http://www.kutxateka.eus

Maria Gordoaren argazkia erruz agertu zaigu azken hilabeteotan 1918ko Eusko Ikaskuntzaren I. Kongresuaren aitzakian. Maria Gordoa, Juan Gordoa  orduko alkatearen alaba, aukeratu zuten agintariek sokako lehenengo neska, eta Bizkaiko Aldundiko presidentearen emaztea atzesku neska biltzarraren amaieran diputatuek eta beste hainbat ordezkarik enparantzan dantzatu zuten soka-dantzarako. Olaiturrik ere eskaini dio protagonista paper garrantzitsu bat, urtero bezala aurten ere egin duen antzerki lanean, hain zuzen, 1918ko Biltzarraren inguruan idatzi eta antzestu dutena Inazio Irizar eta lagunek.

Maria neska gaztea zen Biltzarra egin zenean, hogei urte inguru  izango zituen, baina argazkietan ez da agertzen adinari dagokion freskotasunarekin  edo irribarrearekin. Serio asko argazki batean aurreskulariaren oinei begira, eta besteetan ere, antzeko jitearekin solemnitateak horrela eskatuko zuelako seguruenez.

Maria Gordoa

Gure tia Mariari -amaren izeba zenez Oñatin eta inguruetan aita-amen osaba-izebak beti izan ohi dira guretzat tia edo tio-, ez zitzaion bizimodu erraza egokitu. Juan Ignacio Echeberriarekin ezkondu zen, eta gerlak alargun utzi zuen 1937ko urtarrilaren 4an Bilbon milizanoek Larrinagako presondegian sartu zirenean. Bere senarra eta bi anaiak, kartzelako patioan eguzkia hartzen ari ziren neguko arratsaldeko eguzkiaren epeltasunaz gozatuz  milizianoak eta beste hainbat herritar sututa sartu zirenean goizez hegazkin naziek Bilbo bonbardatu izanaren mendeku gisa. Senarra eta anaia bat galdu zituen tiroz erailda, eta beste anaia zaurituta utzi zuten hildako plantak egin, eta horrekin batera milizianoek komunean ezkutatuta zegoen gixajo bat bizirik aurkitu zutenean.

Zer egiten zuen Juan Ignaciok han? Juan Ignacioren errua karlista ezagun baten alabarekin ezkondu izana izan zen. Juan Gordoa, Oñatiko alkatea 1918ko kongresua ospatu zenean harrera ekitaldian gaur egun galduta dagoen harrera diskurtsoa euskaraz egin zuen bera, karlista zen ideologiaz orduko Oñatiko eta Euskal Herriko jendartean beste asko ziren bezalaxe.

Juan Ignaciok, bere koinatu biak bezala,  Larrinagan amaitu zuen matxinatuak Oñatira Udanatik sartzen ari zirela, milizianoek  zerrenda beltzak eskuan hainbat lagun atxilotzen hasi zirenean. Bere aitaginarreba zen helburua baina bila joan zitzaizkionean, familiak ezkutatu egin zuen eta helburua lortu ezinik,  hainbat karanbolaren ondoren Juan Ignacio eta bi koinatuak hartu zituzten atxilo Oñatiko Kontzejuan. Denak zibilak ziren.  Handik Larrinagara, kartzelari erasoa, eta ezagunak diren urtarrilaren 4ko gertaera tamalgarriak.  

Juan Echeberria bere lehengusu-lehengusinekin

Tia Maria Txantxilplistin bizi izan zen, eta han hazi zen bere seme gaztea, Juan, bere lehengusu-lehengusinekin.  Mutikoa nintzela gogoan ditut plazako Ibarrondoneko liburudendaren gaineko pisu batean. Gero, semeak Donostia inguruan lana aurkitu eta hara jo zuten ama-semeak.

Gogoan dut oraindik tia Maria. Emakume serioa, irribarre gutxikoa baina goxua eta maitagarria. Bizitzak ez zion barre-algaratan ibiltzeko arrazoirik eman.

Gertaerak Gerrako garrak Oñatin liburuan  jasotzen dira, baina okerren batzuekin hiru hauek ez zituztelako Larrinagara eraman Unibertsitatetik hartuta, etxetik joan baitziren Oñatiko udaletxeraatxilo zegoen osaba batengatik galdezka. Osaba aske utzi, baina galdezka joandako hirurak hartu  zituzten atxilo.

