Etorri dokela? Ezta ere!

Zeresana eman du Goienak argitaratzen duen Puntua astekarirako idatzi nuen Xaukena xauk? Ez mesedez! izenburuko artikuluak. Badakit Oñatiko eta Arrasateko etxe batean baino gehiagotan eztabaidatua izan dela, eta tokian tokiko oihartzuna gutxi balitz hitanoaz.eus web atarian argitaratzeko baimena ere eskatu zidaten, eman, eta bertan ere irakur daiteke gaur egun.

Azaleratzen nuen akatsa ez da Oñatiko  berezkoa, beste herri batzuetan ere hedatzen ari den gaitza baizik. Hona Argia astekarian Orioko herriko bizilagunen hikaren erabileraz idatzitako pasarte bat, trakeskeria hori dela eta argitaratutako artikulu batean irakur daitekeena: Ez da hori egiten duten erabilera oker bakarra ordea; hika menpeko esaldietan ere erabiltzen baitute Orion: “Hitanoaren hiper erabilera dago; hau da, hika menpeko esaldietan erabiltzen dute eta hori ezin da; aditza, esaldiaren barruan, nagusia denean soilik erabil daiteke hika. Esaterako, joaten gaitukenean, etorri naukelako, ikusi diagun pelikulan… eta horrelakoak maiz entzuten dira”.

Beraz, ez da nere txorakeria bat baizik eta euskaltzale askoren kezka. Hitanoa ederra, lagun artekoa eta hurbilekoa da. Bultzatu behar da, baina belaunaldiz belaunaldi iraun duten arau onartuen gainean eraikitzen dela kontuan izanda, eta forma horretara jauzi egitea guztiz gomendagarria baderitzot ere, itsaso hori urteak joan eta urteak etorri gidatu duten arauak ezagutzea ere ezinbestekoa dela deritzot, igerian dabilenak gutxienez jakin dezan korrontearen aurka edo alde ari den. Hautua  berea izango da horrela, ezagutzarik ez dagoenean ez baitago aukeratzeko modurik. Kopiatu egin daiteke asko jota.

Txillardegik berak Oinarri bila (1977) liburuan honela zioen:
Gaur Gipuzkoan, eta idazle berrien artean, askotan entzun edo irakur daitezke modu honetako esakuntzak:

  • Etorri dukala (dokela) esan dik (xok)
  • Joan dukan (doken) gizona harrapatu ditek (xuai)
  • …

Gero frogatuko dugunez, hiru (bi) esaera horik gaizki daude; eta euskaldunek (sic) hau diote horien ordez:

  • Etorri DELA esan dik
  • Jon DEN gizona harrapatu ditek
  • …

Parentesi artekoak nireak dira eta adibide gehiago eta azalpen gehiago ematea hurrengo baterako utziko dut gaurkoan luzesten ari naizelakoan  nago eta.

Maria Gordoa

http://www.kutxateka.eus

Maria Gordoaren argazkia erruz agertu zaigu azken hilabeteotan 1918ko Eusko Ikaskuntzaren I. Kongresuaren aitzakian. Maria Gordoa, Juan Gordoa  orduko alkatearen alaba, aukeratu zuten agintariek sokako lehenengo neska, eta Bizkaiko Aldundiko presidentearen emaztea atzesku neska biltzarraren amaieran diputatuek eta beste hainbat ordezkarik enparantzan dantzatu zuten soka-dantzarako. Olaiturrik ere eskaini dio protagonista paper garrantzitsu bat, urtero bezala aurten ere egin duen antzerki lanean, hain zuzen, 1918ko Biltzarraren inguruan idatzi eta antzestu dutena Inazio Irizar eta lagunek.

 

Maria neska gaztea zen Biltzarra egin zenean, hogei urte inguru  izango zituen, baina argazkietan ez da agertzen adinari dagokion freskotasunarekin  edo irribarrearekin. Serio asko argazki batean aurreskulariaren oinei begira, eta besteetan ere, antzeko jitearekin solemnitateak horrela eskatuko zuelako seguruenez.

