by Iñaki Peña -

Bi mundu

Mendian edo hirian hil. Hirian edo herrian hil. 200.000 biztanle inguruko hiri batean edo 200 bat pertsona bizi den haran batean. Zehazki Iruñean, eta zehazki Arabako ekialdean dagoen Haranan. Nafarroako mendebaldean dauden Ameskoekin muga egiten duen Harana. Aurreko asteburuan Ekhifest izeneko lurrikara emozional bat antolatu zuten Ekhi Arroyoren omenez, eta bertan egoteko ohorea izan dut.

Ekhi ez nuen ezagutu, orain ezagutzen ari naiz pixka bat bere ingurukoen bitartez. Radio Vitoriako saio batean lehenengo topaketa (birtuala, telefonoaren bidez), izan nuen Ekhiren aitarekin eta oso gertuko lagun batekin. Ondoren, Lakuntzara etorri ziren MHHH ikus-entzutera Antonio Arroyo aita, Raquel Fdez de Lezeta ama, Aitor Arza eta Izaskun Fdez de la Peña lagunak eta Ekhiren bikotekidea, Itziar Martinez. Emanaldi oso berezia izan zen niretzat, haiek bertan egonda, istripua izan eta gutxira. Ziordia inguruko haitz batzuetan hil zen Ekhi 2024ko urrian, Lakuntzatik 20 bat kilometrotara. Haientzat ere zerbait izan zen dokumentala, zeozer piztu zien, besteak beste urteurrenean zer egin pentsatzen hastea. Bizitzaren gauzak, Lakuntzako emanaldian Castillo Suarez idazlea egon zen, “Alaska” liburuaren egilea. Mota askotako doluak modu poetikoan jorratzen ditu liburuan, eta poema horietako bat konpartitu genuen Ekhifest-eko lehenengo egunean, pasa den asteburuan, MHHH eman genuenean.

Dena lotuta dagoela ematen du sarritan, Sakanan ere izan genuen azken emanaldia, Haranan baino lehen, Olaztin. Aurten Ameskoetan eta Maeztun egon ginen pelikularekin ere. Bertatik bertara. Bestela, Izaskun Andonegi eta Andoni Ormazabal ere egon dira Uribarri Haranan aurreko ostiralean, leporaino beteta zegoen aretoan. Hunkigarritik gora izan zen. Umeak, gazteak, adin handikoak eta ertainekoak bildu ginen, herri txikietan gertatzen den bezala. Zoragarria zinez, bihotz asko batera piztu zirela sentitu nuen, gure bihotzetatik hasita. Izaskun eta Andonirekin solasaldian egon ahal izatea ederra izan zen niretzat, baina Itziarrentzat ez dakit benetan norainoko babesa eta laztana izango zen.

Ostirala eta gero, larunbatean izan zen festa nagusia Haranan. Apur bat Aretxabaletako ‘Bizir Eguna’-ren eta Urretxuko ‘Mendi Festa’-ren izpirituarekin. Ez dakit zenbat jende ibili zen antolakuntza lanetan, txingurrien moduan. Bazkaltzeko 300 pertsonatik gora egin ginen, goizean mendi buelta egin ostean eta Ekhiren haitza bisita eginda. Arratsaldean eta gauean ez nintzen gelditu, baina horrek ematen zuen Araba Euskaraz edo horrelako ekitaldi bat. Eta horrela izango da hurrengo urteetan ere, heriotzak bizitza, oroimena eta elkartasuna piztu dituenez. Ekhiren betirako argipean.

Astelehenean, bertzela, Pamplona bisitatu nuen. Iruñean egon nintzen pelikularekin Golemetan Mendi Tourrarekin, eta Izarra tanatorioarekin, Mikel Idoate pilotari ohiaren eskutik, Txantrean proiektatu zuten. Baina Pamplona bertze mundu bat da. Gasteiz eta Vitoria bezala, bi mundu. Palian Nafarroako Zainketa Aringarrietako elkartea da, eta eurek antolatu dituzte aste honetan Zine-Foruma (zorabiagarria izan da kartela konpartitzea Enric Benitorekin) eta jardunaldi zientifikoa. CiviCan areto dotorean, elkarteko Isabel Erquiaga eta Miren Martínez zeuden, baita Elena Aznal, Carlos Centeno eta Vilma Tripodoro. Izen handiak. Aurkezte lanetan, Javier Rocafort izan nuen. Pelikula ikusita zeukan, eta gustatu ez ezik jardunaldi hauetarako proposatu zuen. Ohore itzela.

