Etiketaren artxiboa: Acantilado

Maiatza eta ekaineko irakurketak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Denboraz larri, eta ezohiko formatoan, hona hemen maiatza eta ekaineko irakurketen sinopsia:

–Georges Simenon: El gos groc (Lluís Maria Todók itzulia, Quaderns Crema): liburu entretenitua, arina, lortzen duena Maigret Parisetik ateratzea eta herri txiki baten atmosfera itxian nola mugitzen den ikusaraztea.

–Georges Simenon: El arriero de “La Providence” (Nuria Petitek itzulia, Acantilado): hemen atmosfera are itxiagoa da, kanal baten bueltan dagoen atmosferan girotua. Pertsonaiek pisu handiagoa hartzen dute nire ustez Maigreten beste kasu batzuetan baino. Entretenigarria baita ere.

–Maria Belmonte: Peregrinos de la belleza (Acantilado): hainbat bidaiarirengan Italiak eta Greziak utzitako arrastoaren narrazio bikaina. Orotariko ezagutza kultural hutsala maite dugunontzat gutizia. Helena Attleeren El país donde florece el limonero artelanaren parekoa. Oso gomendagarria.

–Cristina Rivera Garza: Había mucha neblina o humo o no sé qué (Random House). Rulfori buruzko obra oso iradokitzailea, txapela kentzeko modukoa. Idazle baten ofizioaren eta bere obraren arteko harremanaren garrantzia biziki ondo kontatzen duena.

–Benjamin Black (John Banville): El secreto de Christine (Miguel Martínez-Lage, Alfaguara 2007), El otro nombre de Laura (Miguel Martínez-Lage, Alfaguara, 2008), En busca de April (Miguel Martínez-Lage, Alfaguara, 2011) eta Muerte en verano (Nuria Barrios, Alfaguara, 2012). Tarteka aspergarriak, tarteka loari desafio egiten dioten liburuak, badute zerbait hipnotikoa. Ziur asko pertsonaien garapen geldo eta sendotasuna da obra hauen bertutea, bereziki Quirke protagonistarena. Akzio gutxikoak, gezak. Halaber, ziur asko, denak irakurriko ditut.

–Lizar Begoña: Mundu zitalaren aurka (Elkar, 2024). Liburu ona, prosa bikaina duena, nahiz eta 100 orri gehiago ditudan faltan nik gauza batzuk gehiago garatzeko. Oro har gomendagarria eta blog honetan ziur asko aparteko iruzkina merezi duena.

Laranja eta limoiak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Zitrikoak. Italia. Attlee.

Gogoan dut nola haurrak ginela Arrasaten abenduaren 6an, San Nikolas egunez, ohikoa zen etxerik etxe abestu ondorengo bolo-boloan sugus, almendra eta bestelako goxoki artean laranjak ematea. Bistan da 3 edo 4. solairutik jaurtitako fruta piezok ez zutela amaiera onik izaten eta asfaltoaren aurka lehertuta oroitzen ditut, zukua barreiatzen perimetro triste batean zehar. Urteetara entzungo nuen lehen, gerraostean, haur askoren Erregetako opari bakarra zela laranja, fruitu preziatu eta garestia.

Kontatu dudan pasadizoaren garaikide ziren gosarietan ohikoak ziren laranja zukuak. Eta goxoak izan arren ez zuten gutizia kategoria, are gutxiago altxorrarena, eta C bitamina emateagatik erosi ohi ziren batik bat. Sugusa eta laranjaren artean lehena aukeratuko genuke hamarretik bederatzik.

Ordutik ikasi dugu vermouthari on egiten diola laranja azalak eta ginkasari limoiak. Ikusi ditugu nola pasa diren modaz jantoki handidun jatetxe merkeen izozgailu barreneko limoi eta laranja bete izozkiak. Limak, klementinak eta beste hainbat fruitu batu zaizkio familiari. Baina niretzat oraindik ezezaguna da zitrikoen mundua, ziur asko Euskal Herrian ez dugulako halakoak landatzeko tradiziorik. Gure klima edo kulturak ez du bide hori jorratzen lagundu.

Bada ezjakintasun horri tirita txiki bat jartzen dio Helena Attleeren El país donde florece el limonero–La historia de Italia y sus cítricos (Maria Belmontek itzulia, Acantilado, 2017) obrak. Italia ardatz hartuta nahasten ditu bizipen pertsonalak eta testigantzak, sukaldaritza errezetak, historia zertzeladak eta aholku praktikoak. Italiarekiko maitasuna dario alde guztiotatik -askok partekatzen duguna, bide batez- eta entretenigarri egiten du zitrikoen ehizarako proposatzen digun ibilbide geografikoa.