Gauza hauek, gerlako edozein kontu bezala, tabu izan dira gurean eta Euskal Herriko etxe gehienetan, bereziki sufrimendua pairatu behar izan dutenetan, izan batzuen izan besteen biktima. Horrela gure kondaira nagusia osatzen duten tankera horretako historia txiki asko galdu dira betiko. Guztiek beharko lukete toki bat gure memoria historikoan.

Balio bezate lerro hauek 2018ko kongresuaren argazkietan agertzen den neska dagokion memoriaren txoko horretan kokatzeko.

Carmen Sánchez-Miranda NBE-Habitateko buru da Espainian. El Paiseko Espacio eco-k, Ecoembeserekin lankidetzan egin zioten elkarrizketa  bat argitaratu zuen azaroaren 7an.

Kazetariak aukeratutako titular desegokiak elkarrizketa  irakurtzera eraman ninduen,  eta  titulua aparte utziaz oso gauza interesgarriak esaten zituela ikusi ahal izan nuen.

Hiri barneratzaileagoen eta jasangarriagoen alde egiten du besteak beste:  bizitza mapa guztian duen hiriaren alde, ez bakarrik erdigunean duenaren alde hain zuzen.

Orain arteko eredua ere kritikatzen zuen: “Alde batetik logela-hiriak; bestetik erosketa ahalmen handia duen jendea ingurune oso isolatuetan.  Hemen batzuk bizi gara, hemen beste batzuk. Horrek jendartearen kohesio galera dakar. Errepikatu ezin diren gauzak dira”

Hiriak feminista izan behar dutela ere badio, ”feministak, biztanleen arteko parekotasuna bultzatzen duten heinean” . “Emakumeek hiriaren alderdi guztien diseinuan parte handiagoa har dezatela bultzatuz”.

Hori guztia dio eta gauza gehiago. Gustoen irakurri ditudanak ekarri ditut noski. Leku desberdinetan kritikatu izan dut Oñatin azken lau hamarkadetan  garatu izan den eredu makrozefaloa (buru handi bat Kale Zaharra eta Plazaren inguruan eta gorputz ahula beste guztian, zerbitzuei dagokionean bederen), eta elkarrizketa honetan  nire ideiekin bat egiten duen aditu bat aurkitu dut. Edo nik bereekin.

Zoritxarrez ez dirudi epe motzean gauzak aldatuko direnik Oñatin, Azken Kontzejupetik-en (horrela dator izena), azarokoan,  makrokiroldegia handitzeko hartutako erabakiaren ingurukoak  irakurrita.

Seguru nago kirol zerbitzuak herriko beste auzo (ez landa-auzo) batzuetara eraman ordez makrokiroldegia handitzen jarraitzea hautatzeko arrazoi indartsuak egongo direla, agian ekonomikoak, ahal dakit, baina uste dut etorkizuneko Oñatiri buruz gogoeta egiten ari garen aroan, aukera bat galdu dugula orain artekoa zalantzan jarri eta sikiera beste eredu batzuk aztertu eta eztabaidatzeko.

Maiatzaren 29a da. Eguraldi iragarpena ez da oso txarra eta dirudienez euri pittin bat egingo badu ere, ez da oztopo izango Ara Ibarrean zehar joan-etorri bat egiteko.

Ordu betera Ordisoko txabolan gaude. Parean izen bereko ibarra zabaltzen da. Erreka indartsu dator eta elur-jausi bat ere ikus daiteke eski pista beltz baten irudi.

Ibar barrenean Vignemale, eta Moskowa printzearen korridorea ikus daitezke laino artean. Bigarrena ikusteko irudimen pixka bat behar badugu ere.

Ara ibaia indar handiz ari da jaisten eurien eta elurren ondorioz. Zer izango ote da elurra urtzen hasten denean.

Duela bi urte zaragozar mendizale bat galdu zen Ara Ibarrean Apirilaren 23an. Ehunka lagun aritu ziren bere bila. Zibilak, eta militarrak ere bai. Hauetako batek bizitza galdu zuen amildegian behera erorita. Galdutakoa gorpu agertu zen urte bereko urrian, bidetik nahiko urruti, eta Moskowa printzearen korridoretik gertu.

Lagunek metalezko eskultura-oroigarri jarria zuten zubia pasata Ara Ibaiko eta Gavarnieko bideak bereizten diren tokian gutxi gora behera. Natura Kanposantu bihurtzeko ohitura ulertezina! Militarrek, gutxiago ez eta plaka bat jarri zuten bide-ertzean euren lagunak bizitza galdu zuen tokian.

