Etiketaren artxiboa: Itzulpena

Zaldun zurbila

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hammett. Eastwood. Uzta.

Loturak zer diren. Uzta gorria liburua, Dashiell Hammettek idatzia 1929an eta Igelak argitaratua 2018an, Xabier Olarraren itzulpenaz, irakurri ahala Eastwooden Pale Rider (Zaldun zurbila nire itzulpenean) pelikulaz oroitu naiz. Antzekotasunak? Legerik gabeko bi leku, bi protagonista izengabe, sarraskia garbiketarako tresna eta handikien zurikeria. Diferentzietan aldiz Eastwooden pelikulak badituela meatzari on eta zaindu beharrekoak, Hammetten nobela, berriz, zeharka aipatzen da gizarajoen sufrimendua. Egileen filiazio politikoa izan liteke beste ezberdintasun bat, kontserbadorea zinegilea eta komunista idazlea, baina akaso harira ez datorrena.

Liburuaren kontrazalean Peter Collinsen aipua dator eta bertan dio nobela beltzaren aitzindari den lana dela, egilearen onena bere iritzian eta generoak eman ei duen onenetarikoa. Azpimarratzen ditu ere elkarrizketen perfekzioa, erritmo bizia ematen dio horrek, eta baita garai hartako nobela beltzen (lehen belaunaldikoak) ezaugarrietako batzuk: poliziaren ustela, detektibearen bakardadea (kasu honetan paradoxikoa dena, Continental detektibe konpainiakoa baita izatez eta horrela ditu bi laguntzaile, akaso egilea Pinkerton etxe famatuko langile zeneko garaiari keinua), femme fatalaren ezaugarri batzuk dituen emakumea etab.

Gozatu dut irakurketa nahiz eta batzuetan galdu izen artean. Izan ere, Poisonvilleko miseriak erakusten dizkigu egileak goiko agintarietatik hasita alkohol kontrabandoan aritzen direnetaraino, eta nola detektibe honek, enkargatu dioten lana hasi bezain pronto amaituta, justizia senez bide odoltsu bati ekingo dion bidean nor erortzen den axola gabe. Hiria garbitzea nahi du, ustelkeria ezabatu eta ordena ezarri, eta horretarako eskuan duen guztia egingo du gerra lehertuko duen txinparta pizteko. Erritmoa bizia da oso, odoltsua, eta oso ondo lortzen du idazleak irakurlea lehertuko dela jakitun den ekaitzak berez dakarren itolarri sentsazioa sortzea.

Akzioa, tiroak, botilatik zuzenean edandago whiskia, elkarrizketa biziak eta hiri ustelak lehertaraztea gogoko baduzu zure liburua da. Gainera, nola utzi irakurtzeari honela hasten den liburu bat?

Butte hiriko Big Shipen aditu nuen lehenbizikoz Personvilleri Poisonville deitzen, Hickey Dewey zeritzon ilegorri baten ahotik zehazki. Gizagaixo hark “r”ak diptongo bihurtzeko ohitura zuen. Beraz, niri bost axola nola deitzen zion hiriari. Gerora, “r”ak ondo ahoskatzen bazekitenei ere aditu nien hiriari horrela deitzen. Horra jendailak hitz-joko merkeetarako duen zaletasunaren beste erakusgarri bat. Handik urte batzuetara, Personvillera joan nintzenean, ulertu nuen hitzaren esanahi zehatza.

Esna

-n -kargitaratuta
Erantzun

Marlowe. Chandler. Los Angeles.

Kasualitatez bi liburu erosi, Igelakoak biak, eta (H)Ilbeltza elkartekoek argitaletxe beraren Sail Beltza osoa oparitu. Horra patua, laranjarekin jaten dena eta bestea dena batera. Egia esan irakurketaren gozamenaz beste mesanotxearen gizentzeaz plazera hartzen dugunontzat gaindosia eragin dezaeen oparia da, baina, espero dut mesanotxeak eta biok hemendik nola airoso atera asmatuko dugula, baina zer ederragorik beka bat irabazi duenari hitz bitaminak oparitzea baino. Hori bai, irakurle, hil beltza ez ezik katail beltza aurreikusten dizuet blog hau bisitatzen jarraituz gero.

