Etiketaren artxiboa: Katalanez

Azken irakurketak (hainbat liburu post bakarrean)

-n -kargitaratuta
Erantzun

Foster Wallace / Cadenes / Auster / Tallon / Martinez Peña / Marçal

Podcast eta beste hamaika zereginek ito antzean ibili naiz blogari ekiteko. Halaber, eta hori adierazle ona da nire osasunarentzat, ez diot irakurtzeari utzi. Hona hemen labur iruzkidunta lan horiek:

  1. L’aigua és això (David Foster Wallaceren liburua, Ferran Ràfolsek itzulia, Edicions del Periscopi, 2014). Euskal Herrian (zorionez) hainbatek ez dugu bizi izan graduazio ekitaldien ezarpena -nahiz eta onartu behar dudan eduki nuela halako zurztasun bat Zuzenbide Fakultateko panelean azken nota irakurri eta -hau da, kito- esan nionean nire buruari- eta horregatik ezinezkoa da gurean genero honi buruzko libururik egitea. Baina Amerikan, non bestela, badute jarduna barneratuta eta horri esker badira halako liburuak ere. Foster Wallacek gazteei hitz egiten die, bizitzari buruz, unibertsitatetik kanpo topatuko dutenari buruz, garaiaren eta gizartearen argazki argia eginaz. Batzuetan komeni baita gauzak hala esango dituen norbait aurkitzea.
  2. Guillem (Nuria Cadenes, Amsterdam, 2020). Liburu hau izugarri ona da, badelako fikzioa, badelako saiakera, ausarta delako bere forma planteamenduetan irakurketa zaildu gabe eta lortzen duelako kasua bikain azaltzea ezagutzen ez duenari. Niri bihotza uzkurtu badit ere kasuaren xehetasun gogorrengatik -bereziki gurasoen sufrikarioa dut buruan- liburuak bikain aipatzen du hori ez ezik faxismoaren inpunitatea ere. Orain, gainera, Amaia Apaulazak itzulia euskaraz irakurri ahal izango dugu, Hilbeltza ekimeneko lagun eta erakundeei eskerri.
  3. Baumgartner (Paul Auster, Benito Gomez Ibañezek itzulia, Seix Barral 2024). Amerikarrak dira gure garaiko narratzaile bikainenetakoak eta beste behin hori erakusten du Austerrek. Begiak itxi eta ikus dezakezu bere etxean behin eta berriz liburuak alferrik Amazonen eskatzen Baumgartner irakasle eta idazle petrala, banatzailearen irribarre bat lortu ahal izateko. Zahartzeko modu duin baten bidea erakusten digu Austerrek eta istorio -spoiler: amaierarik gabeko?- lasai eta eder bat.
  4. Obra maestra (Juan Tallon, Anagrama, 2022): nola gal lezake museo batek 38 tona pisatzen dituen eskultura bat? Bada hori pasa zitzaion Reina Sofiari Richard Serraren eskultura batekin eta kasu izugarri hori argitzen saiatuko da idazlea, fikzioa eta saiakera kontzeptuak lausotuz. Adi, badu Euskal Herriarekin konexioa eta, Guggenheim museoa eta Cristina Iglesias tarteko. Spoliler: mespretxuak lotzen ditu Tallon bera, Serra eta liburuan garrantzitsua den Macarron familia. Ez galdu hari hori.
  5. Mandamentu hipermodernoak (Iñigo Martinez Peña, Elkar, 2021). Aspaldi irakurri dudan saiakera iradokitzaileena, borobilena eta txukunena. Merezi du.
  6. Sota el signe del drac (Maria Mercé Marçal, Mercé Ibarzen edizioa, Comanegra 2020). Marçal poetaren saiakera hauek arkatza eskuan dela irakurtzekoak dira. Artikulu sorta bat da, batzuk ez ditudanak aski zukutu -ezagutzen ez ditudan poeten obra aztertzea xede dutenak- baina beste batzuk fotokopiatu eta lagun artean banatzeko modukoak dira.