Gaur baten batek mutilaren aldeko eskultura kentzea erabaki du. Zulo bat harriz beteta geratzen da lehenago oroigarria izan zen tokian.

Militarraren plakak berriz bere tokian jarraitzen du.

Mirestekoa da  mendian galdutako pertsona bat aurkitzearren bere bizitza arriskuan jartzen  duenaren ekimena, bere lana izan ala ez, berdin militarra, zibila edo apaiza bada.

Baina jokaera hau, hots, baten oroigarria kentzea eta bestearena ez, ez al da pertsonak bere lanbide edo izaeraren edo beste irizpideren baten arabera bereiztea?

Galdetu egiten dut.

Gurean aspaldiko kontua da oinez ibiltzeagatik edo korrika egiteagatik ordaintzearena. Kilometroetako sortzaileak ideia Ipar Ameriketatik ekarri zuenetik makina bat Kilometro (aldaera desberdinetan lurraldearen arabera) eta Korrika ospatu dira euskararen alde. Eguna iristen denean buru-belarri murgiltzen gara guretzat erritual moduko zerbait bihurtu den eginkizunean. Zazpi kilometro oinez egitea edota kilometro bat edo beste korrika, eta itsulapikoa betetzeko gure diru-ekarpena egitea izaten da errituaren funtsa.

Kontu zaharra da. Berria dena da, estatu osoan ugaltzen ari direla horrelako praktikak. Harrigarrietan harrigarrienetakoa Rikardo Abad naparraren kasua da. 2012an adibidez 500 egun jarraietan 500 maratoi osatzeko erronka bete zuen (gogoa, sasoia eta denbora behar da gero) ANFAS nafar elkarteak 50 urte betetzen zituela eta. Duela urte batzuk ezagutu nuen Quebrantahuesos txirrindulari froga oinez egiten ari zela. Bera; ni bidertzean nengoen parte-hartzaileei animoak ematen.  

Sarean ere badaude horrelako ekintzak bultzatzeko sortutako webguneak. Zuk erronka bat plazaratzen duzu, adibidez Oñatitik Algeziraseraino -tira Arrasatera beharbada nahikoa-  txingoka  joatea, eta erronka elkarte batendako diru bilketa bihurtzen laguntzen dizute, adibidez https://www.migranodearena.org/ webgunean. 

Andreas Jaffke horietako erronka batean sartu den artista bat da. Rikardo Abad txiki bat. Bere helburua da Maratoi erdiko mundu-lehiaketan parte hartzea eta 1:25:00 denbora baino gutxiago egitea lasterketan.

Diru-bilketa bat ere proposatzen du eta jasotzen dena Espainiako Williams sindromearen elkartearen (Euskal herrian ez dugu elkarterik) eta beste elkarte baten alde izan  dadila. Bejondeiola fenomeno honi diru asko ateratzen ez badu ere hain gutxi ezagutzen den errealitate honen berri emateko balioko baitu bere ekimenak.

Gerta dakizuke inoiz Donostiatik Oñatira busez etorri beharra. Nik sarri egin izan dut joan-etorria, baita Bilborakoa ere, behin baino gehiagotan bidaia osoa busez eginaz, Elorregiko geltokian 15-20 minutu eta batzuetan gehiago lotura egiten zuen busaren zain egonaz. Egiari zor baten edo bestearen atzerapena dela ere, batzuetan oso denbora gutxi itxoin behar izan dut; besteetan berriz dezente gehiago. Horrela, gehienek  bezala Elorregira autoz joateko ohitura hartu nuen arte.

