Etiketaren artxiboa: Ipuinak

Gauez harrizko zubiaren azpian

-n -kargitaratuta
Erantzun

Perutz. Praga. Juduak.

Ez nekien zenbat behar nuen liburu hau eskuetan eduki dudan arte. Orain badakit zeinen ederra den eta trobalari mediebalek Okzitanian aipatzen zuten añorançaren antzeko zerbait bizi izan dut arrotz zaidan, ezagutuko ez dudan eta liburuetan soilik existitzen den Pragako auzo juduarekiko.

Hala baita Leo Perutz idazle judu txekian jaio eta Austrian hazitakoaren Gauez harrizko zubiaren azpian (Elkar, 2019, Txiliku eta Joxe Mari Berasategik euskarara itzulia) ipuin liburu nobelatua.

Nobela historikoa da? Bai. Ipuin liburua da? Baita ere. Nobela erromantikoen zakuan sar liteke? Hala egingo nuke nik. Ez dago kontraesanik esan dudan horretan, kontrakoa dirudien arren.

Izan ere begitantzen ahal zaigu hari solte gabeko narrazioak direla baina barren-barrenean hor ageri dira hiru pertsonaia nagusi eta haien arteko maitasun triangelu bat, non batzen diren Mordechai Meisl judu filantropo boteretsua, honen emazte Esther -ederretan ederrena- eta Rudolf II. enperadorea -zeina mandatari txiroa, alkimia zalea eta katoliko porrokatua zen-. Eta Perutzek jakingo du umorea sartzen hainbat unetan tristura handi baten arrakalatan -juduekiko pertsekuzio eta jazarpena-, are gehiago dakigunean obra Palestinako erbestean idatzia izan zela II. Mundu Gerran zehar -sionismoarekiko kritikoa izatea eskertu behar diot Perutzi egungo sarraski sionistaren testuinguruan- eta hirigintza modak tarteko suntsitua zen unibertso bat zuela ardatz, Pragako auzo judua deritzona.

Ipuinak soltean ederrak dira, bukaeran ordenarik gabeko nobela eder bat osatzen dute eta niri lagundu dit errealitatearen zama apur bat arintzen. Ez dakit zer gehiago esan. Ederra dela, irudimena pizten duela eta aspaldian irakurri ez dudan maitasun istorio konpletoenetariko bat biltzen duela dituen 300 pasa orrialdetan.

Argi printzak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Argialdiak. Luki. Ipuinak.

Miriam Luki heldu hasi da argitaratzen eta horrek, Julio Cortazarren hitzetan bederen, badu abantailaren bat edo beste. Aurrenekoa da, eta garrantzitsuena, ez duela batek sobera pentsatu gabe argitaratutako testuen lotsarik. Ez da gutxi, norbere iragan erridikulua parez pare jartzen dizueteneko unean beste ez baitira gorritzen masailak inoiz.

Lukiri irakurria nion aurrena Euslandia obra, lan akademiko bat sorburu duena, eta baita orain Argialdiak (Susa, 2023) ipuin bilduma ere. Bederatzi ipuinez osaturiko obra honek baditu ale oso onak (Nora, Lau hankan eta Soufflea dira nire gogokoenak eta, koskatxo bat beherago, baita Cortazarren beraren La casa habitada ipuinaren oihartzuna dakarkidan Inbasioa ere).

Oro har emakume helduen azaletik hitz egiten du eta hor lortzen du sinesgarritasuna tematikatan, pertsonaien ahotsean eta egoeren deskribapen ederrean. Estilo dotorea du, ez larregi kargatua, eta gustura irakurtzen den obra da.

Espero dezagun halako argialdi gehiago eskaintzea irakurleoi Lukik.

Bartzelonako indiarrak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Bartzelona. Nopca. Ipuinak.

Bartzelonako indiarrei abesten zien Manu Chaok Mano Negra taldean.

