by Iñaki Peña -

Suhiltzaileen biribilgunea

Mundu liluragarria zeukan ikusgai etxeko leihotik. Herrian gertatzen ziren une interesgarri ugariren lekukoa zen etxetik mugitu gabe, kalera atera barik, ez zuen telebistarik piztu behar. Bakardadea askoz ere eramangarriagoa zen horrela.

Autobus geltokia etxe azpiko biribilgunean ipini zutenetik, turisten mugimenduekin erraz entretenitzen zen. Ilehoriak, beltzak, bertakoak, magrebtarrak, asiarrak, latinoamerikarrak, adinekoak, gazteak, ikasleak, erromesak, surflariak. Aireporturako zerbitzua herrian ere gelditzen zenetik, gozamena zen. Nongoak izango ziren asmatu nahian ibiltzen zen leihoan asomatuta.

Lanegunetan, goiz esnatzen zenez, egiten zuen lehenengo gauza leihora hurbiltzea zen. Goizeko pastillak hartu aurretik ere, lehendabiziko gauza asomatzea zen. 07:00-08:00 tarte horretan mundu zoragarria zeukan begi-bistan. Buruz zekien nortzuk hartuko zuten hiribururako busa, nortzuk ondoko probintziara zihoana, nortzuk probintziako barnealdera. Izenak ipinita zizkien gainera. Baten bat ez bazen agertzen, ea gaixorik egongo zen pentsatzen zuen, eta handik bizpahiru egunetara berriro ikustean “hara, errekuperatu egin du” pentsatzuz lasaitzen zen. Zenbat urte izango zituzten, zein ogibide, ezkonduta zeuden ala ez, seme-alabak zeuzkaten ala ez asmatu nahian zebilen bere postuan ipinita.

Larunbat goizak desberdinak izaten ziren. Bezperako mozkorren bat geltokiaren inguruetan egon bazitekeen ere, goizetik mugimendua koloretsua eta alaia zen. Herriko gazteak uniformatuta gelditzen ziren suhiltzaileen aldean, eta koloreen arabera zein kirol eta zein taldetakoak ziren asmatu nahian ibiltzen zen asteburuetan ere leihoan azalduta.

Zelatariak ez zekiena zen bera ere zelatatuta zegoela. Guardako aingerua zeukan adi. Orduan, egunak zirela leihora ateratzen ez zela kezkaturik, hark abisua eman eta suhiltzaileek bota behar izan zuten atea emakumea erreskatatu ahal izateko, ke artean. Ospitalerako bidean, “eskerrak etxe ondoan ditudala” pentsatu zuen. Zenbat urte izango zituzten pentsatuz eman zuen bidaia guztia, ohatilan etzanda, erizain eta medikuari begira.

by Iñaki Peña -

Bizitza eman heriotzari

Ground Zero Memorial. New York.

Badatoz azaroko egun seinalatuak, “honi” buruz hitz egiteko aproposak. Domu Santu, Santu Guztiena, Hilena. Azaroaren 1 eta 2a. Aurten ere badator Dando vida a la muerte jaialdia, Mallorcatik abiatu zutena eta Penintsulako toki askotan zehar antolatzen dutena. Besteak beste Orion, Donostian eta Getxon topatuko dituzue ekitaldiak Euskal Herrian, oso nabarmentzekoa da Hil baino lehen nahi dut… ekimena, oso sinbolikoa bezain sinplea den ideia baten oinarrituta: Horma batean esaldi bat idaztea bizitza honetan egin nahiko zenuen hori islatzen. Honetaz gain, Death Kafeak, hitzaldiak eta beste hainbat proposamen topatu ditzakezue goiko linkean 2022ko jaialdian parte hartzeko.

Jaialdiaren bezperetan, beste testuinguru batean, beste tabu handi bati egingo diogu aurre Orion, hurrengo asteartean. Heriotza erailketa baten bidez datorrenean, deitu indarkeria politikoa edo terrorismoa, nahiago duzun moduan. Dolu horiek ere hor daude, hainbatek urteekin ere ezin izan dituzte gainditu.