Raymond Chandler idazle handia zen, begirada zorrotzekoa eta horrelako istorio batek behar dituen errail ugariak ondo marrazten dakiena, gero, Armiñongo ordainlekua bailitzan, dena azken orri brillante batzuetan elkartzeko. Protagonista, Philip Marlowe detektibe pribatu zorrotz, bakarti, profesional on, kaustiko, dirudiena bezain gogor ez eta misoginoa da (baita homofoboa ere). Lana Betiko loa da (Igela, 1995) eta euskarazko itzulpena Iñaki Ibañezena. Ez da akaso Adiorik ez lan bikainaren mailakoa, baina oso-oso nobela ona iruditu zait.

Zergatik hori? Batetik nobelak ondo funtzionatzen duelako, indarkeria, misterio eta ageri den pertsonaia galeria oparoak irakurlea gozarazten duelako. Bestetik lanak, Chandlerren estiloa hau da, ondo azaltzen dituelako LA bezaleko hiri batetako aberatsen miseria eta azpijokoak. Gupidagabea da haien dekadentzia bital, estetiko eta moralarekin. Hau guztia, bistan da, ez litzateke posible izango ez balu poliziak ahalbidetuko ustelkeriarako eta aberatsen interesak defendatzeko duen berezko joerarekin. Bukatzeko, nobelak gu interpelatzen gaitu Marlowek egia aurkitzeko duen tema basatiak sufriarazten gaituelako, denok opa diogun bizimodu lasai eta materialki beteari uko egiten diolako aukera duen bakoitzean.

Epekako bitxi-saltzaile segail begi-beltza lehengo arratsaldeko postura berberean zegoen ateondoan. Begirada konplize berbera bota zidan dendan sartu nintzenean. Dendak itxura berbera zeukan. Lanpara berberak argitzen zuen izkinako idazmahai txikiaren gainean eta ile-hori hauskara berbera altxa zen idazmahaiaren atzetik, antezko soineko beltz berbera jantzita, eta niganantz etorri, aurpegian ezbaiko irribarre bera zeukala.

Azkenik aipatu nahiko nuke ere itzulpenaren maila, nabaritzen bada ere hogeita bost urte igaro direla eta horrenbestez normala da aspektu batzuetan zaharxea geratu izana, aberatsa iruditu zait oso hiztegi eta esamoldeetan. Nirekin ondo funtzionatu du bederen eta ez dakit zer gehiago eska dakiokeen itzulpen bati. Espero dut, irakurle, gozatuko duzuna nik beste Marlowen abentura hau.

Artista

-n -kargitaratuta
Erantzun

Brasil. Fonseca. Beltza.

Marx. Ez dakit nor den hobea kapitalismoa azaltzen, Groucho edo Karl. Akaso biak batera. Dena den, azkenak idatzita utzi zuen kapitalismoaren fase gustukoenetakoa dut kapitalaren metatze goiztiarra. Argilun eta itzal ugariko fasea da, krimena eta dirutzak (akaso bereizi izen ez diren termino bi) ezkontzen diren momentua. Peaky Blindersek kontatzen du, Godfatherrek kontatzen du eta Rubem Fonsecak kontatzen du El gran arte (Txalaparta, 2008) liburuan.

Fonsecaren obra nagusitzat jotzen du Edorta Jimenezek liburua hemen. Nire kasuan irakurri diodan lehenengo liburua da eta oparitu egin didate, eskerrak bide batez oparigileari. Lehen orrietan zaplaztekoa ematen dizuten liburu horietako bat da. Egitura zatikatuak, narratzailearen denbora jauziek eta esaldi motz zuzenek astia eskatzen dute ohitu arte. Behin ohituta, gozamen hutsa iruditu zait liburua eta ohiko nobela beltzen haritik doan arren berezitasun propioak dituena.

