Zeresana eman du Goienak argitaratzen duen Puntua astekarirako idatzi nuen Xaukena xauk? Ez mesedez! izenburuko artikuluak. Badakit Oñatiko eta Arrasateko etxe batean baino gehiagotan eztabaidatua izan dela, eta tokian tokiko oihartzuna gutxi balitz hitanoaz.eus web atarian argitaratzeko baimena ere eskatu zidaten, eman, eta bertan ere irakur daiteke gaur egun.

Azaleratzen nuen akatsa ez da Oñatiko  berezkoa, beste herri batzuetan ere hedatzen ari den gaitza baizik. Hona Argia astekarian Orioko herriko bizilagunen hikaren erabileraz idatzitako pasarte bat, trakeskeria hori dela eta argitaratutako artikulu batean irakur daitekeena: Ez da hori egiten duten erabilera oker bakarra ordea; hika menpeko esaldietan ere erabiltzen baitute Orion: “Hitanoaren hiper erabilera dago; hau da, hika menpeko esaldietan erabiltzen dute eta hori ezin da; aditza, esaldiaren barruan, nagusia denean soilik erabil daiteke hika. Esaterako, joaten gaitukenean, etorri naukelako, ikusi diagun pelikulan… eta horrelakoak maiz entzuten dira”.

Beraz, ez da nere txorakeria bat baizik eta euskaltzale askoren kezka. Hitanoa ederra, lagun artekoa eta hurbilekoa da. Bultzatu behar da, baina belaunaldiz belaunaldi iraun duten arau onartuen gainean eraikitzen dela kontuan izanda, eta forma horretara jauzi egitea guztiz gomendagarria baderitzot ere, itsaso hori urteak joan eta urteak etorri gidatu duten arauak ezagutzea ere ezinbestekoa dela deritzot, igerian dabilenak gutxienez jakin dezan korrontearen aurka edo alde ari den. Hautua  berea izango da horrela, ezagutzarik ez dagoenean ez baitago aukeratzeko modurik. Kopiatu egin daiteke asko jota.

Txillardegik berak Oinarri bila (1977) liburuan honela zioen:
Gaur Gipuzkoan, eta idazle berrien artean, askotan entzun edo irakur daitezke modu honetako esakuntzak:

• Etorri dukala (dokela) esan dik (xok)
• Joan dukan (doken) gizona harrapatu ditek (xuai)
• …

Gero frogatuko dugunez, hiru (bi) esaera horik gaizki daude; eta euskaldunek (sic) hau diote horien ordez:

• Etorri DELA esan dik
• Jon DEN gizona harrapatu ditek
• …

Parentesi artekoak nireak dira eta adibide gehiago eta azalpen gehiago ematea hurrengo baterako utziko dut gaurkoan luzesten ari naizelakoan  nago eta.

Puntuako Liburu artean atalean   Lev Tolstoiren Hadji Murat liburuaren euskal itzulpena gomendatzen du Eskoriatzako liburutegiko Iñaki Agirianok orain hurrengoan. Nobela oso gomendagarria dela eta itzulpena zoragarria iruditu zaiola dio artikuluaren amaieran Iñakik. Lehenengoarekin ados, bigarrenaz ez dakit zer esan ez ditudalako itzulpengintzaren teknikak ezagutzen, baina irakurri dudan azkenengoetarikoa da, eta nik ere, Iñakik bezala gustora egin dut.

Ez da aurten irakurri dudan lehen itzulpena, udatik hona hiru irentsi baititut eta laugarren bat dut esku artean. Orain arte inoiz egin ez dudana. Irakurketa hauekin konturatu naiz zein gutxi baloratu izan dudan gaur arte itzulpen literarioa. Pentsatu izan dut sorkuntza literarioaren ondoan bigarren mailako eginkizuna dela eta gurea bezalako herri batek ezin dituela errekurtsoak xahutu ariketa horretan. Ez dut esango zehatza-mehatz horrela pentsatu izan dudanik, baina hor nonbait. Gainera zertarako baliabideak eta denbora alperrik galdu gazteleraz ere erraz irakur badezakegu?   gure adinekoen eskola-hizkuntza gaztelera izan baitzen.