Maria Gordoa

Gure tia Mariari -amaren izeba zenez Oñatin eta inguruetan aita-amen osaba-izebak beti izan ohi dira guretzat tia edo tio-, ez zitzaion bizimodu erraza egokitu. Juan Ignacio Echeberriarekin ezkondu zen, eta gerlak alargun utzi zuen 1937ko urtarrilaren 4an Bilbon milizanoek Larrinagako presondegian sartu zirenean. Bere senarra eta bi anaiak, kartzelako patioan eguzkia hartzen ari ziren neguko arratsaldeko eguzkiaren epeltasunaz gozatuz  milizianoak eta beste hainbat herritar sututa sartu zirenean goizez hegazkin naziek Bilbo bonbardatu izanaren mendeku gisa. Senarra eta anaia bat galdu zituen tiroz erailda, eta beste anaia zaurituta utzi zuten hildako plantak egin, eta horrekin batera milizianoek komunean ezkutatuta zegoen gixajo bat bizirik aurkitu zutenean.

Zer egiten zuen Juan Ignaciok han? Juan Ignacioren errua karlista ezagun baten alabarekin ezkondu izana izan zen. Juan Gordoa, Oñatiko alkatea 1918ko kongresua ospatu zenean harrera ekitaldian gaur egun galduta dagoen harrera diskurtsoa euskaraz egin zuen bera, karlista zen ideologiaz orduko Oñatiko eta Euskal Herriko jendartean beste asko ziren bezalaxe.

Juan Ignaciok, bere koinatu biak bezala,  Larrinagan amaitu zuen matxinatuak Oñatira Udanatik sartzen ari zirela, milizianoek  zerrenda beltzak eskuan hainbat lagun atxilotzen hasi zirenean. Bere aitaginarreba zen helburua baina bila joan zitzaizkionean, familiak ezkutatu egin zuen eta helburua lortu ezinik,  hainbat karanbolaren ondoren Juan Ignacio eta bi koinatuak hartu zituzten atxilo Oñatiko Kontzejuan. Denak zibilak ziren.  Handik Larrinagara, kartzelari erasoa, eta ezagunak diren urtarrilaren 4ko gertaera tamalgarriak.  

Juan Echeberria bere lehengusu-lehengusinekin

Tia Maria Txantxilplistin bizi izan zen, eta han hazi zen bere seme gaztea, Juan, bere lehengusu-lehengusinekin.  Mutikoa nintzela gogoan ditut plazako Ibarrondoneko liburudendaren gaineko pisu batean. Gero, semeak Donostia inguruan lana aurkitu eta hara jo zuten ama-semeak.

Gogoan dut oraindik tia Maria. Emakume serioa, irribarre gutxikoa baina goxua eta maitagarria. Bizitzak ez zion barre-algaratan ibiltzeko arrazoirik eman.

Gertaerak Gerrako garrak Oñatin liburuan  jasotzen dira, baina okerren batzuekin hiru hauek ez zituztelako Larrinagara eraman Unibertsitatetik hartuta, etxetik joan baitziren Oñatiko udaletxeraatxilo zegoen osaba batengatik galdezka. Osaba aske utzi, baina galdezka joandako hirurak hartu  zituzten atxilo.

Gauza hauek, gerlako edozein kontu bezala, tabu izan dira gurean eta Euskal Herriko etxe gehienetan, bereziki sufrimendua pairatu behar izan dutenetan, izan batzuen izan besteen biktima. Horrela gure kondaira nagusia osatzen duten tankera horretako historia txiki asko galdu dira betiko. Guztiek beharko lukete toki bat gure memoria historikoan.

Balio bezate lerro hauek 2018ko kongresuaren argazkietan agertzen den neska dagokion memoriaren txoko horretan kokatzeko.

Makrokiroldegia

Carmen Sánchez-Miranda NBE-Habitateko buru da Espainian. El Paiseko Espacio eco-k, Ecoembeserekin lankidetzan egin zioten elkarrizketa  bat argitaratu zuen azaroaren 7an.

