Etiketaren artxiboa: Musika

Su festak

-n -kargitaratuta
2

Musika jaialdiak. Saiakera. Urzelai Urbieta.

Aurten atera da Jon Urzelai Urbietaren Su festak (Susa, 2023) saiakera eta esan liteke honezkero eduki duela sona eta irakurleen estimua. Urrian agindua denez Arrasatera etorriko dela liburua aurkeztera Kooltur Ostegunak ekimenaren eskutik baliteke hemen idatzi eta adierazitako batzuk ñabartu behar izatea gero nik, idazlea zuzenean entzuteko zortea badut bederen.

Halaber, eta sareetan agindu nuenez gero loreak banatu eta bainak platereratuko nituela, hona hemen liburuari buruzko hainbat burutazio.

TXALOAK

Liburua beharrezkoa da, pentsarazten dizulako besteak beste ea zergatik ez dugun eduki lehenago horrelakorik. Egia da azken hogei urteotan egin duela eztanda fenomenoak munduko hainbat tokitan neoliberalismoak harrotutako olatuan, Euskal Herriko adibideak hor ageri dira irakurri nahi duenarentzat, baina komunitate gisa lehenago ez erantzun izana gure tamainaren txikiaz gain beste zerbaiti ere zor diogu akaso: kultur moldeen inguruan beharrezkoak diren hausnarketa faltak.

Liburua oso ondo dokumentatua, landua eta solidoa da. Zentzu horretan idazlearen lana eta meritua goraipatzea da egitea dagokidana. Txalogarria eta zoriontzekoa da.

BAINAK

Maketazioarekin izan ditut gorabeherak, beste irakurle batzuekin hitz egin ostean nolabait berretsi ditudanak. Irakurtzeko ez da liburu erosoa. Marjina estuek txosten itxura handiago ematen diote lanari liburuarena baino -akaso nahita biltatutako forma da, edota erosleari prezioak merketzeko eginiko estrategia- eta oro har Susarengan ohikoa ez den moduan, zaintzen baitituzte eta asko liburuen itxurak, uste dut merezi zuela beste arreta bat obrak.

Bigarren gorabehera da egituran galduta egon naizela maiz. Bada hari kronologiko bat planteamendu zirkular batean – koba/basoa/herria/hiria/koba – eta ni behintzat ez nau konbentzitu. Kosta zait konektatzea eta une batean baino gehiagotan burua orri artetik atera behar izan dut pentsatzeko ea non ote nagoen. Bistan da izan litekeela baten abuztuko neurona xehetu eta nagituen errua, baina ez zaidanez hori pasa hilabetean irakurri ditudan beste hiruzpalau liburuekin hor doa duda.

HARI-MUTURRAK

Bainen hariak gorrotagarriak dira platerean. Baina batzuetan hor daude eta hari-mutur horietatik tira egitea da plazerik handienetakoa, haria motza dela uste eta bat-batean egon zintezkeelako bidaia zirraragarri batean.

