Etiketaren artxiboa: nobela

Zakurra

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ozeanoa. Oihana, Quintana.

Konfiantzazko lekuan trabarik ez. Hala bizi dut Arrasateko Liburutegia, leku eder eta gozo gisa. Apalak ondo beteak, gomendioak zehatzak eta arreta profesionala. Gaurkoan irakurle baten gomendioa jarraituz hartu dut liburua, itsuan, eta ez nau batere dezepzionatu. La perra da liburua (Pilar Quintana, Penguin Random House 2019) eta badu sinplea dirudienaren sakontasuna.

Basora joatea bezalakoa da liburuaren orrietan murgiltzea. Badira baso batzuk, txikiak lehen begi kolpean. Pagadi txiki bat, hariztia, edota pinudia. Berdin dio. Kanpotik asekiblea izan liteke han sartzea, abentura kategoriarik inondik inora merezi ez duen paseoa. Baina behin basoan zaudela, itzalpean, kanpoko arauek ez dute balio. Pauso bakoitza ondo neurtu beharreko ariketa da lurrean diren enbor eta adarrengatik. Denboraren orratzak moteltzen dira. Zaratak ozenago dira eta tonuak ilunago. Basoan metro koadro bakoitzak du zer arakatu. Hori ez da parkean pasatzen. Basoak ohitua ez denaren zentzumenak nahas ditzake.

Quintanaren nobela (ipuin luzea?) oso sinplea da. Damaris eta Rogelio bi beltz txiro dira, lantxo ugari eginda minez bizi direnak. Rogelio zakarra da Damaris goxoa. Baina herria ez da edozein herri. Ozeanoa eta oihana batzen ditu. Bata gorpu gose eta bestea labirinto. Zakurrak ez dira soilik zakur. Zakurrak amatasun zauriak dira, erruduntasuna, gurasoen absentzia, txirotasuna, askatasuna, goxotasuna. Dena izan liteke zakurra eta aldi berean ez dio uzten ugaztun etxekoi hori izateari.

Idazlearen talentua, eta talentua behar da egin duena egiteko, nabarmena da. Honela hasten den nobela batek ezin du gaizki bukatu:

-Esta mañana la encontré ahí, patas arriba -dijo doña Elodia señalando un lugar en la playa donde se juntaba la basura que el mar traía o desenterraba: troncos, bolsas plásticas, botellas.

-¿Envenenada?

-Yo creo.

Nik ia hiru orduan irakurri dut, zeharo harrapatuta. Merezi du.

Zeruan eta infernuan

-n -kargitaratuta
Erantzun

Gerra. Funanbulistak. Irisarri.

Iñaki Irisarri idazlearen …eta infernuko demonioa adiskide (Elkar, 2021) moduko lanak ez dira ugari euskal literaturan. Batetik ekintza hutsari ematen diolako lehentasuna, bestelako dibagaziotan galdu gabe, eta oso positibotzat dut hori. Bestetik oso ondo uztartzen duelako girotze historikoa, Napoleonek Euskal Herri osoa bere gain hartu zuenekoa, eta tramak berarekin dakarren intriga. Gehitu horri hizkuntzaren erabilera txukuna eta ekinaldi bakarrean irakurtzeko moduko liburua geratzen zaizu. Aipatu dudan hizkuntzaren erabile onaren froga gisa honako paragrafo hau (80. or):

Txarrok ez du nahi Babil bentan bakarrik gelditzerik. Oraindik ez da guztiz fidatzen Martinarekin, hark Babilekin erakutsitako ardura gorabehera eta gerrillaren hornitzailea izanagatik. Ikazkinarekin beltz eta errotazainarekin zuri aritzen den pertsona klase horietakoa iruditzen zaio, bi jaberen eskuak milikatzen dituen zakur ustez otzana. Nola demontre mantendu daiteke halako benta oparoa gerra-giro batean?

Gerra giroak baldintzatzen ditu nobelako hiru protagonistak. Babil, mutil mutu eta sentibera, tragedia batek bultzatua alistatzen da Espoz y Minaren gerrillan. Txarro gizon biolento eta zakarra da. Hau presondegitik fitxatutako gerrillaria da eta demostratzen du nola gerrak dakarren lausotze moral nahiz legalean halako pertsonaiek balioa irabazten duten (eta mugitzen dakite gainera giro horretan). Azkena, Lauren, komenientziaz alistatzen da ez dezaten koldartzat jo eta dituen ideal ilustratuek talka egiten dute Napoleonen tropen praktika bortitzarekin.