Kazetariak aukeratutako titular desegokiak elkarrizketa  irakurtzera eraman ninduen,  eta  titulua aparte utziaz oso gauza interesgarriak esaten zituela ikusi ahal izan nuen.

Hiri barneratzaileagoen eta jasangarriagoen alde egiten du besteak beste:  bizitza mapa guztian duen hiriaren alde, ez bakarrik erdigunean duenaren alde hain zuzen.

Orain arteko eredua ere kritikatzen zuen: “Alde batetik logela-hiriak; bestetik erosketa ahalmen handia duen jendea ingurune oso isolatuetan.  Hemen batzuk bizi gara, hemen beste batzuk. Horrek jendartearen kohesio galera dakar. Errepikatu ezin diren gauzak dira”

Hiriak feminista izan behar dutela ere badio, ”feministak, biztanleen arteko parekotasuna bultzatzen duten heinean” . “Emakumeek hiriaren alderdi guztien diseinuan parte handiagoa har dezatela bultzatuz”.

Hori guztia dio eta gauza gehiago. Gustoen irakurri ditudanak ekarri ditut noski. Leku desberdinetan kritikatu izan dut Oñatin azken lau hamarkadetan  garatu izan den eredu makrozefaloa (buru handi bat Kale Zaharra eta Plazaren inguruan eta gorputz ahula beste guztian, zerbitzuei dagokionean bederen), eta elkarrizketa honetan  nire ideiekin bat egiten duen aditu bat aurkitu dut. Edo nik bereekin.

Zoritxarrez ez dirudi epe motzean gauzak aldatuko direnik Oñatin, Azken Kontzejupetik-en (horrela dator izena), azarokoan,  makrokiroldegia handitzeko hartutako erabakiaren ingurukoak  irakurrita.

Seguru nago kirol zerbitzuak herriko beste auzo (ez landa-auzo) batzuetara eraman ordez makrokiroldegia handitzen jarraitzea hautatzeko arrazoi indartsuak egongo direla, agian ekonomikoak, ahal dakit, baina uste dut etorkizuneko Oñatiri buruz gogoeta egiten ari garen aroan, aukera bat galdu dugula orain artekoa zalantzan jarri eta sikiera beste eredu batzuk aztertu eta eztabaidatzeko.

Ara Ibarrean barrena

Maiatzaren 29a da. Eguraldi iragarpena ez da oso txarra eta dirudienez euri pittin bat egingo badu ere, ez da oztopo izango Ara Ibarrean zehar joan-etorri bat egiteko.

 

Ordu betera Ordisoko txabolan gaude. Parean izen bereko ibarra zabaltzen da. Erreka indartsu dator eta elur-jausi bat ere ikus daiteke eski pista beltz baten irudi.

 

Ibar barrenean Vignemale, eta Moskowa printzearen korridorea ikus daitezke laino artean. Bigarrena ikusteko irudimen pixka bat behar badugu ere.

Vignemale Ara Ibarrean barrena

 

Ara ibaia indar handiz ari da jaisten eurien eta elurren ondorioz. Zer izango ote da elurra urtzen hasten denean.

 

Duela bi urte zaragozar mendizale bat galdu zen Ara Ibarrean Apirilaren 23an. Ehunka lagun aritu ziren bere bila. Zibilak, eta militarrak ere bai. Hauetako batek bizitza galdu zuen amildegian behera erorita. Galdutakoa gorpu agertu zen urte bereko urrian, bidetik nahiko urruti, eta Moskowa printzearen korridoretik gertu.

 

 

 

 

 

 

 

Lagunek metalezko eskultura-oroigarri jarria zuten zubia pasata Ara Ibaiko eta Gavarnieko bideak bereizten diren tokian gutxi gora behera. Natura Kanposantu bihurtzeko ohitura ulertezina! Militarrek, gutxiago ez eta plaka bat jarri zuten bide-ertzean euren lagunak bizitza galdu zuen tokian.

