Zeresana eman du Goienak argitaratzen duen Puntua astekarirako idatzi nuen Xaukena xauk? Ez mesedez! izenburuko artikuluak. Badakit Oñatiko eta Arrasateko etxe batean baino gehiagotan eztabaidatua izan dela, eta tokian tokiko oihartzuna gutxi balitz hitanoaz.eus web atarian argitaratzeko baimena ere eskatu zidaten, eman, eta bertan ere irakur daiteke gaur egun.
Azaleratzen nuen akatsa ez da Oñatiko berezkoa, beste herri batzuetan ere hedatzen ari den gaitza baizik. Hona Argia astekarian Orioko herriko bizilagunen hikaren erabileraz idatzitako pasarte bat, trakeskeria hori dela eta argitaratutako artikulu batean irakur daitekeena: Ez da hori egiten duten erabilera oker bakarra ordea; hika menpeko esaldietan ere erabiltzen baitute Orion: “Hitanoaren hiper erabilera dago; hau da, hika menpeko esaldietan erabiltzen dute eta hori ezin da; aditza, esaldiaren barruan, nagusia denean soilik erabil daiteke hika. Esaterako, joaten gaitukenean, etorri naukelako, ikusi diagun pelikulan… eta horrelakoak maiz entzuten dira”.
Beraz, ez da nere txorakeria bat baizik eta euskaltzale askoren kezka. Hitanoa ederra, lagun artekoa eta hurbilekoa da. Bultzatu behar da, baina belaunaldiz belaunaldi iraun duten arau onartuen gainean eraikitzen dela kontuan izanda, eta forma horretara jauzi egitea guztiz gomendagarria baderitzot ere, itsaso hori urteak joan eta urteak etorri gidatu duten arauak ezagutzea ere ezinbestekoa dela deritzot, igerian dabilenak gutxienez jakin dezan korrontearen aurka edo alde ari den. Hautua berea izango da horrela, ezagutzarik ez dagoenean ez baitago aukeratzeko modurik. Kopiatu egin daiteke asko jota.
Txillardegik berak Oinarri bila (1977) liburuan honela zioen:
Gaur Gipuzkoan, eta idazle berrien artean, askotan entzun edo irakur daitezke modu honetako esakuntzak:
- Etorri dukala (dokela) esan dik (xok)
- Joan dukan (doken) gizona harrapatu ditek (xuai)
- …
Gero frogatuko dugunez, hiru (bi) esaera horik gaizki daude; eta euskaldunek (sic) hau diote horien ordez:
- Etorri DELA esan dik
- Jon DEN gizona harrapatu ditek
- …
Parentesi artekoak nireak dira eta adibide gehiago eta azalpen gehiago ematea hurrengo baterako utziko dut gaurkoan luzesten ari naizelakoan nago eta.