Welcome anywhere you come from
You’ll lose your life or find a home here
Cause some do it right some do it wrong
Some are talkin’ wise some they’re running their tongues

Zer geratzen da Bartzelona hartatik? Welcome hori benetakoa zen? Izatekotan Forum aurretik zen hura. Artan Maria Mercè Marçal bizirik zegoen eta Princesa zinema zutik. Independentistak lau katu ziren. José Montilla ez zen artean Presidenta. World Mobile Congress ez zen kimera besterik. HIri hura da gaur egungoa? Bai eta ez, Jon Maiaren Bilbo oraindik zaharra den beste.

Hiri garrantzitsua da Bartzelona, hori ezin uka.

Jo du eguzkiak ordutik, sarreran aipatu dudan kantutik hona. Milurte hasieran gizendu eta kolpean mehetu ziren mendebaldeko gizartearen betierezko hazkunde ametsak. 2008ko krisiak kolpatu gintuen denok eta zerbait hautsi zen atmosferan, Friends moduko serie baten planteamendua zerbait ulertezina, edo are okerrago dena, naifa, bihurtzeraino. Krisi urteetako testuinguru horretan bikote harreman heterosexualei idazten die Jordi Nopcak Puja a casa (l’altra editorial 2014, Documenta saria urte berean) ipuin bilduman.

Liburua oso-oso-oso-oso-oso ona da. Ez dut lotsarik halako laudorioak botatzeko. Baditu akaso ipuin batzuk ez direna borobil-borobilak, kirrinka egiten duen amaieraren bat edo beste, baina oro har dituen une argitsuak hain dira distiratsuak merezi duena lausengu oro. No te’n vagis, En Fèlix Palme i l’Angels Quintana tenen problemes edota Navalla suïssa ipuin apartak dira. Pertsonaien izaera, atmosferen deskribapena, argumentuen benetakotasuna… hain dira ederrak! Narraziotan garratza izan gabe guztiz, Euskal Herrian maiz dugu hartarako joera, idazleak ondo konbinatzen ditu askotariko zaporeak. Akaso beste itsatso baten ertzean daudelako, beste argi bat dute han, zer dakit nik, baina ez zait pareko obrarik okurritu gurean. Eta behar dugu halakorik, bai horixe.

PS: Ciutat Invisible liburudendako dendariak aholkatu zidan obra, zorretan nago berarekin. Moltes gràcies.

26 urte

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hemingway. Ipuinak. Amerika.

26 urte zituen Ernest Hemingwayek In Our Time (nik irakurri dut Debolsilloren 2020ko itzulpena gaztelaniara, Rolando Costak itzulia eta Ricardo Pigliaren hitzaurrea duena). Ez sinestekoa da halako gazte batek horrela idatz zezakeenik. Haluzinantea. Ipuinei darien heldutasuna, udazken usaina, estiloaren depurazioa, liburuaren egitura… idazle beterano baten obra dirudi. Ados nago horretan kontrazalak dioenarekin sinopsian.

Liburuko ipuinen haria, intermezzo diren kapituluak gerrari buruzkoak dira eta iradokitzen dute protagonistak oroitu (nahi ez) duena, Nick Adamsen bizitzako pasarte solteak dira. A priori ez diruditenak lotuak, baina badutenak kronologia bat eta zentzua egilearen filiak eta fobiak ezagututa. Kontrazalak dio Nick Adamsen bakardadea oinazetsua dela. Ez nator bat. Nire ustez mutila bakarzaleago da bakarti baino. Arrantza, naturarekin hartu-emana, handik hona alderrai jardutea bere hautua direla patuaren opari pozoindua baino gehiago. Hemen ezingo zukeen hori egin, hain baita etxekotua eta populatua gure mendia, baina Amerikaren handitasunak bide ematen die batzuei hala bizitzeko. Jatorrizko herrietako kide, beltz edo txikano ez badira, jakina. Horiek izorratuta daude.

Liburura iritsita, nik irentsi egin dut liburua apenas bi egunetan. Esaldi labur horiek, tonu kaustiko hori. Idazteko zahar baten mozorroz janzten den gaztearen luma. Marabilla bat.

Ipuinak ez doaz trikili-trakala

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ipuinak. Hemingway. Artea.