Lehena, nire ezagutza faltaren ondorio dena, Brasil misterio dut. Izan ere, gaztelaniaz hitz egiten ez duen herrialde handi-handi horrek, ze espainiar garen halakotan batzuk, ezagutzen ez ditudan paisaia, hiri, kronika eta pertsonaiak ditu niretzat Fonsecaren liburuan. Rio de Janeiroren berezitasunak, Boliviarekin duen tentsioa, barrualde nekazaria eta diktadura politikoak ez dira ezagunegiak niretzat. Oihana, futbola, inauteri eta sambaz haragoko misterioa. Egunen batean herrialdeaz gehiago badakit, baietz espero dut, ostera hartuko dut liburu hau. Ziur merezi duen ahalegina dela.

Bigarrena pertsonaien aberastasuna da. Abokatu bat da protagonista, Mandrake, nabari zaio horretan formazio akademikoa Fonsecari tribunalez duen ezagutzagatik, baina hori baino askoz gehiago da. Mandrakez gain Ada, Bebel eta beste hamaika emakume; Wexler bazkidea eta Lima Parra gaizkilea edo Camilo Fuentes sikarioa.

Hirugarrena Mandrake bera da. Neurotikoa, emakumezale porrokatua, biktima eta justizia egarriz den mendekatzailea. Harrigarria da ze hotza eta sentiberatasunik gabea den bere bikoteak jasaten duen erasoarekin eta, aldiz, nola jartzen dien arreta beste hamaika xehetasun txikiri. Artikulu honetan ondo azaltzen dute hori.

Laugarrena, nobelaren erritmoa eta gordintasuna. Labanei buruzko lezio magistrala emateaz gain, gupidagabea da bere pertsonaiekin Fonseca. Kronikagile ere izan zen idazle izateaz gain eta akaso bazekin zeri buruz ari zen idazten. Nire hipotesia da hori, baina esango nuke errealitatea ez dela urrun ibiliko.

Bosgarrena, egilearen ezagutza ia entziklopedikoa. Bere deskribapenak oso zehatzak dira izan laban, izan jantzi, izan suburbio. Arkatza eta papera alboan edukita irakurtzeko moduko nobela da.

Bukatzeko deus guti gehiago. Kriminalek enpresa holding handiak eraikitzen dituzte, sikarioak maitemintzen dira eta abokatu juduen estereotipoek Brasilen ere funtzionatzen dute. Guztiz lan gomendagarria genero beltzaren zaleentzat. Pelikula ere bada liburuan oinarritua, 1991koa, akaso ikusiz gero egingo diot iruzkin honi addenda.

Hiper

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ernaux. Maxi. Cergy-Pontoise.

Gogoan dut. Artean ume koxkorra besterik ez nintzen Musakolan Maxi Eroski eraiki zutenean, Arruena baserria zegoen orubean eta Roneo fabrika ordurako dekadenteraren edfizio ondoan. Gogoan ditut orgak eta honen gurpilen entretenimendua, aparkalekua, ugaritasuna eta eroslearen bakardadea askatasunarekin konfunditzea. Halere, hura ez zen deus Iruñean handik gutxira ezagutu nuen Centro Comercial Iruña handiarekin, han ere Eroski baitzen baina handiagoa, bere Toys R Us erraldoi eta guzti. Niretzat Iruñea Gabon sinonimo da eta ahozabalik utzi ninduen zentro komertzial kontzeptu, berritasun eta handitasunak. Liluraturik ninduen. Horregatik dut akorduan ere gurasoekin berariazko eskurtsioa eginaz Max Center ezagutu nuen sasoia. Aitzindaria zen, modernoa. Tenpluak ziren.