Lehen esan dut ez dugula klimarik zitrikotarako baina gure auzoan, Aretxabaletako Areantzan, bazegoen limoiondo txiki mehar bat hutsik den Txikinekue baserriaren horma kontra. Beroak ito zuen iazko uda lehorrean eta aurtengo neguan faltan eduki ditugu orri berde ilunen arteko urrezko aleak dilindan. Fruitu orori esaten omen zitzaion sagar antzina, hori da Attleeri ikasi diodana, eta fruta arbolarik gabe lorategia ezin liteke izan Hesperideena.

Limoiondo batek ematen duen pozaren bestekoa da liburu honek ematen duen plazera.

Zalantza

-n -kargitaratuta
Erantzun

Maigret. Simenon. Paris.

Anagrama eta Acantilado argitaletxeak batu dira Simenonen hainbat lan argitaratzeko, tartean bi egun eskasean irakurri dudan Maigret duda (Anagrama&Acantilado, 2021, Caridad Martinezek itzulia) nobela beltz laburra.

Gutun anonimo batek abiatuko du trama, jakinarazten diote Maigret polizia judizialeko buru famatuari Parendondarren etxean krimen bat jazoko dela. Hor sartuko du muturra Maigretek Parisko, goi burgesiaren alfonbrapean, eta ohikoa den moduan zikinkeria ugari aterako da argitara. Polita da detektibearen noraeza partekatzea familia bitxi bat eta haien egunerokotasuna ulertu nahian, izenburua justifikatzen duena. Gutun anonimoa gauzatuko da edo adarra jotzen ari zaio bateren bat?

Onena, nola deskribatzen duen hiria Simenonek. Aztertzekoa jatorduen inguruko pasarteak, ze mimoz deskribatzen diren jatetxe eta tabernak -bada hor azpi-ikerkerta bat, partzialki egin dena autore jakinak, adibidez Vázquez Montalban hartuz, baina noir literaturak eta gastronomiak asko zor diote elkarri, esan bestela Camilleri, Simenon edota Jon Alonsori.

Txarrena, apur bat zakar amaitzen dela nire gusturako. Geratzen zitzaizkidanean hiruzpalau orri nire buruari niotson: ezin da horrela amaitu. Baina bai, horrela amaitzen zen. Galernak zapuztu duen udako arratsaldea bezala. Edota LABI batzordearen bilera bat bezala.

Paris, Mosku, Livorno

-n -kargitaratuta
Erantzun

Anna Ajmátova. Amedeo Modigliani. Elisabeth Barillé.

Paris, 1910. Urte gutxian asko aldatu da mundua. Are gehiago, urte pare batean Paris utzi duenak ez daki zer aurkituko duen bueltan. Hirigintza operazio handiak, metroa zaldien ordez, uholdea eta argindarra, bohemia eta proletalgoa.

Mosku, 1910. Tsarraren polizia sekretuak zorrotz zaintzen du ingurunea. Erbesteratu ugari dago, Suitzan edo Parisen. Errusiarra dena exotikoa da, oraindik ez da burgesia izutuko duen iraultzaren berririk. Edo bai?

Livorno, 1910. Hamaika urte falta dira bertan sortzeko Italiako Alderdi Komunista indartsua. Badira lau urte Amedeo Modigliani izeneko gazte judu batek artea esku artean harrapatu nahi duena eta Florentzia nahiz Veneziatik igarota Parisen dagoela.

Historian eta istorioan nahastu dira batetik Anna Ajmátova, poeta, bere lekua zein den aurkitu nahi duen emakumea, gizonen nagusikeriari aurre egin behar dien idazlea, ezkondu berria, senarra Tsarraren defendatzaile duena. Bestetik Amedeo Modigliani, osasun kaskarduna, margolari eta eskultorea, pobrea, irakurlea, inongo eskola piktorikorekin bere obra lotu nahi ez duena, saldu ezinik ari den talentua, Picassoren itzalean ernetuko den hazia.

