Argentinara bidaia: inpresioak(III). El Chalten.

Eskalatzaileen jo muga.

Fitz Roy eta Cerro Torre mendizaletasunaren historia idatzian lerro asko eta deigarriak bete dituzten mendiak dira. Esaterako Maestri italiarrak 200 kiloko konpresorea erabili zuenekoa bere bigarren saiakeran, lehenengoan igo zuenik ez baitzion mendizale munduak sinetsi, eta bigarren saiakera bat egitea erabakita, orduan eskura izan zitzakeen baliabide guztiak erabili nahi izan zituen kale ez egiteko. Torre eta Fitz Royko paretak zailtasun handikoak dira eta mendizale gutxi batzuen balentriak onartu dituzte bakarrik.
Fitz Royk Beagle itsasontziko kapitainaren izena zen. Darwinekin batera Patagoniako itsaso, itsasertz eta itsasarteak ikertu zituena. Bere espedizioetako batean Santa Cruz ibaian gora abiatu zen pentsatuaz, nonbait, ibaia baino, Pacifico eta Atlantico arteko itsasartean ari zela. Ibaian gora nabigatu ezin zuenean urek ez zutelako nahiko sakontasun, buelta hartu zuen ibaia elikatzen duten Argentino eta Viedma Lakuetatik ez oso urruti.
Indioek El Chalten (sumendia) deitzen zioten mendi tontorrari zuriek esploratzailearen izenez bataiatu aurretik. Fitz Royren bidaiak 1826 eta 1836 bitartean egin ziren, Rosas jeneralak egindako Basamorturako kanpaina baino lehenago edo pare horretan, eta Rocaren basamortuko konkista baino dezente lehenago. Lehen esploratzaile hauek, geroago Chilek eta Argentinak banatu zituzten lurrak aztertzen aritu ziren Perito Moreno, Onelli, Ameginho eta beste hainbat zientifiko eta bidaiariri, aurrea hartuaz.

Patagoniarekin lehen harremana.

Azaroaren 13a. Jean Remi (remiseroa) etorri zaigu bila goizeko bostetan. Ohikoa ez bada ere, hegaldia orduan ateratzen da El Calafateko aireporturantz. Gero hiru ordu pasa mikroan El Chalteneraino. El Chalten, Fitz Roy edo Cerro Torre ezagunak eskalatzeko abiapuntua da. Asko hazi da turismoaren eraginez. 1985ean sortutako herria, beharrezko zerbitzu guztiak aurki ditzakezu gaur egun bertan. Hotel, hostel, pulperia, kanpin… Dendetan ez duzu nahi dituzun gai guztiak aurkituko baina beharrezkoak bai.
El Calafateko Aireportutik El Chaltenerako bidaian Patagoniarekin eta 40. errepidearekin bat egin dugu lehen aldiz. Ez da bidaia erosoa. Lur idorra errepideaz alde batera nahiz bestera, eta haizea. Haize zakar eta indartsuak, mikroa higiarazten du ezker-eskuin. Lainotuta dago eta ezin ditugu mendiak ikusi. 40. errepidea utzi eta 23a hartzen dugu El Chaltenerako norabidean. Guanako bat edo beste ikus daitezke. Txoikeak (ostroka moduko bat) ere bai, baina zailagoa da.
Aspaldi estantziak izan zirenak galduaz joan dira artilearen prezioa jaitsi den heinean. Gaur ez da ardirik behar arropa sofistikatuak egiteko, eta 4.000 edo 5.000 ardi zituzten estantzietatik bakarrik ere ez da geratzen txoferrak dioskunez. Ospetsuena, La Leona (Perito Morenoren taldeak bertan puma eme batekin trikitx egin zuelako omen dute izen hori ibaiak eta parajeak), ostatu folkloriko legez dago prestatuta, El Calafate eta El Chalten bitarteko ezerezaren erdi erdian. Nahiago guk El Chalteneko La Cima b&b internetez aukeratua.

El Chalteneko bista

El Chalteneko bista

Patagonia garestia da. B&B honen prezioa ez da gehiegizkoa 500-600 peso (47 euro gela merkeena, 57 garestiena truke ofizialean kalkulatuta) logela eta gosaria. Gure gela garestiena da; bigarren pisuan dago eta bertatik Fitz Roy eta Cerro Torre ikus daitezke, lainorik ez dagoenean noski. Nik behin bakarrik ikusi ahal izan ditut biak goizeko 5:30ean jaikita. Etxeak ez du apaingarri bakarrik, baina garbia da. Gelan komun txiki bat eta berogailua gau eta egun martxan.
El Chaltenen, ostatuak, hosteriak, hotelak eta jatetxeak dira nagusi. Aterpe eta kanpin merkeak ere badaude. Kanpineko plaza esaterako 50 pesotan ikusi genuen: 4,69 euro kanbio ofizialean, eta 2,8 inguru beltzean eginez gero kanbioa.

