Etiketaren artxiboa: Susa

United colors of Black

-n -kargitaratuta
Erantzun

Alonso. Nobel beltza. Saiakera.

Batzuetan liburu egokia iristen zaizu une aproposean. Orduan, mendeak eta segundua gurutzatzen diren unean, dena borobiltzen da. Zure susmo batzuk betetzen dira, oker batzuk agerian geratu eta mundua ikus dezakezu betaurreko aproposekin. Halako zerbait pasatu zait niri Jon Alonsoren Beltzaren koloreak (Susa, 2016) liburuarekin.

Zergatik ez dudan lehenago bere berri izan? Batek daki, itsasoa goldatzen arituko nintzen akaso. Kontua da irakurri dudala eta benetan gozatu dut bertan esaten direnekin. Izan ere, modu sinple baina eraginkorrean, gaiaz irakurri eta pentsatu duenaren autoritatez baina akademizismotan erori gabe, nobela beltzaren disertazio bikaina egiten du Alonsok. Hasiera batean 2015eko Hilbeltza ziklorako hitzaldi zena ondoren osatutakoa da liburua, egileak berak orriotan aitortzen duenaren arabera. Bertan, generoaren sorreratik abiatuta, Hammett, Chandler, McCoy eta enparauek osatutako lehen belaunalditik, ondorengo Highsmith edo Lew Archerreraino. Lantzen du ere generoak europartzeko izan dituen arazoak eta nola ikusi den literatura genero honetan gizartearen bilakaera poliziarekiko pertzepzioan. Horri esker dakit, besteak beste, Hondar Ahoak sariduna polizia sozialdemokrataren genero beltz aroan kokatzen dela eta deskribatzen du zergatik egiten zaigun zenbaitzuri sinesgaitz Ertzainek gazte eta sindikalistak jipoitzen dituzten egunotan polizia dezente bat dagoena sinestea. Barrenak behar baitira gero horrelako polizia baten parte izanda zuzenbidezko estatuaren alde zaudena esateko. Ojo, eta ez nabil esaten ondo egina ez dagoenik telesaila. Badaezpada ere.

Liburua motza eta irakurtzeko atsegina da, pasarteka antolatua eta zuzeneko zita eta erreferentzia ugareriduna bai nobeletatik bai elkarrizketetatik hartuak. Literaturari buruzko komentario bikainak ere uzten ditu ogi apurren antzera, maitemindu nauen hau modukoak (75 or):

Kritikari batzuek, ordea, sinesgarritasun ezaren zigorra inarrosten dute oraindik, Camilleriren Uraren forma nobelarena bezalako premisetatik urruntzen diren proposamen literarioak epaitu behar dituztenean. Euren eskema ideologikoetan sartzen dena sinesteko gauza ez, eta “sinesteko” gogo gutxi, nonbait. Hau da, konturatuta edo konturatu gabe, kritika ideologikoa egiten ari dira, gehienetan, sinesgarritasunaren mamua paseatzera ateratzen dutenean.

Amen.

Poligonoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Belamuno. Industriala. Ipuina.

Gure zibilizazioa aztertuko dutenean, plastikoaren aroa deituko diote gure lotsarako, biribilgunea joko dute lorpen nagusitzat. Bidegurutzeek bide aukera handiagoak eskaini arren, bada Arrasaten Azuela edo Sietecaminos deritzon eremua, biribilgunea baino malguagoa da. Bidegurutzeak badu erabakimena atzetik eta garaiotan zer hobe biribilgunean bueltaka aritzea baino. Ez da metafora berria, badakit. Telesforok biziko balitz Ander Gortazarren artikuluak baliatuko lituzke Maltzagaz jarduteko. Biribilguneen erdiguneak dira gure artearen zulo beltza. Eta ez nabil Zornotzaz, bakarrik.