Beldurrak eragozten digu doluan daudenengana hurbiltzea. Zer esanik ez pertsona hori “gure tribukoa” ez denean. Izua ematen digu begietara begiratzeak, barruan zerbait mugitzeak. Baina burua eta bihotzaren arteko norgehiagoka horretan, bizitzak batzuetan aukerak ekartzen dizkigu. Jesus Valle ekarri zidan kontsultara, adibidez, eta zuekin konpartitu nahi dut audio hau, haren alargunaren ahotsarekin. Nola etorri ziren Burgos aldetik Gipuzkoara, Aian zelan pasatu zituzten 9 urte, eta gero nola amaitu ziren Arrasateko koartelean. Igarotako beldurraz hitz egiten digu Angelak, baina ahotsean baretasuna nabarituko duzue. Suminen arrastorik ez. Are gehiago, esker ona topatuko duzue, ezagututako bizilagunengatik, bide zail hartan lagundu zietenak.

Audioan entzungo duzue pasarte ezagun bat, 1975eko urriarena: ETAk Arantzazuko bidean 3 guardia zibil erail zituen segada batean. Jesús Martín, Juan Moreno eta Esteban Maldonado ziren, Jesús Valleren lankideak. Egun hartan bertan, Iñaki Etxabe erail zuen Kanpazarren BVE izeneko taldeak. Olatz Etxaberen aita zen, “S(u/a)minetik bakera” obra eszenikoaren protagonistetako bat, Sandra Carrascorekin batera (Isaías-en alaba).

Urriaren 25ean, 19:00etan, obra taularatuko dugu beraz Orion. Heriotzari (elkar)bizitza emateko proposamena. Horra gonbidapena.

by Iñaki Peña -

Adina eta bizipoza

Nilesh J. Bhange-ren argazkia.

“Mendian hil. Hirian hil” dokumentalak ekarri didan poz handienetarikoa izan da Felipe Uriarte eta Juanjo San Sebastián mendizale mitikoekin kontatu ahal izana. Gaintzan eta Bilbon (Pagasarri) grabatu genituen elkarrizketak pelikularako, eta biak asko disfrutatu nituen. Gainera, ia bi urteko ibilbide honetan hainbat aldeko komentario entzun ditut biek eskainitako pasarte batzuk direla-eta.

Halaber, Andoni Ormazabalek laga zigun esaldi gogoangarri hura, biei zuzenduta: “Zahartzaroak bizipozarekin ez du zertan borrokatu behar. Hor daukagu Feliperen adibidea, edo Juanjorena“. Eta pelikularen pasarte horretan uztartu ditugu Felipe eta Juanjoren aportazioak, denboraren igarotzeari buruzkoak, balio handikoak.

Gaia aspalditik interesatzen zait, gero eta gehiago denbora igaro ahala, eta bereziki jorratu genuen “S(u/a)minetik bakera”-n ere. Arantxa Urretabizkaia-k testu ederrak idatzi zituen “Bidean ikasia” liburuan, aprobetxatu genituenak trilogiako bigarren dokumentalerako. Eta orain amaitu berri dudan “Azken etxea” liburuan ere gaia hortxe bertan dago: “Kaskagorriak esaten dio irautea bizitzea dela, iraun nahi duenak bizi nahi duela eta horrek ez duela ezer txarrik, berak luzaroan bizi nahi duela“.

Asteburu honetan, Jon aitaginarrebak eta ‘Kilinka’ haren mendi taldeak 1.000 igoera egin dute, Legate tontorrean, Baztan aldean. Kide guztiak 65-70 urtetik gorakoak dira, batzuk bidean gelditu dira, eta besteak honainoko bide luzea egitera iritsi dira. 2-3 aldiz eurekin ateratzeko zortea izan dut, eta hitz bakar bat aukeratu beharko banu, zalantzarik gabe, bizipoza izango litzateke, euren artean sumatutakoa definitzeko.

Antzeko bizipoza nabaritu dut, azken 20 urte hauetan, Debagoienean ezagututako hainbat adineko pertsonaren artean, gehien-gehienak gaixorik edo oso gaixorik zeudenak. Zerrenda luzea da, ez naiz saiatuko izen-abizenak hona ekartzen, baina idatzi bitartean euren aurpegiak gogora etortzen zaizkit. Aste honetan bertan Oñati aldean haietako hirurekin egon ahal izan naiz, baita erretiratu diren bi lankide ohi kuttunekin batera ere.

