eta laguna) eta hirurokin batera. Palentziako iparraldean dauden Espigüete, Curavacas, Peña Prieta, Pico Murcia eta mendi haiek ondo baino hobeto ezagutzen ditu Tentek, baita Hegoamerikako eta Himalaiako hainbat gailur ere. Bizitza eta heriotzaren arteko marra fin hura ere ondo ezagutzen duen moduan, sorospen lanetan mendian hainbat aldiz egondakoa. Giza instituzio bat, goitik behera, ezagutzea plazerra ematen duena.

Palentziako egonaldia osatzeko, hurrengo egunean ospitale nagusian antolatua zeukaten jardunaldian parte hartu nuen, zainketa aringarrietan dihardugun lanbide desberdinak ordezkatuta zeuden mahai-inguru batean. Ondoren, bildotsa eta lurralde haietako beste plater batzuk zain genituen bazkaltzeko, ondo borobiltzeko.

Palentziatik Valladolidera salto egin nuen. Orain dela urte bat, Salamancatik nentorrenean, kontatu nizuen gertatutako momentutzarra. Bizitzak dituen distira zoragarri horiek. Ba lehengo egunean Laura González Alonso-Lasheras-ekin berriro egon nintzen, egon bakarrik ez eta bere familiarik gertuena ezagutzeko aukera izan nuen: Ahizpa, neba, ama, alabak eta senarra. Eta Miguel (gazte hildako nire ikaskidea eta laguna izandakoa, eta Lauraren neba) oso presente izan genuen. Dokumentala Montañeros Vallisoletanos-en lokalean proiektatu behar genuen eta hori izan zen arrazoia berriro biltzeko. Bezperan Palentzian eta orain dela aste batzuk Andaluzian gertatutakoa berriro errepikatu zen: Aretoa bete egin zen. Toperaino. Nirekin han jesuitekin ikasitako gelakide bat etorri zen, sekulako ilusioa egin zidana, Bilbotik Valladolidera orduan bizitzera joandakoa. Proiekzioa ahalbidetu zuen Roi Arias ere hor egon zen, Granadan jardunaldi bat ezagutu nuena. Gaiarekin interesatuta zegoen onkologo ‘rara avis’ bat ere hurbildu zen. Aurretiazko borondateen dokumentuaren arduraduna Valladoliden. Eta mendizale pilo bat.

Baina benetan kontatzeko modukoa izan zen proiekzioan gertatu zena: Pantaila nahiko baxu zegoen, eta azpitituluak behe-behean. Hainbeste, non ikusle gehien-gehienek ezin izan zituzten ondo irakurri. Eta beraz ezta ulertu ere. Harrigarriena izan zen inor ez zela mugitu, hasieran zurrumurru bat sumatu banuen ere, berehala isiltasuna erabatekoa izan zela. Geroago, gainera, esan zidaten pelikulak transmititu ziela, irudiekin eta musikarekin, hitzekin ulertu ezin izan zutenak. Horrek berresten digu zein garrantzitsuak diren begiak, begirada, jarrera eta, ondorioz, bihotza. Hizkuntza ez da oztopo bat izan behar, ezta aurkako baldintza haietan ere. Chapeau, Valladolideko mendizaleak!

Amaiera dotorea izan zuen topaketak. Laura eta Raulen etxean gelditu nintzen lotan gau hartan. Berandu arte egon ginen kontu-kontari, eta euren lorategitik jade landare bat oparitu zidaten. Bizitzaren zuhaitza deitzen diote. Ez esan, sinbolikoa erabat.

by Iñaki Peña -

Han da Luzia

2005ean Maiderrek eta biok Andaluzian bidaia eder bat egin genuen, ezkondu berritan. Granadan geundela, Pello semea mundura zetorrela jakin genuen, oso modu zinematografikoan jakin ere. Aliatar zinema aretoko komunetan egin zuen haurdunaldi-testa Maiderrek, “Obaba” (Montxo Armendariz, 2005) film estreinatu berria ikus-entzutera sartu baino lehen. Hurrengo egunean, Sierra Nevada aldera abiatu ginen, Poqueira aterpetxean lo egin eta Mulhacén eta Alcazaba gailurretara igo ginen, Pelloren enbrioia gurekin zetorrela.