Biribilguneen ondoren industri poligonoak dira gure lorpenik handiena. Lana hirietatik atera ondoren etxebizitza espekulazioaren urrezko aroa ahalbidetu dutelako batetik, ekosistema oso berezia sortu dutelako bestetik. Poligonoetan daude alderdi politikoen egoitzak, argitaletxeak, pvc leihoak eta emakume nigeriarrak prostituitzen dituzten proxenetak. Eta, poligono hauetako giroa inork gutxik deskribatzea lortu du Julen Belamunok bezain ondo. Azpeitiar honek liburua argitaratu berri du Hotz industriala izenekoa (Susa, 2020) eta bertan jasotzen ditu bost ipuin eder. Hizkuntza oso aberatsa du, pasada bat Amaren errautsak ipuineko lorategiaren deskribapena (zer esanik ez bikote harremanaz), eta prosa dotorea. Honen adibide nola hasten den lehen ipuina, liburuari izena ematen diona, nire ustez borobilena dena:

Egurrezko banko batean eserita dago Lezeta, auzoko plaza bakarretako batean, inguruan dituen platano erdi biluzietatik eroritako hosto ihartuen zirimolei begira. Goiz-goizetik atera du gaur haizea, eta plazaren alde batetik dator indarrez, lurrean bildutako orbelak eta paper puskak astinduz eta orain alde batera eta gero bestera eramanez. Begirada altxatu du, eta argia piztu berria den lihora joan zaio, zerua argitzen hasi bada ere, oraindik ez du eguna zeharo zehabaldu, eta gero eta gehiago dira bistako adreilu gorriko fatxadetan ikusten diren argi zuri eta horixkak.

Ipuinen ongi garatzen ditu, mintzagaiei buruz informazio ugari eta aberatsa eskaintzen du, erudizio eta dokumentazio lanaren adibide, baina esango nuke, bainarik jartzekotan, lehertzen ez den galernak grazia egiten duela udan behin, baina, barren-barrenean, denok garela uretan plisti plasta jardun nahi dugun haurrak.

Hau esanda, liburu gomendagarria, bereziki onak hotz industriala, amaren errautsak eta ahaztutako pintoreak ipuinak. Bere beste liburuak irakurtzeko gogoa piztu dit eta igandea gozagarri bihurtu Belamunoren narraziotan murgiltzeak.

Putzua liburutegian

-n -kargitaratuta
Erantzun

Estankona. Arrieta. Plisti-plasta.

Lagun on baten oparia izan da Igor Estankonaren Moskito, Susa 2020, liburua. Tarteka irakurri dut pandemia deritzogun garaiotan. Seaskako egutegiko izendegia eta Igorren olerkiek borroka egin dute ertzean pertzibitzen ditugun letren podiumen.

Gustatu zait? Bai. Horregatik dastatu dut gutxinaka. Horregatik bakarrik? Ez. Badu zerbait basa liburuak, hitzekin ondo deskribatzen asmatzen ez dudana.

Bideo bat ikusten ari naizela ematen du

behinola nirea zen herriarena:

zergatik sufriarazten didazu horrela?

Noiz hilko zara guztiz?

Zaila egiten zait barrunbeetatik datorren zerbait, poesia, deskribatzea. Gustatu zait “Minxoriak” atala, naturari egiten zaizkion erreferentzia negutiarrengatik ziur asko. Baina nola azaldu gustatze hau?

Hor sartzen da mesanotxean luzez izan dudan beste liburua, Agustin Arrieta Urtizberearen Gogoeta-bide irekiak lana, EHU 2019. Liburu honetan filosofia irakasleak eskuzabaltasun ariketa egiten du oso aktualak diren hamaika gairi buruz bere iritzi zuhurra eskainiz. Arrieta ondo ulertu badut, arteari kritika egin behar zaio ustez gustua dena egitateetara ekarriz. Horri men eginaz eta aurreiritziak albo batera utziz erdietsiko du arrakasta arte kritikariak.