Bukatzeko niri bereziki gustatu zaizkit agertzen diren benten girotzeak, horren urrun eta aldi berean horren gertu dugun mundu horren narrazioa. Espero dut irakurle gisa abentura gehiagoz gozatzeko modua edukitzea, hari honi tiraka edo mataza berriak hasita. Bejondeiola idazleari.

Itxaropen kolorea

-n -kargitaratuta
Erantzun

Antifrankistak. Nafarroa. Alonso

Jon Alonsoren Hodei berdeak (Susa, 2003) nobela (?) hau Naparra: kasu irekia irakurri ostean hartu izanak hobeto laguntzen dit ulertzen Alonsoren gaitasun handien katalogoa. Blog honetan bertan lore ugari eskaini izan dizkiot egileari eta ez dut uste beraz hortan gehiegi sakondu beharra dagoenik, baina obra honetan bere narratzaile eta ikertzaile bertuteak erakusten ditu.

Has gaitezen liburuaren egituratik, izan ere, ez da ohikoa euskal literaturan halakorik. Joseba Jaka bekaren magalean idatzi zituen lerrook Alonsok eta bi ahotsetan kontaturiko istorio honetan narratzaile bat beka baten aitzakian nobela ari da idazten eta bestea, bere lehengusua dena, ikerketa historikoa. Bi ahotsak txirikordatzen dira eta honela muga lausoa ezartzen du Alonsok fikzioa eta historiaren artean, pertsonaia errealak eta asmaturikoak nahastuz besteak beste.

Narratzaile fina da idazle iruindarra. Har dezagun 279. orrialdeko paragrafo hau adibide gisa: Ia inor ez dabil kalean. Goiz da, eta euriaren promesa ez da ibiltariak animatzeko akuilurik onena. Hodei berunkarek kontzientzia txar batek adina pisatzen dute. Sabelean dauzkan tximeletek barrenak gardosten dizkion su dantza itxurako bat hasi dute, orain, hitz egingo balu, hodeiek iragartzen duten trumoiaren orroa bezala izango zen, ez halabeharrez ozena, baina bai askatzailea; zainak atezutik askatuko zituzten berbak izango ziren, itomena arinduko zioten ukendua. Hau formari buruzko adibidea da baina edukian ere ez da besamotza Alonso, urrutira joan gabe, aparta egin baitzait Irurtzungo Bi Aizpe arrokatan ezarritako ikurrina ezarpen klandestinoaren kontakizuna. Inguruabar tekniko konplexuak bikain eta sinesgarri narratzen ditu. Edota, beste itsaso baten ertzean, Uruguaien Hego Konoko diktadura odoltsuen bezperatan lanean ari diren CIAko agenteen ibilerak.

Historialari gisa ere badu bere mamia egileak. EAJren borroka antifrankistaren narrazioa egiten du gerraondotik hasita, mosaikoa osatuz Iruñeko irabazle nahiz galtzaileen bizitzen zipriztinekin. Ondoren Beroiz familia ardatz hartuta 1962ko Municheko “kontubernioa”, alderdiko erbesteratu zahar-ekintzaile gazteen arteko konponezinak, bonbak jartzea, hautu gisa zilegi jo zuen EGI hura, Eusko Bazterraren praxia, Artajo eta Asurmendiren heriotza, OPUSen sorrera, Urmeneta eta euskaltzaletasuna, CIA edo CESIDen infiltrazio susmoak erresistentzia antifrankistan… Hainbat hipotesi uzten ditu lerro artean Alonsok, ulertu nahi duenak uler dezan.

Zeharo gomendagarria gure herriaren iragan hurbila Iruñetik ulertzeko, egileak gure historiari buruz uzten dizkigun hausnarketa interesgarriez pentsatzeko (Euskal Herria tablero handiago baten pieza besterik ez da) eta irakurriz gozatzeko.

Cesarraren emaztea

-n -kargitaratuta
Erantzun

Gainbehera. Errua. Highsmith.

(Spoilerrak ditu, adi!)

Benetan aparta da Patricia Highsmithen Lardaska (Txalaparta 2020, Josu Barambonesek itzulia, originala The Blunderer 1954koa) nobela. Bertan, Walter eta Clara Stackhouse senar-emazteen bizi atsegin eta akomodatua kontatzen baina batez ere Walter Stackhousen bizi-hondamena. Izan ere, hainbat liskar eta sestra dituen bikoteko emazte Clara hilik aurkituko dute eta ordutik Walterrek errudun itxura emango du berak errudun ez dela gogor defendatu arren. Badakizue zer zioten cesarraren emazteari buruz.