Baina ilusio berezia egin zidana izan zen Camino Imizcoz izeba etorri izana, azkenean! Pandemia garaian ezin izan zuen etorri proiekzioetara, eta pasa den astelehenean pelikula ikusi ahal izan zuen azkenik, Alvaro de la Torre senarra eta Ana de la Torre koinatarekin batera.

Camino pertsona aparta da, ez daude hainbeste planeta honetan, eta bera da horietako bat. Zintzoa zentzu guztietan. Izeba deitzen dut, baina berez nire aitaren lehengusina zen. Azken urte hauetan asko sendotu dugu gure harremana, eta egia esan ederra da hortxe gertu izatea. Lesakan dauzkagu sustrai amankomunak, eta Tía Conchita Zubigaray gure arteko lotura nagusia izan zen, Bolivian hamarkadak eman zituena. Gustatuko litzaidake jakitea, bizirik egongo balitz, zer pentsatuko zuen Tía Conchitak Ekialde Hurbileko egoeraz. Palestinako bandera gutxi ikusten dira Pamplonan, baina Iruñean berriz anitz dira. Baita Arabako Mendialdean ere. (Ikurriñarekin, bidenabar, gauza ber-bera gertatzen da).

Herria. Hiria. Juanjo San Sebastianek esaten duen moduan, niri ere gustatzen zait batzuetan basatia eta beste batzuetan hiritarra sentitzea. Basoan murgildu, edozein garaitan eta edozein errekatan bainu bat hartu eta, etxean bueltan, itsasoan sartu. Mendian egon eta gero, arratsaldean zinemara joan. Durangaldeko Axtxikiko tontorrean, vivac eginda, gaua pasatu ondoren, Bilboko Plaza Barriko Victor Montes jatetxe dotorean Maiderren urtebetetzea ospatu.

Bizi gara!

by Iñaki Peña -

Atipikoa

Liburuak Literaturarekin (maiuskulaz) lotzen ditugu. Eleberriekin, ipuinekin, olerkiekin. Saiakera genero atipikoagoa da. Eta formatu elektronikoarekin ez gara guztiz ondo moldatzen, nik behintzat gehien-gehien-gehiena paperean irakurtzen dut oraindik. Baita egunkaria ere.

Beraz, lehengo egunean Arrasaten Arrasaten egin genuen liburu aurkezpena oso atipikoa izan zen. Aurretik Bilbon eta Oñatin izan zen bezala. Idazlea ez den mediku batek idatzitako saiakera bat, liburu elektronikoaren formatuan. Dokumentalgilea ez den mediku horrek egindako hiru dokumentalen inguruan egindako lana da, gainera. Atera kontuak.

“Heriotzak eta doluak. Trilogia dokumental bat” izenburua dauka liburuak, eta linkean sakatuta deskargatu eta lasai irakurri dezakezue, zinez mamitsua da. Ea zer iruditzen zaizuen. Trilogia honetan parte hartu duten 32 pertsonetatik 3 egon ziren Mondragoeko aurkezpenean: Eider Otxoa eta Iker Barandiaran (AH) eta Olatz Etxabe (SB). Eiderrek gogoratu zuen nola batu ginen lehengo egunean berriz ere, 14 urte eta gero ere espazioak eta uneak konpartitzen jarraitzen dugula Iker, Eider eta hirurok. Bejondeigula. Itzela da bidean ezagutu ditudan pertsona hauek guztiak, baita Kulturaten zeuden asko ere, pazienteen alargunak edo alabak, lankideak… Ederra benetan bidea eta ikasitakoa.

Arrasatetik Oñatira, aurreko astegoienean elkarrekin egon ginen Zarautz Herri Zaintzailearen lau kideok Arantzazun, Goiko Bentan. Etxe hartan, bazter batean baino gehiagotan igartzen da artista atipiko handi baten aztarna, Jorge Oteiza-rena. Orion jaiotako zarauztarra. Miriam Mendoza bezala, gure taldekidea. Zarauztarrak Arantzazun: Aizpea Manterola, Anjel Irastorza, Miriam eta laurok, zarauztar tipikoak edo atipikoak, bertan jaioak ala ez. Hainbeste ez du axola.

