Etiketaren artxiboa: Txalaparta

Miangolarratarrak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Erbestea. Eskuzabaltasuna. Literatura.

Idazle gutxi dago gurean ofizioa Patxi Zubizarretak bezain ondo dominatu eta ezagutzen duenik. Bere liburu bakoitza literaturari eginiko gorazarre bat da eta sentsibilitate nahiz ezagutza printzak uzten ditu nonahi.

Halakotan gerta liteke ere edertasunaren esklabu izatea idazlea eta lirikotasunaren estartatan galtzea istorioaren mamia. Ez dakit konparazioa zilegi den, bertso saioetatik hartua baita, non zuzenekotasuna eta kolektibotasuna batzen diren, baina liburu batzuk ederrak izanagatik ere “ez dira lehertzen”. Alegia, badagoela batzuetan prosa mota bat non marabilla ukitzen den eta era berean mokadua eginda ahoa bete gabeko sentsazioa geratzen zaizun.

Hala sentitu naiz ni Miangolarratarren uberan (Txalaparta, 2023) obra irakurtzean. Liburua eder-ederra da eta dudarik gabe merezi du irakurtzea. Kontatzen ditu Zubizarretak ezagunak (eta niretzat behintzat) hain ezagunak ez direnak: Sota familiaren nondik norakoak, erbestea eta haren paradoxak (arrakasta eta porrota izan baitaitezke berdin gaitzezgarri erbestean direnentzat sorterrian geratu direnen begietara) eta Euskal Herrian gutxi izan arren funtsezko izan den jende klase baten kasta: mezenas diskretu eta eskuzabalean.

Izan ere Miangolarra-Gorostiaga familia hainbat saltsatan nahasturik egon da modu erabakigarrian Venezuelako deserritik itzuli ostean: dela Vasconia liburuaren publikazioa, Ez dok amairuko diska grabazioak Groseko estudio klandestino batean, Herri Gogoa diskoetxea, Jon Miranderen poemen argitalpen berantiarra…

Azken mende erdiko epika abertzale nagusi bietan hanka bana zuten (epika instituzionala jeltzalea eta erreformarekiko disidentea zen abertzaletasunaren herrigintza epika) Miangolarratarren istorioak jakin ditu Zubizarretak nahasten hainbat pasadizo ederrekin: Huidobroren behiaren kontuak, Cernudaren olerkia mutiko bati, Maria Callas Bilbon egon zenekoa… Nik faltan eduki dut apur bat gehiago arakatzea gizon-emakume horien psikologian eta nolabaiteko sakontasun handiagoa eskertuko nuke hainbat pasartetan. Halaber, hau ez da “baina” txiki bat besterik ortu ederrean.

San Fermingway

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hemingway. Jimenez. Eraikuntza.

Azkenaldian maiz akordatzen naiz duela urte gutxi hil zen Arrasateko Antxon Mendizabal irakasle eta idazleaz. Haren ile orrazkera aldrebesak, estilo informalak, eta protagonizatu zituen hainbat anekdota amultsuk, maiz lausotu zuten besteren begietara bere zorroztasun intelektuala. Haren artikuluak, liburuak -Hiruk argitaratu zionetatik bat eman zidan eta urrearen balioa du niretzat- eta batzarretako iruzkinak oso kontuan hartzekoak ziren egin zituenean eta baita gaur egun ere.

Esango nuke antzeko zerbait gertatzen dela Edorta Jimenezekin eta ez dela nahikoa aintzatesten jartzen haren ikerketa lana. San Fermingway -Otras historias de Ernest Hemingway (Txalaparta 2005, originala euskaraz, Susak 2003an) obra irakurtzean zera pentsatzen dut: hau lan mardula eta ondo egina! Izan ere, datu ugariz, prosa eraginkorrez, narratzaile tonu doituz, bi mirari txiki egiten ditu. Bata, guk geuk ere sinetsi dugun frankismoaren makillaje operazioa desarmatzen: Falangista eta enparauen neurrira eginiko Hemingway otzan, lau eta akritikoa ispilu aurrean jarri eta biluzik erakusten digu dokumentazio lan oparoari esker. Bestea, Hemingwayk euskaldun hainbatekin eginiko laguntasun harremana kontatu, baita Hemingway gure herriari buruz zekienari buruzko zantzu bibliografikoak eman ere, eta gerrak zartaturiko gizon-emakume ugariren biografia ezezagunak -bai irakurle honentzat gutxienez- argitara ematea.