Elisabeth Barillé bi pertsona (pertsonaia) hauen arteko maitasun harremana kontatzen du. Dokumentazio lan sakona eginda, girotzea aparta da, zintzo fikzionatuz ziurtasun gabe suma daitekeena. Zintzo diot beti ematen diolako irakurleari frogatu ezin denaren berri. Maitasun horren fruitua buru eskultura bat da, baina ez hori bakarrik. Italiarrak edertasuna aurkituko du eta une batez bada ere bila ari den hori hatz puntekin ukitzera ailegatuko da. Errusiarrak konfiantza irabaziko du bere obran, gorputza deskubrituko du idazlearen osotasun gisa eta bere obra poetikoan sakonduko du. Finean hori baita Un amor al alba (Elisabeth Barillé, Acantilado 2021, David M. Copék itzulia) obra, maitasun istoriotik harago giro baten kontakizuna eta artista orok duen zailtasuna bere ahotsa aurkitu edo sinpleki bizirauteko.

Besteak beste, aholku hau ematen digu egileak Ajmatóvaren hitzetan:

Lo que Anna descubre o, mejor dicho, redescubre gracias a Modigliani es que la poesía puede ser, literalmente, un verdadero placer; que, por muy casta que sea, no por ello resulta menos voluptuosa al mezclar dos voces en un mismo poema y acercar esos cuerpos sentados en un mismo banco. La poesía se comparte; ella había olvidado esa obviedad. Ése es el precio de las malas compañías. En San Petersburgo, con los mundanos de la torre de Ivanov, la poesía se consume el minúsculo teatro de las rivalidades: Blok contra Gumiliov, Gumiliov contra Ivanov, Kuzmin contra Merezhkovski, Hippius contra todo el mundo. El viciado mundo de San Petersburgo.

Modiglianiren tragedia ezaguna da. Ajmatóvari senarra fusilatuko diote iraultzan, monarkikoa baitzen, eta Stalinen izu garaian gulag batera kondenatu semeak. Berak, beldurtuta, Modiglianiren gutunak eta eskutitzak erreko ditu bere aurkako ezer aurki ez dezaten. Batek daki, mundu arrano honetan edozer gauza pasa liteke eta.

Aljer

-n -kargitaratuta
Erantzun

Soler. Galerianoak. Cervantes.

Isabel Soler Portugalgo kultura eta literaturan espezializatutako irakaslearen liburu ederra da Miguel de Cervantes: los años de Argel (Acantilado, 2016), Antonio de Sosa preso erlijioso portugaldarraren hariari tiraka Cervantesek Arjelen preso egin zituen 5 urteak (1575-1580) berreraikitzen ditu, sarrera oso interesgarri batekin eta ondoren, ni bezalako friki batentzat gozagarri den testu juridiko-literarioa eskainiz.

Ez da Solerren lehen liburua hemen iruzkintzen dudana. Oso modu xehean jorratzen ditu Mediterraneo eta Afrikako kontuak eta interesa pizten dio irakurleari. Kasu honetan Otomandarren menpeko Aljer da liburuaren ardatza, 25.000 preso kristau zituena, Mediterraneoko hiri kortsario nagusia. Handik ateratzen ziren erreinu kristau ugari izutzen zituzten espedizioak, izan Gaztelara, Kataluniara, Balearetara, Siziliara, Sardiniara… Felipe IIak moriskoak errepresaliatzen bazituen horrek ordaina zuen Aljerren. Izan ere, 25.000 gatibu bazeuden hirian arnegariak 300.000 izan ziren Benassar irakaslearen arabera 1550-1700 urteen artean. Hauek, turkoak ogibidez, kristau izateari uzteaz bat bihurtzen ziren aske eta kortsario bilakatuta pribilegio handiak zituzten. Solerren arabera, De Sosaren (baliteke Cervantes bera izatea De Sosaren lan hori idatzi zuena), arnegarien jatorriaren zerrenda amaiezina zen:

No hay nación de cristianos en el mundo de la cual no haya renegado y renegados en Argel. Y comenzando por las remotas provincias de Europa, se hallan en Argel renegados moscovitas, roxos, búlgaros, polacos, húngaros, bohemios, alemanes, de Dinamarca y Noruega, escoceses, ingleses, irlandeses, flamencos, borgoñones, franceses, navarros, vizcaínos, castellanos, gallegos, portugueses, andaluces, valencianos, aragoneses, catalanes, mallorquines, sardos, corsos, sicilianos, calabreses, napolitanos, romanos, toscanos, genoveses, saboyanos, piamonteses, lombardos, venecianos, eslavos, albaneses (…), griegos, chipriotas, candiotas (de Candía, Creta), cretanos, surianos (sirios), y de Egipot, y aun abejinos del Preste Juan (etíopes) e indios de las Indias de Portugal, del Brasil y de Nueva España. Hizkuntza denak hitz egiten omen ziren Aljerren eta bat bera ere ez.