Aurreko igandean (abenduaren 10ean) egin nuen Donostiatik honako bidaia azken aldiz seietan ateratzen den busa hartuta. Busa beteta,  hogeiko bat igo ezinik geratu ginen. Berehala konpondu ziguten arazoa eta bus betea irten baino lehen beste bat geneukan zain, baina halakoetan gertatu ohi den bezala lehenengoko gidariaren belarriak, inongo errurik gabe, bidaiari baten aho finak ederki berotuta.  
Busa martxan jarrita bestea baino lehenago iritsi ginen Elorregira Zarautzen sartu beharrik ez zuelako izan. 18:55ak ziren gutxi gora behera, eta gurearekin batera Gasteiztik zetorrena eta beste batzuk iritsi ziren. Handik Oñatiraino, zerbitzu publikoa ez den beste bide bat aukeratu behar  hurrengo busa 19:40etan zelako. Aurrekoa 18:40an.
Zerbitzu bat okerrago antolatzerik ba al dago? Oñatirainoko bidaiaren lehen zatia eroso egin ondoren bigarrena egiteko 45-50 minutu itxoin beharrak ba al du bururik 11.000 bizilaguneko herri bati zor zaion zerbitzuaz ari garenean?
Marisol Garmendiari, Lurraldebuseko arduradun politikoari hain zuzen, entzun nion irrati programa batean Oñatirako ordutegi aldaketak herriko zinegotziaren oniritziarekin  (gutxi falta izan zitzaion Oñatitik eskatuta egin zirela esateko) egin zirela herritarrok ohituta gaudelako Elorregirainoko joan-etorria autoz egiten. Ze erremedio, eta ohituta ez bazaude ere laister ohituko zara hiriburuetara busez bidaiatu nahi baduzu. Okerrena da oñatiarrok ohitu egin garela hiriburutara busez edo trenez joan nahi badugu bidaiaren lehen zatia autoz egitera; Zumarragaraino edota Elorregiraino.

Badakigu Lurraldebus ekonomikoki defizitarioa dela, baina baita ere zerbitzu publikoak ez direla antolatzen dirua irabazteko. Zergak eta tasak daude Lurraldebusen galerak estaltzeko. Aitortu behar dugu, Aldundiak gaiari serio heldu zionetik asko hobetu dela zerbitzua. Onartu behar dugu ere zerbitzua razionalitate baten barruan sartu behar dela ahalik eta zerbitzu onena emanaz ahalik eta galera txikienak izan ditzan. Aurrekoak kontuan hartuta ere, erabat burugabea da  inor hartuko ez duen orduan jartzea busa, hogei minutu beranduago jarrita (orduetan) zerbitzu hobea eskainiko duela jakinik.

Igandeetan orduoro ken hogeitan Elorregitik igarotzen den autobusak izango du ordu hori jarri ahal izateko arrazoirik, baina ez ote da posible Marisol, ken hogeitan igaro ordez orduetan igarotzea Donostiatik edo Gasteiztik datorrenak bidaiaren bigarren zatia, inor molestatu gabe busez egiteko aukera izan dezan? Ezin al dira orduak berrikusi eta egokitui oñatiarrok hiriburuetara eta hiriburuetatik zerbitzu on batez gozatzeko aukera izan dezagun Elorregiko geltokian denbora arrazoizko bat itxaronda?

2.- Kale-auzoen arteko desorekak:

“Poligono berri guztiak, gainera, aski aseturik aurkitzen dira. Izan ere, hasieran egitekotan ziren etxe-kopurua altu samarra izan arren, bukatu aurretik, hura gehitu egin zen: Errekalden bi aldiz (1.966 eta 1.971.ean) eta behin Olakuan (1.974.ean) eta San Lorentzon (1.971.ean)”

Honela dio Oñatiko Historia eta Arte Bilduma (1.982) liburuko sarreran Felix Ugarte zenak. Pasarte horri gehitu behar zaio hori guztia egin zela auzootan inolako zerbitzu publiko edo azpiegitura kultural, kiroleko edo osasunekorik aurreikusi gabe.

Ondorioak:

1.1. Zerbitzu publikoen konzentrazioa. Zerbitzu publikoen banaketak zapaburu edo espermatozoide baten itxura hartu du. Buru handi bat Erdigune historikoan eta buztan luze bat, geroz eta meheagoa, San Lorentzo-Olatik Ugarkaldera San Martinen amaitzeko.

Hau udal politika konsziente baten ondorio izan da. Duela urte asko sektore batzuetatik kritikak entzun ziren polikiroldegia, anbulatorioa eta beste hainbat zerbitzu berri hektarea koadro gutxitan zentralizatzearen aurka. Bide hau lehenetsi eta indartu zen ondorengo urte guztietan eta gaur duguna da, sendagilearengana joateko, eskolara edo kirola egitera joateko, bataiatzeko, lurperatzeko, ziurtagiriak eskatzeko, zinemara edo teatrora eta bertsolaritara edo tabernara joateko, edo udaltzainengana galdu ditugun giltzak jaso ote dituzten galdetzera jotzeko, derrigor erdigune historikora joan beharra dagoela. Batzuk guztia eskura eta gehiengo batek nahitaez mugitu beharra herritarren desplazamendu edo lekualdatzeak behar baino gehiago gehituz. Eredu hau jasangarriagoa da? Erosoagoa herritarrentzat? Deszentralizatzea hibea litzateke? Dagokion foroan eztabaidatzeko gaia da hurrengo urtetako Oñatiko hirigintzako arauak eztabaidatzeko orduan.