Ernest Hemingwayen argi-ilunak agerian utziz, haren kontura diktadura justifikatu nahi zituztenak salatuz, operazio hura topikoz topiko irentsi zutenak lotsaraziz eta etorkizuneko balizko ikerketatarako galdera iradokitzaileak utziz, kontuan hartzeko moduko lana da, izenburuan aipatzen den idazlea maitatu nahiz gorrotatu.

Marco Antonio Sanz de Acedo

-n -kargitaratuta
Erantzun

Escroto. Gavilán. Artista.

Umetan, aitaren autoan, gehien entzuten zen diska izan zen urte luzez. Nafar bati gustatzan baitzaio Mexiko ingelesei garagardoa beste. Kojon Prieto y los Huajolotes zen abesti horien egilea eta hain zen parrandazalea, ganberroa eta freskoa musika horrek izan duena baino askoz errekonozimendu handiagoa behar duela. Herriak eman zion berea, ez zen alferrik izan 1993ko disko salduena nafar-tex-mexaren aurrenekoa, baina doktore tesi pare bat eta Udako Unibertsitateren baten hiru bat ikastaro merezi dituzte. Bingen Mendizabal trikitilariaren omenaldi kameo bat Urroztarra bertsionatuz. Zer dakit nik. Hori, halaber, orain diot, heldutan. Umean izugarrizko tirria hartu nion Gavilanen ahotsari.

Marco Sanz de Acedo gizon aparta izan zen. Errepikaezina. Eta Jesús Pérez Artuchek liburu ederra idatzi du bere omenez: De profesión: artista Eskroto y Gavilán (Txalaparta, 2021). Liburu horretan Sanz de Acedoren bizitza kontatzen du eta bizitza horrekin batera Alloko familia batek Iruñera bizitzera joan eta bai haiek bai Iruñeak edukitako eboluzioa.

Sanz de Acedok, Tijuana in Blue musika taldeko Eskroto eta Kojon Prieto y los Huajoloteseko Gavilán zenak, frankismo osteko gizartearen aparretan egin zuen surf gaztaroan. Anarkismoa, okupa mugimendua, Iruñeko “txinatar auzoa”, ateoen mugimendua, intsumisioa… Eta parranda, festa eta umore ona.

Liburua irakurtzean krisia sufritu banuen ere, beste behin etengabe kontatu den hamarkada bati buruzko narrazio bat gehiago zenaren beldurra nuen, azkenean egileak irabazi nau eta aitortu nahi dut oso liburu gomendagarria iruditu zaidala. Egindako dokumentazio lan serio bezain sakona (elkarrizketa ugari lagunei, prentsa eta fanxine errekorte ugari, youtubeko bideoen erreferentzia), euskara eta gaztelaniaren erabilera abila, erritmo ona (urtez urte banatzen da kontakizuna).

Eta denaren erdigunean Marco Sanz de Acedo, artista erraldoia, arin bizi eta arrastoa utzi zuen belaunaldi baten partaide. Bere ateraldi umoretsuak, bere hausnarketa mamitsuak, bere itzalak, bera. Bi pseudonimorekin ere bete ezin zen gizona.

PS: Bi hitzaurre ditu liburuak, Patxi Irurzunena bata ea Marino Goñirena bestea. Oso interesgarriak dira biak.

Gaueko langileak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Matz&Chemineau. Jacob. Frantzia.

Alexis Nolent (AKA Matz) narratzailaren gidoia eta Léonard Chemineauren marrazkiak ditu Jacob gaueko langilea (Txalaparta 2021, itzulpena Bego Montoriok egina, lehen edizioa frantsesez 2017koa) komikiak.