Bost metro pasa altu den harritzarra galdu du egunetan Orbaizeta eta Hiriberri bizkarretik zaintzen dituen Berrendi mendiak. Trikili-trakala joan da tontorretik behera lurra ukitzen zuen bakoitzean zuloa utzita, parean aurkitutako zuhaitzak etzanaz, nekatu eta pausatu den arte. Zauria geratu zaio orain mendiari, Orbarako errepidetik ikusgarri dena: kaliza gris triste ondoan den orban marroia.

Hemingwayen hainbat ipuin batzen dituen liburua eskuan harrapatu nau gertakariak eta zera da okurritu zaidana: ipuinok ez doaz trikili-trakala, bilin-bolonka baizik. Hain dira bikainak liburu honetan jasotako ipuinak, Francis Macomber eta beste zenbait ipuin (Igela, 1998, Javi Cillero eta Xabier Olarrak itzulia), ahozapore aparta uzten dutela. Idazle estatubatuarraren estilo lehor, kaustiko eta karstikoa ageri dute guztiek baina bere izaera poliedrikoaren brintzak ageri dira bakoitzean.

Lehen ipuina, Hiltzaileak izenekoa, genero beltzaren aurrekaritzat jotzen da. Gangsterrak, krimena eta kasualitatez odolez zipriztindutako hiritarrak. Bigarrena, Borrokalaria, boxeolari baten dekadentziari buruzkoa, Jack Londonen “Bistec baten truke” bikain haren mailaraino kasik ailegatzen dena. Hurrengoa, 50.000 dolar, niri gehien gustatu zaidana, hipnotikoa zeharo: gaztetxo bat, trenbidea, sute bat, gosea. Ondoren dator Muinoak, elefanteak halakoak ipuina, Edna O’Brienek Ken Burns eta Lynn Novicken Hemingway dokumental bikainean, hiru ataletan banatzen da eta ezinbestekoa da mito iparramerikarrari buruz jakin nahi duenarentzat, definitzen duena begirada feministako abortuari buruzko ipuin gisa. Espainiako tren geltoki hautseztatuan protagonistetako baten ahotik entzuten den please, please, please hura aparta da. Azkenik dator liburuaren izenburua ezartzen duen Francis Macomber kontakizuna, egileari buruzko hainbat mito sinetsi nahi dituenari bazka ematen diona: ehiza, birilitatea, traizioa, ausardia. Niretzat ez da ipuinik onena, bai luzeena orriz, eta safariei buruz Harkaitz Canok idatzitakoa gainditzea zaila dela iruditzen zaidanez ez nau askorik kitzikatu.

Itzulpena bikaina, azala ederra, Hopperren koadroa zer besterik gera zitekeen hor ondo, eta irakurketa gozagarria. Eror daitezela nahi badute harri gehiago, halako liburu ona eskuetan baldin badaukat.

Ispilu aurrean

-n -kargitaratuta
Erantzun

Ayllon. Zoriontasuna. Ipuinak.

Ez dakit galdera terribleagorik badagoen. Batek bere burua jar dezakeen ataka estuagoren batean. Zoriontsua naiz? Zer da zoriontasuna? Gure bizitzen zentrotzat jotzen dugu batzuetan; baina, gehienetan, lur harroak salatzen duen zuloan gordetzen dugu zoriontasuna bilatzea.

Izan ere, zoriontasunak gauza arraroak egitera garamatza. Dena utzi, lana, familia, estatua -Anestesiaren agur kantan bezala-, eta zure maitalearen bila hegazkin bat hartzera zaramatza. Kimioterapia saioei uko egitera. Maitasuna esklabotzarekin konfunditzera. Tren bidaia batean gizontasunaren ezerosotasuna sumatzea. Eta halako beste hamaika bidegurutzera iritsi dira bederen Mikel Ayllonen Zoriontsuak izatea aukeratu genuen (Elkar, 2020, Donostia Hiriko Kutxa Literaura Saria) liburuko ipuinen protegonistak.