Baina orain  irakurritakoek beste ikuspegi bat ekarri didate. Lautik  hiruk, Norman Manearen Hooliganaren itzulera, aipatzen ari garen Hadji-Murat eta Svetlana Alksievitxen Gerrak ez du emakume aurpegirik, historia ezkutu eta ezezagunetara bidaia egiten lagundu didate: Judutarrek bigarren mundu-gerra aurretik Europan zehar, eta bereziki Errumanian jasan zuten jazarpenaz jakin dut, Errusiar inperioak XIX. mendearen lehen erdian Kaukason gauzatu zuen konkistaren eta aurkako gatazken berri jaso dut, eta II mundu-gerran parte hartu zuten sobietar emakumeetatik gutxi batzuren lekukotza lazgarriak ezagutu ditut. Itzulpenek beste errealitate historiko batzuk ezagutzeko aukera eskaintzen digute. Beste kultura batzuk, eta era guztietako gertaerak.

Horregatik bakarrik merezi du lan literario garrantzitsuenak itzultzea eta norberaren hizkuntzan irakur ahal izatea.

Gainera uste  dut itzulpengintzak ekarpen handia egiten diola hizkuntza bati. Atzerritar hizkuntza batetik gurera hitzez hitz itzuliz gero, seguru asko gurean erabiltzen ez  diren hitz batzuk ere azalduko zaizkizu eta itzultzaileak ahalegin berezi bat egin beharko du hitz hori, ideia hori, kontzeptu hori euskaratzeko, klasikoetan arakatuaz, edo hitz berri bat sortuaz,  eta hori izango da itzultzaileak  guri eta gure hizkuntzari egiten dion ekarpenetako bat. Aparte, gurean gizarte aldeketen ondorioz galdu den hiztegi aberatsa berreskuratzeko aukera ere eskaintzen digute, gure arbasoek bai baina guk dagoeneko erabiltzen ez ditugun hitzak ere argitara ekartzen dizkigutelako.

Zer esan, liburu konplexuak itzultzerakoan, Ulisses bat adibidez, itzultzaileak esamoldeak eta egitura  ezezagunak itzuli beharrean aurkitzen duenean bere burua.

Bai. Ziur nago itzulpengintzak guk ikusten duguna baino gauza gehiago ekarri dizkiola hizkuntzari, eta hemendik aurrera, begirune handiagoz begiratuko diet ofizio horretan dihardutenei.

Barkoxe beti haboxe zioen Kabanak joan den igandean Sohütako gazteek Barkoxen emandako maskaradan egin zuen berriketa luzean. Baina ezin denean haboro izan, errugbi taldea gaizki baitoa, eta askoz tamalgarriagoa dena, agian Barkoxek ez duelako eskolarik haboro izango. Kabanak Barkoxeko eskolarik ez zuela aipatuko zioen bitartean, eskolako atarian “L´école en colère” goiburua irakur zitekeen plastikozko ohiko kartel horietako batean. Arazo handia izan behar du zazpirehun biztanleko herri batetik eskola eta eskolak ematen dion bizitza neurtezina desagertzea. Hogei haur behar omen dira eskola zabalik mantentzeko, eta ez dira iristen barkoxtar familia batzuek euren seme-alabak ikastolara bidaltzea erabaki dutelako. Sohütara, hain zuzen Barkoxetik gertuen dagoen ikastolara, eta aurtengo maskaradako zenbait antzezlagunen eskola izandakora. Denak ez datoz bat Barkoxen guraso hauek hartutako bidearekin eta bada eskolaren itxieraren erruduntzat jotzen dituenik.
Horietako bati eskolan euskaraz erakusten denentz galdetuta, baietz erantzuten dit, baina beti gehiago nahi dutela batzuk, erakusten dena ez omen da nahikoa, beti kexaka ari dira; hamar haur horiek hemen geratuko balira eskola ez litzateke itxiko baina Sohütara joaten direnez Gobernuak eskola itxiko du.
Eskola publikoak seme-alabei ziurtatzen ez dien euskara maila nahi dutelako ilusio handiz beren seme-alabak Sohütako ikastolara eramateko erabakia hartu dutenek, eta horietatik ere ezagutzen dut, herriko eskolaren itxieraren estigmak pairatu beharko dituzte orain. Zergatik, eta euren oinarrizko eskubide bat aldarrikatzeagatik, euren seme-alabei gure hizkuntza nazionala transmititu nahi izateagatik.
Han ere, seguru asko, guztiek ez dute berdin pentsatuko, baina zoritxarrez muturreko egoera hauek gurean anekdotak badira ere, Ipar Euskalerrian edo Nafarroan ez dira hain bakanak. Badugu lana oraindik gizartea proiektu berri, liluragarri eta erakargarri batera biltzen, egunen batean gure utopia gauzatuta ikusi nahi badugu bederen.