Axola duena da konpartitzen duguna, urtean zehar egiten dugun lana, aurreko asteburuan egindako autozainketa ederra: Qigong, bihotzeko fonoteka, mendia, gastronomia, ipuin kontaketa, Death Kafea Goiko Bentako ganbara dotorean. Borobila.

Bizi gara!

PD.- Beste liburu atipiko bat, beste mediku atipiko batek idatzitakoa: “0 negatiboa”, Arantzazu Lizartza. Filosofia ikasi nahi zuen sendagilea. Medikuntza narratiboaren aldeko beste apustu bat.

by Iñaki Peña -

Talde-lana

Zainketa Aringarrietan taldean lan egitea izan da aurtengo SECPAL 2025 jardunaldien lema, Zaragozan aurreko astegoienean antolatutakoak. Disziplina arteko lanaren onura nabarmenekin batera zailtasunak daude egunerokoan, egoak, mesfidantzak, gaizki-ulertuak, haserreak eta abar.

Honi buruz hitz egin genuen aurreko astean Arrasateko ospitalean ere. Zainketa Aringarrietako kontsultan Naiara Agiriano erizaina hasi da lanean aurten, eta horrela talde txukuna lortu dugu (azkenik!!), psikologoak eta gizarte langileak lagunduta. Gauzak nabarmen hobetu dira hilabeteotan, eta pentsatu nahi dut pazienteek eta senideek igarriko dutela. Halaber, elkarbizitza profesionala ona dugu, eta horrela jarraitzea!

Espiritualtasuna da beste disziplina hori, jende guztiak aipatzen duena baina hainbestek hain ondo identifikatuta ez daukana. Gurean ere badugu eragile espiritual bat, emakumezko kapilaua, Amaia. Berarengana jotzen dugu tarteka, pazienteren batengatik, normalean azken egunetako egoeretan. Sakramentua hartzeko eskatu dutenean, “azken igurtzia” deitzen zena, edo gaixoen oliadura. Erronka da bestela, alde batetik, gero eta gehiago ikusten ditugun gaixo musulmanak artatzea espiritualki. Eta esango nuke, are gehiago, espiritualtasuna modu laikoan bizi duten gero eta paziente horiek guztiak atenditzea.

Zaragozara itzulita, Francesc Torralbaren hitzaldi bikaina entzuteko aukera izan nuen (“El valor del cuidado a lo largo de la historia”). Baita Harvey Chochinov handiarena ere, jardunaldiak ixteko, duintasunaren terapiaren sortzailea. Hitz egin zigun intensive caring kontzeptuari buruz, besteak beste, pazienteak ez abandonatzeko eta beti pertsona ikusteko gaixotasunaren azpian. Patient Dignity Inventory erramintaren berri eman zigun, 25 item jorratzen duena espiritualtasunaren inguruan, hain zuzen ere. Linkean sartuz gero, zertaz ari garen irakurri ahal izango duzu.

Amaitzeko, Tirso Ventura psikiatra zaragozarrak azaldu zigun zertan datzan beste lanabes espiritual bat: “Psicoterapia centrada en el sentido” izenekoa, William Breitbarten “Meaning-Centered Psychotherapy” hartan oinarritutakoa. (Zirkulua ixteko, Chochinov izan zen Breitbarten mediku egoiliarra, harekin ikasi zuena alegia).

Hauen moduko galderak partekatu zituen Tirsok: “Zer zehazki esan behar diozu familiari zeure bizitzaren amaieran?”. Edo “Zer da heriotza ona edo zentzua daukana?”. Larritasun existentzialaren aurrean, duintasuna, zentzua eta bakea topatu beharreko gakoak ditugu. Beldurrak eta kezkak elkarbanatu: D-z hasten diren sei beldurrak (ingelesez):

  • Disconfort
  • Disability.
  • Dependency.
  • Disfigurement.
  • Disruption of relationships.
  • Death.

Funtsean, bizitzan zehar bizien sentitu garen uneak identifikatu, momentu esanguratsu horiek. Maitasuna, edertasuna, umorea. Bizitako bizitza onartu, heriotza ere onartu ahal izateko. Eta hau guztia saio labur bakarrean egin ahal izatea erakargarria da.