Laguna Torre eta Cerro Torreko glaziarrak

Laguna Torre eta Cerro Torreko glaziarrak

Han izan garen hiru egunetan ibilalditxo bana egin dugu. Lehenengoa, Laguna Torrera izen bereko tontorra ikusi asmoz. Euriak eta lainoak ez digute utzi ezer ikusten. Busti-busti eginda itzuli gara. La Senyeran afaldu dugu majo katalan batek sortutako pulperian, azaroaren 9aren omenez.
Biharamunean Laguna de los Tresera Fitz Royren azpira. Euria eta bisutsak aspertuta eta bustita, beste bide bat egitea erabaki dugu azken aldapa hasten zenean eta Piedras Blancasera joan gara. Bueltan mendia estriptis magiko bat egiten hasi da eta azkenean Fitz Roy ikusgarriak bere elur, glaziar eta paretak erakutsi dizkigu. Bazterrak, kamerak eskuan eserita atseden hartzen zeuden ibiltariz bete dira. Planak aldatu gabe gora egin dutenek guk baino suerte gehiago izan dute.

Fitz Roy bere sekretuak erakusten

Fitz Roy bere sekretuak erakusten

El Chaltenera bueltan, txokolategira joan gara Anabel emakume argentinar-euskalduna bisitatzera. Ikurrina batek apaintzen du Anabelen lokala. Harro dago bere arbaso nafarrez. Bera eta Urrozkoak omen zituen. Bertaratzen diren mendizale euskaldunak ezagutu eta miresten ditu: Tamayo, Pou anaiak, Alberto… Ez dago berarentzat haien parekorik.

Hirugarren eguna iritsi da eta autobusa hartu beharra dugu El Calafatera joateko.       Goiza herri inguruko ibilaldi bat egiteko aprobetxatu dugu, eta arratsaldeko lehen orduekin autobusean eserita geunden basamortua eta Viedma lakuaren arteko errepidean El Calafaterainoko hiru orduko bidaia egiteko prest.

23. errepidea basamortua zeharkatzen

23. errepidea basamortua zeharkatzen

Argentinara bidaia: inpresioak. Buenos Aires (II).

Moneta kanbio bikoitza (gutxienez).

Argentinan denboralditxo bat eman nahi baduzu ez da gomendagarria pesoak eramatea. Dolar edo euro egarriz bizi den herrialdea da eta betik aurkituko duzu kanbio erakargarri bat. Are gehiago orain. Iritsi ginenean dolarragatik 8,51 peso ematen zituzten bankuetan (truke ofiziala), baina 12,7 merkatu beltzean (dolar blue deitzen diote beltza ez esateagatik). Dolarrak poltsikoan bidaiatzea komeni da, eta ahal dela 100eko bileteekin.

Hotelera iritsi, galdetu, eta langileek esan digute non alda ditzakegun gure dolarrak. 200 dolar aldatu ditugu. Tentuz, lehenengo aldia izanik, ez dituzulako ezagutzen lekuko ohiturak eta beti aurkituko duzunez argentinarra iruzurrera eta lapurretara emana dagoen izakia dela esango dizunik, bada badaezpada, lehenengo 200 horiek, arratsaldean gehiago aldatzeko asmoarekin.
Diotenez debaluazioa ezinbestekoa da eta merkatuko kanbioak (ez ofizialak) hori erakusten du, kanbio truke ofiziala  baino dezente gehiago ordaintzeko prest daudelako argentinarrak.  Hauteskundeak 2015ean direnez gobernuak ez du debaluatzerik nahi, are gutxiago aurreko urtarrilean bat egin behar izan zuela kontuan izanda. Ekonomia neurri murriztailez betetzea eta noizean behin razzia bat egitea dolarraren kanbio ofizialaren defentsan dira hartzen ari diren neurriak.
Dolarrak erosteko mugak daude, eta zepoak (El Cepo) luze iraungo duela dirudi.

 

Buenos Aires ikusten.

IMG_17071

Puerto Maderon Calatravern zubia.

Bi egun eman behar genituen Buenos Airesen eta denbora aprobetxatu beharra geneukan. Horregatik, goizeko 9etan lan guztiak eginda eta egun osoa aurretik, hiria ezagutzeari ekin genion: Maiatzeko enparantza, San Telmo, eta arratsaldean siestatxo bat egin ondoren Puerto Madero. Kontraste handiko hiria da Buenos Aires. Modernoa, eta auskalo zenbat diru inbertitutako auzoen ondoan, aspaldi berriztapenik ezagutu ez dutenak aurkitu daitezke. Boca, San Telmo edo Barracas zaharkituen ondoan, mikroerdigune dotorea, edo Palermo eta Recoleta bezalako auzo zainduak, edo Puerto Madero berria,  bulego eta etxebizitza garestienen kokaleku diren dorrez iltzatua.
Puerto Maderon Uruguay itsasontzia dago.  Bocako kaian ezagutu nuen itsasontzi honek, Julian Irizar izan zuen kapitain, Suediako espedizio galdu baten bila Antartidara egin zuen bidaian. Diotenez Irizar honen aita Oñatikoa zen; zehazki Zubillagako baserri batekoa. Horietaz aparte, jatetxe eta taberna mordoa, Calatravak egindako, zubia (emakumearena) eta erreserba ekologiko garrantzitsua La Plata ibiaren ertzean.

