Paris

-n -kargitaratuta
Erantzun

Scaraffia / Catel&Bocquet / Meza

Guretzat Estatu zapaltzaile dena izan liteke askatasunerako ate beste norbaitentzat, demagun, Josephine Bakerrentzat. Izan ere Paris, zeinak errege nafar baten meza entzunaldi baten balioa duen, Paris da.

Aurreneko aldiz blog honetan liburu ibilbide bat egingo dut. Hala, hilabetez mesanotxean bidaide eduki dudan Giuseppe Scaraffiaren La otra mitad de París (Periférica, 2023, Francisco Campillo Garciak itzulia) obrak eraman nau Josephine Baker komikira (Salamandra graphic, 2022, Catelen ilustrazio eta Bocqueten gidoia, Regina Lopez Muñozek itzulia).

Aurreneko liburua denbora jakin bateko -XX. mendeko gerra arteko Paris- idazleen pasarteak Pariseko mapan kokatzen dituen atlas monumentala da. Rilke, Genet, Gidé, Nin, Picabia, Proust, Simenon, de Beauvoir, Pound, Hemingway, Celine, Joyce… eta beste hamaika idazle toki eta aro berean batu zituen Paris miragarri hura bere errusiar zuri porrot eginiko, idazle neurotiko, putetxe ilun, moda diseinatzaile eskuzabal, dantzari felino, dandy lekuz kanpoko eta jite askotariko pertsonaia ahaztezinen habia. Benetan atsegina da irakurketa nahiz eta maiz, ziur asko baten ezjakintasunagatik, datu berri asko diren trumilka irentsitakoak eta hauek denak buruko armairu batean kokatzen nahikoa lan eduki.

Ba liburu horretan maiz aipatzen den pertsonaia bati buruzko komikia jarri zidan zoriak -asko esatea da zoria esan beharko nukeen tokian Arrasateko Bibliotekako langileen esku fina izan dela erantzulea, hile honetako interesgunean komiki biografikoak jarrita dituztelako- muturren parean. Hala, Josephine Bakerri buruzko komiki monumentala benetan gomendagarria da XX. mendeari buruz zerbait gehiago jakin nahi duen ororentzat. Familia beltz pobre batean jaiotako neskatilaren patu gogorra, arrazakeriaren gorria XX. mende hasierako Amerikako Estatu Batuetako hego ekialdean, nola dantzarako talentu izugarri batek eta pertsonalitate indartsu batek neska bat goratu zuen espektakuluaren olinpoa. Eta, bere jaioterrian kafetegi batean sartu ezin zen Josephine Parisen erregina bihurtu zen, mundu osoko pertsonalitate eta handiki askoren lagun, baina uko egin gabe bere izateko modu parekorik gabeari. Anekdota ugari daude zorroztasun historiko handiz kontatuak, horren froga dira azkeneko orrietako pertsonaia esanguratsuen biografiak, eta nik asko gozatu dut irakurraldiarekin.

Bada hori, Paris, euskaldunok herri gisa zanpatu nahi gaituen herri baten metropolia ez ezik badena zerbait hamaika idazle eta kulturgilerentzat. Biziki aholkatzen dizuet lan hauetara hurbiltzea.

Chao

-n -kargitaratuta
Erantzun

Clandestino. Biografia. Peter Culshaw.

Uztailaren 9an jo zuen, oker ez banago, Manu Chaok Arrasaten bertan. Ez zitzaidan gogorik piztu hara joateko. Gaur, irailaren 16an, akaso animatuko nintzateke.

Eta denaren errua Peter Culshaw idazleak du. Izan ere, liburu onek ohi duten bezala, jakin-mina piztu dit lehen miresmen urruna zegoen lekuan. Mano Negra jarraitu nuen Negu Gorriaken fanboy nintzen heinean eta besteak beste lagun on baten talderik gustukoeanna delako. Manu Chao bakarka Biona taberna da niretzat, futbolina, crazytaxi bideojokoa eta franziskaner edalontzi luzexkak. Bere abesti famatuenak ezagutu -eta noizbat dantzatu- ditudan arren ezin esan karrera jarraitu diodanik.