Badaukat zer irakurri eta zer partekatu Naiararekin, espero dut gehiegi ez izutzea…

PD.- Naiara Agirianorekin solasaldia, Mozarten Requiema lagun (“Hamabostean behin” podkastean).

by Iñaki Peña -

Gorria, berdea eta zuriaz haratago

Artikulu honen sarrera buruan izan dut, gezurra badirudi ere, 2004. urtetik. Orduan egin genuen bidaia Argentinara, eta orduan ezagutu genuen Patagoniako iparraldean XIX. mendean gertatu zen istorio harrigarria.

Izan ere, 1865eko udan galestar kolono batzuk iritsi ziren itsasontziz argentinar kostalde hartara. Helburua, lurralde libre bat sortzea ingelesengandik urrun, “Y Wladfa“ deitutakoa, edo “Hegoamerikako Gales Berria”. Haren guztiaren aztarna batzuk topatu genituen orduan, izen galesak dituzten leku batzuk, bai eta honi buruz anitz ikertu duen argentinar bat ezagutu ere.

Dexente irakurri nuen orduan galestarrei buruz, eta herrialdea ezagutzeko gogoa piztuta gelditu zitzaidan. Lehenengo gainbegirada batean, harrigarriak dira antzekotasunak Cymru (Gales) eta Euskal Herriaren artean, datu orokor batzuk kontuan hartuta, bi banderen hiru koloreak berdinak izatetik haratago:

  • Cymru: 20.779 km2, 3.130.000 biztanle, 147.5 biz/km2. 750.000 galesdunak, %29a.
  • EH: 20.947 km2, 3.190.000 biztanle, 153 biz/km2. 750.000 euskal hiztunak, %28.

Paralelismo handiak gora-behera, Eskoziak eta Irlandak eragindako lilura eta erakarpena ez dizkigu berdin transmititzen Galesek, egia esan, eta ezezagutza handia sumatu dut gurean uda honetako bidaia egin baino lehen. Galeuscan apur bat Galiziak duen papera, Katalunia eta Euskadiren ondoan, konparazioa zilegia balitz. Hirugarrenaren papera.

Desberdintasunei buruz hizketan, futbol eta rugby talde nazional propioak izateaz gainera, Zainketa Aringarrien arloan ere aldeak nabarmenak dira gure lurraldeen artean. Nafarroako Unibertsitateak (Eduardo Garralda eta al.) berriki argitaratutako Europako atlasean, Erresuma Batuaren eta Espainiaren datuak oso bestelakoak dira (zehaztu gabe Katalunia, Eskozia, Gales edo Euskal Herriko datuak). Linkean klikatuta, informazio zehatzagoa irakurriko duzue zainketa aringarrietako baliabideei buruz, unibertsitateetan dagoen presentziaz, opioideen kontsumoaz eta abar. Sekulako lana egin dute, orain dela urte batzuk egindakoa gaurkotzen (hauxe da argitaratu duten bigarren europar atlasa).

Nire kabuz ikertzen, topatu dut Cymrun badutela herrialde osoa barne hartzen duen Compassionate Cymru izeneko erakundea, komunitate errukitsu handi baten moduan. Euren webgunean kuxkuxeatzen, ez dut komunitate gupidatsu lokal konkreturik topatu, guk ditugun moduan: Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan dozena bat komunitate dugu martxan (Gasteiz, Getxo, Santurtzi, Bidasoa, Donostia, Orio, Zarautz…), eta Nafarroan une honetan komunitate aktiborik ez dago. Hiru probintzien taldeak nolabait koordinatzeko elkartea sortu genuen duela urte batzuk, Euskadiko Konumitate Errukitsuen Sarea (EKES), edo gazteleraz Red de Euskadi de Comunidades Compasivas (RECC).

Beste aldetik, 14 hospice aurkitu ditut Interneten herrialde osoan zehar (gurean bat ere ez dagoen bitartean), hegoaldetik iparraldera:

Jakina, bat bera ere ez dugu ezagutu oporraldi hauetan, gehiago dedikatu garenez hiriak eta herriak bisitatzen, hizkuntza apur bat ikasten (diolch yn fawr, Begotxu!), hondartzetan bainatzen, mendian ibiltzen, izurdeak eta fokak arratsaldez ikusten (guztiz gomendagarria) eta sekulako eguraldi leuna gozatuz, besteak beste. Eisteddfod famatua zer den ere gainetik ikusi ahal izan genuen, halaber.

Opor dotoreak amaituta, bihar itzuliko naiz Arrasateko ospitalera, alde batetik gogoekin jendea berriro ikusteko eta pittin bat eguneratzeko.

by Iñaki Peña -

Azkena

Koldo Soret “Chico Tornado”-rekin Andra Maria Zuriaren enparantzan.