Gaur baten batek mutilaren aldeko eskultura kentzea erabaki du. Zulo bat harriz beteta geratzen da lehenago oroigarria izan zen tokian.

 

Militarraren plakak berriz bere tokian jarraitzen du.

 

 

Mirestekoa da  mendian galdutako pertsona bat aurkitzearren bere bizitza arriskuan jartzen  duenaren ekimena, bere lana izan ala ez, berdin militarra, zibila edo apaiza bada.

Baina jokaera hau, hots, baten oroigarria kentzea eta bestearena ez, ez al da pertsonak bere lanbide edo izaeraren edo beste irizpideren baten arabera bereiztea?

Galdetu egiten dut.

 

Andreas Jaffke (?) Williams sindromearen alde.

Gurean aspaldiko kontua da oinez ibiltzeagatik edo korrika egiteagatik ordaintzearena. Kilometroetako sortzaileak ideia Ipar Ameriketatik ekarri zuenetik makina bat Kilometro (aldaera desberdinetan lurraldearen arabera) eta Korrika ospatu dira euskararen alde. Eguna iristen denean buru-belarri murgiltzen gara guretzat erritual moduko zerbait bihurtu den eginkizunean. Zazpi kilometro oinez egitea edota kilometro bat edo beste korrika, eta itsulapikoa betetzeko gure diru-ekarpena egitea izaten da errituaren funtsa.

Kontu zaharra da. Berria dena da, estatu osoan ugaltzen ari direla horrelako praktikak. Harrigarrietan harrigarrienetakoa Rikardo Abad naparraren kasua da. 2012an adibidez 500 egun jarraietan 500 maratoi osatzeko erronka bete zuen (gogoa, sasoia eta denbora behar da gero) ANFAS nafar elkarteak 50 urte betetzen zituela eta. Duela urte batzuk ezagutu nuen Quebrantahuesos txirrindulari froga oinez egiten ari zela. Bera; ni bidertzean nengoen parte-hartzaileei animoak ematen.  

Sarean ere badaude horrelako ekintzak bultzatzeko sortutako webguneak. Zuk erronka bat plazaratzen duzu, adibidez Oñatitik Algeziraseraino -tira Arrasatera beharbada nahikoa-  txingoka  joatea, eta erronka elkarte batendako diru bilketa bihurtzen laguntzen dizute, adibidez https://www.migranodearena.org/ webgunean. 

Andreas Jaffke horietako erronka batean sartu den artista bat da. Rikardo Abad txiki bat. Bere helburua da Maratoi erdiko mundu-lehiaketan parte hartzea eta 1:25:00 denbora baino gutxiago egitea lasterketan.

Diru-bilketa bat ere proposatzen du eta jasotzen dena Espainiako Williams sindromearen elkartearen (Euskal herrian ez dugu elkarterik) eta beste elkarte baten alde izan  dadila. Bejondeiola fenomeno honi diru asko ateratzen ez badu ere hain gutxi ezagutzen den errealitate honen berri emateko balioko baitu bere ekimenak.

Hadji Murat eta itzulpengintzaz.

Puntuako Liburu artean atalean   Lev Tolstoiren Hadji Murat liburuaren euskal itzulpena gomendatzen du Eskoriatzako liburutegiko Iñaki Agirianok orain hurrengoan. Nobela oso gomendagarria dela eta itzulpena zoragarria iruditu zaiola dio artikuluaren amaieran Iñakik. Lehenengoarekin ados, bigarrenaz ez dakit zer esan ez ditudalako itzulpengintzaren teknikak ezagutzen, baina irakurri dudan azkenengoetarikoa da, eta nik ere, Iñakik bezala gustora egin dut.

Ez da aurten irakurri dudan lehen itzulpena, udatik hona hiru irentsi baititut eta laugarren bat dut esku artean. Orain arte inoiz egin ez dudana. Irakurketa hauekin konturatu naiz zein gutxi baloratu izan dudan gaur arte itzulpen literarioa. Pentsatu izan dut sorkuntza literarioaren ondoan bigarren mailako eginkizuna dela eta gurea bezalako herri batek ezin dituela errekurtsoak xahutu ariketa horretan. Ez dut esango zehatza-mehatz horrela pentsatu izan dudanik, baina hor nonbait. Gainera zertarako baliabideak eta denbora alperrik galdu gazteleraz ere erraz irakur badezakegu?   gure adinekoen eskola-hizkuntza gaztelera izan baitzen.