Eta hara non Clandestino -en busca de Manu Chao– liburu apartak (Peter Culshaw, Libros del Kultrum 2022, Jules Vineyardsek itzulia) hor arrakala bat sortu didan. Eta ezagutu dut gizon bat ihesa duena lege, musika pasio, gerrak exilaturikoen oinorde eta hain gaingabetua geratu den mestizaia kontzeptuaren militante. Gizon bat aberatsa, kontraesanak kudeatu behar dituena eta halaber oso kontzientziatua dena non eta nori lagundu behar dion. Baduena praktika bat, autogestioa eta asanblearismoa kudeatu duena onerako eta txarrerako eta ezagutu dituenak sormenaren eta industriaren alde argitsu eta ainubeak.

Kontzertu batera joateko gogoa pizten duen liburua hau, zeharo gomendagarria.

Su festak

-n -kargitaratuta
2

Musika jaialdiak. Saiakera. Urzelai Urbieta.

Aurten atera da Jon Urzelai Urbietaren Su festak (Susa, 2023) saiakera eta esan liteke honezkero eduki duela sona eta irakurleen estimua. Urrian agindua denez Arrasatera etorriko dela liburua aurkeztera Kooltur Ostegunak ekimenaren eskutik baliteke hemen idatzi eta adierazitako batzuk ñabartu behar izatea gero nik, idazlea zuzenean entzuteko zortea badut bederen.

Halaber, eta sareetan agindu nuenez gero loreak banatu eta bainak platereratuko nituela, hona hemen liburuari buruzko hainbat burutazio.

TXALOAK

Liburua beharrezkoa da, pentsarazten dizulako besteak beste ea zergatik ez dugun eduki lehenago horrelakorik. Egia da azken hogei urteotan egin duela eztanda fenomenoak munduko hainbat tokitan neoliberalismoak harrotutako olatuan, Euskal Herriko adibideak hor ageri dira irakurri nahi duenarentzat, baina komunitate gisa lehenago ez erantzun izana gure tamainaren txikiaz gain beste zerbaiti ere zor diogu akaso: kultur moldeen inguruan beharrezkoak diren hausnarketa faltak.

Liburua oso ondo dokumentatua, landua eta solidoa da. Zentzu horretan idazlearen lana eta meritua goraipatzea da egitea dagokidana. Txalogarria eta zoriontzekoa da.

BAINAK

Maketazioarekin izan ditut gorabeherak, beste irakurle batzuekin hitz egin ostean nolabait berretsi ditudanak. Irakurtzeko ez da liburu erosoa. Marjina estuek txosten itxura handiago ematen diote lanari liburuarena baino -akaso nahita biltatutako forma da, edota erosleari prezioak merketzeko eginiko estrategia- eta oro har Susarengan ohikoa ez den moduan, zaintzen baitituzte eta asko liburuen itxurak, uste dut merezi zuela beste arreta bat obrak.

Bigarren gorabehera da egituran galduta egon naizela maiz. Bada hari kronologiko bat planteamendu zirkular batean – koba/basoa/herria/hiria/koba – eta ni behintzat ez nau konbentzitu. Kosta zait konektatzea eta une batean baino gehiagotan burua orri artetik atera behar izan dut pentsatzeko ea non ote nagoen. Bistan da izan litekeela baten abuztuko neurona xehetu eta nagituen errua, baina ez zaidanez hori pasa hilabetean irakurri ditudan beste hiruzpalau liburuekin hor doa duda.

HARI-MUTURRAK

Bainen hariak gorrotagarriak dira platerean. Baina batzuetan hor daude eta hari-mutur horietatik tira egitea da plazerik handienetakoa, haria motza dela uste eta bat-batean egon zintezkeelako bidaia zirraragarri batean.

