Etiketaren artxiboa: Itzulpena

Homo Faber

-n -kargitaratuta
Erantzun

Frisch. Arrieta. Hemen datza.

(kontuz, spoilerrak)

Hemen datza zerraldo XX. mendeak. Zirriborro batean darabildan esaldia da, hutsik eta abandonatuta den fabrika baten aurrean nire pertsonaia bati okurritzen zaiona. Baina, Max Frischen Homo faber (Originala 1957, itzulpena Elkarrek argitaratua 2001ean eta Joxe Austin Arrietak itzulia) irakurrita antzeko zerbait okurritzen zait niri.

Barne monologo indartsuz, orrialde beteko paragrafoz eta flaschback ugariz idatzitako liburua da hau. Oso Mitteleuropa, soilik handik atera daitezke eta halakoak. Batzuk diote obra sinplea dela formalki, ez zait hala iruditu niri, eta Unescoko teknikaria den gizon baten bidaia da kontatzen dena kontinente baten mende baten bidaia kontatzeko.

Hasierako orrialdeak bikainak iruditu zaizkit, irudi oso potentea iruditu zait Walter Faber aireportuko komunean ezkutatuta hegazkinean ondoan tokatu zaion alemaniarrarengandik ihesi. Zer esanik ez aire istripua eta gero Mexikoko basamortuan egon denekoa laguntza zain, Palenqueko bero sapa edota Greziako dekadentzia dotorea.

Walter ingeniaria da, teknikari eta arrazionaltasunari garrantzia gorena ematen dion gizona. Misoginoa, emetzat ditu sentimenduak, hotza eta (apur bat oso) krudela da bere giza harremanetan. Urdaileko mina da akaso bere pentsamendu arrazionala erasaten duen sintoma, hori eta gerrak zartatutako belaunaldi baten zauria. Liburuko pertsonaia europar denek dute gerraren mina eta amerikarrek ez, horra akaso zergatik gorroto dituen protagonistak amerikarrak haien arduragabekeria naif eta guzti.

Urdaileko minari gehitu behar zaio debekatutako maitasunaren kulpa. Zoriak, eta ez estatistikak, patuak eta ez kalkuluak egingo dute gainerakoa.cEta ez dakit kasualitatea den edo ez, ziur asko ez, baina arrazoiaren sehaska den Grezian egiten du azkenean topo tragediak eraginda Faberrek bere espiritualtasunarekin. Oihan maian hasita, ozeano amaigabea, Frantzia, Italia eta Grezia. Horra XX. mendeak bakarrik eman zezakeen Ulisesek egin beharreko bidaia, New York zen kontsumo azalekoaren eta neoizko gauaren etxetik arrazoiaren tenplura arrazoiaren tiraniari uko egiteko. Adi, irudikatuko bagenu Faber garaikidearen bidaia hau bizi gaituen ondorengo mende honetan akaso bidaia alderantzizkoa izango litzatekeelako eta fama txarragatik baztertuta dugun arrazoia bihurtu salbaziorako besarkatu beharrekoa. Bidean goaz.

Bukatzeko, zer esan bizitzak Faber errariari parean jarri dion Sabethi buruz. Zer esan motots alai eta axolagabekeria gaztez beteta gerra ezagutu ez zuen belaunaldi horri buruz, zeina ezjakina den eta dena duen irabazteko, zeinak gurasoak arriskutsuki maite dituen galderarik egin nahi gabe (ulertu guraso aurreko belaunaldi gisa) eta hauek ezagutu gabe. Jarrera horrek ezinbestean suge-gorriekin dantzan jarriko ditu. Liburua irakurri baduzue akaso ulertuko duzue azken paragrafo hau. Hala espero dut.

Aix Joxe Austin Arrietan beste taberna bateko bezero balitz. Zenbat txalo jasoko lituzkeen bere lanak egundo jaso ez dituenak. Doakiola nire esker ona behintzat Frisch euskarara ekartzeagatik.

Kale estuetan barrena

-n -kargitaratuta
Erantzun

Pla. Torrelles. Jaioterria.