Baina orain  irakurritakoek beste ikuspegi bat ekarri didate. Lautik  hiruk, Norman Manearen Hooliganaren itzulera, aipatzen ari garen Hadji-Murat eta Svetlana Alksievitxen Gerrak ez du emakume aurpegirik, historia ezkutu eta ezezagunetara bidaia egiten lagundu didate: Judutarrek bigarren mundu-gerra aurretik Europan zehar, eta bereziki Errumanian jasan zuten jazarpenaz jakin dut, Errusiar inperioak XIX. mendearen lehen erdian Kaukason gauzatu zuen konkistaren eta aurkako gatazken berri jaso dut, eta II mundu-gerran parte hartu zuten sobietar emakumeetatik gutxi batzuren lekukotza lazgarriak ezagutu ditut. Itzulpenek beste errealitate historiko batzuk ezagutzeko aukera eskaintzen digute. Beste kultura batzuk, eta era guztietako gertaerak.

Horregatik bakarrik merezi du lan literario garrantzitsuenak itzultzea eta norberaren hizkuntzan irakur ahal izatea.

Gainera uste  dut itzulpengintzak ekarpen handia egiten diola hizkuntza bati. Atzerritar hizkuntza batetik gurera hitzez hitz itzuliz gero, seguru asko gurean erabiltzen ez  diren hitz batzuk ere azalduko zaizkizu eta itzultzaileak ahalegin berezi bat egin beharko du hitz hori, ideia hori, kontzeptu hori euskaratzeko, klasikoetan arakatuaz, edo hitz berri bat sortuaz,  eta hori izango da itzultzaileak  guri eta gure hizkuntzari egiten dion ekarpenetako bat. Aparte, gurean gizarte aldeketen ondorioz galdu den hiztegi aberatsa berreskuratzeko aukera ere eskaintzen digute, gure arbasoek bai baina guk dagoeneko erabiltzen ez ditugun hitzak ere argitara ekartzen dizkigutelako.

Zer esan, liburu konplexuak itzultzerakoan, Ulisses bat adibidez, itzultzaileak esamoldeak eta egitura  ezezagunak itzuli beharrean aurkitzen duenean bere burua.

Bai. Ziur nago itzulpengintzak guk ikusten duguna baino gauza gehiago ekarri dizkiola hizkuntzari, eta hemendik aurrera, begirune handiagoz begiratuko diet ofizio horretan dihardutenei.

Artze eta Arantzazu: 1968-2018

2018aren hasieran joan zaigu euskaraz ezagutu dugun poetarik handidenetako bat. Badu sinbologia berezi bat datak, aurten batuaren oinarriak ezarri zituen Arantzazuko Biltzarraren 50. urteurrena betetzen baita. Albiste batek tristatzen gaitu, baina badugu euskaldunok zer ospaturik. Urte hauetan  ikaragarri aldatu da euskararen mundua. Euskalkien erpinak leunduz joan diren abiadan batua aberastuaz eta indartuaz joan da, eta orduko hizkuntza latz eta artifiziala ohiko komunikazio tresna aberats bihurtu da. Asko irabazi dugu urte gutxian komunikazio eta letren arloan. Frogak nonahi.

Baina hizkuntza bat ez da araudi multzo soila:   gaur gauden egoeran bagaude, duela 50 urte inguru gurean frankismoak ezarritako inertzia kulturalak iraultzeko sortu zen kultur  mugimendu poliedrikoari zor diogu.

Orduko loraldia ezin  daiteke ulertu Joxean Artze gabe. Abangoardiazalea eta formen puskatzailea hasieran, intimistagoa gero baina beti sakon. Ez zuen asko pentsatuko bere ama alargunak zertan amaituko zuen bere seme  kutunak nerabezaroan harakin ofizioa ikastera Pauera bidali zuenean.

