Etiketaren artxiboa: Noir

Alfa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hastapenak. Carvalho. Herbehereak.

Post honek spoiler arrastoak eduki ditzake.

Josteko makinari buruzko post ederra zatekeen. Guk etxean Singerra dugu, baina uste dut amamak Alfa ere bazuena. Ez nago ziur eta ez dio inporta egia esan. Izan ere, Eibarko enpresa ezagunaz ez, greziar alfabetoko letraz jardun nahi dut. Edo egozten diogun hasiera esanahiaz, hobe esanda. Vázquez Montalbánen detektibe ospetsuaren aurreneko abentura da Tatuaje izenekoa (Planeta 1976 lehen edizioa, nirea 2020ko Booket sailekoa). Polita da beste istorioak irakurri ostean ekitea honi eboluzioa agerian geratzen delako: Carvalho-Charo harremana, Biscuterren ausentzia, Bromuroren presentzia eta ondorengo fintzea, CIAko agente ohiaren zama ondoren Komite Zentraleko atalean ezik ia desagertua dena edota atzerriko hiri baten presentzia Bartzelona omnipresentearen ordez besteak beste.

Kasu honetan gizon ezezagun baten gorpua agertu da hondartzan, arrainek aurpegia janda dagoena, tatuaje handi eta nabarmen bat duena soilik bereizgarri. Barregarria eta ia xamurra da nola kontatzen den liburuan tatuajeen mundua, zein zen 1976 urrun hartan zeukan kontsiderazioa eta egun bizi duen eztanda. Ez da arraroa klase sozial denetako gizon nahiz emakumeetan ikustea halakoak, aspaldi utzi ziren atzean marinelen istorioak. Kasuan Carvalhok misioa du, bakarra, hildakoaren izena jakitearena. Bidean baina bere jakin-nahiak eroango du enkargutik harago joatera, ezin baitio muzin egin misterioa argitzeari. Hori da askoren galbide, hain zuzen ere, Galeanoren ipuineko papagaioari ez ezik askori bizitza mingostu diona.

Ondo dago liburua eta hastapenetik bertatik ageri dira Carvalhoren sagako hainbat bereizgarri: detektibe eszeptiko eta zakartasun erromantikoduna, gastronomiaren zentralitatea, emozio basikoen garrantzia krimenetan bestelako motiboen gainetik eta abar. Nik faltan bota dut Biscuter, iruditzen zait ematen diola grazia handia kontuari, baina eskertu dut Herberehetako deskribapena. Ondo betetzen du funtzioa nobelak.

Usaimenaz

-n -kargitaratuta
Erantzun

Carvalho. Váquez Montalbán. Bartzelona.

Vázquez Montalbánek bazuen usaimen ona. Ez bakarrik gastronomo eta bon vivant gisa orrialdez orrialde egiten duen erakustaldiagatik, Kataluniako sukaldaritzaz gehiago jakiteko bitarteko aparta dira liburuok, baita zuen intuizio politikoagatik ere. Euskal Herrian ezker abertzaleak eta beste lauk salatu zuten in situ trantsizioa zer tamainako iruzurra zen zer autonomien estatu zeritzona, baina berak hori literaturarako material bihurtu zuen inork baino arinago. La soledad del manager (Manuel Vázquez Montalbán, 1977koa lehen edizioa, nirea Planetarena 2017koa) da horren froga, tardofrankismoan ezkerraren gurdira igo ziren askoren etorkizuna azaltzen duena: asko zetozen burgesiara itzultzea ezer gertatu ez balitz bezala jokatuz, beste asko erradikaltasunaren irrelebantziara eta besteek eraikiko zuten Jordi Pujol eta beste batzuekin batera autonomia batek behar duen engranaje oro.

Asesinato en el Comité Central baino arinagoa da obra, trama klasikoagoa du eta akaso erangikorragoa da bere sinpletasunean, irakurlea hara eta hona mareatu gabe, Carvalhoren abentura jada hilezkor horietakoa batez gozatzeko aukera edukiko duzu; Biscuter eta Charo lagun-kide-maitaleekin batera eraldaketa betean zegoen Bartzelona baten lekuko, ziur asko imajinatuko ere luketen arren zertan bilakatuko zen Joko Olinpikoak eta gero norabideari trazu txarra hartu arren.