Beste kristau presoek haien erreskatea itxaron behar zuten, bakoitzaren balioaren araberakoa, eta galeriano izan zitezkeen kasurik okerrenean. Cervantes preso baliotsutzat zuten haren eskutan zeuden gomendio gutun batzuk tarteko. Bere gurasoek zeru-lurrak mugitu zituzten bere eta bere anaiaren erreskateak ordaintzeko. Baliotsu izateak libratu zuen torturatik hein handi batean, izan ere, bere zaindariak ernegatu zituen lau lapurreta saiakerekin. Jarrera ausart eta eskuzabala eduki zuen beste preso kide batzuekin. Eta halere, behin erreskatatuta, Elizak berari buruz pentsa zezakeenaren beldur, bere jarreraren testigantzak bilduko zituen agiri legala enkargatu zuen Aljerren. Espainiako boterea (eta bere jatorrian zegoen Gaztelakoa) horrelakoa delako, erreforma ezina, mesfidantzan eta krudelkerian oinarritua.

Carreira da Índia

-n -kargitaratuta
1

Soler. Brito Gomes. Kolonialismoaren ertzak.

Puntua Aldizkarian 2021eko ekainaren 25ean argitaratutako testua

1416an hasi zuten enpresa koloniala Ceuta konkistatuz. Zortzi hamarkadatan ozeano atlantikoa ezagutu zuten, haizeak dominatu, mapak egin, non hornitu aztertu… Esperantza Onaren lurmuturrarekin topo egin zuten, hiru ozeanok bat egiten duten paraje trumoitsu eta basati hori, eta ondoren, montzoi eta barealdiei aurre egiten ikasi.

XVI. mendean, 900 tonako ontziak eraiki zituzten portugaldarrek, gaztaina, arte, pinu edo haritzez Carreira da Indiari, Lisboa eta Goa arteko bideari, aurre egiteko. Brankako haizea nekez jasaten zuten eta haizea soilik har zezaketen zeharka edo popatik. Bela karratuak zituzten trinketean eta masta nagusian aparailu latinoa. Ezberdinak ziren ingelesen edo espainiarren naoekiko.

Horrelako ontzi batean erraz bidaia zezaketen 700-1.000 lagun inguruk. Guztiak kapitain batek gobernatzen zituen, oso zorrotz, eta hiri baten antzera antolatzen ziren. Ofizioka batzen zen tripulazioa eta han ziren arotzak, istinkariak, upelgileak, barberoak. Marinelak batuta 150 inguru izan zitezkeen eta ez ziren soilik portugaldarrak, nazioarteko lantaldea zen: gaztelarrak, italiarrak, frantsesak, greziarrak, baina baita lingua lanetan erabiltzen zituzten afrikar edo asiarrak. Tripulazioaren parte bat degradatuek osatzen zuten, heriotza-zigorrera kondenatuak, zigorra ez aplikatzearen truke haien kasa uzten zituztenak esploratu gabeko lurretan kontaktuak egiten hasteko. Gehitu kolonietara eroan beharreko soldaduak, funtzionarioak eta haien familiak, kolonoak, merkatariak, erlijio jendea… Tripulazio honek aurre egin behar zien garaiko erronka tekniko handienetako batzuei; esate baterako, oso ur hotzetan nabigatu ostean ur beroetan sartuta kalte handiak jasotzen zituzten ontziak nola konpondu, baita ur azpian geratzen ziren parteak ere.

Askok ez zuten bidaia amaitu, eta horiek jaso zituen Gomes de Britok 1736an, 1552-1602 urteen artean jazotako naufragioen kontakizunak konpilatuz. Guri lan hauek orraztuta ekarri dizkigu Isabel Solerrek Los mares náufragos liburu apartean, aspaldi irakurri dudan liburu eder, bitxi eta gogorrenean. Superbibentzia gordina, krudelkeria, naturaren aurrean garen txikiaz oroitarazten diguten olatuak, kolonialismoa, eskuzabaltasuna, harrokeria, lukurreria, kanibalismoa… Erregeari eginiko kritika zeharkakoak, abentura kolonialek ekarri zuten hondamendiaren deskribapena eta miseria gorriena kontatzeko gai ez den narratzailea ageri dira baita ere. Espainiak izan zituen hamaika naufragio, baina apenas baden horri buruzko literaturarik, Sanchez Ostizek Solerren liburuko epilogoan dioskun legez. Portugaldarrek idatzi egin zuten, kontatu, eta niri burura datorkit ea ze naufragio dugun kontatzeke eta norentzat.