Amaitzeko, azken dokumentalaren aipatutako pasarteak eta beste mordo bat ere ikus-entzuteko parada izan dezakezue Goizuetan (urriaren 28an) eta Villasana de Menan (azaroaren 17an), hurrengo asteetan. Azken honetan Juanjo alboan izatea espero dut.

by Iñaki Peña -

Bihotzak eta komunitateak sendatzen

Begoña Errastiren hitzaldiaren une bat.

Gaur da zainketa aringarrietako nazioarteko eguna, eta aste honetan gure jarduera aldarrikatzeko eta data ospatzeko ekitaldiak izan ditugu. Zarautzen, Begoña Errasti erizaina eta ikertzailea izan genuen hizlari pasa den asteartean. Bosgarren aldiz, Zarautz On-ekin elkarlanean, Zarautz Herri Zaintzaileak antolatu dugun hitzaldia izan da.

Aurreko urteetan, hiru mediku (Myriam Berruete, Donostiako ospitaleko Etxeko Ospitalizazioa; Julio Gómez, Santurtziko HSJD ospitaleko Zainketa Aringarriak eta Jesús Sánchez, Gurutzetako ospitaleko Zainketa Aringarri pediatrikoak) eta musikoterapeuta bat (Patxi del Campo, Gasteizko “Vivir con Voz Propia”) izan genituen. Eta bai, bazen garaia Erizaintzaren ikuspuntua jasotzeko. Gogoa geneukan gainera Iruñearekin ere sarea egiteko, eta Nafarroako Unibertsitatetik ekarri dugu aurten hizlaria.

Begoña Errasti oñatiarra da eta Iruñean bizi eta lanean dabil aspalditik. Zainketa intentsiboetan bereziki jardun duen arren, haren doktore-tesia astearteko hitzaldiaren gaiari buruzkoa izanzen, “Erizainaren eta pazientearen arteko harremana zainketa aringarriaren testuinguruan” alegia.

Begoñaren Curriculum Vitae irakurrita, ikerkuntzan egindako lana oso nabarmentzekoa da, baina aste honetan beste zeregin honetan ipini nahi izan dugu argia. Beste zeregin ikusezin honetan, hain distiratsua ez dena publikoarentzat orokorrean, baina hainbeste arintzen duena.

Gaixoak ezin ditugunean sendatu, bihotzak sendatu ditzakegu, bai horixe. Baita komunitateak ere. Zarautzen, Adinekoen Astea ospatu dugu egun hauetan, eta horren barruan hitz egin dugu bizitzaren amaieraz eta erizainen lanaz. Halaber, Gipuzkoa, Bizkaia eta Arabako komunitate errukitsuekin batera sarean lanean gaude azken urte hauetan, eta horren emaitza da bideo hau, gaurko egunez aldarrikatu nahi dugunarekin.

Bizi gara!

by Iñaki Peña -

Oñati – Obanos

Batzuetan pertsona bat oso denbora tarte laburrean ezagutzen dugu baina, hala ere, intentsitateari dagokionez bizi-bizia izan daiteke harremana. Are gehiago, pertsona horren bizitzaren amaieran gertatzen denean.

Horrela gertatu zitzaidan Jexux Zufiriarekin, Zarautzen, 7 hilabetekoa izan zen denbora tartea eta kalitatearen aldetik askoz luzeagoa, sakonagoa eta zabalagoa izan zen harremana.

11 hilabetekoa izan da Joxe Zuluetarekin, Arrasateko ospitalean. (Fijatu zarete bi izenen eta bi abizenen lehenengo letretan?). Jexux ni baino urte bat lehenago jaio zen, Joxe nire urte berekoa zen. Jexux auzokidea zen, Joxe pazientea.

Joxe Oñatitik kontsultara bidali zidan medikua bera presente egon da azken egun hauetan ere, berez haren familia sendagilea izan ez zen arren. Elkarlanean ibili gara biok azken egun hauetan eta, bizitzaren zorioneko kasualitate batzuei esker, presente egon ahal izan naiz ospitalean Joxerekin azken une haietan.