Lan honek kontatzen ditu Marius Jacob anarkista frantsesaren ibilerak. Hasteko nola ekin zion gaztetan lanari marinel gisa eta han jasandako tratu txarrek eta munduan ikusitakoak betiko markatu zuten; horren froga da Amiensen epaitu zutenean esan zuen <<ikusi dut mundua eta ez da ederra>>. Pirata ere izan zen tarte batez, krudelegia iritzi ziolako utzi zuen ogibidea, eta ondoren anarkistengana hurbildu ahala militantzia politikoari ekin zion. Militantzia hastapenetan lehergailuekin eta kolpe txikiekin aritu bazen ere, atxiloketa eta ihesaldi ikusgarri baten ondoren bere jarduteko modua aldatu zuen: “Gaueko langileak” izeneko lapur banda ospetsua eratu baitzuen hainbat kiderekin batera (kalkulatzen omen da 150-500 lapurreta artean egin zituztela) eta oso famatu egin ziren Arsene Lupin pertsonaia inspiratzeraino. Hauek ziren lapur bandaren printzipioak (Wikipediatik hartua):

Lehenik, kosta ahala kosta odola isurtzea ekiditea, haien bizitza eta askatasuna babesteko ez bazen, eta kasu horretan poliziak soilik erasotzea. Bigarrenik, bidegabeko gizartearen defendatzaileei soilik ebastea (enpresariak, epaileak, soldaduak, elizgizonak), eta sekula ez lanbide baliagarrietan aritzen zirenei (arkitektoak, medikuak, artistak, irakasleak, etab.). Lapurtutako diruaren ehuneko jakin bat kausa anarkistari eta premia duten kideei ematen zitzaien, eta horrek, jakina, hainbat arazo sortu zizkien. Anarkista idealistekin lan egitea saihesten zuten (taldekideen ustez, anarkista haiek erreakzionarioegiak omen ziren, eta ez oso pragmatikoak) eta klase apaleko jendearekin elkartzen ziren.

Komiki ona iruditu zait, gidoia erraz jarraitzen da eta marrazkiak asko gustatu zaizkit askotariko egoerak ondo islatzen dituelako eta koloreen erabilera biziki trebea duelako. Ikustea besterik ez da nola bereizten dituen itsasoko urteak, Frantziakoak edota Guyanakoak.

Irakurketa guztiz gomendagarrai da Jacob eta anarkismoari buruz gehiago jakin nahi duenarentzta edota, besterik gabe, tarte atsegin bat pasa nahi duenarentzat. Pasarte apartak ditu, Pierre Loti idazlearekin zerikusia duena delizia bat da, eta baita kritika sozial zorrotza ere, presoei agindutako lan behartuekin lotua dena adibidez. Eskertzekoa da horrenbestez Txalapartak, Pol·len eta beste argitaletxe batzuekin batera hainbat hizkuntzatan aldi berean lana argitaratzeko erakutsi duen ekimena.

Amaitzeko, galdera bat: Jacob ez da bakezalea, bere lapurretatan indarkeria arbuiatu arren. Aurretiaz bera izorratu zuen preso doilor bat hiltzen du duda-muda handirik gabe berriro elkartu eta horretarako aukera duenean. Poliziak tirokatzen ditu baita ere. Indarkeriaren irakurketa modu absolutuan egiten den Euskal Herrian halako komiki bat egingo litzaioke pertsonaiari edota besterik gabe isilduko litzateke bere existentzia? Beldurra diot erantzunari.

Italia turistak lotan daudenean

-n -kargitaratuta
Erantzun

Carlotto. Italia brown. (H)ilbeltza.

(Kontuz, post honek spoiler arrastoak eduki ditzake)

Aspaldian ez dut Giorgio Pellegrini bezalako pertsonaia doilor, gaizto eta amoralik aurkitu liburu batean. Zer pentsa eman dit. Bere aita, aita-orde, lege tutore edo mentorea Massimo Carlotto idazlea da, irakurri bere biografia, eta obra berriz Agur, maitea, ikusi arte (Txalaparta 2021, Koldo Bigurik itzulia, originala 2001ekoa). Nobela honen itzulpena argitaratu zen (H)ilbeltza IV. bekari esker.