Francis Baconen triptiko bat

-n -kargitaratuta
Erantzun

Apurtu. Kontatu. García Molina.

Ez dut gogoan noiz, non eta nola erosi nuen liburua. Akaso ONA liburu dendan erosia izan zen, Bartzelonan katalanezko azterketa egin nuen 2023ko maiatzeko asteburuan. Baliteke ere asteburu bereko ostiralean Hedoi Etxarteren “Els orientals” liburuaren aurkezpenean feriatu izana Calders liburu denda betean. Edo, nork daki, agian hilabete beranduago Lleida hiriburuan erosi nuen udako solstizio egunetan, katalandegiko azterketa egin nuen beste aldi gogoangarri hartan.

Ez dut uste faldoiak -uste dut izen hori duela- erakarri ninduenik, Premi Llibreter 2023 jarri arren. Gorroto dut liburuei paperezko kortse itsusi hori ezartzea eta erosteaz bat kentzea izan ohi da nire zeregin obsesiboetako bat. Gorroto dut baita ere gorroto dudan horren izenaz zalantza edukitzea, gorrotoaren hartzaile den horren izenarekin segurtasun eza edukitzeak nire gorrotoa bera ezbaian jartzen baitu.

Cristina García Molina idazle puska bat da eta, Els irredempts (La breu edicions, 2022), liburu zoragarria. Idazleak hitz hurrenkere bitxi eta indartsuak sortzen ditu. Baitaa tmosfera itxi eta biziak ere, estuasun txupito direnak. Irakurri aukera baduzue, benetan. Hemen lagin bat:

La poesia és un exili. L’oblit és un exili. La bogeria és un exili. La felicitat dels altres és un exili. L’èxtasi és un exili. La mort és un exili. El coneixement és un exili, el més gran. L’exili és un exili.

Balearen barruan

-n -kargitaratuta
Erantzun

Politika. Literatura. McEwan.

Liburutxo ederrak dira Nous Quaderns Anagrama sailekoak. Eta zortedunak gara irakurleok horregatik. Hala, konfiantzazko liburudenda batean apal egokian egonez gero -eta hala ez baleude liburudenda ez da konfiantzazkoa- erraz poltsaratzen dira.

Hala, 2021eko Ian McEwan idazle britainiar handiaren saiakera labur bat da aipatu saileko 49., 2022an katalenez argitaratutako L’espai de la imaginació obra, Ariadna Pousen itzulpenarekin.

Gaia konpromiso politikoa eta literatura eta ea lehenengoak dakarkion herren estetikoa bigarrenari. McEwanek maisutasunez harilkatzen ditu bi pasadizo historike: lehenean, Henry Millerrek jaka bat oparitzen dion Espainiako gerrara doan George Orwell idazle eta soldaduari; bigarrenean, George Orwell Albert Camusen zain dago Parisko kafetegi batean; bigarrena ez da agertuko eri dagonez gero.

Tartean Belen Gopegik Tiroa kontzertuaren erdian saiakera baita ere ederrean landutako gaia, baina tartekatuz Camus, McEwan beraren eta Orwellen lana. Hain justu, azken honen “Balearen barruan” saiakera da lanaren oinarria.

Niri marabilla bat iruditu zait amaiezina den gai batean argi printz ugari proiektatzen dituena. Zeharo gomendagarria.

Erat

-n -kargitaratuta
1

SEAT. KATALUNIA. LANGILE BORROKA.

Maiz bat itsutu liteke bizi duenarekin. Eta, egia esan, hainbatetan ez da ezta harritzekoa ere. Euskal Herriko azken 50 urteetako historia hain joan da harrapaladan une batzuetan zaila zela ere burua altxa eta kanpora begiratzea. Ez diot justifikatzeko, ez baitut uste ezer justifikatzekorik dagoenik, azalpen gisa baizik. Gehitu horri besteen maiz familia politikoak zer erkinak garen auzoaren errealitatearekin eta horra anarkismoari buruzko ezezagutza, nire kasuan behintzat aipagarria dena.