Benetakoa ote da Don Manoloren San Telmoko almazena?

Benetakoa ote da Don Manoloren San Telmoko almazena?

San Telmo berriz, antikuarioen, eta gaur egun talde alternatiboen auzo bihurtu da. Zaharkitua dago erabat, baina sasoi batean izan zuen xarma gorde, eta areagotu ere egin du bertan dagoen aktibitatearekin.
Biharamuna hiria autobusez ezagutzeko hartu genuen: Belgrano, Palermo, La Recoleta: parkeak, polo edo tenis klubak, estropada lakua, hipodromoa, golfa; aberastasunaren ikur guztiak.
La Recoletako gomeroak ikustea eta La Biela kafetegian zerbait hartzea gomendagarriak dira. La Bielan Jorge Luis Borges eta Adolfo Bioy Casaresekin bazkaltzeko edo picada bat egiteko aukera izango duzu Fangioren argazkiak ikusten dituzun bitartean. Honetaz gain, Kanpo Santua bisitatzea ere gomendatzen dute, baina tira; uste dut denbora beste gautza bazuetan ematea ez dela plan okerragoa.

Jore Luis Borges eta Adolfo Bioy Casares La Biela kafetegian.

Jorge Luis Borges eta Adolfo Bioy Casares La Biela kafetegian.

 

 

 

 

 

 

 

 

Corrientesen okela errea afaldu eta azkar ohera, goizean goiz jaiki beharra dagoelako El Calafaterako hegazkina galdu nahi ez badugu.

Argentinara bidaia: inpresioak (I).

Oporrik ez ditut aurrerantzean izango, baina oporrik ez izateak ez dit bidaiatzeko ilusioa ezabatzen. Gainera oporrik ez, baina denbora daukat; hori irabazi dut.

Aurten, ahal genuenez, Argentinara bidaiatzea pentsatu dugu Isak eta biok. Patagoniara hobe esanda.la quiaca

Argentina eskualde handia da, eta aparta. Era guztietako  klimak eta lurraldeak ezagutzen ditu. Tropikoko bero eta hezetasunetik hasita Antartidako  hotzak arte, era guztietako eguraldiak aurki ditzakezu; eta landara eta fauna bereziak noski. Guztia da ederra eta handia. Iguazuko ur-jauziak, Perito Moreno edo Upsala glaziar puskak, Aconcagua edo Cerro Torre bezalako tontorrak, Buenos Aireseko Uztailaren 9ko etorbidea, edo Caminito, Palermo, San Telmo… zer ez! Hilabeterako baino, askoz gehiagorako ematen dute La Quiaca eta Ushuaia bitarteko 5.121 kilometroek.

Kilometro gehiegi ordea, eta zerbait aukeratu behar derrigorrean. Patagonia ezagutzea pentsatu dugu: Tehueltxe eta maputxeen lurra.  Euskaldun, gales eta era guztietako emigratzaileek kolonizatua eta  Roca General eta Presidentearen armadak oinperatua.

Izotza eta harea, mendi eta haranak, sastraka eta basoak, haizea, guanacoen eta txoikeen, eta puma eta huemul ikus ezinen lurra, eta baleen eta pinguinoen itsasoa. Petrolioa, mineralkiak, zer ez; baina dituen aberastasun guztiak izanda ere, antzua, latza eta basatia.

Mila borroken kokaleku, indioek indioen aurka, indioek zurien eta zuriek indioen aurka, eta zuriek zurien aurkako gatazken lekuko.

Horixe aukeratu dugu: Patagonia.

 

Goizeko bost eta erdietan iritsi da gure hegaldia Ezeizako aireportura. Zain daukagu remizalea (ez dakit nola idatzi remisaren gidaria). Remisa, prezio finko baten truke hartu dezakezun taxi modukoa da. Taxiaren prezioa aldakorra den moduan, honena ez. Ez dakizu zeinekin irabazten duzun, baina atzerritarra izanik seguruagoa iruditzen zaigu remisa. Gainera agentziatik hartuta eta ordainduta daukagunez ez daukagu aukeratzen ibiltzeko lanik. Txoferra zain daukagu goizeko ordu txikitan. Alsaziarra omen da; Weiss du abizena eta urte batzuk daramatza Buenos Aireseko Caballito auzoan bizitzen. Atsegina da, horretan argentinarren kutsua hartu du,  eta aholkuak ematen dizkigun bitartean agentzian zenbat ordaindu dugun galdetzen digu. Berak 380 peso kobratzen ditu. Ez naiz ausartu esaten agentzian 700 ordaindu ditugula, eta hotela eta remisea pakete berean ordaindu dugula esanaz atera gara lotsa-lekutik.