Pellegrini protagonista absolutua damutu-nazkatu-aspertu den ezkerreko militante irautzailea da, Hego Amerikako gerrilla batean ganorabekerian dagoena. Hortik hasita odolez blai bidaia ekingo dio bere iraganak eragindako orban judiziala garbitzeko eta parean duen orok dastatuko ditu bere metodoak.

Nobelaren alde pertsonaiaren barne monologoa eta erritmo bizia bikain eramanak daudela. Road Movie frenorik gabea da, emakumeenganako indarkeriaz, erdipurdiko mafia eta tipo ustelez eta polizia salduez josia.

Nobelaren kontra nire ustez erritmo on hau nire ustez pertsonaiak irensten duela. Horrenbeste ze egiten dituenak serial killer baten jardunetik gertuago dauden desesperazioak jotako gizon batengandik baino.

Halere, eman aukera bat liburuari. Ez baita halako askorik euskaraz. Hor sartzen da (H)ilbeltza elkarteak egiten duen lan nekaezina, zer esango dizuet bada nik, eta erakusten digu zeinen ahula eta indartsua den aldi berean gure literatura, herri ekimenei horrenbeste zor diena. Ez diet kendu nahi ezta meriturik ez Txalapartakoei ez itzultzaileari, liburu arin, erakargarri eta bizia lortu baitute.

Ea lagin honek balio duen liburuaren tonua dastatzeko:

Ez da inoiz presa larregirik eduki behar krimenaren geralekutik al de egiteko. Arriskua dago txikikeriaren bat ahaztu eta ikerlana arrasto egokian jartzeko. Aneddak eta biok zapatak eta galtzak aldatu genituen, zendutakoen armairuan zeuden gauzekin.Gure arropa zabor poltsa batean sartu genuen, gerrikoarekin, pijamarekin eta mahai-hankarekin batera, geroago hiriko beste leku batean uzteko.

Bukatzeko, azken orrietan Ipar Ligari eta iparreko fantasiei egindako kritikak dira behinenak. Esan beharra dago horretan egileak usaimen ona eduki zuela. Italia ilun-iluna marrazten du, eta oraindik are gehiago ilunduko dena, turistak lotara doazenean geratzen den atrezzo bihurtuta.

Ager

-n -kargitaratuta
Erantzun

Antoñana. Egin. Nafarroa.

Errigora ekimen txalogarriak jarri du modan Ager terminoa. Saltus ez den Euskal Herria alegia. Erromatarrek ur-muga zuten aintzat eta guk lerroak egiten ditugu arkatzez mapatan. Orain ekialdea jarri da modan, ez dagoena horren modan da zein den puntu kardinal horiek lurreratzen dituen mapa. Eguraldiarenak berea eman du. Txirotasunarenak oraindik azaleratzeke daude guztiz. Esan mugarik ez dena Bidasoa igeri pasa behar duten horiei.

Gaiz aldatuz, Gara egunkariko kolaborazioak ditut gogoan, baina su baino txinparta txiki gisa. Nintzen hark ez zuen aski patxadarik Pablo Antoñanaren prosaz gozatzeko. Zoriak nahi izan zuen begiz jotzea Katakraken salgai zen ale bati, Txalaparta argitaletxeko molde zaharreko liburu xumeari, eta zakuratu nuen. Urte bete gutxienez egon da lugorrian, beti bihar den apalean hautsa hartzen. Baina, irakurle, behin hartuta ziztu bizian irensten den horietakoa da. Eta behin dastatuta orain Antoñana gehiago nahi dut, behar dut.