Ordutik higuinez lepo bukatu dut zentro komertzialekin. Gasteizko bulebarrak, letra xehez, ez baitezagun Donostiako glamurrarekin konfunditu, ez ninduen harrapatu, herrikide asko ez bezala. Horrek ez du esan nahi ez ditudanik zentro komertzialak bisitatzen, obiparoa naizelako erosketatan Amazonen salbuespenarekin (ez dezagun sal kantaren aldaera modernoa abestu beharra dago hemen), baina agortu da nire lilura. Nekatu egiten naute eta ihes egiteko gogoa piztu. Buruko mina erruz hazten da bertan. Harremana funtzionala da edota babesleku hutsarena, batez ere atzerrian nagoenean egoera zaurgarrian, denboran ondo mugatutako bisita.

Idatzi dudan honek balio literariorik duen zaila da jakiten. Ezetz esango nuke, lehen begi kolpean, Annie Ernauxen Begira zenbat argi, maitea liburua irakurri dudan arte (Igela, 2014, Xabier Aranburuk itzulia). Hain justu hori egiten baitu Ernauxek, bere herriko Trois-Fontaines zentro komertzialeko Auchan hipermerkatuan urte betez bizitakoekin egunerokoa osatu. Horrela irakur daiteke nola sentitzen den bat biluzik bere erosketak kutxako zintan daudenean, zer suposatzen duen egunkaria klandestinoki irakurtzeak prentsa txokoan, nola kudeatzen den kultur aniztasuna, teknologiak dakarren tirania, airean den musika eta abar. Batek pentsatu dituenak eta ez dituenak txukun jasorik, zintzo demonio, eta zer pentsa handia ematen duten lerroak, nahiz eta, egiari zor, lehen orriak irakurtzen ez ziur egon parean nuena jenialidadea ote zen edo baldarkeria. Hori sentitzen baduzue ez etsi, merezi baitu aurrera jotzearen ahaleginak.

Kutxan zain ematen dugun denbora-tarte horretan egoten gara elkarrengandik gertuen, behatzaileak eta behatuak aldi berean, entzuleak eta entzunak, edo, besterik gabe, intuizioz, aliritzira ulertuz elkarrekin.

Beste inon ez bezala erakusten dugu kutxan gure bizitzeko modua, zenbat diru daukagun bankuan, gure jateko ohiturak, gure interesik intimoenak, bai eta gure familia-egitura ere. Kutxa ondoan uzen ditugun produktuek esaten dute bakarrik bizi garen, badugun bikotekiderik, seme-alaba gazterik, animaliarik…

Esan dizuedan moduan gogoan dut auzoan (herrian) Maxi Eroski ireki zenekoa. Egun Hiper da, bizi dugun garaiaren lekuko. Garai hau iraungi den, horra beste zalantza bat.

Ezin ahaztu ezta espetxe dispertsioaren eraginez Gibraltar parean den (edo zen, ez diot jarraipenik egin azken urteotan bere existentziari) Eroski batan pasatako arratsaldea. Hain justu Ernauxek hizpide duen zentro komertziala Cergy-Pontoisen dago eta Frantzia apenas ezagutzen dudan arren, banuen toponimoaren familiartasun zera bat. Jakina, mapan begiratu eta hor dago Osnyko espetxea. Egona naiz bertan, logelak hamabost minutuka ere alokatzen zituen hotel batean gaua pasatuz. Denaren aldiria da. Baina hori, jakina, beste istorio bat da.

Thomas Mannen heriotza Venezian

-n -kargitaratuta
Erantzun

Mann. Venezia. Itoiz.

(Puntua aldizkarian 2020ko irailaren 25ean argitaratutako testua)

Izan zitekeen Itoiz taldearen aurreneko kontzertuen egoitza izan zen Mutrikuko diskoteka ezaguna, Venezia. Akaso, orain TVEren artxibo amaiezinak Itoitzen diskotan ez jasotako bi kanta argitaratu dituen honetan, harira letorke fantasia. Ezin den ukatu moduan gaur egun ETB sortzen ez dabilen zuzeneko musika artxiboak leku gutxi beharko duela biharraren tiraderan. Ez dator harira baina beti komeni da gogoan hartzea kontu hau.