Hiru dira niretzat nobela honek dituen gako interesgarriak:

1.-Errua: Walterrek ez du Clara hil, edo bai? Hil du? Ziurra den gauza bakarra da dagoen muturreko egoeran, neurosiak jotako emaztearekin duen harreman pozointsuan, fantaseatu duela eta dezente emaztea hiltzearekin. Erru horrek jango du ordutik aurrera. Izan ere hil edo ez berdin da berarentzat, bere mugimendu dorpeek eta kontaturiko gezur tentelek inguruko lagun, lankide eta maitaleek bizkarra ematea ekarriko baitiote eta erruak hor jarraituko du.

2.-Gainbehera: Matrimonio baten gainbehera eta pertsona baten gainbehera behintzat kontatzen dira hemen. Garaiko dibortzio lege zurrunek eta euren bizitza sozialak eragindako presioak behartuta, protagonisten izaera gehitu horri, tirriki-tarraka funtzionatzen duen ezkontza dago. Highsmithek ezkontza lotura horren azken urratsak erakusten dizkigu eta ondoren, hein batean Corby detektibearen lanak eta Walterren jarrera ustelak eraginda, azken honen porrot pertsonal, sentimental eta laborala bizi dugu.

3.-Obsesioak: protagonista bakoitzak bere obsesioa du. Clarak, gaixotasunak eraginda hein handi batean, ez du senarrarekiko edo bere amarekiko batere enpatiarik erakusten, horrenbeste ze zakurra eta lana maite ditu denaren gainetik. Berekoi hutsa da. Walter, aldiz, emaztea nola desarregarazi ari da pentsatzen eta hori du obsesio, kontziente ez izan zarren nobelaren zati gehienetan. Kimmel, etorkin liburu saltzaile xumeak, bere kapital kultural baxuarekin eta harreman jasoak zaintzearekin dago obsesionatuta. Bukatzeko, Corby, detektibea, beltz ari da lanean bi kasu tiro bakarrarekin argitzeko. Bere ehiza-zakur temak behartuko du hein handi batean tramaren garapen eta amaiera.

Ederra da Highsmithen lana. Liburu sinopsietan jartzen du obra honek erakusten duela jende arrunta nola izan daitekeen edozer egiteko gai. Nire ustez, gehiago da errua eta obsesioei buruzko lan psikologiko aparta. Oso ondo eraikitako pertsonaiak dira eta hasiera-hasieratik harrapatzen zaitu tramak. Literatura beltza gustuko duenarentzat oso gomendagarria.

Galindez

-n -kargitaratuta
Erantzun

Galindez. Memoria. Artelana.

Mende beteko nekea duten bizitza parean tokatzen zaizunean airea astun bilkatzen da. Nabari zaio hala bizi izan denari hezurren kamutsa, isiltasunen luzera eta ez gertu ez urruti, inon ez den erdibidean galduriko begirada. Horrelako zerbait behar luke Jesus Galindezekin topo egiteak, bere aberriarekiko maitasunak eta iragan mendeko kolpe ugariek jipoitua. Erori eta altxatakoa, hori bere alde, behin eta berriz, baita Nazio Batuen Erakundeen Franco klubean onartu zutenean ere. Guzti hori Trujillo dominikar diktadoreak kontrakoa erabaki arte, berari buruz liburu batean idatzitakoak ordainarazteko asmoz.

Manuel Vazquez Montalbanen Galíndez (Anagrama, 2019, 2. edizioa) obra paregabea da. Aspaldian esku artean izan dudan onenetakoa eta bere garaian, 1990ekoa da berez, Espainiako Narratiba Sari Nazionalarekin eta Europako Literatura Sariarekin errekonozitua. Liburua eredugarria da benetan ondo uztartzen dituelako bi kontu oso zailak direnak lotzen a priori: nobela ona eta ikerketa zorrotza. Behin bati irakurri nion zientzia eraldatu duten obra garrantzitsuenak, Darwin edo Newtonenak adibidez, ondo idatzitakoak direla. Bestela ezinezkoa da ideiek arrakasta edukitzea. Eta kasu honetan Pepe Carvalho detektibe ezagunaren aitak ondo josten ditu pertsonaia gogoangarriak, Muriel Colbert, Voltaire edo Robards kasu, ahaztu gabe Galindez beraren bakarrizketak txertatzen dituela narrazioan zehar. Detaile honek Harkaitz Canoren obra gogorarazi dit, baina batek daki zergatik ekarri didan haizeak erreferentzia hori. Ah bai, ziur asko horrelako obra bat gurean idazteko gai den pertsona bakarrenetakoa delako, bere azken bi lanak ditut lekuko.