Arestian Maialen Akizuk idatzitako “Azken-azkena” artikulua argitaratu zuten egunkarian, gustukoa izan nuena. Kontatzen du nola bizi zuen Aritz Egeak haren azken Zegama-Aizkorri lasterketa, nola ez zuen amaitzerik nahi, azkena zelako. Eta zelan aurreratu zuten hainbat korrikalarik, nahita mantsoago joaten ari zelako. “Kuriosoa da azken aldiz ezer egitea. Gertatzen da harremanetan: bukatu baino lehen bukatzen dira beti. Gertatzen da ikasturte amaieran, parrandaren espueletan, elkarrizketetan. Hildakoak ere, askotan, eguna baino lehen hiltzen dira”.

Ezinegon puntua dago zerbait hori azken aldiz egiten dugunean, atzera-bueltarik ez dagoen horretan, amaiera benetakoa delako. Berdin agur esaten diogunean pertsona bati betiko. Etapena ondo barneratzea ez da beti erraza, bizitza etapak direla eta horietako bat amaitzear dagoela onartzea.

Azkena musika jaialdian egotea, azken urteotan, klimaren gora-behera bortitzak pairatzea da. Bero errea eta ekaitza egun berean, atzo bezala. Txar guztia kenduta, ARF-an beti daude deskubrimendu atseginak, betiko iltzatuta gelditzen direnak, musika harribitxiak. Urte hauetan guztietan Gasteiztik igarotakoen artean aipatu ditzaket Beasts of Bourbon, Tropical Fuck Storm edo Ty Segall.

Aurten, 1960-70eko hamarkadetako musika egiten duten gaztetxo batzuk izan dira aurkikuntza nagusia, “The Carpenters” edo “America” bezalako klasikoak gogorarazi zizkidatenak. “Happy” musika eta roilo-ona transmititu besterik ez dituztenak. Erabat eskertzekoa, egia esan: The Lemon Twigs deitzen dira, oso gomendagarriak.

Beste aurkikuntza bat, baina iazko Aste Nagusikoa, Ez ez ez bilbotarrak dira. Aurtengo ARF-ra joateko nire arrazoi nagusia, atzoko kontzertua are gehiago gustatu zitzaidan iazkoa baino. Gorantza doazen lotsabako kuadrilla bat da, erabat elektrikoak eta indartsuak, oso ongi etorriak.

Ez dakit Azkena-ren edizio hau azkena edo azken-aurrekoa izan den niretzat. Urteren batean izango da. Bitartean, bizi gara!

by Iñaki Peña -

Kontuz Burn-Out (Jesús Sánchez Etxanizen alde)

Zainketa Aringarrietako jarduera osasungintzan dagoen humanistikoenen artean dago. Enpatiatik haratago, errukia da arlo honetan gabiltzan profesionalon ardatz nagusia. Errukia entrenatzen eta lantzen da, pazienteak eta familiak atenditzen, urtez urte. Gure jarduera profesionalaren erdigunea diren paziente eta familia horiek, beti ere.

Gurea munduko profesiorik onena dela esatea ez da gehiegi esatea, hala sinesten eta sentitzen dugu askok. Baina paziente eta familiengan gaixotasunek inpaktu fisiko, emozionala, espirituala eta soziala duten moduan, guregan ere prozesu hauek maila bateko edo besteko inpaktuak dituztela badakigu.

Osasun sistemak pazienteak eta familiak babestu eta zaintzeko helburu nagusi du, eta hori lortzeko osasun profesionalok bitartekariak gara. Logikoa da pentsatzea sistemak bitartekariok ere babestea eta zaintzea helburu izatea. Baina, tamalez, azken hau ez da hain argi gelditzen.

Behin eta berriz ikusten dugun moduan. Burn-out da Damokles ezpata hori, osasungileok daukaguna, bereziki Zainketa Aringarrietan. Osasun sistemak oso argi izan beharko luke hau prebenitzea eta tratatzea lan garrantzi handikoa dela.

Post honekin, Euskadin Zainketa Aringarri pediatrikoetan dabiltzan lankideek azken hamarkadetan egindako lana balioetsi eta aitortu nahi dut, lehenik eta behin. Eta lan handi horrek ekarritako higadura plazaratu. Ez dut onargarritzat jotzen osasun sistemak hau prebenitu eta tratatu ordez burn-outerako bidea zabaldu, ondo ulertzen ez ditudan argudioak erabilita.