Itzul gaitezen Veneziara Thomas Mannek, 1929ko literatura Nobel saridunak, beste Venezia batean kokatzen du bizitzaren amaiera. Tintoretto, Tiziano, Veronese eta turista izurrien gurutzaldi ontzien egoitzan.

Heriotza Venezian, 1992an Xabier Mendiguren Bereziartuak itzulia euskarara, oso nobela aktuala da, ikusiko duzuen gisan. Gustav Von Aschenbach, idazle sonatua Alemanian, inspirazio faltan dago. Ez du aurkitzen, bere helduaroaren ordekan, idazteko grina piztuko dionik.  Hor dago, ziur asko, arrakasta jasan duen askoren madarikazioa, ez jakitea egin denaren gakoa non dagoen. Eta horrek errepikaezin egiten du edertasuna, iruzurti suzi hori altxatzen duena.

Venezian dago, txiripaz, baina ez da denok espero dugun Venezia. Zingira kirasdun eta ustela da, erdipurdiko pertsonaia groteskoz josia. Hor daude marmolezko balkoi dotoreak, zubi harroak eta Markos Deunaren enparantza beti polita. Hori ezin ukatu, ezin den ukatu moduan gondola beltzek zeharkatzen dutela hiria behin eta berriz, hilkutxa dantza frenetikoan, eta zeruak ez duela urdinik.

Izurriak jotako hirian egia esanez gero turismoa uxatuko da. Izurria da Italiak ekialdearekin dituen harreman komertzialen prezioa. Jendea ihesi doa eta gutxi batzuk geratu; hor ere badira beti hobeto informatuak eta gezurraren sinesberak, hurrenez hurren. Von Aschenbachek ezin du ihesik egin. Tadzio gaztearen edertasunak liluratua du, bere adin eta posizioko gizon bati dagokion egonarria dantzan jartzeraino. Zerbait piztu da Aschenbachen barruan, kitzikadura berriak, argiak eta ilunak, bizipen aski patetikoak. Venezia hori baita, ez gehiago, zingira kirasdunean ezarria den marmolezko hiri distiratsua.

Banderak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Pasolini. Edertasuna. Komunismoa.

Pier Paolo Pasolini ezagutu izan banu zoriontsua nintzateke. Ziur asko, hitz egiten arituko ginateke. Ez ni bereziki interesgarri aurkituko ninduelako, bere eskuzabaltasunak muga gutxi zuelako baizik. Pasolinik Vie nuove aldizkari komunistan saila izan zuen, 1960tik aurrera astero beharginen galderei erantzuteko. Galderak izan zitezkeen Tolstoi edo Dostoievskiren artean idazle hobea nor zenaren eztabaida ebazteko, zentsurari buruz zuen iritzia galdetzeko, D’ Annunziori buruz, erlijio katolikoari buruz (mundiala da seme-alaba bautizatu behar ote dut galderari erantzuna)…

Maitasun osoz erantzuten du eta horrek ez du esan nahi beti goxoa denik. Gogorra ere tarteka, zorrotza, egin dioten galderaren tonuaren arabera. Gazteekin jator, zalantzatiekin ulerkor eta faxismoarekin gupidagabea da.