  1. Hari-muturra: Hiri Buruzagia. Hedoi Etxartek badu marketin kanpaina arrakastatsua ekialde loriatsuarekin lotua eta Su festak lanaren egileak ere han jartzen du itxaropena. Ez dut dudarik ederrak ez direnik han egin dituzten kultur ekimenetako batzuk (Nola? jaialdiak, Iruinkokoa etab) baina oro har badut Iruñea espejismoa denaren zalantza, Euskal Herriko panorama etsigarriaren aurrean. Gure inguruko gaztetxeetatik apenas geratzen diren bakar batzuk musika egitarau sendoarekin, duela mende laurden ohikoa zenean Gipuzkoa mendebaldean halako hainbat egotea. Esan nahi dudana da Iruñea hiriburu dela eta akaso haren indarra ere izango da Euskal Herrian hiriburuek egiten duten fagozitazio indarraren ondorio, Nafarroa osoko panoramaren argazkia hartuta akaso egoera bestelakoa litzatekeelako. Herri txiki batean bizi den pertsona gisa kezkaz bizi dut maiz udalen esku soilik geratu izana kultur egitaraua eta tabernei jarritako traba, gaztetxeen apaltze eta antolatzaileen gainbeheragatik. Iruñera itzulita uste dut interesgarria dela gertatzen ari dena, baina denboran duen iraupenak erakutsiko digu ea zer den benetan geratzea lortzen dena.
  2. Liburua irakurtzen ari nintzelarik Umberto Ecoren liburutegiari buruzko dokumentala ikusteko aukera eduki nuen. Uste dut Ecok aipatzen duela han gure garaiko gaitz bat, hein batean lotua dena ere jaialdien arrakastarekin: dena aldi berean edukitzeko nahia, bizi dugun metatze obsesio hori. Internetek ekarri du orain arte ezinezkoa zena -sareen eragina ere ez da apala izan nik uste ohitura aldaketatan- eta, adibidez, klik batean Iron Maidenen diskografia dena jaitsi liteke eta horrek enpatxoa sortzeaz gain gosea ere pizten du. Badakit paradoxa dela, baina esango nuke gero eta musika gehiago gorde berau entzuteko gogoa apalagoa dela, horrek ez duelarik ekiditen are gehiago nahi izatea. Jaialdietan ere maiz nahi izaten da enpatxo hori, Wacken jaialdiko kartelak jebi bati sortzen dionaren parekoa, nahiz eta jakin maiz talde horietako asko ikustea ezinezkoa dela ordutegietan bat egiten dutelako -horrek dakarren antsietatearekin- han egon beharra dago.
  3. Manu Chaori buruz Peter Culshawek idatzitako liburua izan da abuztuko beste irakurgai bat eta han Chaok musikaren negozioari eskaintzen dizkio berba asko, nolako oreka zaila bizi izan duen pentsamendu altermundistako ikonoetako bat izan eta jada Mano Negraren garaitik Virgin disketxe multinazionalarekin sinatu izanak. Chaok dio maiz jo izan diotela adarra eta ordutik tarte handia eskaintzen diola musikari gisa jakiteari non jo behar duen eta zertarako. Ez dakit zer eska dakiokeen musikari bati norberari eska ezin dakiokeenik -maiz guk geuretzat nahi ez dugun hiperkoherentzia bat exigitzen baitiegu artistei- baina ezin dut ukatu begiak plateren pare ireki izan ditudala BBK Live eta antzeko jaialdi batzuetako karteletako musika talde batzuk ikusita. Euskaldunak, euretariko asko, eta Chaok ez bezala bi galderekin jaialdia nork eta zertarako antolatu duen jakiteko modua zutenak.
  4. Kontrara, oso ados nago egileak Berri Txarraken ibilbidea jartzen duenean azken urteotako aldaketen paradigma gisa. Ados nago eta gainera eskertzen diot kariñoz aritzea taldearekin, uste baitut hala jokatu behar dela haiekin.

ONDORIO GISA

Baina eta hari-muturrekin luzatu naiz, hein batean txiolandian edukitako iritzi truke batean egileari ulertu niolako nahi zituela hauek jakin. Jabe naiz ez dela gai bat askorik kontrolatzen dudana -egia da 1997 urrun hartan hartan joan nintzela lehen aldiz EHZra laguntzaile gisa, baina gauza bat da ricarda nola zerbitzatu ikastea eta beste bat non nengoen ulertzea- eta nire argudioak lastozko etxeak direla Jon Urzelai Urbietaren putz egite indartsuaren parean. Baina uste dut egilearen ahaleginak merezi zuela blogean lekua. Espero dut irakurle gisa egile beraren beste hainbat obra etorriko direla.

Loco

-n -kargitaratuta
Erantzun

Paco Loco. Musika. Artea.

Paco Loco musikari, soinu teknikari eta ekoizle asturiarra da, egun Cadizen bizi eta bertan duen arren musika estudioa. Bere Loco gaitzizena izenburu duen liburua -eta bere aurpegia azal- 2016an argitaratu zen (Hurtado & Ortega ediciones, nik 4. edizioko alea irakurri dut, 2017koa) eta bitxikeria erabatekoa da.