Josep Plaren Kale estua (1951n argitaratua El carrer estret izenarekin, 2017an Jexux Mari Zalakainek itzuli eta Igelak euskarari emana) ez da beti izena bezain estu. Batzuetan etorbide da, plaza da, parean menderik ez duen begirada beste. Baina badaki ere estu-estu jartzen, kale izenari berari uko egin eta estrata edo zidor bihurtzeraino.

Izan ere, norbere jaioterriarekin egileak duen harremanaren metafora iruditzen zait liburua. Horretarako komeni da Plaren bizitzari buruzko pare bat zertzelada ezagutzea. Batez ere kazetari eta kronikagile, Errepublika urteetan Madrilen egon zen Cambó Lliga Regionalistako politikari eskuindarrak iradokita. Aurretik, kazetari gisa Europan zehar egona zen, baita Andreu Ninen etxean Sobietar Batasunean sei astez. Gerra hasieran Madrilek ikusitakoarekin izututa Biarritzera joan zen espioi frankista zen bere bikote norvegiarrarekin eta Marseila eta Erroman igaro zuen erbestealdia.1939an Bartzelonan sartu zen tropa frankistekin batera kazetari gisa eta ostean La Vanguardia egunkariko zuzendariorde izan zen Manuel Aznarren aginduetara. Baina frankistak ere gustatu ez eta hauetaz nazkaturik bere herrian, Pallafrugellen auto-erbesteratu zen. Zentsurak utzi ahala katalanez hasi zen idazten eta idazle funtsezkotzat hartzen da hizkuntza horren modernizaziorako.

Kale estua liburuan Torrelles izeneko albaitari batek lehen pertsonan kontatzen du bertan ikusitakoa, bere bizitokia ezartzen duen kale estuko ekosistematik abiatuta. Kapituluak motzak dira eta pertsonaia nagusien artean dago Pura izeneko atsoa, aurreko albaitariaren alarguna eta Francisqueta, albaitariaren neskamea. Orriotan,1951n idatzia da, garaiko landa eremuko gizartearen analisi zorrotza egiten da. Tarteka krudel, inoiz gupidagabe, beste batzuetan goxo. Interesgarriak dira bere irakurketak, adibidez herriko klase sozialak deskribatzen dituenean, nahiz eta ez egon ados berarekin. Ez nago ohitua mota honetako autoreak irakurtzera eta eskertu dut aire freskoa, paradoxikoki den airerik astun eta kirastunenetakoa izan arren.

Pasarte bat ere errekuperatu dut, ziur asko aurrerago beste nonbait erabiliko dudana: Hiri handietan, giza dentsitate berberak erdiesten du jendeak bere baitan daraman misterioa bere baitan geratzea. Herrietan, denak dira ezagunak; gainerakoez jendeak dituen albisteak, errealak ala fantastikoak, ugariak dira, kontaezinak, eta hala, beste batzuen asmoak aztertzeko zorroztasuna, gaitasuna duen jendeak dedukzio bitxi askoak egin ditzake une oro. Horrek herri bateko bizitzan zelatatua sentitzea dakar, une pentsazinetan, lekurik ezuztekoenetan beti begira dauzkazun begiak sumatzea -jakingura lizun, ironiko, hotzekoak-. Horrela eratortzen da giro itogarria -jende askorentzat eutsi ezinezkoa- izatea ez ezik, herri handietako anonimotasun hondagobean itzurtzea eragiten duena.

Horregatik da hain harrigarria bezerorik gabeko tabernako emakume horren bizitza. Ez dut sekula kalera begira ikusi.

Niri lagundu dit irakurkerta aberasten eta tarteka gozarazi dit eta tarteka aspertu nau. Baina Torrellesera bazoazte pasa sin falta kale estutik.

Zeruko Belardiak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Kalifornia. Steinbeck. Garikano.

