by Iñaki Peña -

Gariz eta goroldioz

Anariren lehenengo liburua gozamena da, bere kaosean. Azala ikusita dagoeneko susmatu dezakegu zer etorri daitekeen: Tren edo metroaren nasa batean txakur bat agertzen da zutik, hanka luze batzuen gainean. Txakurra, edo otsoa? (ikusi argazkia). Bidaia modukoa da, eta baliabide poetikoez eta hausnarketa filosofiko eta existentzialez kargatuta dator. Punk abestiak bezalakoak dira atalak, laburrak, zuzenak, harira.

Liburuaren erdialdera, izenburuarekin bat egiten hasten gara, mamian sartzen: “Amak eman zidan bizitza, eta hizkuntza bat, nire ama hizkuntza ez dena. Eta paisaia bat. Garizko paisaia bat. Paisaia hartara nindoan egun eta ordu hartan. Berdetik larura“.

Erabat identifikatuta sentitu naiz hori eta berdearen arteko paisaia hartan. Txikitan beilegitik orlegira joan eta etorriak egiten nituen familiarekin eta, norabide horretan, basamortutik oasira joatea bezalakoa zen. Diaspora hartatik Agindutako Lurraldera. Orduan hasi nintzen euria maitatzen, eta hizkuntza barneratzen. Nire kasuan, aitak emanda, amak Anariri eman zion moduan (Aita hizkuntza esan ahal da?).

Oraingo euria eta ordukoa, noski, ez dira gauza bera. Goroldioa eta pagoak zimeltzen ari dira hemen. Eta han, izoztutako lurraldeak deskonjelatzen ari dira. Burgos, duela 15 bat urte, azken gotorlekua zen, klima aldaketak harrapatu gabekoa. Hara joan ahal zinen neguaren bila, hemengo hego haizeekin gogaituta. Gaur egun Burgos ere desizozten ari da.

Bestela, Anarik ondo marrazten du kotxe baten leihoetatik ikusten dena, oroitzapen oso antzekoak ditut nik. Adina ere ia-ia berdina daukagu, haren Nafarroa eta neurea desberdinak izan arren (gari eta olibondozkoa berea, goroldio eta pagozkoa neurea). Bestela, asko gustatu zait denboraren igarotzearena zelan deskribatzen duen pasarte batean baino gehiagotan.

Ezinbestean, Jon Maia handiaz gogoratu naiz, gari eta goroldiozko aitzindari erraldoiaz. Gaur egungo gure herrialde txiki honetan, esango nuke jendartearen erdia baino gehiago gari eta goroldiozkoak garela. Zarautzen akaso ez, baina Arrasaten, Gasteizen, Iruñean eta Bilbon bai. Garia Gaztela, Aragoi edo Andaluziakoa izan, ala Pakistan, Kolonbia edo Marokokoa.

Mila esker Aitor, Anakotz eta Karmeni liburuagatik, Olentzero aurreratua izan zarete. Aurrera Berriz!

by Iñaki Peña -

Maisu-maistrak

Itsasargiek gauez itsasontziak gidatzen dituzte, erreferentziak dira behe-lainoan. Hondoratzeak saihesten dituzte, eta itsasaldi arrakastatsuak bermatzen.

Mallorcako uhartean badago horietako bat, euskal kostaldetik ere ikusten den argi horietakoa. Ekainean erositako liburuan (azala ikusi argazkian) Enric Benito aitzindariaren biografia eta pentsamendua jasotzen ditu Assumpció Cortés kazetariak. Kemen eta errukiaren bizitza bat, umorez, eraldaketaz eta pasioz betetakoa.

Umoretik abiatzen da, izan ere: “Jendeak bi ohitura dauzka: Bata da lo-kuluxka egitea, bestea da hiltzea”, Jorge Luis Borges parafraseatuz. Enric-ek dedikatu du bere bizitzaren zati handi bat hiltzearen prozesua aztertzera eta besteoi azaltzera. Norberak bizitzaren muina eta helburu nagusia topatzea gauza handia da, norberaren biografiari esangura aurkitzea, gutxieneko koherentzia bat. Misioa ere deitu dezakegu, hitza entzutean karranka atera arren. Gogobetetasuna ekartzen du, baretasuna, oreka, harmonia, egokitasuna. Norabide zehatz bat bizitzan, heriotza etorri bitartean. Enric maisua da honetan ere.

Espiritualtasuna da haren berezko arloa. Eta liburuaren pasarte batzuk ekarriko ditut blog honetara. Euskaraz ez da desberdintzen sendaketa edo sendaketa hitzetan katalanezko “sanació” edo “curació”. Ingelesez ere ez dakit “healing” hitzak desberdintzen dituen bi esanahiak, desberdinak baitira. Hain zuzen ere, gaixorik egonda ere, sendabiderik izan ez arren, jendea “sana” hil daiteke: Osoa (ez osatua), bete-betea, egitera etorri dena egin izateagatik gogobeteta. Bizitzaren zentzua topatuta, bakea esango nuke, edo duintasuna. Duintasunez bizi, eta hil.