Lagun talde melomanoa eta rock taldea zuena eduki izanak eraman ninduen gaztetxo kozkorra nintzelarik Arrasateko Shot! estudiora eta bertako nagusi Iñaki Bengoa ezagutzera. Lagunengatik entzunak nituen Kaki Arkarazo, Jonan Ordorika, Haritz Arreguy edota Mikel Kazalisen izenak. Geroago etorriko ziren Ross Robinson eta halakoak, baina jada zaletu soil gisa gisa, mitomaniarik eta laguntasunaren karga emozinalik gabe.

Urteekin esan beharra dut apur bat aldendu naizela musikatik, baina mantentzen dut doinu harrapaketarekiko lilura goiztiar haren zatirik handiena. Pistak banaka grabatze hori, nahasketaren magia, masterra, faderrak, mikroak, kableak eta bestelako hiztegi musikaleko berbak.

Horregatik, lilura hark xaxatuta, hartu nuen akaso Arrasateko Bibliotekan Paco Locoren liburua, ala, ziur asko, bibliotekari finek badakitelako nola jarri amuak ni bezalako letrajale orointeresdunei. Paco Locok duen umore bitxi horrekin -hasieran flipatu nuen eta bukaerarako maitagarria egin zait- xehe eta zintzo kontatzen ditu bere hastapenak, bere teknika eta iritziak, musika taldeei buruzkoak, produktore izatea zer den… Besteek hari buruz esanikoak ere ageri dira eta oro har entretenigarria da liburua baita mundu horretatik apur bat aparte gaudenontzat ere, sormen lan ororen disekzioak eragiten duen interesetik -horregatik da flipantea azken kapitulua, non estudioko katxibatxe guztiak deskribatzen dituen-. Niri bereziki egin zaizkit baliagarriak teknologiari buruz esanikoak, lehengai onaren garrantziari buruzkoak, musikarien demanden ingurukoak… eta hari osoan zehar tipo bitxi bat, koherentea dirudiena bere ideiekin eta inguruko hainbaten miresmena lortu duena bere autentikotasunetik.

Irakurketa freskoa eta bizigarria udarako, trabatu eta albo batera utzi ditudan beste liburu adreilu batzuen zapore txarra kendu didana.

Arroilaren negarra

-n -kargitaratuta
Erantzun

Aristi. Gure Bazterrak. Memoria.

Txalogarria da Oñatiko Gure Bazterrak fundazioak eginiko lana Irunberri, 1990: Arroilaren negarra (Erein, 2023) obra sustatzeko orduan. Txapela kentzen dut hamaika aldiz bertsio ofizialen ahanztura dekretatuari aurre egiteko erakutsitako kuraiagatik. Eskertzekoa ere Pako Aristiren lana, bere ofizioa eta luma halako lan bati forma emateko eskaintzeagatik.

Egitateak ezagunak ziren, baina aitortu beharra dut asko ikasi dudala liburua irakurri ahala. Izan ere, Aristik ondo deskribatzen du garaiko giroa ETAko kideen artean -haien jokatzeko modua, mentalitatea, ingurunea, izaera-, Guardia Zibilaren baitakoa -GAR unitateko kideengandik hasita goi kargu eta numero xeheetaraino-, hedabideak, judikatura… Kontatzen du ulertzeko moduan eta halaber zorrotz Nafarroa Komandoko kideek Irunberriko arroilan kasualitatez bi pikoletorekin topo egin zutenekoa eta horrek ekarri zuen guztia. Ahalegintzan da -dira- liburuan xehe berreraikitzen nola gerta zitezkeen gauzak, desmuntatzen egia ofiziala eta irakurleari gakoak emanaz. Lekukoak identifikatu eta kontaktatu ditu. Abokatuekin egon eta sumario judiziala arakatu du. Etakideen inguruko pertsonak elkarrizketatu ditu -Herberehetaraino ailegatuta-, senideak, lagunak… Prentsako albisteak, argazkiak eta bestelako material osagarria gehitu dio testuari. Eta, are garrantzitsuagoa dena, hogeita hamahiru urte eta gero Estatuak egin nahi ez duena -ezta bestelako alderdi abertzale eta ezkertiarrek ere, Ezker Abertzaleak kenduta- egin du: familia bati, ingurune bati, herri bati eskaini gertakari sorta bat, tragedia hutsa dena finean, balio duena nor garen eta nondik gatozen ulertzeko.