(H)ilbeltza bekaren harira landa eremuan kokatutako liburuak irakurtzen ari naiz batik bat, nobela beltzekin batera. Ardura handia dut ea Aezkoa nola islatu asmatuko ote dudan. Orain arte ez dut irakurritakoen artan ase nauen ikuspunturik, denek baitute euren egia zatia eta aldi berean urruntasuna. Akaso platoniko nabil, ez dakit.

Sara Mesaren Un Amor nobelako protagonista hobe legoke Parisera joan balitz? Nire zalantzak ditut, nahiz eta ukaezian den zaurgarritasuna biluziagoa dena hiriaren aldiri eta landa eremuan. Dom Capistronen Bekatorosak lanak gako interesgarriak eskaintzen ditu. Jon Arretxe eta Ibon Martinen Pirinioak ez du nik ezagutzen dudanarekin batere zerikusirik. Txomin Agirreren Garoak deskribatzen duena, bere pasarte eder eta guzti, bere moral (gain)dosi eta guzti, Australia baino urrunago dago 2022ko giroaz.

Steinbeckek Kaliforniako nekazal komunitate txiki baten, Zeruko Belardien bizitza kontatzen du zertzelada gutxi batzuetan. Kaliforniako bailara txiki da eta Europako landa eremuarekin duen diferentzia azaltzeko egileak azpimarratzen duen datu bat: Amerikako Estatu Batuen mendebaldean familia bereko bi belaunaldi jarraian bizi badira etxe batean etxe hori zahartzat jo liteke. Ez da txikikeria hori. Egileak orrialdeak pertsonaia maitagarriz, zekenez edota ameslariz beteta ariketa ederra egiten du: kapitulu indibidualak, ipuin gisa funtziona dezaketenak, izan arren bistakoa da dena josita mantentzen duen hari komunitarioa. Prosa soila du, baina ederra. Deskribapenak aberatsak iruditu zaizkit hordigarri izan gabe. Zeruko Belardien paisaia bezain gozoa, beroa eta atsegina da irakurketa. Atsegina ipuin-kapitulu asko mingots izan arren, hori ere badu bertute.

Ahaztu dut ia, Zeruko Belardiak lana (Elkar, 2021, Asun Garikanok itzulia) Urrezko Bibliotekaren parte da. Ale ederrak ari da pilatzen hor argitaletxea, bejondeiela. Itzulpenaz bainarik ez, gustatu zait eta ez da beste kasu batzuetan ageri den jakintza erakutsi beharrik.

Bukatzeko, Steinbecken liburu honetako azken lau orrialdeek eman didate lehen paragrafoko obrek eman ez dizkidaten gakoa. Landa eremua egun hiritarron proiekzioa besterik ez da, aurreiritziz josia gehienetan. Turista autobus bateko bidaiaren pentsamendu sorta. Nekazaritzari, suteei, abeltzaintzari edota beste hamaika konturi buruz hedabide edo sare sozialetan hitz egiterakoan nabarmen geratzen da hori. Horregatik Hasier Larretxearen olerkiak irakurri nahi ditut orain Arraiotzekoa bertakoa delako poeta, eta bere Radio Euskadiko elkarrizketak konbentzitu ninduelako. Baina Josep Plaren kale estuetan barrena galdua nago. Iritsiko da.

Gaua eta bakardadea

-n -kargitaratuta
Erantzun

Heriotza. Bizitza. Haruf.

Antza Kent Harufek bazekien aurki hilko zela nobela hau idazten ari zen bitartean. Zer egindezake batek halako albiste bat jasotzean? Nire ustez aukera denak dira zilegi, denak ulertzen baititut. Tristuraz uzkur denarena eta azken segundo arte bizitza esku artean heldu nahi duenarena. Ingurukoez agurtzen denarena eta isil-isilik joatea erabaki duenarena. Harufek, blog honetan iruzkinduak ditut bere Holteko trilogiako hiru lanak, nobela labur soil eta eder-eder hau utzi zigun.