Polizia ustelak, prostituzioa, burgesia dekadentea, talde ezkertiarrak, multinazional ilunak… Izan zitekeen lasai asko gaur egungo trama, baina 44 urte igaro dira, nobela beltza eta Carvalho lekua eta segundoa elkartzen diren puntua baina askoz gorago daudenaren seinale. Irakurketa gozagarria, arina, bizia. Generoaren zaleentzat gomendagarria, nahiz eta nabaritu aspektu batzuetan denbora ez dela alferrik igaro eta gizarteak zenbat eboluzionatu duen, eta generoaren zale ez direnentzat baita ere. Ez irakurri literatura handiusteko aspergarria, bizitza laburregia da orrialdeak gozakaitz pasatzeko.

Komite Zentrala

-n -kargitaratuta
Erantzun

Carvalho. Vazquez Montalban. EAK.

Duela zortzi egun bete zuen mendea Espainiako Alderdi Komunistak. Batez ere gerra bezperatan eta frankismoan egin zen ezagun, erresistentzia antifaxista Espainian bertan burutu zuen talde bakarrenetakoa izan zelako (bistan da Euskal Herrian eta Katalunian beste aktore batzuek zutela indarra). Post honetarako hautatu dudan liburuan zorrotz esaten den bezala, PSOEk 100 urteko historia baitu eta horietatik berrogei oporretan igaro zituen.

Garrido (autorearen oharra gora-behera nork ez du Carrillo ikusten hor, nahiz eta El País egunkariari emaniko elkarrizketan esan idazleak Carrillo berak eskuizkribua irakurri eta ia gehiena gustuko zuela) alderdiko idazkari nagusia hil dute Komite Zentralaren batzarrean. Garai delikatuak dira, ikusteke dago nork gobernatuko duen diktadura osteko Espainia bai alderdi mailan bai maila sindikalean, eta ez dira gutxi gerra berriro ere pizteko beldur direnak. Alderdiak bere kide ohi batengana jotzen du, Pepe Carvalho detektibearengana, auzia iker dezan Fonseca detektibe ilunari monopolioa kenduta. Liburua, aski ezaguna irakurle helduarentzat, da Vazquez Montalbanen Asesinato en el Comite Central (Originala 1981ekoa, nik irakurri dudana Planetaren 2020ko edizioa).

Obra hasten da egun desagertua den Bartzelona gris eta turismo masibo aurrekoan. Hango lumpenaren parte da detektibea eta baita bon vivant hutsa ere jana eta edanari dagokionean. Carvalho ardatz duten liburuak ibilbide gastronomikoa dira aro foodiea hasi aurretik eta omenalditzat jo litezkeen Camilleri edo Alonsoren liburuek ez dute bistatik galtzen ezaugarri hau. Ederra da ere liburuak erretzearen kontu hori, harrapazak Ray Bradbury, eta bitxia Freuden oihartzuna duen autorearen zioa, lehen aipaturiko elkarrizketan ageri dena. Gero etorriko da Madrilera bidaia eta hango faunaren zoologiko txikia, arreta berezia eskainiz kosmogonia komunistari eta honen estamentu ezberdinei (auzo batzarretik hasita Komite Zentraleraino, liberatuen bizi baldintzetatik pasata).

Zergatik irakurri behar den liburua? Batez ere protagonista bikain bat duelako eta politikoki zorrotz-zorrotza delako. Aintzat harturik zein zen urtea, 1981 urrun hura, bikaina da Vazquez Montalbanen klaribidentzia esaterako epika gabeko komunismoaz jarduterakoan. Belaunaldi erreleboa, gerra eta makien belaunaldiaren ordezkatze zaila, izan liteke komunismoak Espainian izan zuen hamaika motiboen artean interesgarrienetakoa. Gainera kritikoa da errebantxista izan gabe, Sempruni egozten dio hori egileak, eta bistan da ezagun duela gaia: zer esanik ez Santos pertsonaiaren etxean ageri den liburu zerrenda, ziur asko garai hartan etxe batzuetan egongo zena, komunismoarekin lotutako egile kanoniko hainbat ageri direna (221 or). Akaso despistatu nau horrenbeste zerbitzu sekretu ezberdinen arteko dantzak, haria jarraitzea zailtzen du, baina atmosfera zaindu eta darion belztasunak bizkor ahanzteranzten du hau

Orbaitzetako ola

-n -kargitaratuta
Erantzun

Intriga. Krimenak. Ibon Martin.