Urteetan zehar Madrilen bizi izan zen Joxe, nire moduan. Musika eta mendia konpartitzen genituen zaletasun moduan. Eta hain zuzen mendian, Oñatin, Sanmigeletan murgilduta, egin ahal izan diot neure agurreko errituala. Araotzeko bazterretan, euripean (azkenean!), behelaino artean. Une hauek ere garrantzitsuak dira, dolu hauek ere egin behar ditugu. Denbora hartu horretarako, eta ez laga sentipen hauek pilatzen. Garrantzitsua da.

Herrialde berdetik horira egin nuen egun berean, zertarako eta doluari eta mendiari buruz hitz egiteko. Erreniegako menditik behera ez du euririk egin egun hauetan, zoritxarrez, eta oraindik ikus daitezke pasa den uda latzeko suteen aztarnak, nonahi. Obanosen ere pairatu behar izan zituzten “eguraldi onegia”ren ondorioak.

Baina bitxia izan da, horitasun horizontal hartan, jende euskalduna topatzea eta geure dokumentala konpartitzea. Erdi diskulpatzen esan didate gutxi direla, baina gertatu da publiko gehiago egotea gure pelikularekin Obanosen herri oso euskaldun eta berde batean baino. Solasaldia ere kategoriakoa, denetarik atera zen, baita eutanasiarena ere (oso gutxitan gertatu dena orain arteko proiekzioetan).

Bizitza bera bitxia da.

“El duelo por la muerte de un paciente es parte del quehacer cotidiano, que un médico no puede elaborar por falta de tiempo. Aunque no se percibe, tanto dolor acumulado lo afectará emocionalmente. Es la cara oculta de la profesión”. Juan Carlos Giménez (@infomedicos)

by Iñaki Peña -

Zinemaldia 2022

Hemen dugu ate joka, aurreko bi edizio pandemikoen ostean, aurten libreagoa zentzu horretan. Orotariko aukerak Donostian ikus-entzuteko eta, haien guztien artean, “As Bestas” (R. Sorogoyen), “Tequila. Sexo, drogas y Rock and Roll” (A. Longoria), “Black is Beltza II: Ainhoa” (F. Muguruza), “Kepa Junkera berpiztu” (F. Aio), “Erro bi” (N. Muriel), “Noizko basoa” (M. Landa), “Suro” (M. Gurrea), “The Wonder” (S. Lelio), “El sostre groc” (I. Coixet), “A los libros y a las mujeres canto” (M. Elorza), “Carbon” (I. Bors), “The Great Silence” (K. Brocks), “Noise” (N. Beristain) edo “Cuerdas” (E. Urresola) ditugu.

Bestela, 70. edizio honetan euskal gatazkarekin lotutako indarkeriei buruz bost dokumental pantailan ikus-entzun ahalko ditugu.

Bat. “Gesto” (Xuban Intxausti). “Gesto por la Paz” erakundearen 30 urteko ibilbidea errepasatuko diguna.

Bi. “Bi arnas” (Jon Mikel Fernández). Torturaren testigantza bi ikuspuntutatik, alaba eta amarena.

Hiru. “Hirugarren koadernoa”  (Lur Olaizola). Yoyesek Mexikon idatzitako egunkariarekin.

Lau. “918 gau”  (Arantza Santesteban). Pelikula autobiografikoa, 2 urte eta erdiko kartzelaldiaren bizipenekin.

Bost. “Karpeta Urdinak” (Ander Iriarte). Torturen labirintoan ere murgilaraziko gaituena.

Gure min kolektiboei buruz ere entzuteko eta ikusteko, irailaren 16tik 24ra.

by Iñaki Peña -

Disfrutona bixi

Argazkia: Ternua-ko webgunea.

Andere Arriolabengoa aramaixoarrak bertso hauek jarri zizkigun lehengo egunean egunkarian, abuztuaren amaieran,”Hil artean bizi” izenburuarekin.

Doinua: Mendian gora haritza


Bulto bat bular tartean
sentitu dut dutxapean
nire burua galduta dago
zalantza artean.
Ta medikura joatean
erantzun baten eskean
nola aldatu leiken bizitza
segundo batean.
 