Pista anitz ematen duen liburua da, muin eta etika handikoa. Eta estetikari dagokionez, katalanez idatzita dago. Niretzat plazera izan da jatorrizkoan irakurtzea, eta mallorkerazko birak identifikatzea.

Ez fikziozko literatura ona.

by Iñaki Peña -

Maitasunean hil

Herrietako jaiak hasi dira nonahi, udan sartu gara eta ikusi nahi ez duguna are ikusezinago bihurtzen da. Errealitatea, alabaina, bestelakoa da. Herioak ez ditu oporrak hartzen, eta bakean hiltzen saiatzeak garrantzi berbera dauka.

Izan ere, Cristina Llagosteraren liburua irakurtzea aringarria izan daiteke udako hilabete hauetan ere. Lehengo egunean irribarre egiteaz hitz egiten bagenuen, gaur maitasunaz egingo dugu berba, kontzeptua modu zabalean hartuta. Zaintzea maitatzea da, alboan egotea. Etxea maitasuna da (edo izan beharko litzateke). Errukia maitasuna da.

Cristinak hasieratik idazten du hiltzeaz meditatzea kontrakulturala dela gure garaian. Izutzen gaituela, baina baita liluratu ere. Beldur existentzialak direla, ezerezari, desagertzeari. Geure beldurrek ez dutela herioa etenarazten, bizitza baizik. Heriotza ez dela bakarrik gertakari biologiko bat, bizitzaren ibilbidea ixtea ere badela. Osasungileok konfort fisikoa gehiago baloratzen dugula, eta familiek nabarmentzen dituztela ezaugarri psikosozialak. Gure biografiak etengabeko bilakaeran daudela jaiotzatik heriotzara, eta aldi berean hiltzen garela izan garen moduan. Barrurantz begiratzea, geure barneko balioak eta nahiak aztertzea. Eta ez itxarotea azken unea arte oinarrizko kontu hauei aurre egiteko.

Heriotza ona dela pertsona bakoitzak nahi duen modukoa. Bakea dela inolako liskarrarekin edo jarrerarekin asaldatuta ez dagoen norbaiten egoera. Amore emateak prentsa txarra duela, borrokatzeari uzteak (hau nik gehitzen dut: Rafa Nadalek sekulako kaltea egin duela). Erresilientziaren garrantziaz. Gauzak datozen moduan onartzearen garrantziaz. Zainketa aringarriak eskubidea direla, bai eta agindu morala ere. Transzendentzia argitsua dela, heriotzan argia pizten dela.

Cristinaren liburuak daukan erakargarritasun zati handi bat hamalau testigantzak dira. Hamalau zortzimilakoak: Odina. Arnau. Mía. María Teresa. Mari Luz. Margarita. Alba. Carles. Gloria. Enric. Antonia. Lluís. Joan.

Ohoratu nahiko nituzke laster urteurrena beteko duen Jexux, ikastolako aita eta auzokidea zen Asier eta ondoko atean bizi zen Miren bizilaguna ere, Zarauzko jai hauetan. Hirurak maitasunean hil ahal izan ziren. Baita Debagoienean alboan izan nauten eta bakean hil diren paziente guztiak. Eta lortu ez dutenak ere.

PD.- Hemen liburuaren aurkezpena Gasteizen martxoan.

by Iñaki Peña -

Balio erantzia

Perlak dira itsaso literario honetan topatuko dituzunak, Ekaitz Goikoetxea idazle, bertsolari, irakasle eta sortzaile beasaindarrak argitaratutako “Balio erantzia” aforismo bilduman.

Orain dela gutxi eskuratu ahal izan nuen azkenean, Literaturiaren azken itsasontziari esker. Piztiak baino perlak arrantzatuta, nolabait ordenaturik, hemen ale batzuk:

“Hitzaurrea: isiltasuna”.

“Osorik erditu gintuzten”.

“Orain beti da gaur, baina gaur ez da beti orain”.

“Isiluneak ere sortzaileak dira, esatekoak elikatzen dituzte”.

“Hor dena kaosa da”.

“Ispiluak geure burua aurpegiratzen digu”.

“Uda amaieran, argindar konpainiek bakarrik ez, eguzkiak ere faktura pasatzen die askori”.

“Bizitzari zu eman nahi diot”.

“Lepoak burujabetza aldarrikatzen”.

“Plazer hutsa, zorion betea”.

“Besteen lekuan jartzeko mugitu egin behar”.

“Entzuten ikasten dugunean, adituagoak izango gara”.

“Inoiz iritsi gabeko tokietara iristeko bide bakarra beste bide bat hartzea da”.

“Kontra ditudanek alde egiten didate”.

“Hitzek eta armek hitzarmena sinatu zuen”.