Azken urteotan argitalpen ugari dago Orbaitzetako ola ardatz duena. Nire ustez, esanguratsuenak dira Malli Txaparrek eginiko historia ikerketa lan zehatz eta fina, Pamielak argitaratua eta hemen aurki dezakezuena, eta Ibon Martinen La fábrica de las sombras (Travel Bug, 2015) nobela, Leire Altuna idazlea protagonista duena. Ez zait horrenbeste gustatu Legartza errekaren ertzean ere kokatua den Asisko eta Joseviskiren Basolatik berri onik ez komikia, baina horrek eskatuko luke eskua beste dilista plater batean (edo batzuetan) sartzea eta ez dut streaptease horretarako aldarterik.

Ibon Martin idazle talentuduna da. Eta niri, talentu horri beldurrez, kosta egin zait niretzat horren interes bizikoa den Orbaitzetan girotutako lan hau esku artean hartzea (H)ilbeltza bekarako dokumentazio lanak behartu nauen arte. Zergatik? Batetik inguruko batzuk irakurrita aurpegi arraroa jarri izan didatelako nobela honi buruz galdetu ostean. Ba talentuz lizentzia artistikoak oharkabean pasatzen direlako eta lizentzia horietako batzuk zauriak irekitzen dituzten horietakoak direlako.

Ea ondo azal dezakedan goiko ideia hori: lizentzia bat da esaterako Urkuluko dorrea Olatik bertatik ikusten dela esatea. Ezinezkoa da, haranak hor duen formagatik, baina Martinek istoriorako ezinbestekoa du eta uste dut permititu dakiokeela mendien forma bihurritzea. Beste lizentzia bat da, sakonagoa zentzu guztietan, Mikel Zabaltzaren erreferentzia oro ezabatzea. Olako plazan bertan dago oroigarria, Zabaltza familiaren etxe parean, eta omisio esanguratsua iruditu zait bertan egiten zaiolako omenaldia urtero Mikeli… Bada lotura afektibo argi bat dago askoren artean, Ola eta Mikel. Esanguratsua da omisioa ez zaidalako iruditu politikaren fenomenoari, politika kontu zaharrei eta berriei, uko egiten dion idazle bat: Podemos alderdia hitzez hitz aipatzen du, frankismoaren hainbat ondorio xehe kontatzen ditu, Foruzain eta Ertzainen arteko eskumen banaketa aipatzen da… Ulertzen dut ez dela erabaki erraza sartzea nahiz ateratzea, baina niri deigarria egin zait eta faltan bota dut aipuren bat.

Lizentziez gain badago beste kontu bat interesko egin zaidana: nola deskribatzen dituen herria eta batez ere herritarrak. Landa eremuko aje nabermen batzuk aipatzen ditu: jauntxokeria, mesfidantza, neguak duen presentzia astuna… baina ez diot argi batere antzeman eta hori ez da guztiz bidezkoa. Chandlerrek edo Hammettek Estatu Batuetako hirien ustelkeria nabarmentzen dutenean nobela beltz klasikoetan premisa batetik abiatzen dira: zinemak eta gobernuak aski propaganda egin dutela kapitalismoaren onurez. Antzeko zerbait pasatzen da nobela beltz eskandinabiarrean, haien ongizate gizarte eskuzabalaren ifrentzu dira krimenak. Kasu honetan ez dago halako kontraposiziorik: ageri diren aetzak motzak, fanatikoak, itxiak, kirtenak dira. Estereotipo koadrila galanta batu du Martinek Olan, hain justu akaso bisitari gehien jasotzen dituen Euskal Herriko txokoetako batean.

Bukatzeko nobelaren atal batzuk gustatu zaizkit: esaterako gaueko lana eta frankismoko giro opresiboa oso ondo kontatzen du. Trama edo hari ezberdinak josten ere trebea iruditu zait Ibon Martin. Entretenitua da eta thriller zaleek (aita Orbaitzetakoa ez dutenek akaso) gozatuko dute. Pena hori, Celia irakaslearen pertsonaia ez zaidala aski iruditu pertsonaia galeria ilunegiai kontrapisua egiteko.

Amnesia

-n -kargitaratuta
Erantzun

Oroimena. Ballinger. Noir.