Metastasia dudanez
sendagairik ez da berez
ezin liteke, ez dut ulertzen
azaldu mesedez
Beteta nago beldurrez
onartzen ez daukat errez
bizitzen zerbait ikasten dugu
hiltzen ordea ez.

Malko gazien umela
bizipozaren kartzela
errezena da gaur bizitzea
hil banintz bezela.
Erabaki dut bestela
eraikitzea ahal dela
bizigarria den bizitza bat
hiltzen nabilela.

Naiz señora ipurtarin
umoretsu ta atsegin
beti kantuan, dantzan, pandero
ta gitarrarekin.
Ta jarraitu nahi dut berdin
etxean zein lagunekin
maite nautenek oroit nazaten
irripar batekin.



Familia, lagun talde
eta alaba nerabe
zuek zarete bizitzan eusten
nauzuen zutabe.
Nire altxor ta ondare
nire armiarma sare
hamaika aldiz erori neike
lurra ikutu gabe.
 

Ustekabeko minbizi
nahiz sentitu injustizi
bihur gaitezen beldurrik gabe
“disfrutona” bixi.
Guk bihurtzen dugu krisi
izan leikena gutizi
ikasgai bat ta bakarra da
hil artean bizi.

by Iñaki Peña -

Hirian hil. Mendian hil.

MHHH dokumentalaren fotograma.

Egunkarian sekulako elkarrizketa irakurri nuen lehengo egunean, Aritza Monasterio andinista euskalperutarrari Jon Artanok egindakoa. Sigma fabrika, Karakate, EH, 1980ko hamarkada, heroina, Pirinioak, Peru, istripuak, … Hemen pasarte interesgarri batzuk.

1980ko hamarkadaren hasierakoak urte konplikatuak kalean, eta parrandan, hainbeste ibiltzeko…

Bai, heroina asko sartu zen.

Izan al zenuen horretan erori zen lagunik?

Mordoa, gertukoak ere bai. Nola ez ba? Elgoibar izan zen gogorren jo zuen herrietako bat. Hiltzen ziren, eta zerk eraman zituen ez genekien ongi… Hiesa zen, noski. Urte latzak ziren oso. Estatu politikarekin zerikusia du hainbeste heroina sartu izanak.

Probatu al zenuen?

Bai.

Zein izan zen mendekotasunean ez jausteko gakoa?

Ez dakit… Zortea izan dudala uste dut, beste batzuek baino gehiago behintzat.

Nola atera zinen krisi hartatik?

Kostata, luze jo zidan. 20 urte nituenetik-edo gurpil horretatik irteteko ahaleginean hasi nintzen, alkohol dezente edaten nuelako eta horrela jarraituz gero zulora nindoalako. Garai hartan, herriko lagun batzuk eskalatzen hasi berriak ziren. 23 urte neuzkan, sekula ez nuen aurrez probatu, baina estetikoki beti erakarri izan ninduen. Ihesbidea izan zen.

(…)

Jazoera oso larri bat izan nuen Zeelanda Berriko azken egonaldian… ez daki jende askok.

Gidatzen ari zinela gertatu al zitzaizun?

Bai. Eta hori eraman egin behar da.

Norbait hil al zen?

Bai. Bi pertsona. Soka… eten egin zen.

Soka ondo al zegoen?

Bai. Istripua izan zen. 2019ko azaroa zen, eta bi pertsona neramatzan, ezagutzen nuen sarritan egina nuen bide klasiko batean. Dena normal zihoan. Elkargune batean, erlaitz batetik segurtatzen ari nintzen, bezeroek zeharkaldi labur bat egin zezaten. Inguru hartako harkaitza oso zorrotza da… bietako batek labain egin izango zuen, eta erortzean bestea eraman… pendulua egin zuen, eta elkarguneak tentsio kolpeari eutsi zion bestela, neu ere ez nengoke hemen, baina istantean tentsioa askatu egin zen, arrokak soka moztu zuen…

Nola ematen zaio buelta horri?