Bestalde kasuari buruzko ikerketa zorrotza da. Espainia eta Latinoamerikako diktadurek eragindako erbestea, Estatu Batuek euskaldun (batzuei) eginiko traizioa, komunismoaren aurkako gerra hainbatentzat izan zen pagotsa, Madrilen gorpuzten ari zen botere sozialistaren disekzioa, unibertsitate lan batzuen atzean dauden interes zalantzagarriak eta irakasle ezkertiar hainbaten zurikeria, ikertzaile baten seta bere lanarekin, euskalduntasunaren mamia, Miamiren eraldaketa etab. Oso ondo uztartzen du datu eta izen festa hariarekin eta horren aurrean txapela kentzea dagokio blog honen egileari.

Bukatzeko, kirrinka bakarra eragin didana Amurrioko baserriko aurreneko pasartea da, liburua hasten duena, baina ez dira orrialde asko. Zuri ez badizu hori eragiten hainbat hobe. Niri pasatako gauza bera gertatu bazaizu ez etsi, ez duzu berriz antzekorik sentituko orrialdeak pasatzerakoan. Ordainetan, izugarrizko gozatua hartuko duzu erresistentziaren etikari buruz irakurriz eta ikusiz nola, gurea moduko herriak, munduko elefante handiek zapaltzen duten belarraren parekoak diren.

Uber alles

-n -kargitaratuta
2

Taxiak. Montoia. California.

Barka iezadazue blog irakurle bakanok izenburuko hitz joko merkea. Badirudi uberren diktadura hastear dela Netflixeko seriei kasu eginez gero, start up teknologikoen eta estatuen arteko borroka ere baden taxi-uber borrokan apenas agertzen baita taxirik azkenaldiko plataforma serietan. Horra hor hari mutur interesgarri bat, altxamendu frankista ostean irabazle artean banatu ziren lizentzien nondik norakoa jarraitzea bestekoa, baina ez da hori gaurko xedea. Izan ere, gaur, Xabier Montoiaren azken lana den Taxiak ez dira inoiz gelditzen (Susa, 2021) lanari buruz jardun nahi nuke.

Izan nadin zintzoa, ez zait liburua gustatu. Ez dizkiot irakurketa ordurik onenak eskaini, neke pilatuen gailur diren ekain iluntze luzeak besterik ez ditut izan berarentzat, baina hori hala izanik ere ez nau asebete. Nekeari buelta ematen lagundu didaten makina bat liburu irakurriak ditut, eta honek ez du halakorik eragin, ezta hurrik ere. Hona ekarri badut orain arteko nire irizpidearen aurka da pieza solte batzuk ederrak iruditu zaizkidalako, bereziki liburuari izena ematen dion “Taxiak ez dira inoiz gelditzen” ipuineko aurreneko orrialdeak eta baita “Errimelezko malkoak” ipuina. Beste batzuk ez zaizkit sinesgarriak egin, esate baterako “Zarata” (bukaera oso hotza da, are gehiago kontatzen dituen zera gogorrak kontatu eta gero) eta “Samuraia eta printzesa” (flipada bat da). Lehen begi kolpean gustura irakurri arren umetako Mikojet izozkiek uzten zizuten zapore bera utzi dit dealerraren ipuinak: izozkiak eta espazioa ez dira erraz uztartzekoak, beraz, zertarako aritu esperimentotan gauza goxoak egiten dakizunean.

Akaso hobe funtzionatuko zukeen ipuin solte liburu gisa. Ez dakit. Izan ere, narrazio arteko hariak ez badira agerikoak, hobe jostorratzekin batera tiraderan uztea. Maizegi aurkitu behar izan dut nire burua orrialdeetan atzera eginaz narratzailea nor den zehaztu nahian, bi ahotsetatik zein ari zaidan hizketan, eta horrek irakurketatik atera nau behin baino gehiagotan. Galduta sentitze horrek gainera gozamenari zuzen-zuzenean eragin dio.