Dudatan sartu eta ase atera, hala egin dut Bill S. Ballingerren Segundorik luzeena (Harper 1957 originala, Igela 2009 itzulpena Xabier Olarra itzultzaile) obraren irakurraldia. Onartu beharra dut orain arte Igelako Sail Beltzak eskaintzen dituen gutitziak majo disfrutatu ditudala. Baina azalak eta egile ezezagunak ez ninduten guztiz erakartzen. Tontoa ni! Nobela aparta baita, pertsonaiak ondo eraikiak eta narratzaileak trebezia handiz daramatza kapituletan tartekatzen diren bi denborak (narrazioaren zati bat lehenagokoa da kronologikoki bestea baino).

Ballingerri kritikak jarri dion epitetoa da nobela beltz lirikoen gurasotasunarena. Ez dakit horrenbesterako den, ez baitut aski jakintza hori hala denik baieztatzeko, baina egia da deskribapenak mamitsuak direla, pertsonaiak sakonak eta ageri den jende gogorraz harago doana kontatzeko bokazioa duela narratzaileak. Victor Pacific protagonista amnesikoaren barne ahotsa ederra da, Bianca Hillek transminitzen duen xalotasun onbera paperaz haragokoa da eta Rosemary Martinen larria irakurlea estutzen du.

Hemen protagonistaren identitate bilaketan bikain islatzen duen paragrafoa (12. or): Eskugainak, hobeto azterturik, ile sarriaren ilungunea erakutsi zuen, baina azala leuna eta zimurrik gabea zen.

Ez nituen eskuak erabiltzen ogia irabazteko; hori izan zen neure buruaz aurkitu nuen lehenbiziko gauza. Eskua ohe gainean erortzen utzi nuen. Baina izena? Zer izen nuen? Nor nintzen? Gero, izenak hasi zitzaizkidan pasatzen burutik, berez, ni saiatu gabe: Aly Khan, Windsorko dukea, Ernest Hemingway, Gary Cooper, Horstman koronela, Adlain Stevenson, Goethe.

Jarioa bat-batean eten zen, uhate bat braust itxi banu bezala. Zer aritu nintzen egiten? Zer aritu nintzen pentsatzen?

Pena bakarra Igelako edizioan dagoen spoilertzarra. Kontrazala irakurtzen duzuen horietakoak bazarete oraingoan ez dizuet halakorik gomendatzen. Horri eusten badiozue gerraosteko New Yorkeko bankuak, hotel kirasdunak eta pertsona adeitsuak ezagutuko dituzue Victor Pacificekin batera. Nork daki, akaso zuek ere beste bizi bat bizi izandakoak zarete eta ezin duzue oroitu.

Cesarraren emaztea

-n -kargitaratuta
Erantzun

Gainbehera. Errua. Highsmith.

(Spoilerrak ditu, adi!)

Benetan aparta da Patricia Highsmithen Lardaska (Txalaparta 2020, Josu Barambonesek itzulia, originala The Blunderer 1954koa) nobela. Bertan, Walter eta Clara Stackhouse senar-emazteen bizi atsegin eta akomodatua kontatzen baina batez ere Walter Stackhousen bizi-hondamena. Izan ere, hainbat liskar eta sestra dituen bikoteko emazte Clara hilik aurkituko dute eta ordutik Walterrek errudun itxura emango du berak errudun ez dela gogor defendatu arren. Badakizue zer zioten cesarraren emazteari buruz.

Hiru dira niretzat nobela honek dituen gako interesgarriak:

1.-Errua: Walterrek ez du Clara hil, edo bai? Hil du? Ziurra den gauza bakarra da dagoen muturreko egoeran, neurosiak jotako emaztearekin duen harreman pozointsuan, fantaseatu duela eta dezente emaztea hiltzearekin. Erru horrek jango du ordutik aurrera. Izan ere hil edo ez berdin da berarentzat, bere mugimendu dorpeek eta kontaturiko gezur tentelek inguruko lagun, lankide eta maitaleek bizkarra ematea ekarriko baitiote eta erruak hor jarraituko du.

2.-Gainbehera: Matrimonio baten gainbehera eta pertsona baten gainbehera behintzat kontatzen dira hemen. Garaiko dibortzio lege zurrunek eta euren bizitza sozialak eragindako presioak behartuta, protagonisten izaera gehitu horri, tirriki-tarraka funtzionatzen duen ezkontza dago. Highsmithek ezkontza lotura horren azken urratsak erakusten dizkigu eta ondoren, hein batean Corby detektibearen lanak eta Walterren jarrera ustelak eraginda, azken honen porrot pertsonal, sentimental eta laborala bizi dugu.