Ikaragarri disfrutatu dut Las bellas banderas, díalogo con los lectores vol1 obra (Ediciones el salmón, 2019, Salvador Coboren itzulpena). Bertan jasotzen dira 1961 arte emaniko erantzunak, batzuk hau bezain ederrak:

Usted apelando a la censura, lleva a cabo un acto típico: demuestra que, en su perfecta buena fe, en realidad quiere <<reprimir>>, esto es, llevar a cabo un acto moralmente ilícito y clínicamente ineficaz, incluso peligroso. No se reprime; se educa. La censura es un acto monstruoso de deseducación, porque recurre a la fuerza, y no a la persuasión; a la coacción, y no a la colaboración. Usted tiene hijos, así que debería haber comprendido lo estúpido que resulta usar con ellos la fuerza y la coacción en lugar de la persuasión y la colaboración. Es evidente, sin embargo, que los delitos deben ser castigados. Pero para esto existe un código penal. Le daré un ejemplo familiar. Usted a su hijo pequeño debe decirle: <<Mi niño, no robes la mermelada, porque está feo hacerlo, y además puedes hacerte daño, etc>>, dicho lo cual, con el debido amor, usted hará bien en dejar la despensa abierta si quiere que el cariño entre usted y su hijo sea recíproco. Si después, y a pesar da la obra de amorosa convicción, de colaboración, y a pesar de la confianza depositada en él, vuelve a robar algún dulce, entonces se le tendría que castigar, desde luego. Esta es la diferencia entre la censura -que es algo monstruoso- y la justicia, que es algo humano.

Horrelako hamaika adibide dago. Italiak atzean utzi du Bigarren Mundu Gerra, faxismoa eta partisanoak, eta lehenak mutatu diren bitartean bigarrenak mututu dira. Kapitalismoaren fase berriaren eta kontsumismoaren lehen urratsak hasiak dira nabaritzen eta garai oso interesgarria da. Passolinik duen jarrera, nekez errepikatu ahalko litzateke egungo jarrera erkinekin. Galderak eta erantzunak aldatu dira, bainea batez ere hauek planteatzeko modua, postureoa baita nagusi.

Igandea

-n -kargitaratuta
1

Switft. Mirabea. Askatasuna.

Maiz aipatzen da belaunaldi loriatsu baten baitan (McEwan, Rushdie, Barnes…) eta ohoretik beste du ezkutatzetik horrek niretzat, zoritxarrez. Arrasateko bibliotekak aholkatuta, baditu hainbat obra nabarmenduta ate ondoko apaletan, eta bi metrotik gertu dauden begien parean tokatu zitzaidanetik Últimos Tragos nire egile gustukoenetakoa da Graham Swift.

Oraingo honetan Ser irratiko programa baten gomendioari esker deskubritu dut bere El domingo de las madres (Anagrama 2017, Jesús Zulaikak itzulia) nobela. Bertan Jane Fairchild neskame umezurtzaren mataza apur bat askatzen du idazleak, batez ere Nivendarren etxean lanean ari den urteetako haria. 1924a da, gerrak eroan zituen mutil gazte ugari eta aberatsak behea jotzetik ez oso urrun daude. Jane, neskameak, Paul Sheringam aberats kumearekin duen harremana ez dago momentu onean mutila ezkontzear baita.

Itzela da narrazioa, batez ere nola gehitzen dituen ore geruzak Jane eraikitzeko: klase sozialen indarra, zurztasuna, prostituzioa, maitasuna, hezkuntzaren garrantzia, liburuen gakoa, idazlearen bulkada… Eta nire ustez narrazioan datza ederraren funtsak, era habilean harilkatzen dituelako denborak eta pasarteak Janen kontakizunean. Beste edonork porrot egingo zukeen lekuan erdiesten du arrakasta Swiftek.

Amen igandean kokatzen da istorioa, narratzaileak berak dioen moduan 1924an gainbeheran egon arren oraindik indarrean zen jai eguna, morroi nahiz neskameei jai ematen zitzaienekoa haien amak bisitatzeko. Zein da umezurtzaren ibilera hain data seinalatuan?

Así que para acudira a su cita con un libro -con Joseph Conrad- torció hacia la izquierda y luego volvió a torcer hacia la izquierda: así llegaría a Beechwood antes de lo necesario, aunque no directa y rápidamente. Aún podría disfrutar de aquel sol glorioso y de la emoción que emitía un zumbido y un runrún. Algo que podría guardar grabado en la memoria para siempre.