Fitxaje ona egin du Markel Olanoren Gobernuak Hizkuntzen Berdintasunerako Zuzendari Nagusi Mikel Irizar izendatzean. Izendapenarekin batera bere lan profilaren berri eman digute hedabideek, euskarazko elkarte eta medioen alorrean egindako lan mardula barne.
Baina Irizarrek baditu horrelako postu baterako aipatu gabe geratu diren baina ezinbestekoak diren hainbat dohain. Elkarrekin lan egin izanagatik uste dut batzuk ezagutzen ditudala, eta ohikoa ez bada ere, azaltzen ausartuko naiz inori kalte egiten ez diodalakoan.
Hasteko, ez dauka militantzia edo zaletasun politiko ezagunik, eta hori ona da hizkuntzen berdintasunerako bidean aurkituko dituen buruhauste eta korapiloak askatzen joateko. Are gehiago, joera politiko eta lurralde guztietako euskaltzale guztiekin ondo konpontzeko abilezia izan du eta horrek bere alde egiten du.
Irizar baikor mugagabea da. Infinitua hobe esanda. Guztia beltz ikusten duzunean ere daltonikoa zarela konbentzituko zaituen horietarikoa. Ilun ikusten duzun hori berde edo urdin argia dela ikus arazi eta abian jarriko zaituen horietarikoa. Existitzen ez dena ere ebidentzia bihurtuko dizun fededun laikoa.
Ezerezaren metaketatik emaitzarik positiboena atera daitekeela frogatu, eta inguruko guztiak lanean jarriko dituen langileburua. Unea iritsita ez du zalantzarik izango lehen ilaran jartzeko txiro desesperatuen brigada antolatu eta martxan jartzen denean.
Nekaezina, ordurik gabeko jardule (goizeko 4etan ordenagailuaren aurrean jarri eta emailak idatzi eta bidaltzen aritzeko gai), eta bokaziozko saltzaile.
Nola ulertu aurreko dohain guztiak gabe Arrasate Press, Goiena edo Tokikom bezalako proiektuetan buru-belarri sartu eta aurrera eraman izana? Ez bakarka noski, baina bere ekarpen kementsu eta baliotsua ezinbestean behar izan duten egitasmoak guztiak.
Arazo bat ikusten diot, eta da postua lau urterako dela. Berak badaki zergatik diodan hau. Baina tira! goi mailako kirolariek bezala, esprinter izatetik fondokoa izatera pasatzeko ariketa espezifikoak eginaz gaindituko dituk hau eta parean jartzen zaizkian arazoak.
Animo Mikel. Badakik maiseatzaileak ere izango dituala, baina ekin lanari, lau urte barru oraindik ere urruti ikusiko dugun berdintasunetik gertuxeago egon gaitezen.
Hik oparitutakoetatik geratzen zaidan txakolin botila bakarra sartu dut hozkailuan izendapena ospatzeko. Iritsiko da husteko unea.
Oharra: Inork ez beza pentsa botila horiek hau idaztearen truke jaso ditudanik.

Kristau egutegian Arantzazuko Ama Birjinaren eguna dela aitzakia hartuta, duela hilabete batzuk ganbarako kutxa batean aurkitu nuen paper baten berri emango dizuet. Arkatzez, kaligrafiako letra txukunez idatzita, Ama Birjinari eskainitako kanta bat da. Musikarik ez. Orri-paperarekin batera ikasketa koaderno batzuk, Hierro, Bilboko mugimenduko (Glorioso Movimiento Nacional)  egunkariko ale baten orriekin forratuta. Idatzia ere sasoi hartakoa izan daitekeela adierazten du egunkariak.

Aurkitutako papera

Faktura orri baten atzea aldean dago idatzita kanta edo bertsoa. José González Auto repuestos, dio.