  1. Hari-muturra: Hiri Buruzagia. Hedoi Etxartek badu marketin kanpaina arrakastatsua ekialde loriatsuarekin lotua eta Su festak lanaren egileak ere han jartzen du itxaropena. Ez dut dudarik ederrak ez direnik han egin dituzten kultur ekimenetako batzuk (Nola? jaialdiak, Iruinkokoa etab) baina oro har badut Iruñea espejismoa denaren zalantza, Euskal Herriko panorama etsigarriaren aurrean. Gure inguruko gaztetxeetatik apenas geratzen diren bakar batzuk musika egitarau sendoarekin, duela mende laurden ohikoa zenean Gipuzkoa mendebaldean halako hainbat egotea. Esan nahi dudana da Iruñea hiriburu dela eta akaso haren indarra ere izango da Euskal Herrian hiriburuek egiten duten fagozitazio indarraren ondorio, Nafarroa osoko panoramaren argazkia hartuta akaso egoera bestelakoa litzatekeelako. Herri txiki batean bizi den pertsona gisa kezkaz bizi dut maiz udalen esku soilik geratu izana kultur egitaraua eta tabernei jarritako traba, gaztetxeen apaltze eta antolatzaileen gainbeheragatik. Iruñera itzulita uste dut interesgarria dela gertatzen ari dena, baina denboran duen iraupenak erakutsiko digu ea zer den benetan geratzea lortzen dena.
  2. Liburua irakurtzen ari nintzelarik Umberto Ecoren liburutegiari buruzko dokumentala ikusteko aukera eduki nuen. Uste dut Ecok aipatzen duela han gure garaiko gaitz bat, hein batean lotua dena ere jaialdien arrakastarekin: dena aldi berean edukitzeko nahia, bizi dugun metatze obsesio hori. Internetek ekarri du orain arte ezinezkoa zena -sareen eragina ere ez da apala izan nik uste ohitura aldaketatan- eta, adibidez, klik batean Iron Maidenen diskografia dena jaitsi liteke eta horrek enpatxoa sortzeaz gain gosea ere pizten du. Badakit paradoxa dela, baina esango nuke gero eta musika gehiago gorde berau entzuteko gogoa apalagoa dela, horrek ez duelarik ekiditen are gehiago nahi izatea. Jaialdietan ere maiz nahi izaten da enpatxo hori, Wacken jaialdiko kartelak jebi bati sortzen dionaren parekoa, nahiz eta jakin maiz talde horietako asko ikustea ezinezkoa dela ordutegietan bat egiten dutelako -horrek dakarren antsietatearekin- han egon beharra dago.
  3. Manu Chaori buruz Peter Culshawek idatzitako liburua izan da abuztuko beste irakurgai bat eta han Chaok musikaren negozioari eskaintzen dizkio berba asko, nolako oreka zaila bizi izan duen pentsamendu altermundistako ikonoetako bat izan eta jada Mano Negraren garaitik Virgin disketxe multinazionalarekin sinatu izanak. Chaok dio maiz jo izan diotela adarra eta ordutik tarte handia eskaintzen diola musikari gisa jakiteari non jo behar duen eta zertarako. Ez dakit zer eska dakiokeen musikari bati norberari eska ezin dakiokeenik -maiz guk geuretzat nahi ez dugun hiperkoherentzia bat exigitzen baitiegu artistei- baina ezin dut ukatu begiak plateren pare ireki izan ditudala BBK Live eta antzeko jaialdi batzuetako karteletako musika talde batzuk ikusita. Euskaldunak, euretariko asko, eta Chaok ez bezala bi galderekin jaialdia nork eta zertarako antolatu duen jakiteko modua zutenak.
  4. Kontrara, oso ados nago egileak Berri Txarraken ibilbidea jartzen duenean azken urteotako aldaketen paradigma gisa. Ados nago eta gainera eskertzen diot kariñoz aritzea taldearekin, uste baitut hala jokatu behar dela haiekin.

ONDORIO GISA

Baina eta hari-muturrekin luzatu naiz, hein batean txiolandian edukitako iritzi truke batean egileari ulertu niolako nahi zituela hauek jakin. Jabe naiz ez dela gai bat askorik kontrolatzen dudana -egia da 1997 urrun hartan hartan joan nintzela lehen aldiz EHZra laguntzaile gisa, baina gauza bat da ricarda nola zerbitzatu ikastea eta beste bat non nengoen ulertzea- eta nire argudioak lastozko etxeak direla Jon Urzelai Urbietaren putz egite indartsuaren parean. Baina uste dut egilearen ahaleginak merezi zuela blogean lekua. Espero dut irakurle gisa egile beraren beste hainbat obra etorriko direla.

Ahotsa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Sinatra. Amerikako Estatu Batuak. Musika

<<Mikrofonoa da nire lan tresna>>, hala esan omen zion Frank Sinatrak Pete Hamill kazetariari. Aipu hau eta halako gehiago jasotzen dituen liburua La voz – Por qué importa Sinatra (Pete Hamill, Jorge F. Hernandezek itzulia, Libros del Kultrum 2022, originala 1998koa).