Berotuta, hurrengo bidaia ere hitzartu dugu berarekin. Segurua da, europarra eta jatorra: ez dago zalantzarik. Lan desberdin asko egin behar izaten ditu bizitzan aurrera egiteko, eta remisa tarte libreak dituenean hartzen du. Baina ateratzen du guretako denborarik

Goizeko seietarako uztailaren bederatziko etorbideko hotelean geunden, baina gelarik gabe. Oraindik gosariak ematen hasteke, egunkari guztiak  eta wifia gure eskura. Zazpietan Buenos Aires goiztiarra ezagutzea erabaki genuen.Jakarandak lilaz tindatuta

Jakarandak loratuta, beren onenean, lila kolorez estalita eta lilaz tindatuta ere zuhaitz azpiko bide eta lorategiak. Loreen usain eta koloreak zentzumenak esna arazi zizkiguten oraindik lotan behar zutenea

Bederatzietan zabaltzen zituzten posta bulegoak eta gutun bat bidali beharra nuenez gora eta behera ibili ginen. San Martin Plazako gomero erraldoiari egin genion ohiko bisita.

 

San Martin plazako gomeroa

 

Tamaina ikusi nahi izanez gero begira argazkiaren ezker aldean dagoen gizonezkoari. Hala ere ez omen da zaharrena. Recoletakoek  honek baino urte gehiago dituzte.

Handik bueltan,  zalantza batekin jarraitzen dut: onbuak ala gomeroak dira?

Gomero dio zuhaitzen aurrean jarrita dauden karteletan. Horrela izango da.

 

 

 

Argentina; inpresioak

Azaroan Argentinara bidaiatzeko aukera izan dugu. Lurralde laua edo menditsua, aberatsa edo pobrea, lehor edo hezea, kontrastez betea. Oraingoan,  ezagutzen ez genuen Patagoniara joan nahi  izan dugu eta hego aldean mamitu da gure bidaia. Andeetako mendi eta glaziarrak, haizeak leundutako lautada amaigabeak edota Atlantiko hotza.

Eta jendea. Patagoniako lehen inmigrante galestarren, ipar amerikarren, edota euskaldunen ondorengoak, maputxeekin eta  gaurko barne etorkinekin edota Kolonbia edo hego Ameriketako beste lurralde batzuetatik etorritakoekin nahasketa  poliedrikoan.

Inpresioa izan zen (Impression soleil levant), Claude Monetek margotu zuen lehen mihise inpresionistari jarri zion  izenondoa. Pintzelada labur, markatu eta anarkikoen bidez goizeko argitasunak bere erretinan sortzen zuen irudi azkarra adieraztea lortu zuen. Inpersionistek lurralde honetako argitasuna ezagutu izan balute, emaitza beste bat zatekeen seguru asko, baina hori beste kontu bat da.

 

Fitz Roy; gelako leihotik goizeko 5:30ean jasotako inpresioa

Fitz Roy; gelako leihotik goizeko 5:30ean jasotako inpresioa

Neuk ere inpresionista izatera jokatu nahi dut  bidaia honen oroitzapenak ahazten ez zaizkidan bitartean. Gehien bat neure neurona ahulez ez naizelako jada fidatzen. Aurrekoan Alberto lagunarekin autoan nindoala ez nintzen gai izan abuztuan bi egunetan zehar Pirinioetan egin genuen ibilbide osoa azaltzeko. Izenak ez zetozkidan burura lehen bezala. Gero blogean kontsultatuta gogoratu nintzen Bachimaña, Arratille eta Letrero zirela esan nahi baina ezin geratu nintzen izenak.

Blog hau  nire memoriaren luzapen eramangarria izatea nahi nuke. Ez dut albisterik argitaratzen; ez naiz kazetaria. Nire inpresio, iritzi, gertaera eta emozioen biltegi ibiltaria nahi dut nirekin batera, iragana galdutakoan zer garen jakiteko zailtasunak izan behar ditugulako. Ah! Eta bateon bati erabilgarri suertatzen bazaizkio hobe. Ez dizkiot royaltiak eskatuko

Abenduaren erdi alde honetan hartzen  dut lehen aldiz  nire inpresioak ordenagailuaren tripetara kargatzeko  aukera. Ea hurrengo egunetan, hartu behar ditudan Gabon oporretan,  idatziak blogean ordenatzerik dudan.

 

Euskarazko telebista Iruñerrian.