Prosa soila, eraginkorra eta trebea du idazle arabarrak. Ipuin bildumaren atmosfera ere oso ondo deskribatzen du, Anjaren bulegoa lehen ipuinean aparta da, akaso liburuko ipuin onenetakoa, azken ipuineko Ainhoa harakinaren jarduna untxia zatitzen, ze potentea den irudia, Rosaliaren ibilbide kaskarra… Gozatu dut irakurketarekin, atsegina izan da ahalegina edukia garratza izan arren une batzuetan, eta osotasunak ematen digu zoriontasunari buruzko intuizio sorta sendoa. Zoriontasunak batzuetan korronteari aurre egitea dakar berarekin, zoriontasuna erosotasunarekin nahas dezakegu, zoriontasunaren bilaketak ez du ulermenaren uztarik jasotzen. Zoriontsu izatea aukeratza maiz zoroa izatea baita, ipuin batean bikain aldarrikatzen den normal izatearen etsaia.

Hanna hiru minutu eta berrogeita bost segundo egon da komunean. Zortzigarren aldiz, bulegora etorri denetik. Atzo berandura arte edate egongo zen, etxean, bakarrik, biluzik. Edo argaltzeko biderik bihurriena hautatu du. Anjak galdetu nahiko lioke, asmatu zer arazo duen, lagundu, eta haren ondoan esertzen hasi da jantokian. Baina isilik jateko ohitura dute. HIrurak eta hogeita lau, ordenagailuaren pantailako erlojuan. Svenek ia hogeita bost minutu daramatza leihotik begira. Nagusiak badaki, baina utzi egiten dio. Lan gutxi egiten du. Egun batzuetan, batere ez. Emaztea suizidatu zitzaionetik, leihoen beste aldean bilatzen ditu erantzunak. Edo gorputz batek lurreraino iristeko zenbat denbora behar duen kalkulatzen du. Esate baterako, hirurogeita bat kiloko gorputz batek, emaztearenak, haizerik gabeko egun batean, zerua laino. Bi minutu eta hamalau ehunen, bosgarren pisutik. Gutxi gorabehera. Bizilagunen oihuak, anbulantziaren sirena. Anjari iruditzen zaio anbulantziak oraindik bizirik daudenentzat gorde beharko liratekeela.

Honela hasten da Ayllonen liburua. Espero dut ni bezain zoriontsu izatea berarekin.

Poligonoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Belamuno. Industriala. Ipuina.

Gure zibilizazioa aztertuko dutenean, plastikoaren aroa deituko diote gure lotsarako, biribilgunea joko dute lorpen nagusitzat. Bidegurutzeek bide aukera handiagoak eskaini arren, bada Arrasaten Azuela edo Sietecaminos deritzon eremua, biribilgunea baino malguagoa da. Bidegurutzeak badu erabakimena atzetik eta garaiotan zer hobe biribilgunean bueltaka aritzea baino. Ez da metafora berria, badakit. Telesforok biziko balitz Ander Gortazarren artikuluak baliatuko lituzke Maltzagaz jarduteko. Biribilguneen erdiguneak dira gure artearen zulo beltza. Eta ez nabil Zornotzaz, bakarrik.

Biribilguneen ondoren industri poligonoak dira gure lorpenik handiena. Lana hirietatik atera ondoren etxebizitza espekulazioaren urrezko aroa ahalbidetu dutelako batetik, ekosistema oso berezia sortu dutelako bestetik. Poligonoetan daude alderdi politikoen egoitzak, argitaletxeak, pvc leihoak eta emakume nigeriarrak prostituitzen dituzten proxenetak. Eta, poligono hauetako giroa inork gutxik deskribatzea lortu du Julen Belamunok bezain ondo. Azpeitiar honek liburua argitaratu berri du Hotz industriala izenekoa (Susa, 2020) eta bertan jasotzen ditu bost ipuin eder. Hizkuntza oso aberatsa du, pasada bat Amaren errautsak ipuineko lorategiaren deskribapena (zer esanik ez bikote harremanaz), eta prosa dotorea. Honen adibide nola hasten den lehen ipuina, liburuari izena ematen diona, nire ustez borobilena dena:

Egurrezko banko batean eserita dago Lezeta, auzoko plaza bakarretako batean, inguruan dituen platano erdi biluzietatik eroritako hosto ihartuen zirimolei begira. Goiz-goizetik atera du gaur haizea, eta plazaren alde batetik dator indarrez, lurrean bildutako orbelak eta paper puskak astinduz eta orain alde batera eta gero bestera eramanez. Begirada altxatu du, eta argia piztu berria den lihora joan zaio, zerua argitzen hasi bada ere, oraindik ez du eguna zeharo zehabaldu, eta gero eta gehiago dira bistako adreilu gorriko fatxadetan ikusten diren argi zuri eta horixkak.