Gaur euskal literaturaren urrezko orrietan hizki handiz agertuko den gizona dugu gogoan: 50. urteurren honen hasieran joan zaigun poeta handia, gizon xaloa. Arantzazuren maitalea, bere etxeko lasaitasun eta bakardadean Joaten jakin du Karmenen maitasuna eta bere kristautasuna babes zituela.

Adiorik ez Joxean

Aurrekoa Puntua astekarian argitaratutako ekarpen labur bat da. Tarteka eskatzen dizkidate eta  espazio muga da ezartzen didaten baldintza bakarra. Seguru asko Joxeani buruzko ekarpen hau luzeagoa eta desberdina zatekeen beste era batera, hau da tarte-mugarik gabe landu izan banu. Muga horiek esanguratsua gorde eta gehigarriak ezabatzen derrigortzen gaituzte. Konta ditzaket hainbat anekdota baina nahiago izan dut oroitzapen xume hau dagoenetan ekartzea nire memoriaren bilduma honetara.

P.L. Uriarte itun ekonomikoaz La Vanguardian.

Itun ekonomikoen gaia puri-purian izan dugu azken hilabeteotan. Zer den ulertzen dugun arren, ze kalkulu egiten diren kupoa erabakitzeko, aldeko edo kontrako saldoarena, guk Espainiari ordaindu behar ote diogun ala Espainiak guri,…tira; hau  guztia Lamiena  baino misterio handiagoa da niretzat. Ez naiz gaiaren trikimailuak inori azaltzeko gai.

La  Vanguardiak Pedro Luis Uriarteri egindako elkarrizketa bat argitaratu du honen guztiaren berri ematen, eta gure osaba Jesulagunak azkar bidali digu iloba guztiei.

Gure osabak duela hamaika bat urte hartu zuen erretiroa hirurogeta hamabost urterekin,  Herri Irratian, Euskadi Irratian eta Vaticano Irratian zuzendaritza karguak izan ondoren; adin horretan erretiratzen omen dira apaizak. Baina ez zion utzi jarduera aktiboari eta larogei urterekin Comunity Manager ikastaro batean matrikulatu zen  mundu digitalaren berri izateko.

Iloba guztiak posta talde batean sartu eta harrezkero interesekoa iruditzen zaion edozer gauza bidaltzen digu, batzuetan arrakastarekin besteetan barik, baina amore eman gabe aurrera jarraituz bere larogeita sei urte ingururekin.

Oraingo honetan gustura hartu dut bidali diguna. Kupoaren misterioaren inguruan nire kezka berberak dituen beste norbait ere izango delakoan argitaratzen dut elkarrizketarako lotura.

Eta noski, osabaren bidetik jarraiki, beste erretiratu honek ere jarduera intelektuala mantentzea nahi duelako betirako gaztetasunaren bermea delakoan.

Orain artekoa irakurtzeko pazientzia izan duzun horri 2018a ederto joan dakizula opa nahi dizut nornahi zarela ere.  Beti ere, aurrekoa baino hobea izan dadila.

Lurraldebuseko erabiltzaile baten kezka eta kexa.

Gerta dakizuke inoiz Donostiatik Oñatira busez etorri beharra. Nik sarri egin izan dut joan-etorria, baita Bilborakoa ere, behin baino gehiagotan bidaia osoa busez eginaz, Elorregiko geltokian 15-20 minutu eta batzuetan gehiago lotura egiten zuen busaren zain egonaz. Egiari zor baten edo bestearen atzerapena dela ere, batzuetan oso denbora gutxi itxoin behar izan dut; besteetan berriz dezente gehiago. Horrela, gehienek  bezala Elorregira autoz joateko ohitura hartu nuen arte.