Faktura orriak ere 194…ko data darama. Hamarkada horretakoa behar du bertsoak ere, eta arkatzez eta letra garbiz dago idatzita. Ez ditut hitzak ezagutzen eta musika are gutxiago.

Idatzita dagoen bezala transkribatu dut, erre azentudunak salbu, ordenagailu madarikatuak ez didalako tildea kontsonante gainean idazten uzten. Erre markadunak etzan egin ditut hobeto bereizteko.

Ikasketetako beste koaderno guztiak gaztelera hutsean daude, sasoi hartan, euskara  elizako ikasketa eta kantetan bakarrik erabili zitekeenaren seinale. Hemen doa bitxikeria gisa.

Euzkal eriko Ama birgiña´ren abeztia (Himno a la Virgen de Basconia).

Euzkaldunen Ama Kutun

Arantza ganeko Eregin Aloñan

Itxaso goiz izar Itziar Begoñan                                            

Ta Araban Lore eztidun

Euskal eregin samura,

Gure etxe,soro, itxas, lantegi soñua

Egaz doakitsu otoitz biurtua,

Zure eriak, maitez dakitzun,

Agura ta seme ezkintza gartsua.

Abuztuko gau giro freskoak etxeratzea atzeratzeko gonbita luzatzen digu. Garagardoa edota basoerdia eskuan gustura egoten gara herriko plazako arkupetan txatxaran urtean zehar gutxiago ikusten ditugun adiskide edo senideekin.

Bateon batek txakurra ere ekarri du eta bat-batean konturatzen zara txakurraren kargua hartu duzula ia jakin gabe eta hor zabiltza plaza erdian gora eta behera.

Arrosa koloreko txirrindu batean bospasei urteko neskatila bat hurbiltzen zaizu. Beltzarana da eta afrikar erako orrazkera geometriko bat darama, eskuadra eta kartaboiez egindako hainbat marra perpendikular erakutsiaz buruan.

Txakurrari begira geratzen zaio, eta inertziaz gazteleraz galdetzen diozu: ¿Te gustan los perros? Sí. ¿Cómo te llamas? Arantxa. Erantzunak pixka bat nahasten zaitu. Euskaraz badakizu? Bai erantzuten du. Berak ere konfiantza hartzen du eta bi txakur dituela esaten dizu. Gero jakingo duzu bi txakur eta bi anaia-arreba dituela baina Santo Domingon. Bera hemen jaioa da.

Txakurraren lokarria luzatzen diozunean zalantza izpi barik heltzen dio eta han doa plazan gora hurrengoan behera maileguan hartu duen txakur berriarekin. Orhi jazarri esan,eta Orhi txintxo-txintxo eseri egiten zaio. Orhi goazen eta aurrera egiten dute biek batzuetan oinez eta besteetan atxintxiketan. Ikusgarria da Orhirekin sortu duen harremana eta ez dauka etxera joateko gogorik zoriontsua baita bere txakur berriarekin.

Etxeratzea erabakitzen duzunean, txakurra hartzen duzu, agur esaten diozu Arantxari eta pentsatzen jartzen zara zenbat kanpotarren seme-alaba  ari zaizkigun eskola eta ikastoletan euskalduntzen, eta kontraste moduan, Euskal Herriko biztanleen %17,1 euskara sustatzearen aurka edota oso aurka daudela. Ez da erraza aurkako jarrera honen zergatiak ezagutzea eta agian pertsonak bezainbat arrazoi egongo  dira. Bitartean musulman umea txinatar jatorrikoarekin edota Santo Domingotik etorritako familiakoarekin euskaraz hitz egiten entzutea sentsazio berri, harrigarri eta atsegin bihurtzen zaizu.

Agian Arantxa Santo Domingora itzuliko da urte batzuk barru edo nork daki, hemen geratuko da bizi izaten. Baina itzultzea egokituko balitzaio eta euskara erabilpen ezagatik ahaztuko balu ere, ez du ahaztuko euskarak lagun berriak egiten lagundu diola, gizartean hobeto integratzeko bidea zabaldu diela berari eta amari, eta noski, txakurrekin jolas egiteko balio izan diola bere izaeraren alde afektiboa aberastuaz.

Hori guztia eta gehiago irabazten dute bi hizkuntzen jabe egite direnak eta galtzen dute euskara gutxiesten jarraitzen dutenak.