Desagertzen ari den mundu baten notarioa da idazlea. Landa giroa, gerrak zartatutako belaunaldia, karlismoaren itzaltzea, trantsizio deritzon maskarada… Ez da gauza bera etxean entzutea kontuok edota lehen pertsonan bizitzea. Eta hain justu hori egiten du Antoñanak Miniaturas (Txalaparta, 1999) obran, norbere mamu, obsesio eta argi printzak eskuzabal eskaini. Liburuak jasotzen ditu hamabostean behin Eginen idatzitako kolaborazioak, denak elkarrekin bata bestearen ostean irakurrita koherente eta garapen baten jabe direnak. 1994tik Aznarren “pensaban qué no nos íbamos a atrever?” horretara arte idatzitakoak denak, egunkaria bortxaz itxi osteko bonus track horrekin batera.

Apaizen hipokresiaren salatzaile, tremendoa da hemen 244. orrialdean kontatzen duena Hitlerri buruz, heterodoxo, fikzio lurren sortzaile, gutxietsitako artista, mar-marti profesional… Azken hau konpartitzen du Sánchez-Ostizekin, Agerreko nafarrek duten malaletxe euskal hitzez blaituriko hori, baina ez dio gizatasun izpirik kentzen. Horren adibide da paragrafo hau, zahartzaroa modu bikainean deskribatzen duenekoa:

Esos viejitos, acogidos al sol de otoño, encogiditos, silenciosos en los bancos de pintura vieja del parque, oliendo a ropa no mudada, a cuerpo cadáver sin enterrar, a dejadez y a recuerdo. Al símil son como las mismas tortuguitas del estanque, que, costras, rocas, cortezas inertes, agradecen en su quietud casi cósmica el sol que se les derrama con color de miel sobre sus grandes escamas muertas. Qué melancólica delicia la de estos buscadores (los viejitos, las tortuguitas) de hebras de sol un atardecer de otoño.

Idazle handi baten kronika txikiak. Gozamen hutsa.

Cesarraren emaztea

-n -kargitaratuta
Erantzun

Gainbehera. Errua. Highsmith.

(Spoilerrak ditu, adi!)

Benetan aparta da Patricia Highsmithen Lardaska (Txalaparta 2020, Josu Barambonesek itzulia, originala The Blunderer 1954koa) nobela. Bertan, Walter eta Clara Stackhouse senar-emazteen bizi atsegin eta akomodatua kontatzen baina batez ere Walter Stackhousen bizi-hondamena. Izan ere, hainbat liskar eta sestra dituen bikoteko emazte Clara hilik aurkituko dute eta ordutik Walterrek errudun itxura emango du berak errudun ez dela gogor defendatu arren. Badakizue zer zioten cesarraren emazteari buruz.

Hiru dira niretzat nobela honek dituen gako interesgarriak:

1.-Errua: Walterrek ez du Clara hil, edo bai? Hil du? Ziurra den gauza bakarra da dagoen muturreko egoeran, neurosiak jotako emaztearekin duen harreman pozointsuan, fantaseatu duela eta dezente emaztea hiltzearekin. Erru horrek jango du ordutik aurrera. Izan ere hil edo ez berdin da berarentzat, bere mugimendu dorpeek eta kontaturiko gezur tentelek inguruko lagun, lankide eta maitaleek bizkarra ematea ekarriko baitiote eta erruak hor jarraituko du.

2.-Gainbehera: Matrimonio baten gainbehera eta pertsona baten gainbehera behintzat kontatzen dira hemen. Garaiko dibortzio lege zurrunek eta euren bizitza sozialak eragindako presioak behartuta, protagonisten izaera gehitu horri, tirriki-tarraka funtzionatzen duen ezkontza dago. Highsmithek ezkontza lotura horren azken urratsak erakusten dizkigu eta ondoren, hein batean Corby detektibearen lanak eta Walterren jarrera ustelak eraginda, azken honen porrot pertsonal, sentimental eta laborala bizi dugu.

3.-Obsesioak: protagonista bakoitzak bere obsesioa du. Clarak, gaixotasunak eraginda hein handi batean, ez du senarrarekiko edo bere amarekiko batere enpatiarik erakusten, horrenbeste ze zakurra eta lana maite ditu denaren gainetik. Berekoi hutsa da. Walter, aldiz, emaztea nola desarregarazi ari da pentsatzen eta hori du obsesio, kontziente ez izan zarren nobelaren zati gehienetan. Kimmel, etorkin liburu saltzaile xumeak, bere kapital kultural baxuarekin eta harreman jasoak zaintzearekin dago obsesionatuta. Bukatzeko, Corby, detektibea, beltz ari da lanean bi kasu tiro bakarrarekin argitzeko. Bere ehiza-zakur temak behartuko du hein handi batean tramaren garapen eta amaiera.