Aurreko igandean (abenduaren 10ean) egin nuen Donostiatik honako bidaia azken aldiz seietan ateratzen den busa hartuta. Busa beteta,  hogeiko bat igo ezinik geratu ginen. Berehala konpondu ziguten arazoa eta bus betea irten baino lehen beste bat geneukan zain, baina halakoetan gertatu ohi den bezala lehenengoko gidariaren belarriak, inongo errurik gabe, bidaiari baten aho finak ederki berotuta.  
Busa martxan jarrita bestea baino lehenago iritsi ginen Elorregira Zarautzen sartu beharrik ez zuelako izan. 18:55ak ziren gutxi gora behera, eta gurearekin batera Gasteiztik zetorrena eta beste batzuk iritsi ziren. Handik Oñatiraino, zerbitzu publikoa ez den beste bide bat aukeratu behar  hurrengo busa 19:40etan zelako. Aurrekoa 18:40an.
Zerbitzu bat okerrago antolatzerik ba al dago? Oñatirainoko bidaiaren lehen zatia eroso egin ondoren bigarrena egiteko 45-50 minutu itxoin beharrak ba al du bururik 11.000 bizilaguneko herri bati zor zaion zerbitzuaz ari garenean?
Marisol Garmendiari, Lurraldebuseko arduradun politikoari hain zuzen, entzun nion irrati programa batean Oñatirako ordutegi aldaketak herriko zinegotziaren oniritziarekin  (gutxi falta izan zitzaion Oñatitik eskatuta egin zirela esateko) egin zirela herritarrok ohituta gaudelako Elorregirainoko joan-etorria autoz egiten. Ze erremedio, eta ohituta ez bazaude ere laister ohituko zara hiriburuetara busez bidaiatu nahi baduzu. Okerrena da oñatiarrok ohitu egin garela hiriburutara busez edo trenez joan nahi badugu bidaiaren lehen zatia autoz egitera; Zumarragaraino edota Elorregiraino.

Badakigu Lurraldebus ekonomikoki defizitarioa dela, baina baita ere zerbitzu publikoak ez direla antolatzen dirua irabazteko. Zergak eta tasak daude Lurraldebusen galerak estaltzeko. Aitortu behar dugu, Aldundiak gaiari serio heldu zionetik asko hobetu dela zerbitzua. Onartu behar dugu ere zerbitzua razionalitate baten barruan sartu behar dela ahalik eta zerbitzu onena emanaz ahalik eta galera txikienak izan ditzan. Aurrekoak kontuan hartuta ere, erabat burugabea da  inor hartuko ez duen orduan jartzea busa, hogei minutu beranduago jarrita (orduetan) zerbitzu hobea eskainiko duela jakinik.

Igandeetan orduoro ken hogeitan Elorregitik igarotzen den autobusak izango du ordu hori jarri ahal izateko arrazoirik, baina ez ote da posible Marisol, ken hogeitan igaro ordez orduetan igarotzea Donostiatik edo Gasteiztik datorrenak bidaiaren bigarren zatia, inor molestatu gabe busez egiteko aukera izan dezan? Ezin al dira orduak berrikusi eta egokitui oñatiarrok hiriburuetara eta hiriburuetatik zerbitzu on batez gozatzeko aukera izan dezagun Elorregiko geltokian denbora arrazoizko bat itxaronda?

Ruta de l’exili

Ruta de l´exili begiz jota nuen udatik, Las Illaseko (Vallespir Katalunia Iparraldea)  Hostal dels Trabucayresera GR-10ren etapa bat osatuz iritsi ginenetik hain zuzen. Ostatuko atariko ate ondoan irakur daiteke bertan izan zirela 1939ko otsailaren 5ean Jose Antonio Agirre lehendakaria eta Lluis Companys Generalitateko presidenta besteak beste nazioarteko eraso nazi faxistatik ihesik. Espainiako presidentea eta Gorteetakoa ere bertatik pasatuak ziren Prado Museoko hainbat margolan eta beste ondasun batzuk zeramatzatela.