3.-Obsesioak: protagonista bakoitzak bere obsesioa du. Clarak, gaixotasunak eraginda hein handi batean, ez du senarrarekiko edo bere amarekiko batere enpatiarik erakusten, horrenbeste ze zakurra eta lana maite ditu denaren gainetik. Berekoi hutsa da. Walter, aldiz, emaztea nola desarregarazi ari da pentsatzen eta hori du obsesio, kontziente ez izan zarren nobelaren zati gehienetan. Kimmel, etorkin liburu saltzaile xumeak, bere kapital kultural baxuarekin eta harreman jasoak zaintzearekin dago obsesionatuta. Bukatzeko, Corby, detektibea, beltz ari da lanean bi kasu tiro bakarrarekin argitzeko. Bere ehiza-zakur temak behartuko du hein handi batean tramaren garapen eta amaiera.

Ederra da Highsmithen lana. Liburu sinopsietan jartzen du obra honek erakusten duela jende arrunta nola izan daitekeen edozer egiteko gai. Nire ustez, gehiago da errua eta obsesioei buruzko lan psikologiko aparta. Oso ondo eraikitako pertsonaiak dira eta hasiera-hasieratik harrapatzen zaitu tramak. Literatura beltza gustuko duenarentzat oso gomendagarria.

Hezurrak eta frackinga

-n -kargitaratuta
Erantzun

Pennsylvania. Bouman. Landa noirra.

Amerika handia da hedaduran. Boutadea dirudi hau hala esateak baina batek mapa trukatuak ezagutu ditu bizi erdian eta hara joanda soilik harritzen zara distantzien luzeraz. Txilen eginak ditut bi egun autobus bidaia batean; zoragarriak ziren autobusak, espazio handikoak eta kafea eskaintzen zizuten, eta mapako zati ez oso handi bat zeharkatu. Estatu Batuek ere ozeano batetik bestera ebatsi zizkieten lurrak jatorrizko herriei eta horrela soilik uler liteke lur eremu askok transmititzen duten hustasun, basa sentsazio eta izen falta.

Ea hau azaltzen dudan. Tom Bouman idazlearen Huesos en el valle (Siruela, 2021, Esther Cruzek itzulia) liburuak azaltzen duen bizimodua ezinezkoa da hemen. Jendez husten ari den mendialdean bertan nekez bizi liteke da orrialdez orrialde transmititzen den atmosfera basa hori. Gurean harri bakoitzak bere izena du, hauen izenak ahazten ari bagara ere, eta eremu askotan poliziarik ez badago ere inor ez dago Henry Farrellen tesituran: Udalaren ofizial moduko bat da liburuko protagonista, konderriko Sheriffaren menekoa, eta berarentzat handiegia den eremua kontrolatu beharra du laguntzaile bakarrarekin. Mendialdea zibilizatu gabea da Boumanen nobelan, metanfetamina laborategi klandestino, etxegabeko jende zakar eta baimen gabeko ehiztariz josia, eta berak ere errespetua dio horra joateari. Zoritxarrez, gajoari, liburuko misterioak argitu nahi baditu mendia dezente zapaldu beharra suertatuko zaio. Gure mendialdea txikia da hedaduran Pennsylvaniarekin alderatuta, interes ekonomikoak eta aisialdia nahasten dira modu oso nabarmenean, eta populazio kontzentrazio altua dela eta, ohikoa da asteburu eta oporraldietan mendiko azken txokoan ere norbait topatzea. Marihuana landare bi ezkutatzeko ere lanak izango lituzke batek hemen.

Horrez gain liburuaren bertuteetako bat da oso ondo azaltzen duela Estatu Batuetan estatuaren interbentzio minimoari eta norbanakoaren askatasunari (minoria batekoa edo emakumea ez bazara noski) ematen dioten garrantzia eta horrek ahalbidetzen duen bizimodu mosaikoa. Horrez gain Farrellek, soldadu ohiak, norbere mamuekin ere borrokatu beharko du bailaran agertu diren hezur misteriotsu batzuen auzia argitu nahi badu.