Ez nago guztiz ziur. Egitate hitzak kirrinka eragiten baitio zuzenbidean lizentziadun honi, epaiketa batean egitateak eurak finkatzea baita auziaren muinetako bat. Eta halere, ustez egitateak auzittegiak finkatuta ere, ez dira argi geratzen batzuetan. Zer gertatu zen Koxka tabernan gau fatidiko hartan? Argi dago askok ikusten ditugun egitateak ez zituela bere egin auzitegiak, ezta Guardia Zibilak berak ere (jakina, interes handiz). Horregatik egitate hitzak suposatzen duen eztabaidarritasunari egoztea kritika on baten funtsa zalantzagarria zait.

Bestalde, ez dut uste aurreiritziak direnik kritikari batek zaindu beharreko galtzagorri bakarrak. Norbere interesak ere hor daude, are gehiago kritikari asko nor direnean (edo nor izan nahi dutenean) artea deritzogun gertakizun ekonomiko horretan. Karrera egiteko norbait zapaltzea ez ote den kritikari batzuen modua ikusgarritasuna lortzeko, adibideak aurkitzea ez da zaila.

Nik badut interesa, kasu honetan, bi liburu hauek gomendatzeko. Blog txiki batean izan arren hitzezko lekukotza uztearena. Igor Estankona poeta handia iruditzen zait eta bihotzetik idazten duela esango nuke. Agustin Arrieta Urtizbereak gai oso garrantzitsuak lantzen ditu bere azken obran. Biak ala biak irakurri beharrekoak, gogoeta bide irekietan moskito lainoen artean trabatuta geratuko ez bagara.

Ura erori zait liburutegiko zorura eta putzuakzorua kartografiatu du. Ura da bizia eta lizunaren sorburu. Eskerrak zelulosak ondo xurgatzen duen.

Iturria

-n -kargitaratuta
Erantzun

Europa. Elorriaga. Hibridoa.

Bitxia da E. deritzon Herria. Munduko toki txikiena eta zabalena izan baitaiteke aldi berean. Kritikarako askatasuna aldarrikatzen da, horrek aurrerabidea omen dakar, kritikoak eurak aske balira bezala. Gutxi hitz egiten da horri buruz. Bokazio herria E., baita jokalari-entrenataile izateko ere. Kritika gehiago behar da, zentzu guztietan. Niri horrek gogorarazten dit bere auzorako polizia gehiago demandatzen duen hiritarra, jakitun berari ez diotela ezer egingo. Jakitun ez duela hotzikararik sentituko komisaldegiaren itzalaz bat egin duen unean. Pribilegio guztien jabea denak eskatzen du indarkeria instituzionala eta antzera gurean kritika. Lagun talde samalda baikara, ahaide nagusi eta ahaide txiki, eta hortik abiatzen ez den hausnarketa putza da.

Hau esanik, Unai Elorriagari kariñoa diot behin AEDk gonbidatuta hitzaldia eskaintzera Arrasatera etorri zenetik. Hori gizonaren apala eta jakinduria, sariek tirabidetik atera gabea. Sinpatia hortatik abiatuta irakurri eta gozatu dut bere obra, baina sinpatia hori gabe ere ziur asko berdin gozatuko nukeen. Izan ere, gutxik daki Europa erdialdeko hotsekin euskarazko melodiak osatzen berak bezain ongi.

Soro Barturen, aberats argi eta eszentrikoa, bere Watson edo Erroman propio eta guzti Pedro Iturria idazlearen arrastoaren atzetik doa. Iturria, misterioz josia, behiala ezagutu zuen heriotza hurbil dakusan Barturenek eta berri hitz egin nahi luke berarekin. Haren literaturari buruz itaundu, urteen igarotzeak zuhaitzei eginiko zauriei esku ahurra gainetik pasa.