Ba omen dira taxi gidari batzuk turistei adarra jotzen trebreak. Donostiatik Bilbora Iruñetik pasa ohi direnen kastakoak. Liburu honetan ez dakit adarra jo didaten, ezetz esango nuke, baina nonbaiten galdu izanak pena ematen dit horren hasiera iradokitzailea irakurri eta gero:

Oso aspalditik aditzen ez nuen usain bat aditu dut gaur. Gorotz eta hezetasun halako nahasketa bat. Mendira joan gara eta, baserri baten aurretik pasatzerakoan, bete-betean jo batu. Gustatu egin zaie lagunei. Benetakoa iritzi diote, ia naturaren beraren lurruna.

Benetakoa. Esan beharra dago gero. Ia edozeri irizten diote hala, hiritik pixka bat urrundu orduko.

Blue lives matter

-n -kargitaratuta
Erantzun

Polizia. Marlowe. Azpikontrata.

La hermana pequeña (Raymond Chandler 1949, Juan Manuel Ibeas Delgadok itzulia, RBA 2017) ez zait iruditu Marloweren serieko onena. Nekea sumatzen zaiolakoan nago, gerra ondoreneko txinparta artean bere lekua ezin aurkitu ari den gizona da, iraganaren nostalgia betean. Gezurra dirudi lau urte beranduago egile berak indarra hartu eta Adiorik ez bezalako lan puska idazteko adorea edukitzeak.

Ez da istorio txarra, ez pentsa halakorik arren, baina maila altu egonda ba beti dago obraren bat horra ez iristeko arriskua. Kasu honek baditu Marloweren abenturatan ohikoak diren aktoreen luxu dekadentea, gangsterrak, eskrupulu gutxiko managerrak, femme fataleak, polizia ankerrak eta denen artean libratzen den legearen agente ondradu bakarra. Marlowek, fiskaltzarentzat lan egindakoak, azken honekin enpatizatuko du baina era berean badaki ez dela aski sistemaren inertzia ustelari buelta emateko. Duela zazpi hamarkada argi ikusi zuen hori Chandlerrek eta hori ez zuela arrazakeria edota bestelako jite batzuetako gaietan arakatu nahi izan. Bestela ezkortasuna tragikoa bihurtuko litzaioke. Polizia burgesiaren tresna dela dio komunistak, irlandarren mafia dela filmetako gaizkile italoamerikarrak eta Hedoi Etxartek dioen moduan poliziak pobreen etxeetan jaio ohi dira, ez parlamentarienetan. Frantzian badute polizien inguruko azterketa antropologiko ugari, klase edo jatorriari buruzkoak esate baterako, baina hemen dugun apurra Bilboko Muga taberna ezaguneko jabe ohi Juankarri gogoratzen diot elkarrizketa batean: gutxi gorabehera zioen Ezkerraldeko rokabiliak bilkatu zirela ertzain kolpetik, egun batetik bestera.

Ez dakit rokabili diren poliziak, lanpostu on baten bila ari diren langile xume edota biolentzia gustuko duten manporrero. Edo denetik apur bat. Erne ibili behar da dena den, ze pertinentea hitza, poliziaren baitan diren ultraeskuineko elementuekin. Alemanian serioa hartzen duten gaia, hemen bistan da ezetz.

Egungo ereduarengan ez dut batere federik. Baina, oraindik irudikatzen ez dudan baina desio dudan etorkizun ederra iritsi artean polizia beharko badugu, hobe poliziaren izaerari buelta eta erdi ematen badiogu. Bestela, Marlowek bezala justizia beste nonbaiten bilatzeari ekin beharko diogu emaitza ez beti onez:

-¿No cree que tiene usted ciertas obligaciones para con la justicia?

-Lo creería… si la justicia fuera como usted.

Pasó sus largos y pálidos dedos por su enmarañada cabellera negra.

-Podría darle muchas respuestas a eso, Pero todas vienen a sonar igual. El ciudadano es la ley. En este país todavía no se ha llegado a entender esto. Pensamos en la le como si fuera un enemigo. Somos una nación que odia a la policía.

-Va a ser muy difícil cambiar eso- dije-. Tanto en un lado como en otro.

Beltzek ezin dute arnastu Amerikako Estatu Batuetan eta poliziak entzungor egiten die. Blue lives matter diote bakarrik patruilatzeak dakarkien arriskuei bizkarra emanda, zerbitzu publikoen urteetako murrizketa neoliberalaren ondorioak gutxietsiz, eta haiek bizi duten (ustezko) zaurgarritasunaren erantzukizuna Estatuaren babesik gabe geratu diren herritarrei egozten diete. Kuriosoa da nobelan nola polizia batek aurpegiratzen dion gure detektibeari bere jarduna polizia lanaren azpikontratazioa dela, pribatizazioa. Ez nuen hala ikusia detektibeen jarduna, gezurra badirudi ere. Iradokitzailea da.