Holt Coloradoko fikziozko herria da, antza Yuma hiria duena inspirazio iturri, eta nekazaritza da bertako jarduera nagusia. Bertan kokatzen ditu 2014an hil zen Harufek bere lanak. Kasu honetan, hirurogeita hamar urteko gizon-emakume biren arteko maitasun istorioa da narrazioaren muina. Eta hari fin baina sendo horren bueltan txirikordatu ditu bakardadea, dolua, iraganeko akatsen zama, guraso eta seme-alaben arteko harremana, landa giroko herrien hustutzea, esamesen opresioa etab. Dena apenas paragraforik sobera ez duen 130 orrialdetan, non egileak bere burua baimentzen duen ere bere beste nobelekiko autoerreferentziala den aipamena egiteko. Random Housek 2017an ateratako Nosotros en la noche (Cruz Rodriguez Juiz-ek itzulia) nobelari buruz nabil, egilea hil ostean argitaratua.

Nik egun bakarrean irakurri dut baina ziur nago bertako pertsonaien arteko harremanak egun askotarako pentsamenduei bazka emango diela. Hain da samurra Louis eta Addieren artekoa, hain da soila, polita eta eraginkorra egilearen estiloa.

Nobelaren hasiera bera ez ote den aspaldian irakurri dudan ederrenetakoa. Ea zuei zer iruditzen zaizuen:

Y entonces llegó el día en que Addie Moore pasó a visitar a Louis Waters. Fue un atardecer de mayo justo antes de que oscureciera.
Vivían a una manzana de distancia en la calle Cedar, en la parte más antigua de la ciudad, con olmos y almezos y un arce que crecían a lo largo del bordillo y jardines verdes que se extendían desde la acera hasta las casas de dos plantas. Durante el día había hecho calor, pero al anochecer había refrescado. Addie recorrió la acera bajo los árboles y giró ante la casa de Louis.
Cuando él salió a la puerta, Addie le preguntó: ¿Puedo entrar a hablar de una cosa contigo?
Se sentaron en el salón. ¿Te traigo algo de beber? ¿Un té?
No, gracias. Puede que no me quede el tiempo suficiente para beberlo. Addie miró a su alrededor. Bonita casa.
Diane siempre tenía la casa bonita. Yo lo he intentado.
Sigue bonita. Hacía años que no entraba.

Irati Jimenezek bere Begiak irekiko zaizkizue saiakera liburu zoragarrian dio, gauza onak bezala apurka-apurka ari naiz hura irakurtzen, amerikarrek badutela talentua narraziorako. Haruf irakurrita ez dut horren zalantzarik.

Italia turistak lotan daudenean

-n -kargitaratuta
Erantzun

Carlotto. Italia brown. (H)ilbeltza.

(Kontuz, post honek spoiler arrastoak eduki ditzake)

Aspaldian ez dut Giorgio Pellegrini bezalako pertsonaia doilor, gaizto eta amoralik aurkitu liburu batean. Zer pentsa eman dit. Bere aita, aita-orde, lege tutore edo mentorea Massimo Carlotto idazlea da, irakurri bere biografia, eta obra berriz Agur, maitea, ikusi arte (Txalaparta 2021, Koldo Bigurik itzulia, originala 2001ekoa). Nobela honen itzulpena argitaratu zen (H)ilbeltza IV. bekari esker.

Pellegrini protagonista absolutua damutu-nazkatu-aspertu den ezkerreko militante irautzailea da, Hego Amerikako gerrilla batean ganorabekerian dagoena. Hortik hasita odolez blai bidaia ekingo dio bere iraganak eragindako orban judiziala garbitzeko eta parean duen orok dastatuko ditu bere metodoak.

Nobelaren alde pertsonaiaren barne monologoa eta erritmo bizia bikain eramanak daudela. Road Movie frenorik gabea da, emakumeenganako indarkeriaz, erdipurdiko mafia eta tipo ustelez eta polizia salduez josia.

Nobelaren kontra nire ustez erritmo on hau nire ustez pertsonaiak irensten duela. Horrenbeste ze egiten dituenak serial killer baten jardunetik gertuago dauden desesperazioak jotako gizon batengandik baino.