Estilo aldetik kapitulu motz eta mamitsuak dira eta onartu behar dudan arren bukaeran apur bat galdu naizela -nekeak ia abaildurik hartu dut liburua gauetan-, oro har irakurketa entretenitua da. Eta narrazioaren tonuari dagokionez gustukoago dudan arren Naparrarena, esan beharrik ez da Alonso zalea naizena, gustatu zait Aristi kasuarekiko busti izana, nekez ulertuko bainuke kontrakorik.

Espero dut Gure Bazterrak ekimenak jarraituko duela gure memoria argitzen eta hala egiten duten heinean hemen egongo gara irakurleak.

Ahotsa

-n -kargitaratuta
Erantzun

Sinatra. Amerikako Estatu Batuak. Musika

<<Mikrofonoa da nire lan tresna>>, hala esan omen zion Frank Sinatrak Pete Hamill kazetariari. Aipu hau eta halako gehiago jasotzen dituen liburua La voz – Por qué importa Sinatra (Pete Hamill, Jorge F. Hernandezek itzulia, Libros del Kultrum 2022, originala 1998koa).

Argitaletxea ez da txantxetan hartzeko modukoa. Liburu hau eta beste abeslari handi bati buruzkoa, Nina Simoneren bizitza jasotzen duena, artelan bi dira. Ordutik nire errespetua eta begirunea irabazi dute edizio zaindu eta txukun horiek.

Eta artista berriz itzela. Halaber, Sinatrari ezer kendu gabe, Hamillen meritua ere nabarmentzekoa da. Uste dut estatubatuarrak artista hutsak direla kazetaritzak eta narrazioak bat egiten duten munduan. Norman Mailer edota Pete Hamill bera benetan trebeak dira, eredugarriak, are gehiago genero hori gutxi landu dugun euskaldunontzat -lerrook idazten ari naizela Pako Aristiren Irunberriko Arroileko gertakariei buruzkoa ari naiz irakurtzen eta jo liteke arauaren salbuespentzat-.

Sinatra gizonari testuingurua eskaintzea da akaso liburuaren bertute nagusia. Haur bakartiaren sufrimendua, arrazakeria italiar jatorriko amerikarren aurka, McCarthyren paranoia. Eta bigarrena musika, musikak duen garrantzia, konposizioari eta ikasketen arloari eskaintzen zaion arreta. Dena idazlearen eta abeslariaren arteko elkarrizketek osatua, ematen diotenak errealitate printza bikainak.

Bukatzeko ez pentsa Sinatraren biografiaren arantzei muzin egiten dienik. Gurasoen itzala, emazte eta seme-alabekiko jarrera, bere izaera trumiltsua, mafiarekin izan zuen (balizko) hartu-emana, Ava Gardnerrekin edukitako harreman arantzatsua… Dena jabetzeko zer garrantzitsua izan zen abeslari hura Amerikarentzat eta baita ere bere abizena eutsita arrakasta edukitzea posible zela erakutsi zien etorkin edo etorkin seme-alaba italiar, irlandar, poloniar edota errusiarrentzat.

Azken tragoa zure omenez, Frank.

Laranja eta limoiak

-n -kargitaratuta
Erantzun

Zitrikoak. Italia. Attlee.

Gogoan dut nola haurrak ginela Arrasaten abenduaren 6an, San Nikolas egunez, ohikoa zen etxerik etxe abestu ondorengo bolo-boloan sugus, almendra eta bestelako goxoki artean laranjak ematea. Bistan da 3 edo 4. solairutik jaurtitako fruta piezok ez zutela amaiera onik izaten eta asfaltoaren aurka lehertuta oroitzen ditut, zukua barreiatzen perimetro triste batean zehar. Urteetara entzungo nuen lehen, gerraostean, haur askoren Erregetako opari bakarra zela laranja, fruitu preziatu eta garestia.

Kontatu dudan pasadizoaren garaikide ziren gosarietan ohikoak ziren laranja zukuak. Eta goxoak izan arren ez zuten gutizia kategoria, are gutxiago altxorrarena, eta C bitamina emateagatik erosi ohi ziren batik bat. Sugusa eta laranjaren artean lehena aukeratuko genuke hamarretik bederatzik.

Ordutik ikasi dugu vermouthari on egiten diola laranja azalak eta ginkasari limoiak. Ikusi ditugu nola pasa diren modaz jantoki handidun jatetxe merkeen izozgailu barreneko limoi eta laranja bete izozkiak. Limak, klementinak eta beste hainbat fruitu batu zaizkio familiari. Baina niretzat oraindik ezezaguna da zitrikoen mundua, ziur asko Euskal Herrian ez dugulako halakoak landatzeko tradiziorik. Gure klima edo kulturak ez du bide hori jorratzen lagundu.