Ipuinen ongi garatzen ditu, mintzagaiei buruz informazio ugari eta aberatsa eskaintzen du, erudizio eta dokumentazio lanaren adibide, baina esango nuke, bainarik jartzekotan, lehertzen ez den galernak grazia egiten duela udan behin, baina, barren-barrenean, denok garela uretan plisti plasta jardun nahi dugun haurrak.

Hau esanda, liburu gomendagarria, bereziki onak hotz industriala, amaren errautsak eta ahaztutako pintoreak ipuinak. Bere beste liburuak irakurtzeko gogoa piztu dit eta igandea gozagarri bihurtu Belamunoren narraziotan murgiltzeak.

Kristo

-n -kargitaratuta
Erantzun

Irak. Gerra. Blassim.

Bigelowren The Hurt Locker, Greengrassen Green Zone edota zalantzagarriagoak diren, ez horregatik gozakaitzagoak, The A Team edo American Sniper filmak ikusiak baditut. Batzuk sentiberagoak sufrimenduaren esportazioarekin eta beste batzuk patriotikoagoak, baina denak hara gerra egitera joan denaren ikuspuntutik eginak. Gutxi dira ordea Irakeko gerra bertakoen ahotik kontatzen duten pelikulak eta hori Irak ez zela preseski herrialde txikia. Dezente gehiago kostatuko dira Black Hawk Down filmaren ifrentzu somaliarra topatzea.

Liburuak asmakizun aparta dira. Izan ere, nahiz eta ikusentzunezko eta pirotekniaren garaian bizi garen, gauza gutxi liburua bezain demokratikoak. Ez da askorik behar, norbera da lekuko, liburu bat argitaratzeko. Adorea, diru poxi bat eta papera. Horregatik liburuen unibertsoa beti da anitzagoa zeluloidearena baino, zapalduek eurek ere argitaratzen dutelako.

Baliteke erredukzio hutsa izatea egin dudana, azken urteotako film edota telezailen euskal pizkundea lekuko. Handi nahiz txiki, gauza dotoreak ari dira ekoizten inguruotan. Baina susmoak bizirik dirau nire baitan eta kostako zait ebidentzia sendoak ikusi ezean berau aldatzea.

Irakurri dudan azken liburua Hassam Blasimen El cristo iraquí (Galaxia Gutenberg 2019, Amelia Pérez de Villarrek itzulia) ipuin liburua da. Bertan, gerrak (gerrek) zartatutako gizartea ageri da, Estatuaren desintegrazioa (ze ondo erakusten duen hau ospitalean girotutako La ventana de la quinta planta ipuin paregabeak), indarkeriak bizitzatan uzten duen arrasto odoltsua, migrante-errefuxiatuen drama… Ipuin sortan batzuk oso onak iruditu zaizkit eta beste batzuk aldiz apalagoak, azpimarratzekoak aurretiaz aipatu dudanaz gain El canto de las cabras, El cristo Iraquí edota Los mil y un cuchillos. Ipuinek unibertso propioa garatzen dute, nahiz eta badiren euren artean erreferentzialaka diren bizpahiru, eta galaxia oso bat. Diktadura eta gerrak zapuztutako herrialde bateko ahotsak ageri dira, mutilatuak diren pertsonak, indarkeria ez beste biderik aurkitzen ez dutenak edota hilkutxei segizioa egiten diotenak egun horretan auzoan nor hil den jakiteko. Bitxiak dira ere Finlandian kokatutako pasarteak, Blassim beraren biografia ezagututa ulertzen dena, han baita idazlea errefuxiatua.