Zehazki, Jesus Sanchez Etxaniz gure lankidearen eta bere ekipoaren aldeko testua da hau. Espero dezagun pazienteek, familiek eta guk egindako lana eskertzeaz gain, osasun sistema ere gai izatea esker ona agertzeko eta zauriak sendatzeko.

PD.- Echamos de menos plataformatik ekimen bateratua prestatzen ari dira egoera larri hau salatzeko.

by Iñaki Peña -

Agian bizitzea hau da

Bide batetik baino gehiagotik iritsi zitzaidan liburu honen berria, eta azkenean liburutegian eskatu eta nonbaitetik ekarri zidaten. Medikua eta alpinista da idazlea, Jorge Egocheaga, zortzimilako guztiak igo dituen lehen asturiarra.

Bilatutako bakardadearen adibide ona da Jorge, jendetzak saihestu eta aszetismoa eta umiltasuna lantzen dituena. Eredu ona, hasteko. Isiltasunaren apologia topatu dezakegu pasarte honetan: “Hiru urte bete arte ez dugu ikasten hizketan, baino askoz ere gehiago isiltzen ikasteko. Batzuk sekula lortzen ez duten arren“.

Eskaladaren apologia ere, noski, sorkuntzarekin ondo lotuta: “Eskalatzea, krokis zehatzik gabe, sorkuntza ekimen bihurtzen da, literatura, margolaritza, musika edo zinema bezalako arte adierazpenen antzekoa. Sorkuntza motibazio giza iturririk handientzat jotzen dut“.

Bizi-bizirik sentiarazten gaituzten pasioen bila aritu: “Zerk bultzatzen nau itzultzera? Zergatik nago berriro hemen? Zure pasioei ihes egitea absurdoa da. Zer zentzua izango zuen bizitzak haiek gabe? Nahiz eta aitortzen dudan bizitza lau bat askoz ere errazagoa dela… eta aspergarria“.

Nahiz eta, batzuetan, pasio horiek arriskutsuak izan: “Zure ametsak bete ahal izateko zein da ordaindu behar duzun prezioa? Edozeinek balio du, altuena den bizitzak berak barne? Istant batek balio al du bizitza ibilbide oso bat? Men egin behar dugu bizi garen gizarteak inposatutakoari?“.

Izan ere, Jorgek oso gertuko pertsonen heriotzak bizi izan ditu (bikotekidearena eta lagunena), mendian gertatutakoak. Eta horrela definitzen du dolua: “Tortura fisikoak jasan ditut, min biziak, istripuak, baina ez dago antzeko ezer asko maite duzun izaki baten galerak eragiten duen sufrimenduarekin konparaturik“.

Eta horrela gainditutako (edo igarotako) dolua: “Galerengatik tristura horrek hor jarraitzen du, sakona, tematia, maltzurra, baina orain askoz ere bareagoa, min lasai batean bilduta, sosegatua, laguna dagoeneko“.

Espiritualtasuna: “Fededuna izan naiz. Baina horri uko egiteak areagotu du nire esparru espirituala. Panteismo bat posibletzat jotzen dut. Sinesmen honek naturarekin sintonian egonarazten nau“.

Gure Lehen Mundu honetako burbuila: “Ur edangarria zure etxean bertan, etengailua sakatu eta bonbila bat piztea, komunera joan ahal izatea etxetik atera eta hotza pasatu behar izan gabe gure gizarteko eguneroko luxuak dira, baloratzen ez ditugunak“.

Porrota / arrakasta: “Porrota ez da helburua ez lortzea, bideari ekiten ez saiatzea da“.

Zorion distirak: “Irribarre iheskor eta konplize bat, egunsentiko freskura, egun bero batean txokolatezko izozki baten zaporea, txori goiztiar baten kantua, ustekabean harrapatzen zaituen liburu baten irakurketa… Agian bizitzea hauxe da“.

Motzean, oso Maria Coffey eta oso MHHH. Identifikatuta sentitu naiz, 4.000 mila metrotik beherako nire mailan.

Milesker liburua gomendatu didaten horiei!

by Iñaki Peña -

Rifeko istorioak (2)

Egunsentia Quemado hondartzan (Al Hoceima).