Argitaletxea ez da txantxetan hartzeko modukoa. Liburu hau eta beste abeslari handi bati buruzkoa, Nina Simoneren bizitza jasotzen duena, artelan bi dira. Ordutik nire errespetua eta begirunea irabazi dute edizio zaindu eta txukun horiek.

Eta artista berriz itzela. Halaber, Sinatrari ezer kendu gabe, Hamillen meritua ere nabarmentzekoa da. Uste dut estatubatuarrak artista hutsak direla kazetaritzak eta narrazioak bat egiten duten munduan. Norman Mailer edota Pete Hamill bera benetan trebeak dira, eredugarriak, are gehiago genero hori gutxi landu dugun euskaldunontzat -lerrook idazten ari naizela Pako Aristiren Irunberriko Arroileko gertakariei buruzkoa ari naiz irakurtzen eta jo liteke arauaren salbuespentzat-.

Sinatra gizonari testuingurua eskaintzea da akaso liburuaren bertute nagusia. Haur bakartiaren sufrimendua, arrazakeria italiar jatorriko amerikarren aurka, McCarthyren paranoia. Eta bigarrena musika, musikak duen garrantzia, konposizioari eta ikasketen arloari eskaintzen zaion arreta. Dena idazlearen eta abeslariaren arteko elkarrizketek osatua, ematen diotenak errealitate printza bikainak.

Bukatzeko ez pentsa Sinatraren biografiaren arantzei muzin egiten dienik. Gurasoen itzala, emazte eta seme-alabekiko jarrera, bere izaera trumiltsua, mafiarekin izan zuen (balizko) hartu-emana, Ava Gardnerrekin edukitako harreman arantzatsua… Dena jabetzeko zer garrantzitsua izan zen abeslari hura Amerikarentzat eta baita ere bere abizena eutsita arrakasta edukitzea posible zela erakutsi zien etorkin edo etorkin seme-alaba italiar, irlandar, poloniar edota errusiarrentzat.

Azken tragoa zure omenez, Frank.

Uno dei più grandi

-n -kargitaratuta
Erantzun

Verdi. Opera. Italia

Nabucco, Il trovatore, Macbeth, La traviata, Aida, Otelloo, Falstaff, Rigoletto… Ugari dira Giuseppe Verdi XIX. mendeko operagile italiarraren obra ezagunak. La Roncole herrian 1813an jaiotako musikagilea, familia xume baten semea, aberastu eta desklasatu ostean lurjabe handi bihurtutakoa. Kontraesankorra, antiklerikala eta apur bat katolikoa, diruaren jagole xuhurra eta familia txiroen laguntzailea, nagusi zekena eta bere obren egiletza eskubideak musikari zaharren egoitza finantzatzeko utzi zuena, politikaria eta politikari kasu handirik egiten ez ziona, lotsatia bezain harroa, Italiako nazioari ez ezik estatuaren jaiotzari musika jarri ziona, maisua izanik ere beti ikasteko prest zena, tentea eta aldi berean entzuten zekiena…

Ezaugarri horiek eta gehiago jaso zituen Itziar Gilleneak Verdi (Elkar Biografiak, 2007) lan mardulean. Ez zen erraza izango, maisuaren bizitza pribatuaz askorik ez dakigulako, baina eskertzen diot egile gisa Gilleneari bere iritziak eta hipotesiak plazaratzea.

Gustura irakurri dut eta lagundu dit operari, Verdiri eta hainbeste maite dudan Italiari buruz apur bat gehiago ezagutzen. Gomendagarria.

Tartaelada

-n -kargitaratuta
Erantzun

Eguneko menua. NDE. Tradizioaren berritzea.