Pasa den astean Granadara itzuli gara, eta egin genuen lehenengo gauza ia-ia Aliatar zinema zegoen lekura joatea izan zen. Eraikina kanpotik zegoen moduan dago, gutxi gora-behera. Barruan, berriz, perfumeria eta diskoteka bana daude gaur egun.

Pasa den astean, hiru proiekzioko errenkada izan dugu Espainiako hegoaldean, Sevillan, Granadan eta Malagan (ikus argazkia). Ez da lehenengo aldia emanaldi hirukoitza egiten dugula Euskal Herritik kanpo. Galizian bat egin genuen, José Ramón Monterroso aspaldiko lagunaren eskutik, Luz Iglesias eta Ourenseko Mendi Taldekoekin batera. Huescako probintziako iparraldean ere beste bat lortu genuen, Marta Sariñena lagun handiari esker.

María Escudero izan da azken hau aurrera ateratzen lortu duen pertsona, duela bi urte piztu zen ideia itzaltzen laga ez dugularik. Esan bezala, Granadara itzuli gara, 19 urte igaro ostean. Eta oraingo honetan, leku zoragarri batean, pelikula bat aurkezten. Nork esango zidan 2005ean? Nork esango zidan aretoa beteta egongo zela, eta beste proiekzio bat antolatuko zutela kanpoan gelditutako jendearekin? Harrigarria.

Bezperan, Sevillan ekin genion “birari”. Miguel García izan genuen anfitrioi, eta bisita laburra izan zen arren, denbora ondo aprobetxatu genuen. Eguraldia lagun (<25ºC eta euri txikia!), paseo atsegin pare bat egin ahal izan genuen kale labirinto hartan. Dokumentalarekiko erantzuna apalagoa izan zen arren, solasaldi mamitsua sortu zen. Baita ondorengo giroa ere. Oso gustura.

Malaga izan da hirugarrena, eta ustekabea da hoberen definitzen duen hitza. Emanaldi oso jendetsua gehi solasaldi bizia, konbinazio pozgarria. Hiri interesgarria, eguraldi leuna. SECPAL 2024 biltzarra bertan izan zen, pasa den astean, urtean behin leku hauetan ikusten dudan jendea topatu nuen, Masterreko ikaskideak izandako batzuekin halaber. Aurten heriotza aurreratzeko gogoaren inguruan izandako ponentzietan egon naiz bereziki, mugako kasu zail horiek, duintasunarekin bueltaka.

Rafa Gómez izan genuen lagun Cudeca-ko hospicea eta instalazioak bisitatzeko. Aspaldiko partez lekua ezagutu nahi nuen, Malagako kostaldean, eta bidaia honetan aukera izan dut azkenean. Han geundela, itsasoaz bestaldean, Afrikako iparraldeko mendiak ikusten ziren fondoan. Han da Maroko. Amaren jaiolekua, Rif-eko bazterrak. Bizirik zegoela, gogoekin gelditu nintzen berarekin Al Hoceima-ra bidaia bat egiteko. Ez zen posiblea izan, baina datorren urterako saiakera bat egingo dut anaia-arrebekin.

Lortuz gero, ikuspuntuak aldatu dira, Afrikatik Europako hegoaldea ikusi ahal izango genuke. Han da Luzia.

PD.- Han geundela, Kordoban ere MHHH emateko eskatu digute. Jaen-en, MHHH ez ezik, SB ere (hau bai ezustea!). Otsail aldean. Gora Luzia!

PD’.- Pellok egun 18 urte ditu, eta fisioterapia ikasketei ekin die aurreko hilabetean. Aiorak, bestela, 15 urte.

by Iñaki Peña -

Dimas, Benita…

https://www.bergarakoartxiboa.eus/eu

Debagoienean baino bizi naizen eskualdean lan egingo banu, Urola Kostan, edo Lea-Artibain, desagertzen ari den belaunaldi bateko arrantzaleei buruz idatziko nuke. Herenegun irratian adineko arrantzale batzuk elkarrizketatu zituzten, gaur egungo belaunaldiei buruz hizketan, gaztetxoen nekeen gainean zehazki. Elkarrizketatuek gaztetan ez zirela nekatzen esaten zuten, ez behintzat gaur egungo gazte nekatuek esaten duten moduan.