Halere, eman aukera bat liburuari. Ez baita halako askorik euskaraz. Hor sartzen da (H)ilbeltza elkarteak egiten duen lan nekaezina, zer esango dizuet bada nik, eta erakusten digu zeinen ahula eta indartsua den aldi berean gure literatura, herri ekimenei horrenbeste zor diena. Ez diet kendu nahi ezta meriturik ez Txalapartakoei ez itzultzaileari, liburu arin, erakargarri eta bizia lortu baitute.

Ea lagin honek balio duen liburuaren tonua dastatzeko:

Ez da inoiz presa larregirik eduki behar krimenaren geralekutik al de egiteko. Arriskua dago txikikeriaren bat ahaztu eta ikerlana arrasto egokian jartzeko. Aneddak eta biok zapatak eta galtzak aldatu genituen, zendutakoen armairuan zeuden gauzekin.Gure arropa zabor poltsa batean sartu genuen, gerrikoarekin, pijamarekin eta mahai-hankarekin batera, geroago hiriko beste leku batean uzteko.

Bukatzeko, azken orrietan Ipar Ligari eta iparreko fantasiei egindako kritikak dira behinenak. Esan beharra dago horretan egileak usaimen ona eduki zuela. Italia ilun-iluna marrazten du, eta oraindik are gehiago ilunduko dena, turistak lotara doazenean geratzen den atrezzo bihurtuta.

Zalantza

-n -kargitaratuta
Erantzun

Maigret. Simenon. Paris.

Anagrama eta Acantilado argitaletxeak batu dira Simenonen hainbat lan argitaratzeko, tartean bi egun eskasean irakurri dudan Maigret duda (Anagrama&Acantilado, 2021, Caridad Martinezek itzulia) nobela beltz laburra.

Gutun anonimo batek abiatuko du trama, jakinarazten diote Maigret polizia judizialeko buru famatuari Parendondarren etxean krimen bat jazoko dela. Hor sartuko du muturra Maigretek Parisko, goi burgesiaren alfonbrapean, eta ohikoa den moduan zikinkeria ugari aterako da argitara. Polita da detektibearen noraeza partekatzea familia bitxi bat eta haien egunerokotasuna ulertu nahian, izenburua justifikatzen duena. Gutun anonimoa gauzatuko da edo adarra jotzen ari zaio bateren bat?

Onena, nola deskribatzen duen hiria Simenonek. Aztertzekoa jatorduen inguruko pasarteak, ze mimoz deskribatzen diren jatetxe eta tabernak -bada hor azpi-ikerkerta bat, partzialki egin dena autore jakinak, adibidez Vázquez Montalban hartuz, baina noir literaturak eta gastronomiak asko zor diote elkarri, esan bestela Camilleri, Simenon edota Jon Alonsori.

Txarrena, apur bat zakar amaitzen dela nire gusturako. Geratzen zitzaizkidanean hiruzpalau orri nire buruari niotson: ezin da horrela amaitu. Baina bai, horrela amaitzen zen. Galernak zapuztu duen udako arratsaldea bezala. Edota LABI batzordearen bilera bat bezala.

Order!

-n -kargitaratuta
Erantzun

Calasso. Liburutegia. Anagrama.

Aurreko posta idatzi ostean, Mri buruzkoa, desordenari apologia egite horrek ondorioak ekarri dizkit. Nor eta John Bercow etorri zait ametsean “order!” oihuka eta izerdi patsetan esnatu ostean eskuan dudan lehenengo lanabesarekin ekin diot mamuak uxatzeari. Cuadernos Anagrama saileko liburua mesanotxetik hartu, oraindik begietako bekarrak artean gotor dirautela, eta buru-belarri ekin diot Roberto Calassoren Como ordenar una biblioteca (Anagrama, 2021, Edgardo Dobryren itzulpena) irakurtzeari, alegia.