Oso gogorra izan zen lehen hilabeteetan. Gogorra da gaur egun ere. Fisikoki ez zitzaidan ezer gertatu, baina, emozionalki, zerbait hautsi zait barnean. Hori beti hor egongo da, bizi osorako zama. Gainera, oroitzapen oso argia dut, detaile guztiak gogoratzen ditut… Hamaika buelta ematen dizkiozu; beste era batera egin banu hura edo bestea… baina ez duzu ziurtasunik gertatu zena eragotziko zenuenik, erantzun argirik ez.

Ezagutu al dituzu mendizale horien familiak?

Baten emaztea eta bi alabak etorri ziren. Jakin nahi zuten beren senarrak, aitak, nola pasatu zituen azken egunak, zoriontsu izan ote zen. Mesede egin zidan haiekin hitz egiteak.

Laguntza psikologikorik izan al duzu?

Bai, profesional batekin bildu nintzen zenbait astez. Tarte baten ostean, egin nezakeen onena gidatzen jarraitzea zela pentsatu nuen, eta halaxe adostu nuen agentziarekin. Perura itzuli izan banintz, ez dakit hura gainditzeko gai izango ote nintzatekeen. Beste gidariekin berriz mendian topo egitean, eupada bat eman, eta ni ikusteaz pozten zirela esaten zidaten. Haiek badakite… Mendian arriskua kudea dezakezu, baina ezin duzu desagerrarazi.

Itzuli al zara istripua gertatu zen mendira?

Bi aldiz egin dut ibilbide hori bera bezeroak eramanez. Aurrenekoa oso gogorra izan zen, baina aldi berean terapeutikoa. Bezeroetako bat laguna dut: nirekin joan nahi zuela esan zuen agentzian.

Ezbeharraren gunean bertan izan al zineten?

Bai. Aurre egin nahi izan nion. Eta jausitako bi mendizaleetako baten makila zati bat jaso nuen.

—

Elkarrizketa osoa: Aritza Monasterio Bilbao: «Mendian arriskua kudea dezakezu, baina ezin duzu desagerrarazi» | Kirola | Berria

by Iñaki Peña -

Isiltasunaren soinua

Bilboko kale batean topatuta.

1964an kaleratutako abesti famatua da Simon and Garfunkel newyorktarren “The Sound of Silence” (“Kaixo iluntasuna, lagun zaharra; etorri naiz zurekin berriro hitz egitera…”). 1960ko hamarkada hura mugimendu handikoa izan zen arlo kultural eta soziopolitikoan, eta kantu hau ereserki modukoa ere bilakatu zela esan dezakegu.

Izan ere, Askapenaren Teologia urte haietan sortu zen, testuinguru hartan. Eta gogoratzen naiz txikitan entzuten nuela parrokian kantaren bertsioa, gazteleratua, Eliza gorri eta hippy haren otoitz bihurtua. 30 urte inguru zituzten gurasoek orduan, eta saltsa haietan oso sartuta. Oroitzapen onak gordetzen ditut garai hartatik. Oso onak.

Euskal Herritik kanpo bizi ginen orduan, eta udan Lekeitiora etortzen ginen. Isiltasunaren neure lehenengo bizipenak ordukoak izango ziren, adibidez Santimamiñeko kobazuloan. Lurraren azpian sartzea zerbait oso solemnea izateaz gain, isilik egonez, ur tanta horiek erortzean entzun zitekeen bakarra zen. Geroxeago joan nintzen deskubritzen mendian ere isiltasuna antzeman dezakezula, baita itsasoan ere, apur bat hondartzatik urrundu eta barrurantz sartuz gero.

Hain zuzen ere, Lekeitioko abesbatzak “Itxas Soinua” izena dauka. Baina zein(tzuk) d(ir)a itsasoaren soinua(k)? Gutariko gehienok gutxi batzuk baino ez ditugu desberdinduko, baina egon, hor egongo dira.