Gauza honekin jarraituta misterioa maite duzuenok zorteko zarete: itzulinguru gabe, oso zuzen, doa harira narrazioa. Niri asko gustatzen zait Kurosawak 7 Samuraiak filmean ezarri zuen kanona, protagonisten definizioari, taldearen osaketari eta aurrekariei garrantzia ematearena, baina hemen nobela irakurri ahala flashback bidez joango gara ezagutzen Farrell.

Bukatzeko, zer esanik ez, gomendagarria da nobela genero beltza maite duzuenontzat, frackingak ekarri duen horri eginiko kritika ere bada Huesos en el valle hau. Frackinga pozoiarekin alderatzen duelako, pozoia pertsonen osasuna kaltetzen duelako eta pozoia diru mordoarekin landa eremuko natura nahiz giza ekosistema zartatzen duelako. Gezurra badirudi ere, 2021 urteko Euskal Herrian, bada oraindik erregaiak lortzeko modu hau defendatzen duenik. Hamaika ikusteko jaioak gara.

Begirada

-n -kargitaratuta
Erantzun

Galeria. Marlowe. Kalifornia.

Goitik, behetik, paretik, ertzetik. Gogor, bihozbera, enpatiaz eta limoia ahoan duenaren soz. Chandlerrek aurkezten dizkigun pertsonaia denen artean ez da zoli izan behar jakiteko nortzuk dituen maite: pertsona apalak, izaeraz eta diruz, tabernariak eta mendi aldeko polizia zaharrak.

Gorroto dituenak berriz bihotzik ez duten aberatsak, errentetatik bizi direnak kolpe zorririk jo gabe, polizia ustelak eta detektibe zarpailei barre egiten dieten idazkari pinpirinak.

Bere errealitatea ondo ezagutzen zuen pertsonaia sortu zuen Marlowek eta bitxia bada ere, ez dut gogoan ezagutzen ez duen tokirik. Akaso ez daki zehatz mehatz non amaitzen den bidea edo zer dagoen muinoz bestalde, baina badaki non dabilen. Trenbidez bestaldeko auzoak eta guardia armatuz babestutako etxadietan zehar ari da. Bistan da ez dela etxean luzaro egotekoa.

Kasu honetan La dama del lago (Marloweren 4. abentura, Carmen Criadok itzulia, RBA 2017) deitzen da istorioa, trama arturikorik gabea. Bi emakume desagerturen bizitzak korapilatuko dira Marloweren bidean eta pertsona galera interesgarria hasiko zaio muturren aurrean agertzen. Liburuak duen paradoxa interesgarriena da zergatik kontratatzen duten detektibea, enpresa baten gerenteak ez duelako eskandalurik nahi. Hala konpondu ohi dituzte arazoak maiz diruz oparoek, eskupeko eta ustelkeriaz. Auzia da hemen justizia are ustelagoa dela, zabarkeriagatik ebatzi gabeko kasuak ekartzen dizkie Marlowek akordura poliziei eta hauek onartu besterik ez dute (ez badute Marlowe gajoa jipoitzen). Justiziak ondo funtzionatzen ez duenean hartzen du bere lekua detektibeak eta kasu honetan, justiziaren defendatzaile oro legez, legearen harian da funanbulista.

Panpina

-n -kargitaratuta
Erantzun

Marlowe. Chandler. Beltza.

Ziur asko gaztelaniatik gorroto dudan hitzen bat baldin badago hori muñeca da, eta ez nabil Alber Rocak hegaletik sartzen zituen goletan erabiltzen zuen gorputz atal horri buruz, emakumeei deitzeko modu kolokial-kutre horri buruz baizik. Chandlerrek berak bere eskutitzetan ametitzen zuen kaskarra zela izenburuak aukeratzeko orduan eta hau ez zen salbuespena izan. Liburua, jakina, Adiós muñeca da (Raymond Chandlerrek 1940an idatzia, José Luis López Muñozek itzulia eta RBAk Todo Marlowe alean argitaratua 2017an) eta Betiko Loa arrakastatsuaren ondorenean argitaratu zuen, soilik urte bat beranduago.

Bertan badirudi aurreko nobelako elementu lateral hainbat kentzen dizkiela egileak, erritmoa bizitzen du eta niri pena apur eman dit horrek egia esan; trama mehetuta sinplifikatu egiten du kontua, baina ez da horren aberatsa. Istorio honetan Marlowe kasualitatez krimen baten lekuko da eta ordutik lan batetik bestera doa, emakume ilegorri baten eta bi metroko preso ohi baten bila.