Ezagunak dira Nafarroako euskaltzaleek ETBko seinalea Foru Erkidegoan jaso ahal izateko egin dituzten ahaleginak eta jasan dituzten zigorrak. Jakinekoa ere UPNko Gobernu Foralak behin eta berriro iruzur egin diela ETBko zuzendari eta Jaurlaritzako ordezkari gorenei seinale bera Nafarroan zabaltzeko egin dituzten ahaleginetan, beste tokiko nahiz estatuko erdal kateak hedatzeko erraztasun guztiak jarri dituzten bitartean.

Aurten argi izpi bat ikusi dute nafar euskaltzaleek  lizentziak banatzeko deialdian Xaloa telebistak  -Baztan eta Bortzirian diru barik eta lizentzia barik emititzen aritu ten telebista euskaldunak- lizentzia lortu duenean.

Gaizki egingo genuke lorpen hau Nafarroako iparreko saiatu talde baten arrakasta baino ez dela pentsatuko bagenu. Eurei dagokie kudeatzea, baina baimena euskaltzale guztien lorpena da eta guztioi dagokigu proiektuari bultzada ematea ahal dugun neurrian bederen.

Denboralditxo bat kanpoan eman dut (erretiratuaren abantailak) eta atzerrian jakin dut Xaloa telebista Iruñerrian abian jartzeko crowdfundinga martxan dela, baina lotsaz bezala, zarata barik, beharko lukeen bultzada mediatiko barik, eta beste batzuetan martxan jartzeko gai izan garen euskalgintzaren olatu erraldoia  ezkutatuta bezala. Ekintza amaitzeko 22 egunen faltan %10era ez dira (gara) iritsi oraindik.

Ez ditut ezagutzen kanpainaren xehetasunak, ezta ere falta diren egunetarako planifikatuta daudenak, baina ezin dut irudikatu zer zatekeen beharrezko 50.000 euroak ez lortzea, porrotak ez lituzkeelako ondorio ekonomikoak soilik izango. Aitzitik, gure ahulezia guztiak agerian jarriko lituzke eta indarrak asko diren bezala ahuleziak ere ugari dira.

Ikastolak, hedabideak, gau-eskolak abian jartzeko gai izan den herriak ezin du porrot egin proiektu estrategiko honetan. Tokiko komunikabideen sareak eta euskarazko hedabideek oro har, indar biziz bultzatu behar dute proiektua. Euskaltzale bakoitzak bere ekarpen ekonomikoa egin behar du proiektuak argia ikus dezan, orain lortzen ez duguna beste urte askoan ez delako lortuko.

Jar dezagun beste guztietan jarri dugun  makineria martxan. Bultza dezagun proiektua guztiok batera, eta gaindi ditzagun eskatzen zaizkigun 50.000 euroak, hobe baita 200.000 lortzea 50.000n geratzea baino.

Nik egin dut nire ekarpentxoa. Zuk? A! www.karena.eu  erabili dezakezu zure bultzada emateko.

Euskarazko hedabideak mintzagai

Gai delikatu honetaz idazteko gogoa behin  baino gehiagotan izan dudan arren, beste hainbatetan jarri diot frenoa nire buruari,  duela gutxira arte euskarazko tokiko komunikabide batean eta tokiko hedabideen elkartean jardun naizelako lanean.  Parte  izan garenok iritzia kutsatuta edukitzeko arriskua izan ohi dugu.

Gaur herriko aldizkarian berriro irakurri dut Eusko Jaurlaritzak (EAJk dago idatzita aldizkarian) Berriari egindako murrizketez aipamena. Testuinguruak  eta nork dioen gutxienekoa dira. Kezkagarriena da hilabete pasa ondoren,  eta sektoreak esleipen hau eta beste batzuk irentsi dituenean gaiari  bueltaka jarraitzen dugula, sektoreko kide bat hobetsiz, besteen. Eta ez deritzot justua.

Aurreko beste administrazio bateko arduradunek beste irizpide batzuek erabiliaz,  tokiko aldizkari txikiak kaltetu zituzten ebazpenak onartu zituzten. Aldizkari asko, maiztasuna aldatu, kolorea eta orriak gutxitu, eta beste erabaki batzuk hartu beharrean aurkitu ziren, hain zuzen, irismena bezalako  irizpiderik ez zelako kontuan hartu. Isil isilik jarraitu zuten lanean.

Baztanen jardunean dagoen telebista bakarra, Iruñerrian emititzeko lizentzia lortu berri duena, urtetan egon da diru-laguntzarik jaso gabe, deialdiek, falta zuen baimen administratiboa exijitzen ziotelako behin eta berriz. Xorroxin irratiko herrikideek bezalaxe, EREan, edo okerrago kobratu gabe lanean jardun behar izan dute. Aurten dirudienez zerbait jaso dute, eta laguntza  horrek beste batzuen patrikak hustetik etorri behar.