Bizikleta askatasun haizea zen emakumeentzat bigorexiak maskulinoak zanpatu arte, gure inguruotan behintzat. Hartu liburua, Etxeondoko maillotean aise kabitzen den modukoa, ez duzue damurik hartuko.

Lo non ho paura

-n -kargitaratuta
Erantzun

Haurtzaroa. Pobrezia. Ammaniti.

Ez nuen ezagutzen Niccolò Ammaniti idazlea, nahiz eta artikulu ezberdinetan irakurri ahal izan dudan bera dela italiatik kanpo ezagunenetakoa den idazle garaikidea (1966an jaioa da). Opari batek mundua zabal diezaioke bati, oparitua den hori liburua bada, jakina.

Amannitik sari ugari jaso ditu bere ibilbidean zehar, garrantzitsuenetakoak direlarik Strega eta Viareggio. Azken hau irabazi zuen irakurri berri dudan No tengo miedo (Anagrama, 2011, Juan Manuel Salmerónek itzulia) liburuari esker.

Istorioa miseriaren mapan kokatzen da, Accqua Traverse herrixkan. Bertan iparraldera joaterik izan ez duten familiak geratzen dira, galsoro eta udako sargori artean. Michele Amitrano da protagonista eta narratzailea, bederatzi urteko haurra. Mutiko honek badu arreba txikiagoa, baditu gurasoak. Badu ere lagun taldea, bortitza. Michele sentiberagoa da bere lagunetako asko baino, bereziki Calavera baino. Barbarari larrutik ordainarazten diote gizena izatea eta neska bakarra.

Naturaltzat dute hori, momentuz.

Egun batean Michelek, istripuz, bera baino askoz lazgarriagoa den zerbaitekin egingo du topo. Horri aurre egiteko modu bakarra, beraz, haur fantasiaz baliatzea da. Zoritxarrez, ezta munduko fantasia denarekin ere ezingo ditu estali bere herriko errealitate zikoitza, bere aita zaputza, bere aita gizagaixoa. Soilik bere amaren figura indartsuak mantentzen du bere lekuan mutikoa, esango nuke, ekaitzaren erdian.

Gustatu zait liburua, bereziki tonua. Jolas artean, haur begiradaz, asko esan liteke. Eta Michele moduko haurren tema, ausardi eta eskuzabaltasunari buruz, gehiago.

Iba caminando casi sin respirar y sin dejar de mirar a mis espaldas. Temía que la garra afilada de un monstruo se me clavase en el cuello. Ahora que iba a pie oía un montón de ruidos, susurros, golpes y sonidos extraños. A mi alrededor sólo había una masa negra y compacta que hacía desaperecer el camino. Me mojé los labios resecos; tenía en la boca un sabor raro.

Egunak eta gauak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Muga. Pertsonak. Negozioa.

Manuel Tiago idazle portugaldarraren, Alvaro Cunhal da gaitzizenaren atzean dagoen idazle eta politikari komunista, lana da 5 egun, 5 gau, Katakrak 2020, obra.

Liburuaren haria da Lambaça kontrabandistak (giza trafikatzaile hitza omititzen du kontrazalak, ‘pasatzaile’ darabil Amets Arzallus Antiak hitzaurrean) eta migratu beharra duen André gazteak eginiko ibilaldia. Andréren estuasuna biziko dugu gure baitan, bere ezjakintasuna, Lambaçaren iluntasuna, leku bakarti eta ezezagunek sortzen duten ezinegona. Espainiako muga pasatzea da helburu eta horretarako ibilgailuz eta batez ere oinez ariko dira gauez, geldialdiak eginaz eta geldialdi hauetan txirotasunak dituen hamaika aurpegietako batzuk ezagutzen.