Ederra da Highsmithen lana. Liburu sinopsietan jartzen du obra honek erakusten duela jende arrunta nola izan daitekeen edozer egiteko gai. Nire ustez, gehiago da errua eta obsesioei buruzko lan psikologiko aparta. Oso ondo eraikitako pertsonaiak dira eta hasiera-hasieratik harrapatzen zaitu tramak. Literatura beltza gustuko duenarentzat oso gomendagarria.

Errigora

-n -kargitaratuta
Erantzun

Arroza. Ura. Arrastoa.

Errigorako lehen kaxa esku artean eduki nuen arte ez nekien Nafarroan arroza ereiten zenik. Arketasen, Bardeetan, ekoitzitako lehen pakete hura esku artean edukitzea lezio ona izan zen dena ikusteke eta ikasteke dugula jabetzeko. Gezurra dirudien arren, begien bistako gauzak dira gehien gogorarazi behar dizkiogunak gure buruari.

Beste gauza ebidente bat maiz askok (deliberatuko gehienetan) ahazten duena: egun ezin da libreki hitz egin euskal gatazka gertatu zenaz. Iñaki de Juana iritzi artikulu birengatik auzipetu zutela gogoan du batek eta nola José Amedok idatz dezakeen nahi duena, baina beste batzuk arroz urez jardun beharra duten ezinbestean kartzelan amaituko ez badute. Hau oso presente eduki ezean nekez uler liteke bere osotasunean Mikel Antzaren Arroz Urez (Txalaparta, 2021) liburua.

Horrez gain, liburua amaitu ostean jakin dut hau eta interesgarria deritzot irakurlearentzat, obra idazleak Adur Larrearekin batera Burgosko auziari buruz eginiko komiki batentzat pilatutako material oparotasunaren fruitu da. Ni hasiera batean galduta aritu nintzen ardatz biren artean, Mikelena bata, Burgoskoa bestea, eta horri buruz jabetuta esango nuke errazago eraman dudala irakurketa bigarren aldiz orriak esku artean eduki ditudanean. Halaber, ziur asko nire kontua izan liteke hau, nire inguruko bi irakurlerentzat oso argia izan baita liburua eta gozamena zalantza gabea egin zaie hasieratik.

Mikel idazlea eta Mikel militantea. Bi eta bat dira aldi berean. Mikelen familia eta herri honetan eman den konstate bat: maiz familia gutxi batzuk eraman dute hamaika borrokaren zama bizkar gainean. Hori ikusten da liburuko loturatan, esaten direnetan eta arroz urez isiltzen direnetan. Protagonista diren batzuk aurrez ezagutzeak gainera laguntzen du ideia honetaz jabetzen.

Interesgarria eta eskertzekoa da Mikel Antzaren ariketa. Bere ibilbidea, eta herri honen azken 70 urteen joana, ulertzen laguntzen du sustraiak eskuzabal erakutsiz. Baina nahiago nuke egunen batean arroza jateko utzi eta tintaz idazten hastea. Guztiok. Eta horretarako aukera edukitzea, tintaz idaztekoa eta komisaldegi nahiz artxibo militarretako agiriak lasai arakatzekoa.

Laura

-n -kargitaratuta
Erantzun

El Salvador. Miren&Leire. Zientzia fikzioa.