Calasso aurten hil den idazle eta editore italiarra da, sona handiko Adelphi argitaletxeko buru, editore eta arima. Jorge Herralderen lagun, ez du alferrik goraipatzen Anagrama liburuan, lau testu labur dakartza besapean. Testu bakoitza enkargu edo mandatu ezberdin bati erantzuteko da eta horrek azaltzen du agian euren arteko ezberdintasuna: aldizkariei buruzkoa erudizio lana den bitartean, gogorarazi dit kirolean bezala ezagutza kide arteko maila ezberdintasunak izan aurkari izan irakurle-idazle gozamena uxatzen duela, liburu dendei buruzkoa dibulgatiboa da kasik.

Bitartean hainbat pasarte gozagarri eta beste batzuk ezadostasuna eragiteko modukoak. Hala gertatu zait liburuak markatzeko dioenari buruz. Calassoren ustez libururik azpimarratu edo marjinean apunterik idazten ez duen irakurleari mesfidantza zor zaio. Nik ez dut berdin pentsatzen, bistan da, eta badut horretarako argudioa. Ikasle nintzela 7. maila arte herentzian jaso nituen liburuak, txukun-txukun zainduak, eta herentzian utzi behar nituen. Amak gogor gaztigatzen ninduen liburuok zaindu eta arrastorik ez uzteko. Horregatik nik berdin jarraitzen dut nireekin, banitate hutsa da pentsatzea liburuek ez dutela bizirik edukiko gurekin igarotako denbora eta gero, eta estriptis jasangaitza zait beste baten apunteak irakurtzea. Astearte goiz batean edonoren txirrina jo eta aurretiazko abisurik gabe etxean presentatzea bestekoa.

Baina horiek baten maniak dira, Calassoren maniek besteko pisua dutenak. Beste orrialde askotan ez dago maniarik, ezagutza baizik, eta horregatik da interesgarria irakurketa.

El verdadero lector no necesita mucho: un poco de gusto en la decoración y en las luces es suficiente. Además, claro, de la posibilidad de pasar un rato confortable, dedicándose a esa actividad deliciosa que los ingleses llaman browsing. Lo importante es que pueda encortrar fácilmente los libros que venía a buscar y descubrir aquello que no sabía que estaba buscando. Y, también, que esto suceda en lugar adecuado, sin música de fondo (dado que hoy cada uno puede escuchar lo que quiera en sus dispositvos, sin molestar al prójimo). Así se podrá reconocer, hoy como ayer, la buena librería. Si esto no es suficiente, querrá decir que el libro en sí ya no es suficiente, y si el libro ya no es suficiente, entonces el mundo está escribiendo otra de las páginas oscuras de la historia.

Bertute txiki, bertute handi

-n -kargitaratuta
Erantzun

Narrazioa. Ginzburg. Begirada.

Estiman dudan lagun batek oparitu zidan liburua eta jaso nuen hezieraren poderioz zor nion ahalegina. Horregatik, beldur puntuz bada ere, liburua hartu eta irakurtzeari ekin nion. Zergatik beldurra? Egile beraren liburu bat ikaragarri maite dudalako eta beste batek aldiz ez zidan ezer iradoki, ez zitzaidan gustatu. Ze aldetara eroriko zen txanpona orain, leon edo kastillo? Sentipen horrekin ekin nion Natalia Ginzburgen Bertute txikiak (Alberdania 2021, Irene Hurtado de Saratxo Mendietak itzulia) liburuari.

Egia aurrena. Zatika gustatu zait eta zatika aspertu nau. Ez dut amaitu, ez nuen nire burua horretara behartu nahi, banatuta dagoen bi zatietako lehena gustukoago izan baitut entseguz beteriko bigarrena baino. Zertzelada ederrak ditu tarteka obrak eta idazkera estiloak ez nau konbentzitu. Derrigorrean irakurri beharreko pieza bat du, lankide eta lagun zuen Cesare Pavese poeta eta editoreari idatzitako testu amultsua, Lagun bati erretratua izenekoa, eta Ingalaterrari buruzko iruzkinak umoretsuak dira. Eskertu dut itzultzailearen sarrera eta ados nago berarekin, Familia Lexikoa obran jasotzen duen unibertsoa zabaltzen laguntzen du. Hura irakurri gabe nekez uler liteke hau.