Nekea zer den deskubritzeko denborarik ez zuten izan, ziur aski, belaunaldi bateko gizon eta emakume horiek guztiek. Adibidez, argazkian agertzen den herriko Dimas eta Benita guztiek. Argazkia atera zuten garaiko horiek denek.

Eneko Barberenak idatzitako eta Pettik kantatutako abestia da Azken aetzaren balada. Azken artzaina. Azken almadiazaina. Azken mugalaria. Araozko azken ikazkina, Arantzazuko azken fraidea, Santa Anako azken lekaimea…

Astelehenean eta asteartean Arantzazuko etorkizunari buruzko uda ikastaro interesgarri batera joango naiz. Bidegurutze zoragarri hartan zer egongo da hemendik 15-30 urtetara, 500 urtetik gora duen santutegia hutsik geldituko denean? Erdigune espiritual haren hutsunea nola beteko dugu? Nekez topatuko dugu Penintsulan, edo Europa osoan, horrelako leku gehiagorik. Askoz gehiago, behintzat, nekez.

Arantzazutik oso gertu, Duru aldetik gora, Artzanburu mendia dugu. Benitaren tontor kuttuna ez dakit zein izango zen, baldin bazegoen baten bat. Dimasena bai, Artzanburu bera zen. Gizon dotore hura gogoratzeko gailur dotorea, nekerik gabe ezin dena igo. Baina goitik behera merezi duen nekea. Gugan bego.

by Iñaki Peña -

Estigmak

Diasporan bizi ginenean urtero birritan etortzen ginen Euskal Herrira, uda pasatzeko eta Gabonetan. Lekeition udatiarrak ginen, urte osoan nolabait udaren zain egoten ginelarik. Urte ederrak izan ziren haiek. Orduko udetan, bestela, bageneukan ohitura bat: Hondartzara joateko moduko egunik ateratzen ez zenean, hodeitsua, freskoa edo euritsua, Lesakara joaten ginen, aitaren herrira. Hango izeba batekin egoten ginen, batik bat, eta berarekin batera misterio handi bat sumatzen nuen.

Asuntoa da izebak adineko osaba bat zaintzen zuela, Lesakan hor nonbait zegoen etxe zahar batean bizi zena, ezkutatuta. Ezkutatuta niretzat, noski, baina egia da solas egin gabeko kontuak zeudela hor airean. Dementziaren bat omen zeukan gizon hark, edo osasun mentaleko bertze zerbait. Jakinmin itzela pizten zidan, sekula ez nuen ezagutu senide hura.

Beran, halaber, dementziadun bertze senide bat geneukan, bisitan joaten ginena udako egun euritsu eta hodeitsu haietan. Tia Joxepa. Hain ezkutatuta ez zen bizi, inkluso behin edo behin ikusi ahal izan genuen. Ohean zegoen, eta burua erabat joanda. Txikitan beldurra ematen zidan, nahiz eta guri gailetak emateko arduratzen zen eta guzti. Gure amatxi ere, Pilar Iturria, dementziak jo zuen. Eta orain izeko Pepa, Leioakoa, momentuz nahiko egonkor dagoena.

Hau guztia kontatzen dizuet oso pelikula gomendagarria ikus-entzun genuelako lehengo egunean, “Memory”, Jessica Chastain (Sylvia) eta Peter Sarsgaard (Saul) aktore nagusiak dituena. Saulek dementzia goiztiarra du, eta Sylvia hasiko da berataz arduratzen zaintzaile moduan. Estigma handia dute biek ala biek, emakumea alkoholikoa baita. Gaixotasunen atzean pertsonak daudela ezkutatzen diguten estigma horietakoak.

Hain zuzen ere, maitasuna pizten da bi protagonista nagusien artean, Saulen familia aberatsak onartzen ez duen maitasuna, bateraezina omen Alzheimerrarekin. Ez da ahaztekoa beste film hura, “Still Alice”, Julianne Moore-ek interpretatuta, dementzia goiztiarra ere duen emakumearen rolean. Gai bera plazaratzen dute.