Erdigune historikoan ditxosozko tabernez gain, Ikastola eta Institutua dugu. Instituto soziojuridikoa eta MU; artxiboak, Kanposantua eta Eliza, Polikiroldegia eta Santa Ana Aretoa, zinema eta liburutegia, udala bera eta ludoteak, udaltzainak… Eta argi, Azkoagainen ordezkoa garbigunearen (ahaztu zaidan beste zerbitzu bat) ondoan aurreikusita zegoen. Ezin izan denez han egin, momentuz, ez dago beste alternatibarik futbolak Azkoagain   saturatzea baino, eta beste kirol batzuetarako (atletismoa adibidez) egon zitezkeen azpiegitura eskasak (Ibarran) urte batzuetarako galdu dira. Edo erdigunetik gertu edo inon ez, bihurtu da Oñatiko hirigintzako goiburu nagusia.

Ez zaigu burutik pasatu ere egiten  gutxieneko zerbitzuen onurak eta zamak auzoz-auzo bana daitezkeenik. Ezta  estali gabeko piszina dotore batzuk San Lorentzon egin daitezkeenik  Eltziaren inguruan,   San Lorentzo-Olate, Ugarkalde eta San Martin auzoetako herritar multzo oso handi batetik gertu, herri barruko joan-etorriak murriztuz. Ez da inor joango esaten da horrelakoetan. Ikusiko genuke piszinetara joaten diren ala ez.

Garbi dago urte askoan eraiki dena ezin dela gauetik goizera ezabatu baina auzoak (logela-auzoak) biziberritu nahi baditugu udalak politika deszentralizatzaileak bultzatu beharko ditu HAPOetan edo ez dakit non dotazio publiko berrietarako lurrak eta politika egokiak aurreikusiz.

1.2. Merkataritza eta beste zerbitzu batzuen falta auzo askotan. Merkataritza eta ostalaritza erdigunean konzentratu dira bizilagun askoko logela-auzoak bazter utzita. San Martinen esaterako ez dago ogia edo esnea erosteko denda bakarrik, ezta kafe bat edo basoerdi bat hartzeko establezimendurik edo auzotarrak biltzeko egoitzarik. Ugarkalden, oker ez banaiz taberna bat da dagoen negozio bakarra. Ondorioz auzo horietako jendarte-bizitza ez da existitzen. Auzotarrak ez dira biltzen ez dutelako biltzeko edo aisialdi konpartiturako tokirik.

Uste dut udaletik egoera hori iraultzeko politikak aurreikusi beharko liratekeela kontsumo kooperatibak bultzatuz, zergatan hobariak jarriz eta laguntzak luzatuz, merkataritza-kaleetako negozioentzat kalterik gabe auzoetan gutxieneko zerbitzuak bermatzeko.

Gaur egun, entzunda dudanez, badaude arkitekturan desoreka hauen kontra eta auzo bizien alde egiten duten teoria eta  taldeak. Ondo legoke hauetako batzuei entzutea eta ikastea.

3.- Kale-auzoen existentzia ez da aintzakotzat hartzen. Kale-auzoen arteko errealitateak oso desberdinak dira Oñatin. Seguru asko eta inori ezer kendu gabe landa-auzoen  artean dauden desberdintasunak baino handiagoak izango dira herri barruko auzoen artekoak.

Errealitate hau kale-auzoen existentzia eta deberdintasunak alegia, onartu beharra dago Oñati hobe bat nahi badugu. Udalak herritarren gehiengoa bizi den  guneetan sortzen diren arazoak ezagutu eta erantzun egokiak emateko bideak onartu beharko lituzke.

Orain artekoak inork kontuan hartu nahi baditu egindako ekarpen umil batzuk baino ez dira. Nik neuk, indarrean dugun eredu hau baino beste bat lehenetsiko nuke. Erdigunean ditugun dotazio publiko batzuk beste auzo batzuetara lekualdatzeko prozesu bat hasi, Eltziaren iguruan zerbitzu publiko indartsuak ezarriaz adibidez, Eltziak berak eskaintzen dituen aukerak indartzeko eta sinergiak aprobetxatuz herritar multzo haundi bati auzoan bizitzeko aukerak eskaintzeko.