Kanadarik ere ez dugu amesteko, haur indigenen hobi komunez josia da Los Angeles zikinaren ifrentzua. Gustura jakingo nuke Marlowek zer esango zukeen horri buruz.

Begira nago begira

-n -kargitaratuta
Erantzun

Chandler. Marlowe. Polizia.

La venta alta (Raymond Chandler, itzultzailea Juan Manuel Ibeas Delgado, Todo Marlowe, RBA 2017) nobela honetan ez du zorterik gure detektibeak. Izan ere, Murdock emakume aberats eta manipulatzaileak kontratatu duenetik hilotz artean igarotzen du eguna. Beste behin Californiako erretratu ona eskaintzen digu Chandlerrek, aberatsen jauregiak eta apartamendu kirasdunak egun berean zapaltzeko gai den pertsona bakarraren eskutik. Halakoa baita Marlowe, hiria ondo ezagutzen duen gizona eta gai dena krimenaren atzetik kaleetan barrena egun edo gauez aritzeko.

Kasu honetan desagertutako urrezko txanpon baliotsu bat da haria ematen diguna irakurleoi Marloweren ibilerak jarraitzeko. Gajoa, mihiak zangotrabatua eta bihotzaren zamak akitua, dena ondo egiten du dirua metatu ezik. Printzipio irmoen jabe, Merleren alde egiten duena da horren lekuko, erromantikoen narraskeriaren jabe da: bera zaindu baino hobe beste batzuk zaindu. Are gehiago benetan apreziatzen duen jendea igogailu-zaina, txoferra edo tabernaria bada. Edozein lanbide xume polizia ezik, izan ere, nobela honetan zerbait gustatu bazait poliziari buruz eginiko hausnarketa sakona da. Esate baterako, argudiatzen duenean Marlowek ezin duela norentzat lan egiten duen esan, nahiz eta horrek asko lagunduko liokeen bizimodua arintzen, ez delako poliziaren egiteko moduez fio. Hau esaten dio Breeze polizia detektibeari, etxera polizia on eta polizia gaiztoaren jokoa jokatzera joan zaizkionean:

-Mientras ustedes no sean dueños de sus propias almas -dije-, no tendrán la mía. Mientras no se pueda confiar en que ustedes, todas y cada una de las veces, en todo momento y en cualquier circunstancia, buscarán la verdad y la encontrarán, caigan las cabezas que caigan…, hasta que llegue ese momento tengo derecho a hacer caso a mi conciencia y proteger a mi cliente de la mejor manera que pueda. Hasta que pueda estar seguro de que no le harán a él más daño que beneficio que le hacen a la verdad. O hasta que me llevan a rastras ante alguien capaz de obligarme a hablar.

Badu komisaldegien usainari buruzko beste pasarte gogoangarri bat, edo eraikin horietan legeak duen lekuari buruzkoa. Zuen esku uzten dut horiek aurkitzea, bidean topatutakoak ere mereziko duelakoan.

Kaio festa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Martin. Cestero. Hondarribia.

(Adi, spoilerrak eduki ditzake, baita soja eta arrain arrastoak ere).

Ibon Martin idazle Donostiarraren La hora de las gaviotas (Plaza & Janés, 2020) nobela da egile honi irakurtzen diodan aurrenekoa. Inguruan makina bat irakurle dituen arren, eta nahiz eta bera ezagutzen duen gertuko lagun batek oso ondo hitz egin didan berari buruz, Orbaitzetako jendeari buruz aurreko lan batean eginiko deskribapen zenbaitek aurrereitzi negatiboak sortu zizkidaten berarekiko. Duela gutxi ordea lagun batek liburua oparitu zidan hemen iruzkintzen ari naizen liburua eta esker onekoa denez opariak irakurtzea, hasi nion lanari. Aurreneko lehen 100 orrialdeak irakurrita aspertu eta utzi ondoren, eske onetik haragoko borondatea eskatzen zidan, aste batzutara berriro hartu eta orduan bai gozamen momentuak eduki ditut liburuaren ondorengo hiru laurdenak irakurtzean.