Zer den ahozkotasunaren grazia. Eguneko menua Fragak “asmatu” zuen BOEn argitaratu 1964an. Merezi du sarean aurkitu eta irakurtzeak. Memoria, garena eta tradizioaren lezio aparta eskaintzen digu.

Arrasateko Bibliotekaren lan onari esker hasi nuen tradizio berezi xamar bat. Musikariei buruzko liburuak, musikariek eurek idatzitako liburuak, irakurtzea euren doinu karta ezagutu aurretik. Johnny Cashek fedea besarkatu zueneko Negro sobre blanco, Reservoir Books 2018, eta hala iritsi naiz, oraingo honetan lagun batek oparitu didalako, Niño de Elcheren No comparto los postres lanera, Bandaaparte 2016.

Ezaguna nuen izenez bederen, ze eufemismo polita ia batere ezagutzen ez nuela aitortzeko, NDE edo Francisco Contreras Molina abeslari, musikari, idazle eta pentsalari elxtarra. Abestiren bat entzuna ziur, baina nahi baino nagiagoa naiz musika kontuetan. Gehiegitan itzultzen naiz gustuko dudanera eta kosta egiten zait bakardadean batez ere egiten dudan jarduera batera gonbidapenak luzatzea.

Itzul nadin harira. Granadako etorkinen seme Francisco, bere haurtzaro eta gaztaro goiztiarreko oroitzapenez osatuta testu laburrez osatutakoa da nire ustez bere liburuko atalik onena. Bere familiaren erretratua, ze hunkigarria aitona-amonen atala, bere auzunea, industria langileen bizipenen (eta desagertu den mundu baten) narrazioa… Abuela. Pan en sus bolsillos. Paseos cortos. Una sonrisa.

Politika zirto zorrotzak ere eskaintzen ditu orriotan, ezkerraren aurka fin, test oso interesgarria eskuineko flamenko abeslariei buruz. Pena horko erreferentzia asko ez ditudala ezagutzen, flamenkoaz ari naiz, eta ezin ditudala apreziatu egiten dituen ñabardurak.

Bada ere musika eta sormenari buruzko pasarte pare bat ere, Nando de la Cruz edota Marina Garcès bezalako pentsalariez lagunduta, eta gauza interesgarriak esaten badira ere ez zait iruditu beste atal batzuk bezain borobila.

Bi egun daramatzat NDEren abesti solteak entzunaz. Francis Bacon ardatza harturik egin zuen “Vaconbacon cantar las fuerzas” ikuskizuneko bideo zatiak. Reina Sofia museoan orain duen erakusketa hau ez dut uste ikusi ahalko dudanik pandemia tarteko. Sarean bost minutuz eginiko ikerketa afizionatu batek ere adierazten du artista polemikoa dela NDE, flamenkoa muturrera eroan duen artista ausarta batzuentzat eta iruzurtia besteentzat. Berak liburuan Euskal Herria edo Galizia eredu gisa aipatzen ditu, flamenko kontserbadoraren aurrean tradizioa ulertzeko modu aurrerakoia (omen, hau nire ekarpena da) dugulako.

Ez dut hain argi gure tradizioa ondo ezagutzen dudanik. Ziur asko UEUk argitaratu eta etxera iritsi zaidan Oier Araolazaren doktore tesiak beste zerbait dioskula. Nahiz eta, atzo Aretxabaletan Amorantek eginiko kontzertu puskaren ostean, egia baden entzuleen artean eskandalurako tarte txikia zegoela. Akaso beste batzuk egin zutelako bidea edota tradizio santu berriak eraikitzen ari garelako.

Eguneko menuen postre segida bizia zerbitzariaren ahoan. Ahozkotasun ondare dugu honezkero. Kro-kan-ti. Tar-ta-de-la-ca-sa. Ma-mi-a. Tar-tal-guix-ki. Eguneko menua Fragak asmatu arren turismoari harrera egingo zion herrialdea homogeneoa izateko. Gure gurea dugu. Ze arraroak diren iparraldeko aberrikideak.