Zer den norbere posizioa. Hurbilagoa egin zitzaidan “Neronek tirako nizkin” irakurri berri dudan Laura esaten zioten-Miren Odriozolaren borrokak (Leire Ibarguren, Txalaparta, 2016) baino. Gauza bat baita altxamendu faxistak dena hankaz gora jarri eta askatasuna/zure bizia/ herria defendatu beharra eta beste bat zure inguruneak erosotasunean habia egin duenean dena utzi eta Ertamerikako herrialde txiki batera joatea. Mirenek, Agurtzanek, Teresa, Pakitok eta beste hamaika internazionalistek eginiko apustua hain zen eskuzabala egun zaila dela sinesten horrelakorik badenik. Badakit, bai, Kobane Calling komiki apartak badu antzekotasun handirik, baina akaso zahartzen hasi den belaunaldi batekoa naizelako edo (egon ez den) bake prozesu osteko giroak neoliberalismoari aurre egiteko tresna gutxi utzi dizkidalako, urrun sentitu nituen liburuaren lehen orrialdeak. Txertoak ukatu eta Covid-19ak hildako jendea onartzen dugun egunotan gizateriarekiko baikortasuna landu beharra dago

Miren Odriozolaren bizitzak ongi irabazia du liburua. Baserri giroan hazi eta Bilboko langile borroketan murgildua, feminista hirugarren olatuaren hastapenetan aritu eta iraultzaile Sobietar kolapsoaren ateetan. Victor Jara hila, Thatcher (eta laster Reagan) gobernuan zelarik eta abian trantsizio-traizioa Euskal Herrian, egun ikusita orduz kanpo hasi zen El Salvadorren Farabundo Martí gerrilla taldeak eta Estatuak izaniko gerra. Liburuak gerra hori kontatzen du eta eskaintzen dizkigu bidean pasarte politak, gogorrak (Pakitorena ezaguna izan arren gogor askoa herrikide zen heinean), xamurrak eta guztiak eskuzabalak. Bizitza kolektiboaren poza, miseria eta ginda artean bada ere protagonistek utzi nahi ez dutena. Mina, nekea eta abaildura tarteka ere, jakina, gerra itsusia baita. Baina bakeak batzuetan zapore mingotsa utzi arren amaierarik ez duen prozesua da iraultza, Mirenek frogatzen duen moduan lanean segiz bai Euskal Herrian bai El Salvadorren. Iraultzaile batek ez dio uko egiten herria zaindu eta bizi baldintzak hobetzeari justizia sozialaren bidez.

Liburuan oso ondo tartekatzen dira Mirenen biografiako pasarteak, bere haurtzaro nahiz gaztarora eginiko flashbackak eta berarekin borrokan aritu ziren hainbat kideren edo senideen testigantzak. Idazlearen meritua da, dudarik gabe, estilo xume baina txukunaz kontatu behar duen hori zuzen eta ondo transmititzea.

Bukatzeko, Mirenek berak idatzitako epilogoko pasarte hau dakart hona:

Chalatenangoko gerra frontera joan aurretik, ez nekien gerra bat zer zen ere, bain askotan pentsatu nuen bazitekeela bizia bertan galtzea. Buelta asko eman nizkion horri, eta uste dut arrisku horretaz nahiko jabetuta sartu nintzela frontera. Izan ere, gerrara ezin zara joan hortaz jabetu gabe; ez zenuke jasango. Goizean jaiki, eta ez dakziu iluntzean berriz oheratuko zaren; eguenero hiltzen dizkizute lagunak eta egunero ikasten duzu. Gerran bizitzaren eta heriotzaren ideiak erabat aldatzen zaizkizu. Gezurra badirudi ere, heriotzaren sokan zintzilik ibiltzeak bizi gogo handiagoa ematen dizu“.

Urrun bizi arren gerrillari internazionalisten bizia, maitasun handia hartzen diezu horren pertsona eskuzabalei. Sortuko dira besteak. Amaren osabak esan ohi zuen gisara Arrasateko parrokiako frankisten omenezko plaka apurtu zutenean, garai hartan hori egiteko prest zeudenak ez ziren herrian hiru edo lau besterik. Aurki bihurtuko ziren hogeita hamalau.

Etxe orratzak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Gabilondo. Babel. Literatura.