Sarean han eta hemen erreferentziak irakurri ostean iritsi zait esku artera Erat, l’exèrcit de SEAT liburua, Pau Juvillà Ballesterrena (Tigre de paper, 2023). Liburuak kontatzen du langile batzuen borroka, zehatzago esanda Martorelleko Seat lantegiko langileena, eta haien pozak, garaipenak eta porrotak Juvillàk lortzen du liburu entretenigarria eta gustagarria egitea, zorroztasunari uko egin gabe.

Hala, narrazioa 1950ean hasten da, SEAT enpresa osatu zen urtean, zeina abian jarri zen Francoren gobernuaren, hainbat bankuren eta Fiat enpresaren bultzadaz. Ordutik lantegia ikaragarri hazi zen eta ez hori bakarrik, ingurua ere garatu zuen, migrazio mugimendua areagotuz eta Baix Llobregat eskualdea bihurtuz Espainiar Estatuko borrokalarienetakoa. Langile autonomia, grebak, lantoki barruan gertaturiko polizia karga ikaragarriak, infiltratuak eta trantsizioak suposatu zuena nahasten dira Erat taldearen bizi laburra ardatz hartuta.

Irakurketa oso gomendagarria, gaur egun nekez sinesteko moduko egoera bat kontatzen duena, gure gurasoek bertatik bertara ezagututakoa izan arren, eta, gainera, Euskal Herriarekin lotura nabarmenak dituena. Urrunago joan gabe, Naparra kasuarekin. Edota balio du azaltzeko nola ez den horren arraroa eta Katlunian ere nola eboluzionatzen duten hainbat langilek autonomiaren postulatuetatik ezkerreko independentismora.

Bidezidorra

-n -kargitaratuta
Erantzun

Heltzea. Heltzea, bigarren adiera batean. Martin i Serra.

Badira liburu batzuk, hain ederrak eurak, beti pentsatzen duzula okertuko direla uneren batean. Alegia, horrenbeste edertasun ez dela mundu honetakoa, eta, horrenbestez, zerbaitek edo norbaitek (idazleak, kasu honetan) zigortuko gaituela hamaika penuriekin. Judu eta kristauak gara, baita mezatara joaten ez garenok ere, eta susmo horrekin bizitzea tokatu zaigu. Zer egingo diogu bada.

Hori sentitu dut Miquel Martin i Serraren La drecera (Edicions del periscopi, 11. ediizioa, 2021) irakurtzean. Bertan, narratzaileak, haur bat da protagonista Empordàko herri batean duela berrogei bat urte, bere ingurunea deskribatzen digu bere begi zoli eta eskuzabalekin. Mutikoaren gurasoak txalet bat zaindu eta zerbitzatzen duten morroiak dira, kostak eta landa eremuak bate egiten duten tokian, eta etxeko nagusien jiran antolatua dute bizitza. Bartzelonako aberatsen uhinak iristen baitira haraino, horien iate, filipinar neskame, luxu eta gaztelaniazko hitzekin.

Narratzailea, protagonista dena, haurtzaroa eta nerabezaroaren arteko atea zeharkatzekotan da eta zoriontsu da bere guraso, lagun eta bizilagunekin. Alboko Mas Bou etxaldeko Pituk animalien zaintza nola erakutsiko dio. Aitak orduan nola aritu eta baita bizitzarako aholku baliotsuak eman ere.Amak mandatatura bidaliko du eta baita gauza goxoak sukaldean prestatu ere.

Heltze horretan narratzaileak sexualitatearen pizkundea ezagutuko du, laguntasunean aldaketak pertzibitu eta sufrituko du, baita majo sufritu ere, tragedia baten ondorioz. Halere mutil majoa da, sano askoa, eta uste dut hori dela orriz orri transmititzen dena. Garai baten, bizimodu baten erretratua baita obra eta nabari da, bai, egileak heldu nahi diola eskuetatik ihes egin dion iragan bati. Jada ez dago halako herririk. Jada ez dago halako gizatasunik, Paco pertsonaia zeharo maitakorra da zentzu horretan, eta geratzen zaiguna da iragana ahalik eta era aberatsenean kontatzea, eder, ondorengoek leihoa ireki eta izan ginena ikus dezaten.