Beste klabe batean, “The Sessions” pelikula gogoangarrian sexua eta desgaitasuna uztartzen dituzte. Protagonistak beste gaixotasun mota bat dauka, baina hemen, fondoan, kontua ez da gaixotasunetan (estigmetan) gelditzea, bata edo bestea izan. Hemen kontua da pertsonak ikusi ahal izatea horien atzean, euren behar, desira, grina eta borondateekin.

Bihar, San Fermin egunean, hondartzara joateko moduko eguna ez da aterako, diotenez. Lesakara joanen gara beraz, aitaren herrira. Gezurra badirudi ere, zubigaineko dantza ospetsua ez dut sekula ikusi, eta bada garaia. Hango hilerrian, amatxi Pilar, abuelo Salva, aita eta ama lurperatuta daude.

Bakoitza gaixotasun batek eraman zuen bestaldera, guraso biak tumore gaizto mota banak. Egia da aurrera egiten ari garela eta minbiziak jada ez daukala lehen zeukan estigma hura, dementziekin ere hor nonbait. Baina osasun mentalarekin, oro har, gauza handirik ez dugu aitzinera egin. Eta bada garaia.

by Iñaki Peña -

Aberri galduak

Haurtzaroko Gabonak gogoratzen dudan aberri kuttunetakoa dira niretzat. Sutondoa eta etxekoak, ez daudenak eta badaudenak. Aberri galdua baina ez ahaztua. Kandela itzaliak eta piztuak. Aulki beteak. Etxe berriak, ihes egiteari utzi, finkatu Zarautzen. Diskoak. Goroldioak. Gariak. Liburuak. Gorostiak. Gutunak.

Ainielle guztiak. Berpiztutako Otsagabiak, otsorik gabekoak. Desagertutako elurra Abodin eta Orhipean. Berreraikitako bordak. Berreskuratutako hizkuntzak. Ezkutatzen diren oreinak, hala ere ikus ditzakegunak, baita behe-lainoan ere. Nostalgiak gidatutako itzuliak, marka zurigorriek lagunduta, eskerrak!

Ulertu dezaket zure mina. Sumina atzean utzi duzu, eta ez zen erraza. In-darkeria, in-diferentzia eta in-justizia berdin hasten dira. Eseri hementxe, adi nauzu. Grinch-ena ez dizut erosiko, loteria ezta ere, baina ondo egingo dit entzuteak, entzun nahiko ez nukeena ere. Ongi eginen dizu zuri ere erran behar duzuna erratea.

Betleem, Nazaret, Jerusalem, Galilea, Samaria, Judea, Filistia. Herodes berriek hildako haur guztiak. Sehaska hutsak. Galdutako aberriak, baina ez ahantziak. Oraintxe da momenturik aproposena Mesias etortzeko. Oraintxe. Zain dago ama, zain aita, zain andre eta lagunak.

Hator hator Haendel, hator hator etxera. Itxaropena isiotuta dago supazterrean, begi-begira egonda ere ulertzen ez duguna. Itxungita gupida. Otsoak hemen zeuden, iparraldeko mendietan baino hegoaldeko basamortuetan.

Baina kontatu iezadazu berriro nola ezagutu zineten, nolakoak izan ziren zeuen umezaroak. Zelan zen iparraldean eta zelan hegoaldean. Zoriontsuak izan zineten orduan? Eta orain, zaudeten lekuan zaudetela? Zer ikusten duzue handik? Egia da energia ez dela sortzen ezta suntsitzen ere, eraldatzen dela?

Eraldatu gaitezen. Barre egin dezagun. Kanta egin dezagun. Dantza egizu, gura baduzu. Besarkatu gaitezen. Eskua eman eta goazen mendira. Goitik ikusten dira itsasoa eta lakuak. Goitik hegan doaz arranoak. Behetik errekak, azkonarrak eta ur-jauziak.

Ikusten su-mendia piztuta, sutan? Atzo gauean lehertu zen, lo zeundenean, ez zinen esnatu. Soinuak ikaragarriak ziren, eta zu lo. Haurtxo txikien moduan. Ba, gezurra badirudi ere, laba guztia kanporatuko duenean, hor, barru-barruan, bakea topatuko dugu. Eta musika. Topa!