Aurrekoa adibide bat da. Baina tira; ez da aditu batena. Zer egin? Eratuko diren eztabaida-taldeen proposamenetatik eta adituen iritzietatik jasotakoekin Oñati berri bat (edo betikoa hobea bada) eraikitzen hasteko oinarriak onartu eta ezarri, beti ere orain artekoa zalantza jarriaz, kritikoka izanaz, seguru asko egindakoa ez delako egin zitekeen planteamendu bakarra, ezta  onena.

Eskertzekoa da galdetzea eta galdetzen digutenez nire iritzia emango dut.

Oñati, herri polita da, ondare historiko patrimonial, kultural eta naturarekiko garrantzitsu batekin, industriala, pinuzalea, euskalduna eta abar eta abar.

Bai, egia da Oñati oro har toki egokia dela bizitzeko, polita bisitan etortzen zaizkigun kanpotarrek esaten dutenez, eta hau berezko garapen kontrol gabeko baten ondorio baino,  neurri handi batean, Oñatiko udalek ezarritako hirigintza politikei ere zor diegula, onerako eta txarrerako.

Egia da ere, herriaren ongizatea industriaren gainean bermatzen dela hein haundi batean eta honen ordaina, porlana, indutrialdeak eta  landa-eremuen atzerakada geratu gabea izan direla, zelabaiteko desorekak eraginaz, baina aberastasunaren aldetik Gipuzkoako herri aberatsenetako bat izatera iritsiz.

Egia da ere nekazari jardueraren galerarekin esparru gehienak pinuz bete direla, gustatu ala ez,  hau delako lurrei  gutxieneko probetxu bat ateratzeko modua, baina hala ere, natura-ondare garrantzitsu baten jabe dela  eta nahiko ondo zaindua.

Egia da ere, kultuta eta historia patrimonio garrantzitsu baten jabe dela…

Eta abar…

Aurreko guztia onartuta, eta guztiak kontuan hartu beharko dira HAPO berri bat idazterakoan, onartu behar dugu hirigintzaren ikuspegitik azken urteetako garapena ez dela oso harmonikoa izan, eta kale-auzoen arteko desoreka garrantzitsuak eragin dituela. Hona  konstatazio kritiko batzuk inork kontuan hartu nahi baditu

1.- Herrigune historikoaren arazoak. Esango dut herrigune historikoa gainbeheran dagoela beste auzo batzuk gorantz datozen hein berean. Hau ez da Oñatiko berezitasun bat  bizkotxoa eta txokolatea bezala, baizik eta gure herri eta hiri guztietan (eta guretik kanpo) gertatzen ari den fenomeno bat. Gure herrigune historikoak hustutzen eta zahartzen ari dira.

1.1. Taberna gehiegi: Oñatikoari dagokionez Gislaneko lanaren ondorioen artean hau azpimarratzen du Kontzeju aldizkariak: “Ostalaritza establezimenduak metatzen diren guneetan  etxe hutsen kopurua handiagoa dela jasotzen du azterlanak, ela ildo horretan oreka lortzea ezinbestekoa dela, auzoaren bizigarritasun egoki baterako”. Azken batean, azterketak dioskuna da ezin dela lortu bizitza-kalitate gutxieneko bat ostalaritza zerbitzuen hazkunde gehiegizko baten inguruan. Araudia betearazteaz gain, eta badirudi alkateari GOIENA telebistako saioan entzundakoagatik gaiari serio heltzekotan direla eta bazen ordua,  zerbait pentsatu beharko da etorkizunari begira ostalaritzako negozioaren deszentralizazioa eta deslokalizaioa eragiteko onurak eta kaleak herrian zehar barreiatuz.  Donostian egin duten bezala, Herrigune historikoa gune saturatu izendatzea izan daiteke neurri batbeste neurri batzuekin konbinatuta. Hori iritsi bitartean araudiak zorrotz bete arazteak auzotarren bizi-kalitatean eragin positiboa izango du noski.

1.2. Eraikuntzako arautegi zurrunegia:  Indarrean dauden araudiekin oso zaila da auzotarrak etxeen  erabateko birgaitzeari ekitea eta egiten diren konponketa partzialek ez dituzte sahiesten eraikin zaharren  deserosotasunak. Egitura zaharrak, efizientzia energetiko txikiak, igogailurik ez gehienetan, asko dira bizi-kalitate eskasean eragiten duten arazoak eta guztiak ditugu alderdi historikoko gune askotan. Ez da harritzekoa auzo zaharren ordez herritarrek Bidebarrieta edo San Martin edo Ugarkalde bezalako tokiak aukeratzea bizi izateko. Iruditzen zait herrigune historikoa dagoenetan kontserbatzearen zama ezin dela utzi bertako bizilagunen gain bakarrik, eta diru-laguntzen programa espezifiko batez aparte, birgaitze-araudi malguagoak beharko liratekeela baldin eta alderdi historikoa bizi-toki erakargarri bihurtu nahi badugu.