Irakurketa atsegina eta oso gomendagarria da.

PS: oso hizkera aberatsa darabil eta sufritu du katalan ikasle honek, baina horrek ez dit gozamenean kalterik ekarri.

Bartzelonako indiarrak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Bartzelona. Nopca. Ipuinak.

Bartzelonako indiarrei abesten zien Manu Chaok Mano Negra taldean.

Welcome anywhere you come from
You’ll lose your life or find a home here
Cause some do it right some do it wrong
Some are talkin’ wise some they’re running their tongues

Zer geratzen da Bartzelona hartatik? Welcome hori benetakoa zen? Izatekotan Forum aurretik zen hura. Artan Maria Mercè Marçal bizirik zegoen eta Princesa zinema zutik. Independentistak lau katu ziren. José Montilla ez zen artean Presidenta. World Mobile Congress ez zen kimera besterik. HIri hura da gaur egungoa? Bai eta ez, Jon Maiaren Bilbo oraindik zaharra den beste.

Hiri garrantzitsua da Bartzelona, hori ezin uka.

Jo du eguzkiak ordutik, sarreran aipatu dudan kantutik hona. Milurte hasieran gizendu eta kolpean mehetu ziren mendebaldeko gizartearen betierezko hazkunde ametsak. 2008ko krisiak kolpatu gintuen denok eta zerbait hautsi zen atmosferan, Friends moduko serie baten planteamendua zerbait ulertezina, edo are okerrago dena, naifa, bihurtzeraino. Krisi urteetako testuinguru horretan bikote harreman heterosexualei idazten die Jordi Nopcak Puja a casa (l’altra editorial 2014, Documenta saria urte berean) ipuin bilduman.

Liburua oso-oso-oso-oso-oso ona da. Ez dut lotsarik halako laudorioak botatzeko. Baditu akaso ipuin batzuk ez direna borobil-borobilak, kirrinka egiten duen amaieraren bat edo beste, baina oro har dituen une argitsuak hain dira distiratsuak merezi duena lausengu oro. No te’n vagis, En Fèlix Palme i l’Angels Quintana tenen problemes edota Navalla suïssa ipuin apartak dira. Pertsonaien izaera, atmosferen deskribapena, argumentuen benetakotasuna… hain dira ederrak! Narraziotan garratza izan gabe guztiz, Euskal Herrian maiz dugu hartarako joera, idazleak ondo konbinatzen ditu askotariko zaporeak. Akaso beste itsatso baten ertzean daudelako, beste argi bat dute han, zer dakit nik, baina ez zait pareko obrarik okurritu gurean. Eta behar dugu halakorik, bai horixe.

PS: Ciutat Invisible liburudendako dendariak aholkatu zidan obra, zorretan nago berarekin. Moltes gràcies.

Oporretan

-n -kargitaratuta
Erantzun

Maigret. Lekuz kanpo. Denbora-pasa.

Simenon artista bat da. Izan ere, hain ondo eraikia du bere pertsonaia nagusia berdin funtzionatzen diola Meatzerreka auzoko jaien berbenan edota New Guass (oraindik existitzen da?) diskotekako hardcore techno sesion. Maigret Maigret da, udatiar gisa mozorrotuta edota inspektore jantziz. Horregatik Simenonek, horren protagonista perfilatu ona edukita, jar dezake arreta beste aspektu batzuekin borrokan; esaterako, oporretan sentitu litekeen deserrotzeaz.