Basiliskoa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Bilbao. Mendebaldea. Muga.

Euskarazko Wikipediak honela definitzen du basiliskoa: Europakobestiario eta kondairetan, basilisko (grezieraz: βασιλίσκος basilískos, “erregetxo;” latinez: Regulus) alegiazko animalia da, suge gorputza, hegazti hankak, hegal arantzadunak eta lantza itxurako isatsa dituena, begirada hutsez hiltzeko ahalmenaz hornitua[1]. Beste Europako herrialdeetan bezalaEuskal Mitologian ere badu bere esparrua. Aurrerago jartzen duenaren arabera, Arabako Martioda herriko Urrialdo baselizan ba omen zen Basiliskoaren pintura gotikoa. Sute batek suntsitu zituen hango aberastasunak eta sute txiki bat marrazten du Jon Bilbaok bere Basilisco (Acantilado, 2020) nobela/ipuin bilduman.

Izan ere, ez dago argi zer duen irakurleak esku artean formari dagokionez. “Cápitulo autoconclusivo” gisa deskribatzen da liburuaren bizkarrean obra. Nik esan dezakedana da bi karril dituela, bata garaikidea bestea duela mende eta erdi Amerikako Estatu Batuetako far-westean girotua, eta tartean idazle izan nahi duen protagonistaren obra laginak. Badu haria, jakina, protagonistak abiatu duen bidaia ingeniari ohi izan eta idazle bihurtzeko eta dakigunez bidaia orok du atzean uzten den zerbait. Kasu honetan, Katharina bikotearekin eta bere guraso nahiz seme-alabekin duen harremana da bidean uzten duena gizonak. Berekoikeriak dakarren krudeltasunez.

Ez dut alferrik idatzi gizon hitza. Gizonen nobela baita hau. Haserre diren gizonak, ume haundi diren gizonak, bikote harreman bat azken orduan salbatzeko zikoitzak diren gizonak. Eta gizontasun honek isolatu egiten ditu, zarpaildu, gogortu eta gaiztotu. Protagonista haserre dago, ukabilka egin nahi lioke munduari. Jelosiak jota dago finean maite ez duen emakume baten bikote ohia agertzean. Mundua eta ingurunea arrotzak, krudelak eta gogorrak dira. Izan Utah parajeko basamortuan edota Kantauriko hegian. Horregatik jostailuzko hegazkinaren eszena mundiala da, oso ondo idatzia. Zer esanik ez western berantiar ezaugarriak dituen fikzio karrilaz, arketipikoa dena eta berria trebezia handiz nahasten baititu, egiazkotasun handia erdietsiz.

Liburu guztiz gomendagarria, irentsi egin dut apenas bi egunetan, eta ezagutzen ez nuen autore bat orbitan jartzeko modua. Western zalea izanik asko gozatu dut kapitulu horiekin, baina goia kontakizun garaikideak jotzen duelakoan nago. Irakasle ohiari eginiko bisita, Ribadesellako etxea edota idazle gisa erditzeko egin beharrekoa apartak dira. Izugarria, beldurra emateko modukoa, protagonistak bere amarekin duen elkarrizketa. Ileak puntan jartzeko modukoa.

Bukatzeko, hemen hasierako pasarte bat, ezezagunen arteko bazkari bateko giroa eta giza kondizioa ezin hobeto deskribatzen duena:

¡Vamos, Oscar! ¡Es muy divertido!

Antes de que su madre pudiera decir algo, el niño corrió a la cama elástica. Sylvia no reaccionó hasta después de que el niño se lanzar a saltar. Le ordenó que se bajara de allí, pero fue Katharina la que contestó.

Dijiste que una cama elástica solo para él era demasiado. Ahora ya no es solo para él, así que puede jugar un poco.

Es cierto, dijo Manuel.

Sí,eso fue lo que yo entendí, dijo Diana.

Con cada salto, a Katharinase le subía la minifalda dejaba a la vista unas bragas amarillas amarillo limón. Oscar se reía y chillaba.

El marido de Sylvia y Manuel no despegaban los ojos de Katharina. El primero intentaba disimular; el segundo la miraba abiertamente. Manuel había apoyado un codo en la mesa y cruzado las piernas. Cada vez me caía mejor. Si no estaba cómodo no disimulaba; si lo estaba, tampoco.