Obra honetan Hondarribiko Alardea eta bertan dagoen tentsioak berebiziko garrantzia hartzen du. Martinek ondo islatzen du ohitura matxista zaharrek zatitutako herria, hurkoarekiko mesfidatia dena eta udal agintariek ospakizun faltsuekin estali nahi dutena herriaren irudia salbatzeari garrantzia handiagoa emanaz benetan arazoa ebazteari baino. Ane Cestero ertzainak, ez da bere lehen kasua, unitate berezi baten gidaritza hartzen du bere nagusia Donejakue Bidea egiten hasten den unean eta katramilatzen joango dira gertakizunak. Mugaren bi aldeak jokoan sartuz, lau herri izango dira hainbat krimen eta abentura gertaeren kokaleku, Cestero eta bere unitateak makina bat oztopo aurkituko dituzte.

Ondo egindakoen artean nabarmenduko nuke egileak ondoko jorratzen duela Hondarribiko elitearen jarduteko molde hipokrita eta zekena. Ez dira alferrik pasa bi hamarkada luze Dut taldeak Hondarribi Hills salatu zuenetik eta txakolindegiaren bueltan ematen diren hainbat pasartek ondo jasotzen dute hor den jende klasea: Mirenen tripulazioarekin arrazista, klasista eta gustu txarrean snob-a.

Ertzainen barruko triki-mailu eta ezinikusiak ere ondo islatzen ditu Martinek, eliteekin bat eginda dagoen tokian tokiko komisarioa, kasua ebatzi baino prentsari nola saldu presenteago duen nagusia etab.

Narratzaile orojakilearen erabilera ere ondo egina dagoela iruditu zait, fokua jartzen baitu gutxienez hiru protagonistengan (Cestero, Julia eta Madrazo) eta horrek ikuspegi ezberdinak emateaz gain arindu egiten du kontaera.

Konbentzitu ez nauten gauzen artean dago Cestero gaixoari gertatzen zaizkion desgrazia pila, gehiegi nire ustez, une batean hiru heriotzaren ardura duela iruditzen baitzaio. Hor ere iruditu zait ez duela damu edo min hori hainbestekoa izanda detektibe edo poliziek (fikzioan bederen) duten jokaera auto-suntsitzailerik erakusten. Lanarekiko adikzioa izan liteke bere ihesbidea, baina bateria indartsu jotzeaz harago ez dirudi lagun-min bat bere erruagatik hil denik. Eta ez diot gaizki sentitu behar duenik horregatik, bakoitzak daroa dolua ahal duen moduan, baina kontua da berak adierazten duela narrazioan damu-min hori eta ondoren esango nuke ez duela jokabidean horrekin bat egiten.

Beste kontua da ETAren gaia. Ia hirurehun eta berrogeita hamar orrialdetan pentsatu dut existitu egingo ez balitz bezala egingo zuela autoreak, Pasai Donibane ezagutzen duen edonorentzat ezinezkoa dena egiten baitu distritoa deskribatzean: hango mural eta aldarrikapen ugariei ezikusia egin. Horrez gain nire ustez harrigarri xamarra den eszena bat dago, poliziak tentsio une batean Barricadaren “No hay tregua” entzuten du eta kanta horren erabilera soziala aintzat hartuta txiribuelta kosmikoa iruditzen zait. Baina, nire ustez esanguratsuena bukaeran dator, Madrazo ertzaina bere aita etakidearen biktima batekin elkartzen denean Leonen eta honek torturak justifikatzen dizkionean:

-Lo que se hacía en Intxaurrondo era diabólico. Yo también he detenido a personas que se hubieran alegrado de verme muerto, y jamás les he puesto la mano encima- objeta Madrazo-. La tortura nunca puede ser justificable.

-Porque eres un buen policía. Estoy segura de que mi padre nunca torturó a ningún detenido, pero hay reacciones que son humanas. Si yo hubiera podido, habría sido la primera en matar a tu padre con mis propias manos. -Sus dedos se detienen en la M de Marchena-. Pero claro, quizá por eso yo no soy policía.

Egia da egileak sakabanaketak dakarren mina aipatzen duela eta Marchena alabaren kasuan gorroto erreakzio hori ulergarria dela. Baina, ze kasualitate, etakideen kasuan inoiz ez da erreakziorik ematen (reacciones que son humanas). Etakideak, Madrazoren aita kasu, espontaneoki hasten dira jendea hiltzen. Nire esperientziak besterik dio, ezagutu ditudan etakideen gehiengo handi baten kasuan hurbil dutela biktimaren bat, baina tira.

Martinen poliziek ez dute torturatuko, baina ez dute arazorik legea hausteko ikerketaren mesedetan. Legez kanpoko itaunketak eginaz edo lokalizazio aparatuak epaileen baimen gabe kotxeei itsatsita. Berri Txarrak entzutearekin uztargarria izan liteke hori Arkautetik irtendako promozio berrientzat, baina irakurle honek ahalegin handia egin behar du hori sinisteko.