Zer esan Sakanako Guaixek edo Anbotok edo beste hainbatek aurreko urteetako deialdietan izan zituzten murrizketez eta jasan zituzten zailtasunez? Gaur, euren irismena eta efizientzia onartzen zaielako onik atera bide dira, baina eurengana joan den dirua beste patrika batzuetatik atera behar izan da noski.

Zenbatek daki  gurean Hernanin Kronika deitzen den egunkari bat argitaratzen dela eta hau ere kaltetuetako bat izan dela?

Euskal Herria Irratiak, edo Tolosaldeko 28 kanalak –urte askoan lehen aldiz udal batzuen diru-laguntzen ukazioa jasan duena- , edo Goienak edo beste hainbatek, ez al dute merezi herritarren  eta administrazioen aitortza eta saria?

Aizu! Kendu inbertsioetatik eta eman diru gehiago euskarari erantzun daiteke, baina errealitatea da ez Jaurlaritzak ez Foru Aldundiak ez dutela nik dakidan arte horrelakorik egin aurreko urtean eta egoera honetan multzo baten barruan egin daitezkeen banaketa guztiak batzuen kaltetan eta besteen onerako izango dira.

Errealitatea konplexuegia da irakurketa sinple eta interesdunetan  laburtzeko. Pentsatzen dut, sektoreak birmoldaketa sakon baten  beharrra duela eragingarriagoa eta efizienteagoa izan dadin. Zinez uste dut euskal hiztunok egunkari nazional bat merezi dugula,denona, irekia,irizpide demokratikoenetan oinarritua, laburbilduz, Euskal herriko hiritar guztiek berea bezala  sentituko  dutena.

Baina euskarazko hedabideen gaurko errealitatea irauli eta beste egoera horretara jauzia emateko hainbat gauza aldatu behar dira: errealitatearen ikuskerak, jarrerak, iritziak, eta noski, edozein birmoldaketa egin  izan denena bezalaxe (siderurgia, banketxeena,…) dirua.

Punica? Bat gehiago.

Negua badator eta egurra egiten hasteko aroa iritsi da. Aizkorakada eta aizkorakada artean, edo moztutako ezpalak organ garraiatzen ditudan bitartean, burua beste pentsamendu  batzuetara joaten zait. Ez da komeni aizkorakadak emateko orduan beste gauza batzuetan pentsatzen aritzea, baina tarteak une egokiak izaten dira zigarroaren keari begira egoteko ohitura aspaldi baztertu genuenontzat.

Azken urteotan azaleratutako ustelkeriari bueltaka aritu naiz. Ez dago honi nondik oratu. Albisteek frogatzen  dute ustelkeria eta sistema gauza bat bera direla. Gaur zuk agintzen duzu, bihar nik sistema, Espainian era guztietako bilau, iruzurgile eta eskuluze sortzaile bihurtu da. Ezin iruzurgileak  sistema gabe ulertu, ezta sistema  iruzurgilerik gabe.

Sistema esperpento bitxi eta sinpatikoen sortzaile ere bada. Nikola txikiak, bere anaia handien ikasle argia dela erakutsi digu. Zubietan edota Lezaman idolo futbolariak gainditzeko saioetan ari diren gazteen nahiak kopiatuz, harribitxi preziatuenen mailan kokatu da iruzurgile gazteen rankinean. Ez du irakaslerik falta izan aritu den mundu horretan.

Iruzurra eta sistema eskutik doazela erakutsi digute bi alderdi nagusietako politikoek, dirua barra-barra, ahurka eramanaz euren patriketara, eta soberakinik zegoenean euren afiliatu edo zaleenetara. Diruaren euri langarra alderdi txikietara eta sindikalistengana ere iritsi da hauek ere sistemaren partaide senti daitezen.

Sistemaren onurak ez dira izan iruzurgile lotsagabeenentzat bakarrik. Aitzitik, legeen barruan aritu den hainbat ergel eta sorgin  ere busti ditu oparo, zero askotako soldatak metatzeko aukerak eta arrazoi legal eta moralak eskainiaz. Guztiak bihurtu dira sistemaren defendatzaile sutsu, eta  zuten indar guztiarekin aldarrikatu dute sistemaren antonimoa kaosa baino ez dela. Zirkulua ixteko hor daude sistemak berak promozionatutako epaileak, sistemaren aurka egiten ausartzen diren lankideak zigortzeko;  Blesa jauna espetxera bidali zuen epaileari instrukzioa kendu eta hamazazpi urterako kargugabetzeko gai izan direnak, edo Garzoni ezker abertzalearen aurka egiteko baimena bai, baina sistemaren barrunbeetan sartu eta denboran atzera egin nahi izan duenean  ateak itxi dizkiotenak.