Les vacances de Maigret obran (Navona argitaletxea 2022, originala 1947koa, itzultzailea Emili Manzano) Maigretek kostak herri batan igaro beharko ditutu opor luzeak. Aurreikusi bainoa luzeagoak dira, izan ere, bere emazteak duen osasun konplikazio batek behartuko baitu herrian egotera. Sona handikoa da gizona ordea, prentsan gaur bai eta bihar baita ere ageri ohi den horietakoa, eta espero bazuen ere denbora txikikeriatan igarotzea kasu bat iritsiko zaio esku artera.

Hauek dira lanean arreta deitu didaten aspektuak:

-Oporrek fama hobea dute izana baino. “Oporretan beti ondo” bezalako esaldiak oso gezurtiak dira, azalpen tristeago, luzeago eta interesgarriagoak ezkutatzeko hitzezko parapeto lastokarak. Oporretan dago Maigret eta edanari emana dago, errutinaren bat-bateko zapuzteak noraezean utzia. Gainera opor lekuak krudelak dira oporrak ez diren beste edozer zereginetarako. Ez nator bat Iñaki Uriartek Benidormi buruz dioenarekin: Benidorm neguan ez da bere baitakoa.

-Detektibe klasikoen abantaila da, beti eskertuko diot Edorta Jimenezi hau kontatu izana, da mugitzen den unibertsoa ondo ezagutzea. Jauregi dotoreak eta tarberna sordidoak. Horren faltan, eta hori pasatzen zaio Maigreti, dena da peskiza, iluntasun eta alfer-buelta.ç

-Blog honen aurreko sarrera Peter Handkeren obra bati buruzkoa da non Bigarren Mundu Gerra oso presente dagoen. Kasu honetan, obra 1947an idatzia bada ere, ez dago horri buruzko erreferentzia bakar bat ere. Ziur asko irabazle izatearen lasaitasuna da Simenonena.

-Irakurri liburua, oso ondo eusten baitio erritmoari eta bikain kudeatzen du irakurleak eduki beharrko informazioa.

Bukatzeko Emili Manzanoren itzulpena asko gustatu zait, oso ondo funtzionatzen duela iruditzen baitzat. Bejondeiola!

Betiereko hazia

-n -kargitaratuta
Erantzun

Zinema. Literatura. Balló eta Pérez.

Originaltasunaren eztabaida esango nuke ebatzia dela kulturaren munduan eta sortzaile garenok adabaki zaharrak modu berrian josten asmatzea da dugun tarte estu bezain emankorra. Balló eta Perezek zinemaren historia errepasatzen dute iruzkitzen ari naizen obra honetan eta fikzioa unibertsala dela frogatu: Homerok westernak idatzi zituela, Paul Verhoeven eta Kafka lotuak daudela edota Mari Errauskin Broadwayen dantzan eta abesten topa litekeela.

Finean zinema katalogoa da La llavor inmortal (Anagrama,2015, baina lehen bertsioa Empúries argitaletxeak argitaratu zuen 1995ean). Zinema onaren katalogoa. Baina bere dohaina da sailkatzea filmeak argumentu unibersalen arabera: kapituluka obra aitzindari bat hartzen da eta gero pasarteka filmen aipuak tartekatzen dira. Honela Jason eta Argonautekin hasten da altxorraren bilaketari buruzko filmak aipatzen, Odisearekin etxera bueltarako filmak iruzkintzen dira, Eneidak aberri berrien sorrera kontatzen du, mesiasaren historia atzerritar ongilearena…

Polita da ikustea norbere memorian iltzatutako filmak fikzio tematika unibertsalaren harian lotuta. Batez ere hauen berrirakurketa bat egiteko aitzakia ematen duelako.

A, bukatu aurretik libreta bat alboan edukitzea aholkatzen dizuet, etorkizunean ikusteko film dotore askoak aurkituko dituzu agian.

Bosforoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Sonmez. Labirintoa. Memoria.