Euskal literaturan etorri bazait pareko obra bat hori Pello Lizarralderen Larrepetit da. Han ere bikotea baitoa, bata zaharra eta iluna, gaztea bestea, ihesi eta gauez. Biak ala biak obra aberatsak dira naturaren deskribapenean, Cunhalen kasuan gaia esplizituagoa delarik migrazioaren (erbestearen) deskribapenan eta topo egiten dituzten pertsonaien egoera azaltzeko orduan.

Azpimarratzekoa Iñigo Roque Eguzkitzak euskarara itzultzen eginiko lana, zumirikiak ere barne hartzen baititu bere euskara aberatsak. Pasarte apartak ditu.

Mendirik mendi ibili ziren arratsalde osoan, Lambaça presarik gabe zebilen, geldialdi luzeak eginez. Aldarte onean ageri zen, arestiko pasadizoa barkatu nahian bezala. Irudi zuen bat-batean lagunarenganako interesa piztua zitzaiola, eta, ondoz ondo zebiltzala, berari zeharka begira harrapatu zuen batean baino gehiagotan.

Halako toki batean, ur-xirripa baten ondoan, Lambaçak errebolber zilarkara handia atera zuen sakelatik, eta, deskagartu ondoren, kolpekaria eta morroiloa aztertzen hasi zen.

Manuel Tiagok amaieran Pirinioak aipatzen ditu. Euskal Herria ere ez baitago askotan dirudien bezain urrun Portugaldik. Gu ere saltsan, ezkutuko errealitatea azalarazteko balio du obrak. Horretarako du hitzostea ere. Nik ez dakit sartuko nukeen, baina interesgarria bada.

Eta obra, guztiz gomendagarria. Baduelako gainera istorio nagusiaz gain itsaso bidezko migranteen egoera azaltzen duen ipuina. Afrika ginenekoa, Europa Piriniotan hasten zen garaian.

Idatzi, irudikatu, irakurri.

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ursula K. Le Guinen aholkuak.

Ursula K. Le Guin idazle estatubatuarrak, Berkeley 1929 – Portland 2019, emaniko konferentzia eta tailerren testuak batzen dituen liburua irakurri dut. Contar es escuchar, Círculo de Tiza 2020, Martín Schifinok itzulia. Bertan, idazleak, idaztearen misteriotan gabiltzan pertsonatxoentzat lagungarri izan ahal zaizkigun hainbat kontu aipatzen ditu. Erritmoa, esango nuke errepikatzen duela beretzat oso garrantzitsua den Virginia Woolfen definizioa, estiloa, pertsonaiak, irudimena eta abar luze bat.

Gustatu zaizkit aurreneko kapituluak, bereziki Juan Dolores eta Robert Spott osaba indiarren pasartea kontatzen duenekoa, bere burua aurkezten duen kapitulu blokearen baitan. Kultura aniztasuna, kolonialismoa, duintasuna… kontatzen ditu gutxik dakien moduan. Baita komunikazioari buruzko testua ere, edo pertsonak katuak baino zakurrak direnekoa. Gogoeta berri eta iradokitzaileak egin zaizkit.

No estaba horrible. Solo estaba cansado, y viejo, y triste. Yo sentía demasiada vergüenza y timidez como para demostrarle afecto. No sabía quel o quería. Los niños que se crían en medio de la seguridad, sean tribales o familiares, no son conscientes del amor, como supongo que los peces no son conscientes del agua. Asi es como debe de ser el amor, como el aire, el amor como elemento humano. Pero ahora veo a Juan como un hombre intelectual y amable, que vivía en el exilio y la pobreza, condenado por el prejuicio a ser víctima de matones: el mundo estaba lleno de gente así en los años cuarenta. Está lleno de así ahora mismo. Ojalá yo hubiera tenido la sensatez de tomarlo de la mano.

Ez dut Ursula K. Le Guinen beste obrarik irakurri. Zintzoa izan asmoz, ez dakit egingo dudan. Berak aipatzen duen genero fantastikoarekiko aurreiritzi bat baino gehiagoren jabe naizenez gero. Baina eskertu ditut bere gogoetak, arras interesgarriak baitira.