Iturriak ipuinak idatzi eta argitaratu ditu Europan barrena. Herrialde bakoitzean bi, hango hizkuntzatan. Mugituz doa azeriaren pare, arrasto gutxi utzita. Barturenek bere ondasunak xahutzen ditu arrasto horien bila, ipuinak itzultzen ditu komentatzeko, itzultzaileei ordaintzen die horiei buruz solasteko ere, alabaren konplizitatez detektibe jolasean.

Barturen pertsonaia aparta da, bizia bere elkarrizketatan, sumendia bere gogoetatan eta bitxia zeharo. Heriotza hurbil sumatzen du eta horrek abiada ematen dio liburuari. Erromanek kontrapuntua eskaintzen dio, Kixote orok behar duen Santxo Pantza. Iturriaren ipuinak aldiz ezberdinak dira, politak gehien-gehienak, balio artistiko handikoak.

Hiltzen ari da Soro Barturen, horregatik ari gara pertsonak erosten. Gazteak erosten ditugu batez ere, baina zaharrak ere erraz erosten dira, besterik ematen duen arren… Katedradunen bat ere erosi izan dugu inoiz. Erosi, erabili eta bota. Batzuetan ez ditugu botatzen, berrerabili egiten ditugu, dirua nahi dutelako. Horretarako etorri gara Pragara.

Unai Elorriagaren Iturria, Susa 2019, liburu eder-ederra da. Nobela eta ipuin sortaren hibridazioa, horregatik ere aski interesgarria. Niri pertsonalki bukaerak utzi nau apur bat hotz, baina merezi du berau irakurtzeak inolako zalantza izpirik gabe.

Padura

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hezegunea. Xomorroak. Hendaia.

Karearrian sustraiak botatzeko hautua egin dugunontzat padurak badu ezezagunaren xarma. Indefinizioak karratutasunari eragiten zauri, ur eta era beran lur. Guretzat lurra sendoa da, koba eta osinak salbuespen. Paduran, biguna, aldakorra, mesfidatia da lurra. Pausoa ez da ziurra. Padura igurtzi-eremua da. Horregatik gure tema herriz herri padura guztiak lehortzen? Padura iragana da.

Gure Euskal Herri honetako atzoko, gaurko eta biharko urbanisten alde zerbait esateagatik xomorro habia ere bada padura, Juan Antonio Urbeltzek “Cromlech vasco y zorro japonés. De Jorge Oteiza a Akira Kurosawa” liburu ederrean aipatu legez. Padura, xomorroen bazka eta gure kezka. Dantzak, ofrendak, urtero errepikatzen den izua. Eritasun iturri, animalia erreinuko ogasun. Sedentarioon etsai dugu, horra paradoxa, ur geldoa.

Liburu hezearen traza hartzen diot ere Eider Rodriguezen Bihotz Handiegia ipuin liburu ederrari. Itsaskorra. Hendaia padura zen, padura da eta badirudi padura izango dela. Ipuinetako pertsonaiak, hezur-haragizko pertsonen antzera, plisti-plasta ari dira mugaldean. Zaintza lanetan, ipuin gehien-gehienetan. Baina baita familia barruko harremanetan, lapurtar eginiko gipuzkoarren eta iparralde barnekaldeko pertsonen arteko erlazioan, bikote bizitzatan, iraganean. Eta egiari zor temati Hendaian soilik kokatzen dudan arren, norbere bizipenen zerga, liburua bada Donostia, bada Orereta, bada Sara. Hendaiaren aldiri. Liburutzarra bada.

Hendaia ez da toki txarra berriro hasteko. Ipuin denak dira gomendagarriak, baina ni Urtebetetze festak hunkitu ninduen.

Hendaia ez da toki txarra berriro hasteko. Muga. Irun. Gipuzkoar saldoa lorategidun etxeetan. “Hendaia ez da Lapurdi”, entzun nion behin baionar artzain bati.

Jakina. Hendaia padura da.