Bada ezjakintasun horri tirita txiki bat jartzen dio Helena Attleeren El país donde florece el limonero–La historia de Italia y sus cítricos (Maria Belmontek itzulia, Acantilado, 2017) obrak. Italia ardatz hartuta nahasten ditu bizipen pertsonalak eta testigantzak, sukaldaritza errezetak, historia zertzeladak eta aholku praktikoak. Italiarekiko maitasuna dario alde guztiotatik -askok partekatzen duguna, bide batez- eta entretenigarri egiten du zitrikoen ehizarako proposatzen digun ibilbide geografikoa.

Lehen esan dut ez dugula klimarik zitrikotarako baina gure auzoan, Aretxabaletako Areantzan, bazegoen limoiondo txiki mehar bat hutsik den Txikinekue baserriaren horma kontra. Beroak ito zuen iazko uda lehorrean eta aurtengo neguan faltan eduki ditugu orri berde ilunen arteko urrezko aleak dilindan. Fruitu orori esaten omen zitzaion sagar antzina, hori da Attleeri ikasi diodana, eta fruta arbolarik gabe lorategia ezin liteke izan Hesperideena.

Limoiondo batek ematen duen pozaren bestekoa da liburu honek ematen duen plazera.

Alproja sobietarra

-n -kargitaratuta
Erantzun

Dovlatov. Sobiet Batasuna. Alproja.

Hernaniko etxegabetzearen astean kasik terapeutikoa izan da Sergei Dovlatoven El compromís (La breu edicions, 2011, Miquel Cabalen itzulpena) irakurtzea. Izan ere, neokomusismo jubenilaren inpetu handinahiaren -handinahitasuna ez da zertan despektiboa izan- eta era berean mira laburrekoaren parean ona izan da gizon heldu sobietar nihilistaren begirada.

Presondegi -lan esparru- guarda, Pushkin parkean gidari, preso eta merkatu beltzeko trafikatzaile izan zen Dovlatov. Bereak dira Sobietar Batasunaren propagandaren antitesi diren begirada eta zertzeladak, zeinak, maiz egoera kafkiak eta surrealista izanik, kritika demoledoreak diren haien zentzugabekerian. Ez badituzue irakurri badaude egile beraren Maleta eta Filiala euskaraz eta baita nik katalanez irakurri dudan Konpromisoa ere. Denak onak. Bertan kontatzen ditu Dovlatovek 12 konpromiso edo kapitulutan Estonian kazetari gisa eginiko urteak, berak idatzitako hainbat albiste kaustikoren atzeko istorio eta pertsonengana leiho bat irekita. Poeta tragikoak, esne gehien jaitzi duten abeltzainak, argazkilari mozkorrak, txibatoak, nomenklaturako kideak, klasifikaezinak diren pertsonaiak, zientzialariak… ziren bere ofizioa zela eta parean tokatu zitzaizkionak. Denetik ageri zaigu begien parean, eta hala jabetu da bat iraultza eta iraultzaren gizartea uste baino askotarikoagoa zela. Barre egin dut askotan, ia negar egiteraino, eta baita gupidatu ere errusiarrek hain berezko duten tragikotasunerik. Guzti hori idazleak eskaintzen digu uko egin gabe horren berea zuen begirada zorrotzari eta hala behin baino gehiagotan aipatzen du Estonian, esate baterako, Errusiak jokatzen zuen paper koloniala.

Oso-oso irakurketa aholkagarria, baita ni bezala ere Sobietar Batasunaren ereserkia entzunda barrenak hunkitzen zaizkienentzat ere. Iraultza izango bada izan dadila gizatiarra, askotarikoa eta baita umoretsua ere, absurdua tarteka eta lagunen lagun. Hori guztia izan zen Dovlatoven ekarpena, horretarako erbesteratu egin behar izan bazen ere. Gustura irakurriko nituzke haren Putinen aroko gizarteari buruzko kronikak.

Erat

-n -kargitaratuta
1

SEAT. KATALUNIA. LANGILE BORROKA.