Argazkiko haurrek ez dakite euskaraz Marcillako alkateak edota beste hainbatek bezala, baina Aretxabaletako herritarrei eskertu nahi izan diete euskaraz, jakin ez arren, beren udalak emandako diru-laguntzaren bidez eskola berri batez gozatu ahal izana.

Munawar eskola berriko ikasleak. Barrenean Masherbrum mendia.

Aurtengo Kilometroak Ikastolen jaiaren harira oso irakaspen argigarriak dakartza Baltistan Fundazioak  Felix Iñurrategiren oroimenez sortu eta Aretxabaletan bertan egoitza soziala duen GKEak, Aretxabaletako udalak, Hushe Ibarreko (Baltistan) Felix Foundation Baltistan GKEak, eta bertako eskola bateko komunitateak (guraso eta irakasleek) idatzitako istorio hau. Fundazioak 2006an Hushe Ibarrean egin zuen ikerketa baten bidez  baieztatu ahal izan zuen  nesken %35a baino ez zela eskolatzen ezta beheko mailetan ere, eta neska eta mutilak kontuan hartuta %52 inguru zela eskolatzen zirenen portzentajea, beti ere beheko mailetan.

Jakin zuten ere, guraso talde bat oso kezkatuta zegoela Estatuak eskaintzen zuen hezkuntzaren maila kaskarrarekin, eta benetan nahi zietela eskaini hezkunzta duin bat euren seme-alabei  gurasoak ere protagonista izango zituen eskola berri bat sortuz. Historia honetako protagonistek elkar-lanea hasi ziren eta hasieran batean bi gela baino, ez komunik ez jolaslekurik, ez zituen eskola kaxkar bat, 500 inguru  hezten dituen eskola bihurtu zuten. Felix Inurrategi Foundation Baltistanen lidertzarekin, Eskolako guraso eta irakasleen protagonismoarekin, eta Felix-Baltistan Fundazioaren finantzazio konpromisoekin. Aretxabaletan sortutako erakunde honek  irakasleen prestakuntza eta nesken eta baliabiderik gabeko mutikoen eskolak ordaindu ditu urte hauetan guztietan eredu pedagogiko bat eskaintzeaz gain. Proiektuak ondorio biderkatzaileak izan ditu Ibarrean, eta gaur egun, hamaika urte pasata,  %96aren inguruan dago eskolatze tasa behe-mailetan.  

Kontatu nahi nuen historia oraintxe hasten da. Munawar Public schoolek (horrela deitzen da lehen aipatu dudan eskolak) gela batzuk itzuli behar izan dizkio Estatuari  bereak zirelako, eta hezkuntzak Ibarrean izan duen gorakada dela eta, Estatuak herrian duen eskolarako behar omen zituelako. Eta omen azpimarratzen dut, emaitzarik utzi ez zuten negoziazioak egon zirelako beste irtenbide bat posible zelakoan.

Azkenik guraso eta irakasleek 4 gelako eraikin berri bat jasotzea erabaki zuten. Lurra bazuten, Estatuak berak utzia, baina beste ezer ez. Nola egin zuten argazkian dagoen gela hori? Aretxabaletako Udalak egindako diru-laguntza deialdian aurkeztu zuen proiektua Baltistan Fundazioak lehen-lehenik, eta 3.446€ esleitu zitzaizkion material eta obra-gaiak erosteko. Gurasoek, 2016ko azken hiruhilabetekoan neskei legozkiekeen kuotak ordaindu zituzten (kuota horiek Baltistan Fundazioak ordaintzen ditu), eta Felix Foundation Baltistaneko langileek hilabeteko soldatak jarri zituzten.  Eta lana? Bada lana 167 boluntariok egin zuten, guraso eta bestelakoek.

Gaur, lau gela berri dituzte, 3 arruntak eta laugarrena informatika gela, eta horregatik argazkiko neska-mutilek Atxabaldarrei agertzen dieten esker ona.  

Errealitateak ez dira parekagarriak, baina antzeko egoerak ere ezagutu ditugu gurean ikastolak ezereztik sortu behar izan zirenean eta oraindik ere sortu behar izaten direnean tantaka bada ere.