Gaur sistema aldatu nahi dute ezer ez dadin aldatu. Urteetan bizikide izan duten iruzurraz lotsa itxura egiten dute eta eskuluze guztiak alderdietatik at nahi omen dituzte horretarako berrogei urte luzetan  indarrean jarri ez duten legedia abian jarri behar badute ere.

Podemosen sorrerak herritarrengan piztu duen ilusioak tamainako erantzuna behar du. Botereko amaraunetik kanpo geratzea edota motorrak edo malgukiak ez kontrolatzea da gerta dakieken okerrik handiena.  Horregatik zilegi da Podemosen aurka ahaleginak eta bi egitea; alderdi nagusiek kontrolatzen dituzten hedabideak bihurtuko dira bidaide eta gezur eta irain bitxienak zabaltzeko otsein zintzoenak.

Alda dezagun zerbait eta zigor ditzagun gutxi batzuk sistemaren onurak geure esku jarrai ditzaten. Hori izango da hauteskundeak iritsi bitarteko leloaren zati bat. Bestea, Podemos iraintzea, eta bere aukera gutxiesteko munduko pertsonai, ekintza, eta jarduera krudel, legez kontrako, edo arloteenekin nahastea. Edozerk balio du.

Bi eskas.

Toponimoa.

Bi eskas; Biescas. Bizkar hitzetik omen dator batzuen iritziz. Horrela irakur dezakegu Un paseo con Maxi por la historia de Biescas liburuan. Liburu berak adiera orijinalago bat ere badakar:  Padre Martonek, vi escas-etik datorrela dio 1749an Zaragozan argitaratutako liburu batean, eta Vicencio Blasco de Lanuza baten hitzak hartuaz, con fuerza, industria y trabajo buscamos los manjares, o mantenimientos esan nahi duela idazten du. Toponimoaren jatorri euskalduna edo aurre-indoeuroparra ez da zalantzan jartzen.

Euskal Herriko mendizaleek ondo ezagutzen dute herri txiki hau, Ordesarako edota Pantikosa, Sallent edota Formigalerako pasabide derrigorrezkoa delako. Herrigune dinamikoa, eta turismoaren onura eta diktadurara emana da.

Feria eguna.

Urtero, urriko hirugarren asteburuan udazkeneko feria ospatzen da. Oso erakargarria. Era guztietako gaztek -Gavas, Aragoi, Ipar eta Hego Euskal Herrikoak- erakusleiho zabal eta saltoki erakargarri bihurtzen dute herria. Ez dira falta Barkoxeko edo Nafarroako pateak; Aragokio lukainka eta urdaiazpikoak Txirritaren hain gustukoak; perretxiko, ardo, sagardo,…

Ondoko artzaiak ekarritako arkumeak.

Abereak ere bai.  Ganadu, zaldi, mando, ardi, ahuntz, piriniotako mastinak, baserriko tresneria…

Arztaiak feriara jeisten dira euren artaldeekin.

Artzaiak feriara jeisten dira euren artaldeekin.

 

 

 

 

 

Animazioa kaleetan. Betik dago, Zaragozatik jende dezente igo ohi delako opor sasoian eta are gehiago feria egunetan. Ez dira falta musikoak, sariketak, enkanteak, ohikoa den txahalki errea, eta beste hainbat eta hainbat kontu.

Merezi du. Ahal baduzu joan zaitez datorren urtean. Feriatik buelta bat eman eta menditik beste bat emateko adina ematen du asteburuak.

 

Mendi irteera. Le Chemin de la Mature

Aspaldi begiz jota geneukan ibilbide biribil bat egitea pentsatu dugu: Pont de Cebers, Le Chemin de la Mature, Arraseko lepoa, Etsauteko bidegurutzea, Pont de Cebers.

Le chemin de la Mature

Le chemin de la Mature

Le Chemin de la Mature, bide zorabiagarri bat  da,  Luis XVI.ren denboran haitzean zabaldutakoa basoetako egurra ateratzeko. Gida batean (ez ditut pista gehiago emango) irakurri dugu ez dela arriskutsua, baina bai kontuz ibiltzekoa, ya que en algunos puntos la senda no tiene más de tres o cuatro metros de anchura. Betik pentsatu izan dut gidak idazten dituzten askok ez dituztela azaltzen dituzten ibilbideak inoiz egin. Ez dakit bide honek lau edo hiru metroko zabalerarik inon izango ote duen. Metro eta berrogei, bi metro inguruko zabalera izango du tarte seguruenetan. Bertigorik baldin baduzu ez egin kasu gida honi. Ez zaitez joan.

Pacq-eko basoan sartu-irten luze bat egiteko aprobetxatzen dugu eguna,  onddoen esperantzatan. Ziza hori batzuk, pinutela bi eta gibelurdin bat. Arrautza nahaskia egiteko beste. Onddoek hurrengoan beharko dute.