Liburuaren idazkera aberatsa iruditu zait, batzuetan azidoa tonuan eta sufremendduak dakarren umore beltzez blaitua. Niri bereziki gordinak egin zaizki atentatu suiziden pasarteak, idazleak egunorokotasunaren absurduarekin nahasten dituenak. Hau da esaterako liburuko lehen ipuineko lehen pasartea:

La gente esperaba, haciendo cola, para contar sus historias. La policía intervino para poner orden entre la multitud, y la calle principal, frente a la emisora de raddio, quedó cerrada al tráfico. Entre la gente circulaban carteristas y cigarreros ambulantes. Les ddaba mucho miedo que se infiltrase un terrorista entre la multitud y convirtiera todas esas historias en una pulpa de sangre y fuego.

Bada euskaraz liburua Ana Isabel Moralesek itzulia eta Pasazaitek argitaratua. Niri eskuetara salto egin zidan gaztelaniazko itzulpen liburuak pandemia garaietan kalean egotetik babesteko Arrasateko Bibliotekan gorde nintzenean, berandu ohartu nintzen honezkero euskaraz itzulia bazela. Halere, sorpresa atsegina izan da Hassam Blassimen obra ezagutzea. Liburuak asmakizun aparta badira, zer esan liburutegiez?

Basiliskoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Bilbao. Mendebaldea. Muga.

Euskarazko Wikipediak honela definitzen du basiliskoa: Europakobestiario eta kondairetan, basilisko (grezieraz: βασιλίσκος basilískos, “erregetxo;” latinez: Regulus) alegiazko animalia da, suge gorputza, hegazti hankak, hegal arantzadunak eta lantza itxurako isatsa dituena, begirada hutsez hiltzeko ahalmenaz hornitua[1]. Beste Europako herrialdeetan bezalaEuskal Mitologian ere badu bere esparrua. Aurrerago jartzen duenaren arabera, Arabako Martioda herriko Urrialdo baselizan ba omen zen Basiliskoaren pintura gotikoa. Sute batek suntsitu zituen hango aberastasunak eta sute txiki bat marrazten du Jon Bilbaok bere Basilisco (Acantilado, 2020) nobela/ipuin bilduman.

Izan ere, ez dago argi zer duen irakurleak esku artean formari dagokionez. “Cápitulo autoconclusivo” gisa deskribatzen da liburuaren bizkarrean obra. Nik esan dezakedana da bi karril dituela, bata garaikidea bestea duela mende eta erdi Amerikako Estatu Batuetako far-westean girotua, eta tartean idazle izan nahi duen protagonistaren obra laginak. Badu haria, jakina, protagonistak abiatu duen bidaia ingeniari ohi izan eta idazle bihurtzeko eta dakigunez bidaia orok du atzean uzten den zerbait. Kasu honetan, Katharina bikotearekin eta bere guraso nahiz seme-alabekin duen harremana da bidean uzten duena gizonak. Berekoikeriak dakarren krudeltasunez.

Ez dut alferrik idatzi gizon hitza. Gizonen nobela baita hau. Haserre diren gizonak, ume haundi diren gizonak, bikote harreman bat azken orduan salbatzeko zikoitzak diren gizonak. Eta gizontasun honek isolatu egiten ditu, zarpaildu, gogortu eta gaiztotu. Protagonista haserre dago, ukabilka egin nahi lioke munduari. Jelosiak jota dago finean maite ez duen emakume baten bikote ohia agertzean. Mundua eta ingurunea arrotzak, krudelak eta gogorrak dira. Izan Utah parajeko basamortuan edota Kantauriko hegian. Horregatik jostailuzko hegazkinaren eszena mundiala da, oso ondo idatzia. Zer esanik ez western berantiar ezaugarriak dituen fikzio karrilaz, arketipikoa dena eta berria trebezia handiz nahasten baititu, egiazkotasun handia erdietsiz.

Liburu guztiz gomendagarria, irentsi egin dut apenas bi egunetan, eta ezagutzen ez nuen autore bat orbitan jartzeko modua. Western zalea izanik asko gozatu dut kapitulu horiekin, baina goia kontakizun garaikideak jotzen duelakoan nago. Irakasle ohiari eginiko bisita, Ribadesellako etxea edota idazle gisa erditzeko egin beharrekoa apartak dira. Izugarria, beldurra emateko modukoa, protagonistak bere amarekin duen elkarrizketa. Ileak puntan jartzeko modukoa.

