Hileko artxiboak: martxoa 2020

Padura

-n -kargitaratuta
Erantzun

Hezegunea. Xomorroak. Hendaia.

Karearrian sustraiak botatzeko hautua egin dugunontzat padurak badu ezezagunaren xarma. Indefinizioak karratutasunari eragiten zauri, ur eta era beran lur. Guretzat lurra sendoa da, koba eta osinak salbuespen. Paduran, biguna, aldakorra, mesfidatia da lurra. Pausoa ez da ziurra. Padura igurtzi-eremua da. Horregatik gure tema herriz herri padura guztiak lehortzen? Padura iragana da.

Gure Euskal Herri honetako atzoko, gaurko eta biharko urbanisten alde zerbait esateagatik xomorro habia ere bada padura, Juan Antonio Urbeltzek “Cromlech vasco y zorro japonés. De Jorge Oteiza a Akira Kurosawa” liburu ederrean aipatu legez. Padura, xomorroen bazka eta gure kezka. Dantzak, ofrendak, urtero errepikatzen den izua. Eritasun iturri, animalia erreinuko ogasun. Sedentarioon etsai dugu, horra paradoxa, ur geldoa.

Liburu hezearen traza hartzen diot ere Eider Rodriguezen Bihotz Handiegia ipuin liburu ederrari. Itsaskorra. Hendaia padura zen, padura da eta badirudi padura izango dela. Ipuinetako pertsonaiak, hezur-haragizko pertsonen antzera, plisti-plasta ari dira mugaldean. Zaintza lanetan, ipuin gehien-gehienetan. Baina baita familia barruko harremanetan, lapurtar eginiko gipuzkoarren eta iparralde barnekaldeko pertsonen arteko erlazioan, bikote bizitzatan, iraganean. Eta egiari zor temati Hendaian soilik kokatzen dudan arren, norbere bizipenen zerga, liburua bada Donostia, bada Orereta, bada Sara. Hendaiaren aldiri. Liburutzarra bada.

Hendaia ez da toki txarra berriro hasteko. Ipuin denak dira gomendagarriak, baina ni Urtebetetze festak hunkitu ninduen.

Hendaia ez da toki txarra berriro hasteko. Muga. Irun. Gipuzkoar saldoa lorategidun etxeetan. “Hendaia ez da Lapurdi”, entzun nion behin baionar artzain bati.

Jakina. Hendaia padura da.

Belardia.

-n -kargitaratuta
Erantzun

Burokrazia. Atmosfera. Ezponda.

Atzo ertzainak izan genituen baserri auzoan, uste bat baieztatuz. XX. mendeko ideologia garailea burokrazia da. Kafkari harridura eragin zion arau-amaraun bera, bere lan bat horrek eragindako durduzadura eta egonezinari eskaini ziolarik: Gaztelua, bera hil ostean 1926an amaigabe argitaratua. Burokraziaren utopia da, nire ustez, arau bera aplikatzea testuinguru guztiz ezberdinetan, 22.000 biztanleko herrian eta 20 biztanleko baserri auzoan. Ñabarduren etsai, erdibideko pausoen maitale. Konfesio txiki bat, nire kontraesanen baratzean guilty pleasure handienetakoa da Arrasateko burokraziaren tenplu aratzera, BAZera, joatea. Inprimaki lizunkeria da oro berton.

Atzoko gertakizunera bueltatuz, beti da argigarria boterearen bozeramaleekin hitz egitea, afana eta ezaxola adierazten baitute batera esaldi bakoitzean. Polizia ona eta txarra, hori bai betiereko bikotea. Ate joka dugun udaberria ebatsi ziguten argi urdinez baserri atarian egotea gaztigatuz eta komisaldegira itzuli mehatxu doinuan. Zenbat gauza borratu gura dituzten borrekin, horra ofizioa (eta, zoritxarrez, gehiegirentzat afizioa).

Gaur ukiezin zaigun mendira itzuli nahiko nuke zentzumenen lasaigarri, letren leihotik ihes eginda. Eta zer hobe horretarako, Pello Lizarralderen eskutik Larrepetetiten xerkan joatea baino: Abelek ahotik gutxira ikusi du bere hatsaren lurrin zuria gau argitsuan aienatzen. Muinoa jaisten hasi berria da, eta orain ez dago ikusmira eragozten dion zuhaitzik. Beste isurialdean esne urtsuaren tonua ematen dio ilargiak mendi hegal zabalari, margulagoa gailur aldean, biziagoa erdi aldeko harkaitzetan, apartsuagoa erreka zulora hurbildu ahala.