Blog honetan ahalegintzen naiz gustatzen zaidana ekartzen. Hau ekarri badut da bi motibo nagusigatik: Hurtado de Saratxo Mendieta itzultzailearen lan bikaina eta Paveseri bihotzetik idatzitako narrazioa. Itzulpena gure hiztegia eta estiloa hobetu nahi dugunontzako bidelagun aparta izan liteke, deskribapenetan naro eta aberats. Hona hemen pasarte bat, hain justu Paveseri eskainitako testutik hartua:

Hondarreko urteetan, zimurrez beterik eta zargaldurik zuen begitartea, pentsamendu oinazetuek suntsiturik; baina azken unera arte atxiki zuen nerabe baten xarma figuran. Idazle famatu bilakatu zen azken urteetan, baina horrek ez zituen ezertan aldatu haren ohitura zaputzak, ez haren jarrera apala, ez haren eguneroko laneko umiltatsuna, zehatz-zorrotz egina punttakurlo izateraino. Galdetzen genionean ea gustuko zuen horrela famatzea, erantzuten zuen, imintzio hantustetsu batez, betidanik espero izan zuela: batzuetan, keinu maltzur eta hantustetsu bat zuen, umekeriazkoa eta asmo gaiztokoa, distiratu eta aienatu egiten zena.

Ba hori, bertute txikiek salbatu dezaketela obra. Barka hitz joko baldarra, baina merezi zuen amaitu ez dudan liburu bati buruzko iruzkinak azken puntada, halamoduzkoa izanda ere.

Paris, Mosku, Livorno

-n -kargitaratuta
Erantzun

Anna Ajmátova. Amedeo Modigliani. Elisabeth Barillé.

Paris, 1910. Urte gutxian asko aldatu da mundua. Are gehiago, urte pare batean Paris utzi duenak ez daki zer aurkituko duen bueltan. Hirigintza operazio handiak, metroa zaldien ordez, uholdea eta argindarra, bohemia eta proletalgoa.

Mosku, 1910. Tsarraren polizia sekretuak zorrotz zaintzen du ingurunea. Erbesteratu ugari dago, Suitzan edo Parisen. Errusiarra dena exotikoa da, oraindik ez da burgesia izutuko duen iraultzaren berririk. Edo bai?

Livorno, 1910. Hamaika urte falta dira bertan sortzeko Italiako Alderdi Komunista indartsua. Badira lau urte Amedeo Modigliani izeneko gazte judu batek artea esku artean harrapatu nahi duena eta Florentzia nahiz Veneziatik igarota Parisen dagoela.

Historian eta istorioan nahastu dira batetik Anna Ajmátova, poeta, bere lekua zein den aurkitu nahi duen emakumea, gizonen nagusikeriari aurre egin behar dien idazlea, ezkondu berria, senarra Tsarraren defendatzaile duena. Bestetik Amedeo Modigliani, osasun kaskarduna, margolari eta eskultorea, pobrea, irakurlea, inongo eskola piktorikorekin bere obra lotu nahi ez duena, saldu ezinik ari den talentua, Picassoren itzalean ernetuko den hazia.

Elisabeth Barillé bi pertsona (pertsonaia) hauen arteko maitasun harremana kontatzen du. Dokumentazio lan sakona eginda, girotzea aparta da, zintzo fikzionatuz ziurtasun gabe suma daitekeena. Zintzo diot beti ematen diolako irakurleari frogatu ezin denaren berri. Maitasun horren fruitua buru eskultura bat da, baina ez hori bakarrik. Italiarrak edertasuna aurkituko du eta une batez bada ere bila ari den hori hatz puntekin ukitzera ailegatuko da. Errusiarrak konfiantza irabaziko du bere obran, gorputza deskubrituko du idazlearen osotasun gisa eta bere obra poetikoan sakonduko du. Finean hori baita Un amor al alba (Elisabeth Barillé, Acantilado 2021, David M. Copék itzulia) obra, maitasun istoriotik harago giro baten kontakizuna eta artista orok duen zailtasuna bere ahotsa aurkitu edo sinpleki bizirauteko.