Les Trabucayres ostatuaren izenak ere badu bere historia, muga pasatuta hango mendietan ezkutatu ziren karlista katalandarren  memoria ez oso ona (Ces terribles bandits de grands chemins issus des troupes carlistes (partisans de Carlos V de Bourbon) qui armaient de « trabucs » (tromblons en français) ont semé la terreur des années 1840 à 1846 et dont le procès à Perpignan fut si retentissant.) dakarkie gogora bertako biztanleei. Pentsa zertzuk egingo zituzten trabukoak eskuan  hango basoetan aterpe hartu zuten gerra galtzaileek. Bertako masia batean gogoan zituzten arbasoei entzunda, bahiketak, eta beste gorabehera batzuk.

Kontua da La Garrotxara egun batzuk ematera joanda Ruta de l’exili egiteko aukerari ezin niola uko egin, gutxiago azken hilabetetako gertaeren ondoren, eta La Vajolera abiatu ginen itzulia bere osotasunean egin asmoz. Egia esan ez da oso luzea; 12-13 km.ko ibilbidea da.
La Vajol Kataluniako eta Pirinioetako hego aldean dagoen herri txiki bat da, baina diotenez, egun batzuz edo ordu batzuz bederen Espainiako  hiriburu izan zena. Ez da harritzekoa hainbeste presidente han elkartuta.

Erbestealdiari oroitarri bat ere eraiki zuten bertan. Mariano Gracia eta bere alaba Alicia monzondarrak (Hueska) irudikatzen  ditu, alaba txikia  bonba baten eztandaren ondorioz hanka bat galduta ezkerreko besoa makuluaren gainean, eta eskuin eskua aitarenari emanda ikusi daiteke eta aita oinez manta bat bizkar gainean. A ze sufrimendu! Erbestealdiari oroitarria, Ezintasunari eta sufrimenduari  monumentua.

Emaztea ere galdu zuen Marianok faxistek 1937ko azaroan Monzon bonbardatu zutenean zibilen kontra eginaz, (Euskal herrian bakarrik ez ziren erabili praktika hiltzaile hauek) eta beste seme batek argazkian atzerago doanak oin bat galdu zuen.

Historia latz hau, gerra denborako beste askorena bezala, honako blogean irakur daiteke.

 

 

 

 

 

 

 

Ibilbidera itzuliz, Agirrek eta Companysek egin zuten bidea asfaltatuta dago gaur egun hein haundi batean eta errepidez egiten daiteke Coll de Llirainoko bide erdia. Beste erdia, leporaino daraman zatia, artez eta Artelatzez inguratuta dago. Hauetako  askok azala kenduta dute herrian garai batean kortxoa ekoiztea  jarduera nagusia izan zela frogatu nahiko balute bezala.
Coll de Llin  beste oroitarri bat ikus genezake. Plaka moduan oraingoan.
Hemendik aurrera jeitsiera erripatsu bat gaztainondo artean egindako mantenu-pista zuzen bat baliatuz. Seguru asko ez du ordukoarekin zerikusirik izango. Ezta gaurko eguraldi epelak orduko edurtsu eta hotzarekin.
Les Trabucayres itxita aurkitzen dugu eta plazan eserita mokadu bat egiten dugu. Panelak gogorarazten digu. 700.000 lagun inguru igaro zirela mendi hauetan zehar 1939an. Errepublikaren aurka matxinatuek  beren helburuak lortu zituzten eta oraindik ere garaile jarraitzen dute. Kirio guztiak dantzan jartzen ditu oraindik ere Errepublika hitza aipatze bakarrak, edota futbol selekzioaren kamisetan urdinen bat sartzeak erregimen garaitua gogora ekartzen duelako.
Itzulia Coll de Manrellatik egiten dugu. Gaintxoan Companysi eraikitako oroitarria.

Bigarren zati hau errepidez egin behar izan genuen ia Manrellaraino. beheranzkoan berriz, berriro errepidean, gaintxotik gertu ezker aldetik abiatzen den bidexka bat aurkitu genuen eta asfaltoa utzita berriro arte eta artelatzen artean jaitsi ginen, helburua beteta, La Vajolera, 1939an erbesteratze masibo baten lekuko izan zen herriraino hain zuzen.