Egun hauetako bidaia Zaragozan hasi zen, duela 100 urte baino gehiago. Bertan jaio zen abuela Mary (horrela idatzita). Abuelo Mariano iparralderago sortu zan, Bernués izeneko herrian, Jaca ondoan. Bidaiaren beste abiapuntua.

1941eko abuztuaren 25ean hemen jaio zen gure ama, Trinidad Bandrés Vicente, Irune, Amatxi. Aitona Mariano militarra zen, eta Al Hoceimara (Villa Sanjurjo) amona eta bera eraman zituen bizitzak. Hemendik Sahara, Tenerife, Terrassa eta, azkenik, Burgosera. Hor aita ezagutuko zuen amak.

Leku batetik bestera, horrela ibili izan gara Alberto, Arantza eta hirurok ere txikitan eta gaztetan. Baina amaren ibilbidea bereziki exotikoa izan zen. Eta hiru anaia-arrebok Rif aldera bidaiatu gara, Maider, Ilazki, Pello eta Aiorarekin. Ez dakit zehazki zeren bila, baina aztarnak topatu ditugu sakabanatuta: zutik dauden eraikinak, argazki zaharrak, hiriko orduko planoak… Baita kaioak, txakur eta katu deslai ugari, astoak, gameluak eta kameleoi bat ere.

Aragoin hasitako bidaia, Magrebeko kostaldetik eta beste leku batzuetatik igaro zen beraz, eta orain sartzen dira istorio honetan beste hiru pieza: abuelo Salva (Burgos), amatxi Pilar (Lesaka) eta aita, Alberto Peña Iturria, Aitatxi. Diasporan jaio eta bizi izan ginen anaia-arrebok: Burgos, Madril eta Valladoliden. Eta bakoitzak topatu du bere lekua: Albertok (Gasteiz, Bilbo eta Donostia), Arantzak (Lekeitio eta Bilbo) eta nik (Bilbo eta Zarautz). Moroak gara behelaino artean?

Aitona teniente-koronela eta Alberto eta biok, haren bilobak, kontzientzia-eragozleak (Arantzak ez zuen aukeratu behar izan soldaduzka eta ordezko zerbitzu soziala artean). Aitonari eta amonari Espainiako Gerra Zibila bete-betean tokatu zitzaien, eta Bigarren Mundu Gerrak Maroko aldean harrapatu zituen. Golkoko Gerra izan zen, bestela, anaiok objetoreak izateko piztailea. Eta orain geure seme-alabak beste “gerra” baten lekukoak izaten ari dira, Palestinako genozidioarena. Rifeko paisaiak eta hango umeak ikusita, saihestezina izan da horretaz ez gogoratzea.

Mediterraneoan jaio zen orduan gure ama (ikus goiko argazkia), Joan Manuel Serratek kantatzen zuen moduan. Oporrak pasatzeko bazterrak batzuontzat. Bizi ahal izateko gurutzatu beharreko oztopoa beste batzuontzat. Lehen Mundua eta Hirugarrena, gaztetan baikortasunez “garapen bidean dauden herrialdeak” esaten genuena.

Atzo, etxean bueltan, “Faisaien Irla” ikus-entzun genuen Modelo aretoan. Asier Urbietaren pelikula hau bete-betean lotu dezakegu Fermin Muguruzaren “Bidasoa 2018-2023” eta Ander Lipusen “Miñan”-ekin. Zer pentsatu eta zer sentitu ematen duten kultura-ekoizpenak, euskaraz.

Ez dakit mairuak garen lanbrotan, ala ez, baina mundu onirikoan gelditutako asmoa azkenean hortik berreskuratu eta egia bihurtu da. Al-ḥamdu lillāh!

Bidaiaren soinu-banda

by Iñaki Peña -

Barrea eta herioa

Maeztu.

Ez dakit barrearen yoga delakoari buruz entzun duzun inoiz. Nik ez behintzat, aurreko astebukaera arte. Barreari buruzko tertulia batean egon ginen Bittor laguna eta biok Maeztun, ostiralean, giro onean. Hurrengo egunean MHHH proiektatu behar genuen, heriotzari, bizitzari eta komunitate errukitsuei buruz aritu behar ginen, baina bezperan umorea zen gai nagusia.