Maiz bat itsutu liteke bizi duenarekin. Eta, egia esan, hainbatetan ez da ezta harritzekoa ere. Euskal Herriko azken 50 urteetako historia hain joan da harrapaladan une batzuetan zaila zela ere burua altxa eta kanpora begiratzea. Ez diot justifikatzeko, ez baitut uste ezer justifikatzekorik dagoenik, azalpen gisa baizik. Gehitu horri besteen maiz familia politikoak zer erkinak garen auzoaren errealitatearekin eta horra anarkismoari buruzko ezezagutza, nire kasuan behintzat aipagarria dena.

Sarean han eta hemen erreferentziak irakurri ostean iritsi zait esku artera Erat, l’exèrcit de SEAT liburua, Pau Juvillà Ballesterrena (Tigre de paper, 2023). Liburuak kontatzen du langile batzuen borroka, zehatzago esanda Martorelleko Seat lantegiko langileena, eta haien pozak, garaipenak eta porrotak Juvillàk lortzen du liburu entretenigarria eta gustagarria egitea, zorroztasunari uko egin gabe.

Hala, narrazioa 1950ean hasten da, SEAT enpresa osatu zen urtean, zeina abian jarri zen Francoren gobernuaren, hainbat bankuren eta Fiat enpresaren bultzadaz. Ordutik lantegia ikaragarri hazi zen eta ez hori bakarrik, ingurua ere garatu zuen, migrazio mugimendua areagotuz eta Baix Llobregat eskualdea bihurtuz Espainiar Estatuko borrokalarienetakoa. Langile autonomia, grebak, lantoki barruan gertaturiko polizia karga ikaragarriak, infiltratuak eta trantsizioak suposatu zuena nahasten dira Erat taldearen bizi laburra ardatz hartuta.

Irakurketa oso gomendagarria, gaur egun nekez sinesteko moduko egoera bat kontatzen duena, gure gurasoek bertatik bertara ezagututakoa izan arren, eta, gainera, Euskal Herriarekin lotura nabarmenak dituena. Urrunago joan gabe, Naparra kasuarekin. Edota balio du azaltzeko nola ez den horren arraroa eta Katlunian ere nola eboluzionatzen duten hainbat langilek autonomiaren postulatuetatik ezkerreko independentismora.