Kuriosoa da Arrasateko lehen etxe orratzaren ibilbidea. Herri erdian paratua, harresia zenaren alboan, zerka osteko baratzeei tokia kenduz, eta Biteri Eskolen parean, banketxe ezagun baten izena eman izan zaio kolokialki. Auzia zera da, udalak eman ziola eraikitzaileari baimena solairu kopuru bat eraikitzeko eta honek, abuztuko oporraldian “etxe handian” inor ez zegoela aprobetxatuta, dorrea eraiki zuen. Itzuli zirenean lanera irailean korporazioak “dena eginda” aurkitu ondorenea ez zuten onartzea ez besterik izan. Hala ziren lehen gauzak, gaur egun ezberdinak diren frogatzeke dago, kostako hotel eta eraikin ugari lekuko.

Babelgo dorrean pentsatu eta pasarte hori hartu. Joseba Gabilondo irakaslearen Babel aurretik- Euskal literaturaren historia bat liburuak (Txalaparta, 2020) piztu dit gogamena. Onartu beharra dut, lehen orriak irakurrita haserretu egin nintzela. Pare bat hilez mesanotxean orriak itxita eduki nuen. Izan ere, euskara hutseko genealogiaren defendatzailea izan naiz oraino. Orain ez dut argi eta horri liburu eder honi zor diot, horra irakurtzearen onura, egiak zartatu eta dudak ereitea, ikastearen poderioz.

Liburuak hori lortu badu da subalternitatearen aldagaia ohiko kontakizunean sartuz , lortuz horrela ispilu jokua egin eta gure herri diglosiko honen portaera hainbat azaltzea. Eliteek diferentzia zergatik eta zertarako sustatu duten, euskarazko literatura ze noblek mantendu zuen azkenetan, apologisten eragina… Ernazimendu iluna, kontzeptu hau akorduan edukitzea espero dut biziki interesgarria baita, bilakatu zen aurretik ereindako hazi askoren soro. Arrazoi politiko, ekonomiko eta inkisitorioek (Asisko antzeko zerbait ari da esaten egunotan) gure literaturan utzitako arrastoa ezin liteke ulertu soilik euskarazko ohiko kontakizuna (apaizak, urritasuna etab) azalduz. Oso ondo josten ditu Euskal Herrian jaio eta bertan eragina izan duten kanpoko egileen lanak eta niri aberasgarria egin zait. Pena bakarra motz geratzen dela aro garaikidearen kontakizuna, baina irakurle gisa espero dut honetan sakonduko duena Gabilondok berandu baino lehen.

Bukatzeko, Jose Angel Irigarairi entzun nion behin euskaldunok epopeiarik izan badugu hori itsasoa izan dela. Gabilondok oso ondo azaltzen du gainbehera atlantikoaren ondoriozko baserritartzea eta hain justu abertzaletasunak superbibentzia jarduera horri altarea eraikitzearen paradoxa. Niri laguntzen dit hobeto ulertzen Irati Jimenenez dionean Kresala nobela aparta dela, Garoak injustuki alboratua, eta zertagik bere aita Edortaren trilogia apartak ez duen sona handiagorik.

Liburuaren pasarte hau hemen uzten dut, zuentzat ere gozagarri:

Baina Hego Amerikako kolonien independentziaren ondorioz, Euskal Herriaren merkataritza eta hedadura atlantikoak behea jo zuen, eta, ondorioz, euskal burgesiaren interesek Iberiar penintsulara eta haren proiektu liberal nazionalista berrira begira jarri ziren. Barne-antolaketa berri hark bete-betean jo zituen landa-eremuko herritarrak, landatartze eta pobretze-prozesuak areagotu egin baitziren. XIX. mendean, zenbait antropologo, turista eta idazlek irudi landatar hori hauspotu zuten, landa-eremua autentikotasunaren eta antzinatasunaren agertoki kolonial gisa aurkeztuz (Europako herri zaharrena eta indigenena); bien bitartean, landa-eremuetako herritarrak, Atlantikoari begira jarri ziren berriz ere, eta hala hasi zen Amerikarako bigarren emigrazio-olatu handiena, pobrezia gero eta sakonagoak eta gerrek bultzaturik.