Gaur amak 81 urte beteko zituen. Eta pasa den abuztuaren 14an, aitak 80. Urtero gogoratzen ditugu eta bizitza ospatzen dugu, Lekeition. Isiltasunaren soinuarekin.

by Iñaki Peña -

Bidaiak eta berpizkundeak

https://www.strava.com

Euskal Herritik kanpo bizi ginenean, urtero bazeuden bi momentu bereziki desiratuak eta gozatuak denontzat: Bata Gabonak ziren, familiarekin Leioan batzen ginenean. Eta bestea, udako oporraldiak, familiarekin ere igarotzen genituenak. Bidaia luze haietan, soinu-bandan nabarmentzen zen musika mota bat besteen gainetik, loaldiak laguntzen zituena edo leihotik begiratzean paisaiaren beste elementu bat zena: Musika barrokoa.

Gurasoak falta zaizkidanetik, beraiekin konektatzen nauten doinuak dira musika barrokoarenak, baita orokorrean musika klasikoarenak ere. Edozein tokitan nagoela, sarritan propio ipintzen ditut entzungai konekzio hori eragiteko, orain bezala. Udako opor hauetan, momentu horietako bat bakarka bizi izan nuen Pragan (argazkian), josulagunen elizan atenditu nuen kontzertuan. Ordubeteko bidaia hartan, abstraitu ahal izan nintzen jendetzatik, berotik eta beste kontu batzuetatik. Orduko hango errepideetara itzuli nintzen, Burgosera, Leioara eta Lekeitiora.

Musikak hegal eginarazteko gaitasuna ezaguna da, eta Europan badaude musikarekin partikularki lotuta dauden hiriak. Horietako bat bisitau ahal izan dugu aste hauetan, Alemaniako Ekialdean: Leipzig. Johann Sebastian Bach musikagile barrokoa, eta Felix Mendelssohn eta Robert Schumann konpositoreak bertan bizi izan ziren, XVIII. eta XIX. mendeetan.

Leipzig, bestela, XX. mendeko gertakari garrantzitsu batzuekin estekatuta dago. 1989an, Nikolaikirche (bertako musika zuzendaria Bach izan zen berrehun urte lehenago) protestaldi baketsuen erdigune aitzindari bihurtu zen, orduko Alemaniako Errepublika Demokratikoaren (DDR) erregimen komunistaren aurka. Otoitzaldiak eta Asteleheneko Manifestazioak (Montagsdemonstrationen) luzatu ziren 1991a arte. Gerorako “Bakearen Eliza” izena emango zioten.

1989ko azaroan, azkenik, Berlingo Harresia behera bota zuten, hurrengo urtean DDR desagertu zen eta Alemaniako bateratzeari ekin zioten. Paris eta Europako hiriburu guztiak interesgarriak direla esan dezakegu, eta Berlin ere bisitatzeko eta ezagutzeko modukoa da. Gerra Hotzeko orduko gertakariak dira batik bat erakargarriak, baina badaude noski beste hainbat jakingarri. Esate baterako, Alexander Von Humboldt naturalista eta esploratzaile berlindarraren anai gaztea, Wilhelm, hizkuntzalari ospetsua izan zela eta euskara ikertu zuela sakonki XVIII. eta XIX. mendeen artean.

XX. mendera itzulita, beti pentsatzeko eman didan asunto bat da gerra bat irabazteak (eta galtzeak) zein kostua dakarren. Zenbat zibil hiltzen diren, zenbat betirako zaurituta gelditu. Eta horren adibideak izan daitezke Gernika, Hiroshima, Sarajevo edo Dresden. Saxoniako hiria akaso ikur handiena da Alemania osoan, zelan suntsitu zuten aliatuek amorru bereziarekin, berez Bigarren Mundu Gerra naziek galduta zeukatenean ordurako. Gizakiengan eragindakoaz gain, arkitektura ondarean ere sortutako kalteak kontuan hartzekoak dira. Gerra bat irabazteak liburutegi garrantzitsu bat hondatzea ekar dezake, antzinako eraikin batzuk edo orain gogoratzu ditzakezuen horiek guztiak. Dresden, halaber, adibide ona da hondamenditik berpiztutako hiri moduan.

Udazkenean, “S(u/a)minetik bakera” obra eszenikoa ere berpiztuko da. Bakeolaren eskutik, badaukagu lehendabiziko data bat: Urriaren 25ean, Orion. Urte batzuk igaro dira azken emanalditik, hautsa kendu beharko diogu eta apur bat moldatu. Sekulako gogoz berriro martxan ipintzeko.