Egiari zor, Aretxabaletako udala ez da horrelako proiektuetan laguntza eskaini digun bakarra, eskualdeko guzti-guztiek erantzun izan baitigute, gehiago edo gutxiago, proiektu bat  aurkeztu izan diegunean.

Oraingoan baina, aretxabaldarrak  publikoki eskertu nahi izan dituzte Machuluko ikasleek, eta euren bozgorailu lana baino ez dut egin.  

Eskerrik asko Aretxabaleta.

Berri gehiago hemen.

Gerra Zibila eta diktadura garaiko azkeneko ikurrak kendu dituela jakinarazi du Getxoko Udalak, Espainiako Etxebizitza Erakundearen plakak, alegia. Oraindino hiru plaka kendu behar dira, baina laster egingo dutela azaldu du Udalak, irakur daiteke Hirukaren azken alean eta  Hiruka.eus webgunean ekainaren 19ko dataz.

Data bertsuetan, Debagoeineko Puntua aldizkariak gai berari heltzen dio eta Frankismoaren arrastoak izenburuko artikuluan horietako batzuk zerrendatzen ditu Iker Oñate kazetariak.

Erdi oñatiar eta erdi donostiar naizenez, edo agian ez bata eta ez bestea ez bainuen aukeratu ez Oñatin jaiotzea ez gaztaroa Donostian ematea,  Donostiako (ez Ñoñostiako batzuek esatea gustuko duten bezala) monumentu pare bat aipatu nahi ditut. Bata oso ezaguna eta betiko geratzeko eraiki zena:  Urgulleko Motako gazteluaren puntan ageri den  Jesusen bihotza, Francoren diktadura hasi berrian, berrogeiko hamarkadan jasotakoa, gaur hiri paisaiaren zati  ezabaezina gaztelua bera bezalaxe, edota Urgull mendia bera bezalaxe. Jesusen bihotzak hor jarraitu behar duela ez du gaur egun inork zalantzan jartzen, are gutxiago gerrarik edota gerrari buruzko kontakizunik etxean entzun ere egin ez duten belaunaldi berriek. Ezta sinesgabeek ere.

Motako gaztelua

Beste bitxikeria hiriko tokirik enblematikoenetako batean dagoen plaka bat da. María Cristina Hotela eta Victoria Eugenia antzokiaren erdian, Urumea ibaira eta Ulia mendira begira dagoen Okendo almirantearen oroimenez eraikitako eskulturaren oinarrian itsatsita dagoen plakako testua hain zuzen.

Honela dio euskaraz: OKENDO  ko  ANTONIO / ITSAS GIZON AZKAR / GUDARI BIKAN / KRISTAU FEDETSUA / ESPAÑA-ren ALMENA MAKURTZERAKUAN / SORTERRIYAREN ADIMENA /  EUN GUDATAN EUSTEN JAKIN ZUBANA / JASOTZEN DIYO NAITASUNEZKO / OROIPEN AU SEME AIN /ARGIDORTARRARI AINTZEZ POZTURIK / DONOSTIAKO URIYAK /1577-1640

Testuaren zatiren bat hain garbi geratzen ez denez, sorterriyaren adimenaz ari dena zehazki, hona hemen gaztelerazko bertsioa zalantza izpirik gera ez dadin: AL GRAN ALMIRANTE / D. ANTONIO DE OQUENDO/ EXPERTO MARINO /HEROICO SOLDADO / CRISTIANO PIADOSO / QUE AL DECLINAR EL PODERIO / DE ESPAÑA / SUPO MANTENER EN CIEN COMBATES / EL HONOR DE LA PATRIA / DEDICA ESTE TRIBUTO DE AMOR / LA CIUDAD DE SAN SEBASTIAN / ORGULLOSA DE TAN PRECLARO HIJO/ 1577 – 1640

Estatua Miguel Aguirre Lazcano bergarrak egin zuen eta testua antza denez Carmelo Echegarayk idatzitakoa da. Gerra aurretiko eta frankismoa baino dezente lehenagokoa izan arren, testuak duen “kirats” inperialak talka egiten du gaur egun gure gizartean nagusi diren ideologia eta pentsaera moldeekin. Alkate hautatu abertzale eta sozialistak baino ezagutu  ez dituen udal batek plaka hau kendu ez izana anekdoten zakuan gorde beharko dugu, baina ez legoke gaizki euskara batuaren arauetara egokitu beharra aitzakiatzat hartuta testu egokiago bat jartzea.

Edozeinek irakurrita ere!