“Gehitzeko bada, kontatu nirekin”.

“Minari erreparatuz erreparatzen da mina”.

“Isil-isilik dagoena isilik dagoena baino isilago al dago?”.

“Mutuek ere izango dute zer isildua”.

“Denbora ez da pasatzen. Denbora geldi dago gu noiz pasako”.

“Oraina etorkizunean iraganeko kontua izango da”.

“Denborak esango du, baina guk ez dugu entzungo. Ikusiko duzu”.

“Denbora galtzen duenak espazioarekin konformatu behar”.

“Esan gabe doa, isiltasuna”.

“Zozoak beleari ipurbeltz. Eta belea isilik geratzen da?”.

“Euskara, agerikoa ala agirikoa?”.

“Irakurtzen ez ditugun egunkariek ez dute prentsa onik izaten”.

“Leialtasunari adarretatik heldu behar zaio”.

“Triste bizi naiz, baina hilko ez banintz hobe”.

“Bizitzan arrastoa uztea baino zailagoa da arrastorik ez uztea”.

“Lur azpian baino lurra azpian hobe”.

“Hiltzerik ez dudan pentsatzen? Jaiotzerik ere ez nuen pentsatzen eta begira non nagoen”.

“Mailuak esana: Iltzeak ez dit beldurrik ematen”.

“Hogeita hamarrekin jo ta su, berrogeita hamarrekin jo ta ke, hirurogeita hamarrekin jota”.

“Gure hiletetara joango diren lagunak egiten pasatzen dugu bizitza”.

“Mehatxua: nire hiletetara etortzen bazara, ez naiz zureetara joango”.

“Hiltzen naizenean, han egon nahi dut”.

“Isiltasunak azken hitza bere”.

“Epitafioa: Nago ez nagoela”.

Ekarri asko, Ekaitz!

PS.- “Erantzi hitzak eta erantzi atzaparrak, jantzi denak ahantzi “erantzi” hitza jantzi“.

“Erramurik gabeko gauak” (H.Cano / Petti).

by Iñaki Peña -

Irribarre egitea bizitzaren amaieran

Huescako egunetatik beste opari hau ekarri nuen (gracias Marta!!). Egia esan, irentsi egin dut, eguneroko kontuak zaizkit plazaratzen dituena Jose Maria Doria egileak, baina beti ondo dator beste ikuspegi bat.

Liburua indartsu hasten da, idazleak haren arrebaren amaiera baketsua kontatzen duenean zehaztasun guztiekin: gauzak argi edukitzea, bizitzarekin gogobeteta egotea eta norekin eta nola hil aukeratu ahal izatea. Bake horretatik dator sosegua, eta sosegutik irribarrea. Non sinatu behar da, ezta?

Hurrengo ataletan kontzeptu jakinak edo ez hainbeste errepasatzen ditu, ondo osatuta dago liburua egia esan, bilduma ona da:

  • Bizitzan zehar behin baino gehiagotan hiltzen garela.
  • Beste garai batean hildakoei argazkiak ateratzea normala zenean (eta osasuntsua dolurako).
  • Bizitza duina zer den.
  • Nia desagertzeko beldurraz.
  • Txanponaren bi aldeak.
  • Egoaren ajeak.
  • Zelan nahi dut hiltzea? Gabi Herasen 4 puntu gakoak.
  • Arretaz eta prest bizitzea.
  • Bihar hiltzera joango bagina bezala bizitzea.
  • Heriotza, ospitaleko gertakaria?
  • Hospizioak. Bruce J. Millerren lana San Franciscon (“End Game” dokumentalean jasota).
  • Simón Lordak zerrendatutako 12 eskubideak hiltzear dagoen pertsona batenak.
  • Gian Domenico Borasioren 12 puntuak medikuarekin komunikazio ona izatearen inguruan.
  • Perspektiba filosofikoak heriotzaren inguruan.
  • Suizidioaren inguruko sinesmenak. Idazlearen anaiaren suizidioa.
  • Heriotzatik hurbileko bizipenak.
  • Beste bizitza bati buruzko sinesmenak.
  • Ondo hiltzeko jarrerak.
  • Alboan egoteko artea.
  • Isiltasuna erreminta moduan.
  • Misterioaren aurrean.
  • Meditazioaren onurak.
  • Eutanasiaren aldeko eta aurkako argudioak.
  • Agur esateko otoitzak edo formulak.
  • Zeure hileta propioa sortzea.
  • Hilezkortasuna?

Azken hilabete hauetan oso oparoa izaten ari da literatuta zainketa aringarrien inguruan, liburuak pilatzen ari zaizkit: Cristina Llagosterarena (“Morir con amor”), Montse Esquerdarena (“Hablar de la muerte para vivir y morir mejor”) eta Enric Benito berarena (“Una vida de coratge i compassió”).

Mallorcatik aste honetan zeozer ekarriko dut ziur aski, dena ez dira izango ensaimadak.