Bukatzeko, hemen hasierako pasarte bat, ezezagunen arteko bazkari bateko giroa eta giza kondizioa ezin hobeto deskribatzen duena:

¡Vamos, Oscar! ¡Es muy divertido!

Antes de que su madre pudiera decir algo, el niño corrió a la cama elástica. Sylvia no reaccionó hasta después de que el niño se lanzar a saltar. Le ordenó que se bajara de allí, pero fue Katharina la que contestó.

Dijiste que una cama elástica solo para él era demasiado. Ahora ya no es solo para él, así que puede jugar un poco.

Es cierto, dijo Manuel.

Sí,eso fue lo que yo entendí, dijo Diana.

Con cada salto, a Katharinase le subía la minifalda dejaba a la vista unas bragas amarillas amarillo limón. Oscar se reía y chillaba.

El marido de Sylvia y Manuel no despegaban los ojos de Katharina. El primero intentaba disimular; el segundo la miraba abiertamente. Manuel había apoyado un codo en la mesa y cruzado las piernas. Cada vez me caía mejor. Si no estaba cómodo no disimulaba; si lo estaba, tampoco.

Lautada

-n -kargitaratuta
Erantzun

Rulfo. Kristeroak. Miseria.

Lautadaz ari garenean, euskaraz bederen, Araba datorkit burura. Akaso gehiagori ere pasatuko zaizue. Mundu ikuskera txikiaren fruitu izan liteke, batek daki. Berdin dit. Panpa hezean besteko lautadarik ez dut ezagutu, bihurgunerik gabeko ehun kilometroko errepidea Saladillon, baina lautadari nahiago diot Araba toponimoa erantsi. Osabak diost ardiak behatzen ikasi duela munduaz dakien guztia. Ba hori.

Halere, orain, lautada berbari baliteke galdera bat eranstea. Lautada handiaz ari zara edo Elgeaz bestalde hasten denaz? Izan ere, lautada handia, bere itoan, Juan Rulfori esker ezagutu baitut. Hogeigarren mendeak astindu zuen Mexiko eta Mexikok astindu zuen iragan mendea iraultzari esker. Astindu horren ertzean daude partida “karlista” mexikar edo kristeroak, jite askotariko alprojak, itzainak eta miseriak blaitutako lurrak, euriak ere ihes egiten duen mortua.

Ipuin bilduma da El llano en llamas, Juan Rulforena (Cátedra 2018, Françoise Perusen edizioa) eta bere Pedro Páramo obran abiatutako unibertsoa handitzen du. Hara eta hona dabiltzan gizon-emakumeak, pobreak, fededun hipokritak eta alproja handiak, semeen ardurarik ez duten gurasoak eta ihesi doazen emakumeak. Edizio ona iruditu zait, ezinbestekoa den oin-ohar sorta mardula dakarrena egilearen nekazal hiztegi herrikoia ulertzerko.

Bitxikeria gisa, amaitzeko, bitxia eta ederra egin zait Rulfok nola deskribatzen duen gure inguruotan horren ezaguna den kaliza harrizko mendi bat: De los cerros altos del sur, el de Luvina es el más alto y el más pedregoso. Está plagado de esa piedra gris con la que hacen la cal, pero en Luvina la nomabran Cuesta de la Piedra Cruda. El aire y el sol se han encargado de desmenuzarla, de modo que la tierra de por allí es blanca y brillante como si estuviera rociada siempre por el rocío del amanecer; aunque esto es un puro decir, porque en Luvina los días son tan fríos como las noches y el rocío se cuaja en el cielo antes que llegue a caer sobre la tierra.

…Y la tierra es empinada. Se desgaja por todos lados en barrancas hondas, de un fondo que se pierde de tan lejano. Dicen los de Luvina que de aquellas barranccas suben los sueños, pero yo lo único que ví subir fue el viento, en tremolina, como si allá abajo lo tuvieran encañonado en tubos de carrizo.