Tartean esango nuke Betiko Loan baino ilunagoa dela tonua nobelan, ordainetan ustelkeria eta klase boteretsuaren dekadentzia agerikoagoa eta horri eginiko kritika zorrotzagoa. Marlowek gehiago edaten du, jipoi handiagoak jasaten ditu eta mafiosoak beldurgarriagoak dira. Hitz batean esateagatik fisikoagoa da dena. Eta, halere, halako perlak irakur litezke: Parece lo bastante pobre para ser honrado.

Beti langileen alde Marlowe eta agintarien aurka, sufritzaile, justu, ahohandi, zorrotz, printzipiodun eta galai, naiz eta Anne Riordan pertsonaia horrekin ados egon ez. Detektibeetan detektibeena da, Sam Spade baino sakonagoa, Lambas baino polizien lagunagoa eta Ane Cestero baino sinesgarriagoa. Pobrea, edanzalea eta galtzailea. Lagun gutxi dituena. Anti-heroiaren definizioa.

Nahiko nuke Marlowe etorriko bazina Zaldibarko zabortegiko istripua ikertzera. Hemen ere inork ez ditu beltzen heriotzak ikertzen. Hemen arrazoia dugu baine ez diegu boteretsuei kilimarik egiten, hemen ere noizean behin bakarrik egiten da justizia, hemen ere itsasoa dugu eta dekadentziara doan gizartea. Californian aspertuko bazina horra gonbita. Ai zure printzipioak bagenitu…

Karga jasogailu

-n -kargitaratuta
Erantzun

Tragedia. Dard. Beltz-beltza.

Poliglota larre motzekoon abantailetako bat da badakigula hitz batzuek indar handiagoa dutela hizkuntza batean besteetan baino. Katalanezko veritat, euskarazko more edota gaztelaniako montacargas berba kolosalak dira aipatu ditudan hizkuntzatan. Karga jasogailu ahularen parean montacargasa irudikatzen duzu altzairu trinkoz egina, zaharra baina bidean utziko ez zaituena eta koipe beltzez zikindutako botoi traketsez hornitua.

Halakoa irudikatzen dut nik Frédéric Darden El montacargas (Siruela 2019, Vanesa Garcíak itzulia) bikaineko aparatua. Nobela labur honetan kontatzen dira espetxetik atera berria den Albert Herbinen gabon gaueko ibilerak, bakardadean eta oinazean murgildua dena bere amagatiko doluan eta zoriak brasserie batean Dravet andrea eta bere alaba txikiarekin batzen dituena. Senak agintzen dionean Alberti ihes egiteko, joateko bere auzotik eta berak geratzea erabakitzen du badakizu tragediare osagai guztiak mahai gainean daudela. Liburuaren kontrazalean argitaletxekoek diote klasikoa dela, Simenonen romain durs-ak konbinatzen dituenak Célineren existentzialismotik. Nik ez dakit hala den Simenon ez baitut ezagutzen, baina bi kolpetan irakurri dut, benetan ederra iruditu zait eta duen fatalitate karga iman oso indartsua da orrialdeei pega-pega egoteko.

Albert gaizoa, z-rekin, Behe Nafarroan ahoskatzen duten lanturu doinuan, zer gertatuko ote zaizu. Honela hasten den liburu batean badakizu argia norberak jarri beharra duela.

¿Hasta qué edad se siente huérfano un hombre cuando pierde a su madre?

Al regresar, tras seis años de ausencia, al pequeño apartamento donde murió mamá, sentí como si alrededor del pecho, me hubieran puesto un inmenso nudo corredizo y lo hubieran estado apretando despiadadamente.

Me senté en la vieja butaca que ella siempre elegía para zurcir, cerca de la ventana, observé a mi alrededor aquel silencio, aquel olor y aquellos objetos que me aguardaban. El silencio y los olores existían con mayor ímpetu que el papel amarillento de las paredes.

Eta hala eta guztiz ere, biziki eskertuta nago Arrasateko Bibliotekako langileei, nobedadeen apalean nire begien parean halako harribitxiak jartzeagatik. Ze ona den norbaiten kriterioan duzun fedeak emaitza bikainak ematen dizkizunean.