Zapatuan, egia esan, denetarako denbora izan genuen: goian aipatu ditugunak egiteko, baina baita goizean mendi buelta bat emateko ere, afari eder batekin amaitzeko. Dokumentalaren solasaldian umore (beltza) ere hizpide izan genuen. Egin kontu barrea uztartu daitekeela edozerekin, yogarekin barne (!), baita heriotzarekin berarekin ere. Txanponaren bi aldeak dira tragedia eta komedia, eta momentu egokian lotzea askatzailea eta osasungarria da guztiz.

Interesa zeukaten Arabako Mendialdea hartan, Gasteizen eta Zarautzen bezala, beste hainbat tokitan ere egiten ari garenarekin: Death Cafeak, heriotza hezkuntzan gazteekin jorratzea, Gabonetako saioak, errukiaren kontzeptu garaikidea eta laikoa, Aurretiazko Borondateen Dokumentuak…

Interesa zeukaten Galdakaon ere, aste berean leku bietan antzeko gaiak, kezkak, beldurrak, ilusioak, asmoak eta ametsak partekatu ditugu. Bi komunitate bizi, heriotzaren kontzientziarekin, lehenengo pausua bizitzari zuku gehiago ateratzeko. Umorea sekula galdu barik.

Mila esker harreragatik Leireri eta talde guztiari (Galdakao) eta Amaiari eta talde guztiari (Maeztu).

Bizi gara!

PD.- Domekan, Mikel eta Diego lagunekin batera, Palomares tontorrean amaitu ginen Bittor eta biok. Hobeto ezin.

by Iñaki Peña -

Konexioak

Ebro ibaia Tortosatik pasatzen.

Bitxiak dira batzuetan sortzen diren konexioak. Erronkari aldean garai batean erabiltzen zituzten almadiak, ibaien bidez egurra garraiatzeko sistema, Huesca aldeko Pirinioko ibarretan erabiltzen zuten berdina zen (“nabatas”), baita munduko beste hainbat tokitan egon den oso modu antzekoa ere, leku bakoitzean izen bat hartzen zuelarik. Pirinioetatik jaisten ziren Ebro ibaira, eta hortik itsasoruntz, Delta alderantza.

Aurreko asteburuan Tortosan egon naiz, almadiak garai batean iristen ziren zonaldean. Bizitzan konexio bitxi horietako baten bitartez, nabatak gaur egun ere eraiki eta ibaian gidatzen dituen pertsona batekin bidean topatu ahal izan dut, Jose Luis Palomeque, Sobrarbe aldekoa, Marta Sariñena dolu adituaren bitartez ezagutu dudana, Monzónen bizi den zaragozarra. Ekainean Jose Luisekin Monte Perdidora igotzeko asmoa daukat, zerrendan orain arte zain egon den mendi handi horietakoa.

Beste konexio baten bidez, iaz amaitu nuen Masterrean Pau Margalef ezagutu nuen, medikua Tortosa aldean. Urtero jardunaldi medikoak antolatzen dituzte, eta aurten Zainketa Aringarriei buruzkoak* antolatu dituzte. Itxierarako, Master Amaierako Lanaren emaitzak aurkeztu ahal izan ditut aurreko ostiralean, katalanez modu erdi duinean nire burua defendatzeko gai izanik eta dena. Larunbatean, MHHH ikus-entzun genuen.

Konexioekin jarraituz, Eider Rodriguez errenteriarrak idatzitako istorio batean oinarrituta, “Los destellos”** film gomendagarria egin zuen Pilar Palomero zinema zuzendari zaragozarrak. Ba pasa den asteburuan Pauk kontatu zidan zelan Tortosan eta inguruetan filmatu zuten. Errenteria – Zaragoza – Tortosa.

Deltebre aldean orain dela urte asko egon nintzen familiarekin, baina Tortosa hiria ez nuen ezagutzen. Bistan da etxetik ateratzea eta mundua ezagutzea ederra dela, profitatu behar ditugula suertatzen diren aukerak bidaiatzeko. Nire kasuan autokarabanan, almadietan baino.

Bistan da bizitza bakarra dela eta momentua bizi behar dugula, jardunaldiak, zinema emanaldiak, zerrendako mendiak. Aurreko larunbatean, Barcelona eta Osasuna arteko football partida bertan behera gelditu zen, Barçaren talde medikoaren kide bat ustekabean hil zenez.

Bizi eta konektatu.

*http://www.academiaebre.cat/Atenció-Pal·liativa:-Una-necessitat-transversal-en-el-sistema-de-salut/

**https://www.filmaffinity.com/es/film3569