Esanak esan, tarteka gustura irakurri dut liburua eta thrillerraren zale denak denborapasa atsegina aurkituko du. Gai sozial batzuk ondo jorratzen dira, beste batzuk azaletik eta topikotik (borroka ekologista adibidez), eta esango nuke euskal irakurlea eta kanpokoa asetzeko oreka zailean ez dela guztiz zauriturik ateratzen idazlea. Ez naiz genero honen zaleegi, gustukoago ditut bestelako nobela beltz klasikoagoak, baina ulertzen dut nire inguruko horrenbeste jenderi Ibon Martin gustatzeko gakoak non dauden.

Kilkerrak ixil-ixilik

-n -kargitaratuta
Erantzun

Kilker. Jimenez. Mundaka.

Kilkerrak ixildu egin dira Hawaiin. Hala jasotzen du Zientzia Kaiera webgune guztiz interesgarriak hemen. Bizirauteko ezinbesteko dute ixiltasuna. Izan ere, testuak dioen bezala, Hawaii artxipelagoan arerio latza dute: Ormia ochracea izeneko euli parasitoa. Hain zuzen kantu doinuari esker topatzen ditu euliaren emeak kilker kantariak eta kantariaren inguruan eta gainean uzten ditu bere larbak.

Beste kilker batzuk ere, itsaso bat honantzago, ixiilik geratu ziren 1937an eta 1939an faxisten artean biziraungo bazuten. Ihes egitea lortu zutenek oinaze eta min artean ere ez zuten kantu ozenik haizatu. Borrokatu, galdu, traizioa jasan eta erbestea dastatu zuten hainbatek.

2003an idatzi zuen Edorta Jimenezek Kilkerren hotsak nobela (Susa, 2003) Alejandro Mallona alkate jeltzalearen fusilamendua ardatz. Fikzioan zahartzaro betean den Uriarte gudari eta espioi oihari bisita egiten dio ezezagun batek. Elkarren arteko elkarrizketek hainbat hari ateratzen dituzte eta Jimenezek hari bakoitzari tiraka onduko du eleberria: zahartu den gudari ohiaren nahia berarekin ezagutza gal ez dadin, arbaso denak gaurko begiz eredugarri ez izatearen zama, gerran Jaurlaritzak xaloki eginiko akatsak, jende gazte eta fin askoren eskuzabaltasuna, ezinezko maitasunaren zauria, laguntasuna… Dena kresal zaporez, Intxortako historia ezagutu duen irakurle honentzat liluragarri eta esker oneko. Gutxi egongo da euskaraz itsasoari buruz egun hain ondo idazten duenik.

Vox eta Desokupa gurean diren egunotan liburu bukaerako pasartea dakart. Musakola nire auzoko agure batzuei gauza bera entzun nien umetan: xaloegiak izan ginen, ez genuen gerra egiten jakin. Muga estua dago noblezia eta tentelkeriaren artean. Ez da indarkeriarako deia nirea, Arestik etakideen amez dioena maiz dut gogoan, baina ez dut espero gizatasunik faxisten artean. Horrek galdu zuen Mallona eta hori erakutsi ziguten anarkista, akzioko, sozialista eta komunistek

-Halaxe duk, bai. Baina zer nahi duk?- barrea bareturik esan nion-. Hortxe daukak, eskutitzean, Falangeren definizioa -eta solemne jarraitu nuen-. Falange, abnegazio handiz eta sentimendu onen aldekoa zen gazteriaz beterik jaiki zen partidua da; baina era berean Falange justizia hotz eta motz egiteko ere sortu zen; hala bada, ni orain ordezkari nauten juezen aldetik, berori zigortu edo errugabe aitortu behar duten juezen aldetik, inongo bidegabekeriarik izango denik ez du zertan uste izan behar berrorrek.

Ikerketa lan handia dago Jimenezen lanaren atzean, ezagutza. Datuak, kazetariak, giroa, toponimoak. Harrapatu nau istorioak ere, jakin arren, 36ko altxamendu faxistako kontakizun oro legez garratz amaituko duena. Galdera bakarra izan da nola une batean, bukaeran, aholkatzen dion Uriartek bisitariari ahazteko iraganeko Mallonak eta egungoetan jartzeko arreta. Ez zaio arrazoirik falta, eta, halere, ezin diogu ihes egin 1936ko uda sargoriari. Ziur erantzuna interesgarria dena.