Arrasate literatur lehiaketaren sari-banaketa ekitaldian irakurritako testua

-n -kargitaratuta
Erantzun

Jaun-andreok, arratsalde on.
Zaharra naiz zuetako gehienon begietara. Hori ziur. Aurten 40 urte beteko ditut eta kontatuko dizuedana duela ia 30 urte gertatu izanak geratzen zaizkidan buruko ile gero eta bakanagoak puntan jartzen dizkit. Aspaldi, umetan, Musakolako Kiroldegiko Mojategiko pistak egin aurretik, Antoñako errekatxoan ibiltzen nintzen zapaburu bila, eta baita ortu artean kilkerrak harrapatzen ere zuloan txiza eginda. Ezagutzen dituzue kilkerrentzako erabili ohi ziren plastikozko kaiola txiki horiek? Ez? Ez dakit jada geratzen diren, baina ez lidake pena handirik emango desagertuak egongo balira.
Oraindik egin gabe zegoen Mojategiko moto-kros pista eta zer esanik ez errugbi eta futbol zelaiak. Ortuak eta ortu-txabolak ziren nagusi. Kiroldegiko atzealdetik Saburdira doan errepidea pasatzen zen eta zabor kontainerrak pilatzen ziren toki berean zeuden eskubaloi-futbito-saskibaloi kantxako larrialdi eskailerak; metalezkoak ziren, gorriak. Han elkartzen ziren gazteak ezkutuan, garai hartan baserritar gutxi batzuk izan ezik inor gutxi pasatzen zen handik, eta egiten zituzten helduek ikustea nahi ez zituzten gauza horiek guztiak. Trastadatxoak, zuek ere ziur asko egingo dituzuenak inongo autoritatek begiratzen ez zaituztetenean.
Nituen haur begiekin begiratzen nien gazte horiei eta pentsatzen nuen egunen batean ere nik ere edukiko nituela motor zaratatsuak, erreko nituela zigarro ketsuak eta hiru hitzetik bat juramentua izango zela, auzoko agure batek esan ohi zuen “mekauenlabirgen” edota “kauensandalio” baino apur bat itsusiagoak.
Gero, heldu egin ahala, jabetu nintzen ez zela amets horietatik batere bete eta ezta beteko ere: ez dut inoiz eduki motorrik, tabako gutxi erre dut eta ez naiz bereziki ahozikina. Eta, hau kontatu ostean, jabetu naiz ziurrenik inork ez duela orain arte inoiz idatzi kiroldegi osteko eskailera horiei buruz. Ez banizue hau gaur zuei kontatuko, ez banu zuen aurrean egoteko aitzakia zoragarri hau eduki, betiko galduko litzateke espazioaren oroitzapena han egondakoen memoriak itzaltzeaz bat.
Hori izan da idazteko nire motibazio handienetako bat: Arrasateri eta nik ezagutzen nuen jendeari buruz idaztea. Hala, umea nintzela, ez nuen ezagutzen idazlerik Arrasaten. Eskolako irakasleen, liburutegiaren, gurasoen eta nire kontu bat zen literatura. Ez lagunartekoa behintzat. Inoiz eman nuen izena lehiaketaren batean, AEDkoan adibidez, baina salbuespenak salbuespen ez nuen saririk lortzen. Beste egun baterako eztabaida izan liteke ea sariengatik idatzi beharra motibaziotan onena den, baina luze joko luke orain horri buruz jarduteak. Kontua hau zen: ez nuen lortzen moldatzea luzera eta neurri jakin batera. Testuak motzegi edota luzeegi ateratzen zitzaizkidan eta parte hartzeari utzi nion ez niolako graziarik aurkitzen kontuari, hain zen estua irudimeneko berbek jantzi beharreko soinekoa! Frustrazio handia eragiten zidan, barren-barrenean idazteko beharra sentitzen nuelako. Dena aldatu zen 16 bat urterekin Jon Alonso idazleak udaletxean, ez nago ziur Gazteria Sailak edo Bibliotekak organizatu zuen, ipuin ikastaro bat eman zigunean. Ba omen ziren esaldi bateko ipuinak eta nik jakin ez! Monterrosoren ipuin ezaguna beti edukiko dut gogoan: Cuando despertó, el dinosaurio todavía estaba allí. Ez al da zoragarria?
Ordutik sei liburu idatzi ditut eta hainbat sari irabazi. Asko izan liteke eta aldi berean ez da ezer ere ez. Zorionez badira oraindik lehiaketak aurkeztu eta galtzen ditudanak eta hala behar du izan. Idazketa prozesu berezia da eta irakurle bakoitzak grazia diferentea aurki diezaioke testu berari. Sentitzen dut beraz badudala zer hobetu, badela zer landu eta baita zer kendu ere. Irakurriz ahalegintzen naiz nire teknika hobetzen eta munduan adi egoten gaiez hornitu ahal izateko. Gainera, esan dizuedan moduan, Arrasate daroat idazten dudan liburu bakoitzera. Jendeak galdetzen dit: zergatik sartu duzu Ferrerias kalea? Eta nik, harriturik, beste galdera batekin erantzun ohi diet: eta zergatik gertatu behar du denak New Yorken? Ferreriasen maitemindu liteke bat, txakur kaka bat zapal lezake, piano bat jausi dakioke gainera, beste dimentsio batera doan atarte bat egon liteke kale hasieran edota Gazteluondon bertan, mafiaren pisu sekretu batean banku lapurretak planea litezke, edota baita bere seme-alabak krudelki tratatzen dituen aita bizi ere. Nik askotan esan ohi dut kontatzen dudala nire ingurukoa hori delako hoberen ezagutzen dudana baina akaso esan beharko nuke hori dela kontatu nahi dudana. Zeren eta ez badugu guk, idazle arrasatearrok, gure herriaz jarduten, nork egingo du?
Zorionak guztioi eta bejondeizuela. Lehen esan dizuet ez nuela Arrasateko nire adineko idazlerik ezagutzen. Gerora ezagutu ditut hainbat, herrian eta baita herritik kanpo ere, eta jabetu naiz nuen pena egiazkoa zela: idaztea zerbait bakartia dela esaten badigute ere uste dut talde lana dela eta elkarri lagundu diezaiokegula hobeto eta finago idazten. Begiak zabaldu dizkidaten idazleak ezagutzeko zortea eduki dut eta haien aholkuak estimuan ditut. Horregatik asko pozten nau zuek ezagutu izana, zeren akaso nire adina duzuenean eta ni ordurako agure jubilatu bat izan, ipuin baten bukaerarekin ataskatuta banago akaso lagundu ahalko nauzuelako.

Ondo izan eta agur bat,

Eneko