Nahiko nuke niretzat Lizarralderen prosa, hori edertasuna apaingarri alferrekoei uko eginik. Gutxik du natura atmosfera bat hala deskribatzeko ahala, belardi, baso, erreka-zulo bertan egongo bazina lez sentiaraztekoa. Eta ez da amaitzen hor idazle nafartuaren gaitasuna, berea baita (buruz nabil) nire iritziz Elurbustia liburuan euskarazko industria poligono baten deskribapenik nabarmenena. Larrepetit obrak, 2002ko Euskadi Saria lortu zuen berak, kritikaren alabantzak ere eskuratu zituen. Andolin Eguskitzak 2002an Egunkarian ondorengoa zioen liburua goraipatuz:  Kontaera honetan pertsonaien ibilerak baitu munta, harat-honatak, barrutik sentitu beldurra eta pertsonaien arteko elkarrenganako mesfindatza-konfidantza Eta naturaren begiratu zehatza. Eta benetan esan behar dut Lizarraldek aparatu egin duena, itu-ituan jo. Ez dakit hortik segitzeko aukerarik ote duen, baina bidezidor horretatik egin duen sarraldia ederra izan dela esan egin behar da. Zorionak. Harkaitz Canok Correon, ostera, ondorengoa: Une bakoitzeko egoeraz jabetu gaitezen beharrezkoak diren mugimendu, begiraden norabide, usain eta argi tonuak emanak zaizkigu. Protagonisten arnasa sentitzen dugu: aire korronteak, egurrezko zoruaren zarata, ateen azpietako argi-lerroa, belarraren usaina. Guztia dago gure zentzu lokartuak atezuan mantentzen dituen estridentziarik gabeko mihise eder baten zerbitzura.

Itzul gaitezen belardira Lizarralderen eskutik: Goi mendietatik heldu den haizea entzutean berantetsi du Abelek. Bidean atzera egin beharrean, ezponda belartsua igan eta belardira irten da. Lasterbideak egiten dituen azken bihurguneak ikusteko moduan egon da. Gero ezponda ertzeraino jaitsi da, gaztainondo lerro bateraino, eta kokoriko jarri da.

Ez dakigu nor diren Larrepetit eleberriko Abel eta Joxe, morroi gaztea bata, ijito zaharra bestea, baina biak dira iheslari bizimoduz batek daki zergatik. Gure bihotz konfinatuek, nahi dute, haiek arrakasta izatea beraien askatasun xedean guk ametsetan lorratzak segi ditzagun.

AURKEZPENA

-n -kargitaratuta
4

Aurria, Musakola, Literatura.

Sagasti-Etxea Arrasateko Musakola auzoan dagoen aurria da, gehien gehienok Etxezarreta legez ezagutua. Etxean hamaika istorio entzundakoa banaiz etxe eta sendi honi buruz, ez baititut alferrik arbasoak aldameneko baserri batekoak, mitifikazioraino. Etxe aberats honen jabe ezagunenetakoa Rafael Ariza Espejo andaluziar arrasateartua zen, mediku eta intelektuala, eta liburutegi oparo baten jabe. Katalogatua eta eleanitza zuen liburutegia; gaztelania, frantsesa, ingelesa, italiera, katalanera, euskara eta latina zeuden presente besteak beste. Jose Letona historiagile mondragoetarraren hitzetan, besteak beste Pio Baroja eta Gregorio Marañon egon ziren lanean liburutegi horretan. Ez da gutxi. Galdu zen liburutegia, hamasei zatitan banatua ustez, eta galdu zen etxea, sute batek irentsia. Egun, gure Martutene txikia da; autopista, ur-araztegi, bidegorri, errepide eta enparauek zauritua.

Zorionez, Arrasateko Udalak erosi berri ditu Sagasti-etxeko lurrak, etorkizunean izan dadin bertako basoen babesleku. Oinordetzan jardin botaniko aparta ere badu, inguru hauetan ikusten nekezak diren zuhaitzekin, araukariak kasu. Informazio gehiagoren xerkan ari denak, hemen Velez de Mendizabalen artikulu biziki interesgarria Sagasti-Etxearen liburutegiari buruz. Ta bestela, esan beharrik ez da, gugel.

Jakina, Sagasti-Etxeko jabeak handikiak ziren, dirudunak. Nire haurtzaroan, auzoan, Marcial Lafuente eta Silver Kanen liburuak ikus zitezkeen oraindik eskuz esku. Circulo de Lectoreseko saltzailea etxez etxe. Beharginen zelulosa.

Hortik nator, ez dut ahazteko hori.

Liburutegi oparoa izan genuen behinola Musakolan, zientzia eta literatura alez betea. Azken honi heldu nahiko nioke, afizioz eta parean dugun itxialdi honi keinu egin, leihoa ireki. Eta zer da literatura, ez bada paperezko markodun leihoa zabaltzea parez pare. Kiratsa, oihana, Karibea, Los Angeles, laguntasuna, herra, lagerra, maitasuna, misterioa… besaulki edo ohera ekarri, sukaldera edo komunzulora.

Ireki diezaiogun, bada, leiho bat konfinamenduari. Denok izango gara aurri, baina, aizue, oraindik ez. Hori baita gure lana, Chirbesek esango zukeen bezala: etxe atarira irten eta gaizkiari aurre egitea, 10 minutu irabazteko bada ere, galduko dugula jakinik.