Idazle kuttuna du Nazioarteko PEN Klubeko Lehendakaria den Burhan Sönmez erbesteratu turkiarra. Herri txiki batekoa jaiotzaz, ahozkotasun kurdo eta turkiarrak blaitzen du bere obra, bereziki blog honetan iruzkindako Istanbul, Istanbul eta detaile hau ageri da ere bere azken lana den Laberint (Somnez 2019, Xavier Gaillard Plak katalanera itzulia, Periscopi 2022) nobelan. Erbestea, memoria, mina eta laguntasuna dira besteak beste Sönmezen lanetan ageri direnak.

Nobela honetako protagonistak, Boratin gazteak, bere burua bota du Bosforoko zubitik behera. Mirariz zauri arinekin atera zuten itsasotik baina memoriarik gabe. Mediterraneoak jan dizkio oroitzapen dena. Ordutik amnesia kapritxosoa du, ez baita akordatzen nor den edo bere arrebaren aurpegiaz, baina datu historikoak gogoan ditu. Lagunak alboan dituela, batez ere berak lideratzen zuen (duen?) blues taldeko kideak, ahaleginduko da memoriarik gabe bizitzen oinazeak eta galdera terrible baten itzalak, badaki bere burua zubitik bota duena baina ez zergatik, pertsegitzen duen bitartean.

Kritikaren batean irakurri dut Istanbul dela liburuko pertsonaia. Izan liteke, bada hiri baten gainean eraikitako hiria, zein hiri ez da hori?, baina kristautasunetik islamera edo alderantziz jauzi egin duten lurraldeek badute zera berezi hori. Zapaldu nahi bat irabazleena eta ezabatu nahi den horren betiereko itzulera. Ez dakit Granadan denbora eman duzuen. Edo Kordobako kaleetan galdu. Ba hori, iragan gabe ez da erraza aurrera egitea.

Marxek zioen, bukatzeko, hildakoen zamak zapaltzen gaituela. Arnasik gabe utzi. Boratinek nahiko luke joan bere Anatolia penintsula erdialdeko herrixkara, arreba eta iloba bisitatzera, baina ezin du. Indar ezezagun batek oztopatzen dio bisita gazteari, egileari herrialdera itzultzea oztopatzen dion gisara. Bitartean Bosforo itsasertzean jardungo du batak, pertsonaiak, Mantxako Kanalaren ertzean besteak, idazleak, iraganik gabe bata eta aberritik egotzia bestea.

Ez esan ezer

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ipar Irlanda. Radden Keefe. Troubles.

Liburuak itxura ona zuen. Baina irakurri ahala susmo txar batek harrapatu nau. Narrazioa ona da, gaia interesekoa dut (Troubles deritzon XX. mendeko sasoi batean, bereziki 70ko hamarkadan, Belfasteko McConville alargunaren desagerketaren kasuan ardazten da istorioa), baina zerbaitek ez du funtzionatzen.

Detaile asko balantzaren alde batean eta batere ez bestean. Bat Euskal Herriko antzeko obrekin eskarmentatua dagoenez paranoiaren aukera lehenetsi nuen: mamuak ari zara ikusten, Eneko. Baina Gerry Adams orriro aipatzen du Patrick Radden Keefek obra honetan, No diguis res (Edicions del Peris·copi 2020, Ricard Gilek itzulia) eta UUF eta UVF siglak ez dira inon ageri. Akaso ez zeuden kasu zehatz horretan inplikatuta, baina zerbait ez doa ondo liburuan.

Orduan, liburuaren lehen herena irakurrita, gugleatu eta Ed Moloneyren artikulu honekin egiten dut topo. Ed Moloney urteko kazetari izendatu zuten Irlandan 1999an, ez da edonor. Artikulua gogorra da oso. Radden Keefe pentagonoko langile ohia da, datu hori ezkutatzea leporatzen dio Moloneyk, eta ez dizkio irakurleari aipatu ere egiten kasua ebazteko funtsezkoak diren pistak, jakina, berari komeni ez zaiolako. Irakurtzeari utzi dit orduan, izenburuaren aurka esan beharra dagoelako zerbait zintzoa ez denean iruzurra dela.