Sei ordu ibili ondoren autoan gaude berriro. Azkar Biescasera txahalkia zain daukagu eta.

Sasoian sasoikoak

Joan zaigu uda eta udazkena iritsi. Herriko jaiak ere joan zaizkigu eta a zelako amaierarekin. Borrokak, udlatzainak ospitalean,  Hedabideetan ere irakurtzeko aukera izango zenuten eta ez naiz pasadizo basati horren inguruan mintzatuko.

Jaiak aipatzen baditut zerbaiten amaiera eta hasiera direlako egiten dut. Udazkenaren hasiera eta uda amaiera; oporren bukaera eta ikasturtearen hasiera ikasleentzat. Ez dira zehatz-mehatz horrela ebakitzen denborak baina erreferentzia bezala aipatu daitezke. Ordu gutxi eman ditut baina horietako batzuetan disfrutatu dut jai giroan. Beste asko kanpoan edo lanean ere eman ditut.

Aurtengo uztaren parte bat.

Aurtengo uztaren parte bat.

Uda amaierarekin uzta jasotzeko sasoia iristen da gurean. Errezil sagarrak, sagardo eta sagar zukua, eztia, babak, intxaurrak eta beste hainbat produktu jasotzen edo ekoizten eman behar izan ditugu jaietako ordu asko. Neguak ez gaitu ezustean harrapatuko. Despentsa ondo beteta izango dugu eta orain egurra egitea falta zait lehen hotzak iristen direnerako.

Aurten argizagia egitea ere bururatu zait. Gaur arte erle abaraskak estaltzen zituzten operkuloak bota egin izan ditut. Oraingoan, denbora sobran omen eta orea urtu-iragazi, urtu-iragazi;  pastel horixka polit bat sortu dut. Zertarako? oraindik ez dakit. Edertasun kremak egin daitezkeela jakin dut, edota egurrezko zoruak ontzeko erabili.

Ez dakit zer egingo dudan argizariarekin, baina zer den denbora edukitzea! Ea hurrengoan hobeto baliatzen dudan.

 

Pilarika eguna. Goizeko 9ak. Euskaditik sekula joango ez omen diren berdededunen etxetik itxafleroak aditzen dira. Euren patroia omentzen ariko dira.

Kale galdeketa

Gaur zortzi, Oñatin, neska gazte batzuk  galdeketa bat egiten ari ziren Parrokixa parean Udalaren izenean. Parean suertatu eta galdetu zidaten ea zer iruditzen zitzaidan Parrokia parean autoentzat Unibertsitate hiribidea ixtea, eta gauza bera egitea Bakardadeko kalean San Anton kalearen pare horretan.

Mugikortasun planean dagoen proposamen bat da eta herritarren iritzia jaso nahi omen zuen Udalaka. Oso ondo iruditzen zait galdeketa bera, are gehiago horren bidez  Kale Zaharreko bizilagunen iritzitza ezagutu eta kontuan hartzeko asmoa badute.

Niri oso ondo iruditzen zitzaidala, horren aldekoa nintzela, herria oinezkoentzat toki eroso bihurtu behar genuelako. Hori bai, ezinbestekoa zela kaletarrek beharra genuenean sartzeko aukera edukitzea, eta erosketak edo beste gauza batzuk deskargatzeko sarrera izan beharko genukeela egunean zehar ordu jakin batzuetan. Erantzun zidan udaltzainen bulegoan egongo zela giltza behar genuenetan. Ez dakit supermerkatutik kargatuta gatozen bakoitzean udaltzainengana joan beharra erosoa eta egokia denik, baina tira.

Mingaina aske beste eskaera batzuk ere luzatu nizkion: esan sinfalta kale bat oinezkoentzat bihurtzeko ez dela derrigorrezkoa inguru dena pibotez betetzea. Nahikoa da Noranzko biak debekatzen dituen seinale bana jartzea eta udaltzainek araua bete araztea. Begira zenbat pibote ikus daitezkeen gure begi bistan gehitu nion. Unibertsitateko ibilbideko espaloi dena harrizko oztopoz beteta dago. Kale guztietako sarrerak pibotez josita. ONCEko kioskoa inguratuta. Ez dakit munduan metro karratuko hainbeste pibote daukan beste herririk ote dagoen. Esan hau ere arduradunei sinfalta.

Iluntzean bi lagunekin afaldu nuen. Galdeketarena komentatu eta bietako batek esan zidan berari ere egin ziotela. Nik hau eta hau erantzun xuat. Neuk be ados nagoela esan dostet, berak, eta gehitu dostet txirrinduen erabilera arautu beharra dagoela istripu larri bat gertau aurretik.

Galdeketaren emaitzak aztertu eta udalak aurrera egin nahi badu, jakin beza Kale Zaharrean behintzat, bizilagun mordotxo bat izango duela elkarlanean irtenbide onenak lantzeko modu eraikitzailean.