Besteak beste, aholku hau ematen digu egileak Ajmatóvaren hitzetan:

Lo que Anna descubre o, mejor dicho, redescubre gracias a Modigliani es que la poesía puede ser, literalmente, un verdadero placer; que, por muy casta que sea, no por ello resulta menos voluptuosa al mezclar dos voces en un mismo poema y acercar esos cuerpos sentados en un mismo banco. La poesía se comparte; ella había olvidado esa obviedad. Ése es el precio de las malas compañías. En San Petersburgo, con los mundanos de la torre de Ivanov, la poesía se consume el minúsculo teatro de las rivalidades: Blok contra Gumiliov, Gumiliov contra Ivanov, Kuzmin contra Merezhkovski, Hippius contra todo el mundo. El viciado mundo de San Petersburgo.

Modiglianiren tragedia ezaguna da. Ajmatóvari senarra fusilatuko diote iraultzan, monarkikoa baitzen, eta Stalinen izu garaian gulag batera kondenatu semeak. Berak, beldurtuta, Modiglianiren gutunak eta eskutitzak erreko ditu bere aurkako ezer aurki ez dezaten. Batek daki, mundu arrano honetan edozer gauza pasa liteke eta.

Italia azken portu

-n -kargitaratuta
Erantzun

Dolua. Kinsky. Italia.

Harrigarria da Esther Kinskyren Arboleda (Periferica 2021, Richard Grossek gaztelaniara itzulia) liburua. Zentzurik onenean, noski. Hiru atal handitan zatitua dago liburua eta hauetako bakoitzean kapitulu laburrek afalosteko irakurketa errazaten dute. Margolari baten pintzeladak ditu Kinskyren prosak, argazkilariaren pazientzia eta literaturaren hitz zehatza egoera bakoitzarentzat. Doluari eskainitako obra monumental honek, M.ren eta aitaren heriotza ditu gogoan narratzaileak, begirada asko ditu bere baitan. Liburua bere patxadan geldialdi gabea da: oroitzapenek ziztatuta bakean ezin egonik Italian zehar mugitzen ari den narratzailea, Olevano-Palestrina-Erroma-Ferrara-Spina bisitatzen ditu besteak beste; flashback bidez “mugitu” den herrialdea, Italia; bizien artetik hilen artera dioazenak, haien kanposantu eta hileta elizkizunekin eta urtaroz aldatzen ari den lurra, negu hondarretik udaberrira.

Deskribapen oparoak ageri dira orri artean eta badirudi Kinskyk badakiela zertaz ari den txori kantu bakoitza aipatzen duenean, detailetan oparoa baita. Hegaztiek zer esan handia dute Arboledan, ez diot alferrik hau. Gehitu horri argiari ematen dion garrantzia, negatibo kutxa bat daroa narratzaileak maletan, ibaiek duten presentzia edota giza kondizioari buruz egiten dituen iruzkinak eta ondorioz irakurketa gozamen hutsa da. Doluak hirien periferiara eta urtaroz besteko bizitzara darama narratzailea, bereziki aipagarria da azken atalean neguko kostaldeak transmititzen duen egonezina, baita Etruskoen arrasto apurrak bisitatzera ere. Ahaztu koliseo eta jauregi handiez, Italia intimo eta zurbila da ageri zaiguna.

Akaso Olevanoko pasartea luzexea da, baina ez dio bukaerako gogobetetzeari eragiten. Aitari eskainitako atala, bigarrena, nire ustez obrako hoberena da. Hirugarren atalean, gatzaga ertzean kokatua, nekazari bilakarazi dituzten marinelen desgrazia aipatzen da, itsasoa haien muturren aurretik ebatsi dietenena. Ze metafora potentea den, zenbat irakurketa kabitu daitezkeen horrelako obra batean.