Category Archives: kultura

Artze eta Arantzazu: 1968-2018

2018aren hasieran joan zaigu euskaraz ezagutu dugun poetarik handidenetako bat. Badu sinbologia berezi bat datak, aurten batuaren oinarriak ezarri zituen Arantzazuko Biltzarraren 50. urteurrena betetzen baita. Albiste batek tristatzen gaitu, baina badugu euskaldunok zer ospaturik. Urte hauetan  ikaragarri aldatu da euskararen mundua. Euskalkien erpinak leunduz joan diren abiadan batua aberastuaz eta indartuaz joan da, eta orduko hizkuntza latz eta artifiziala ohiko komunikazio tresna aberats bihurtu da. Asko irabazi dugu urte gutxian komunikazio eta letren arloan. Frogak nonahi.

Baina hizkuntza bat ez da araudi multzo soila:   gaur gauden egoeran bagaude, duela 50 urte inguru gurean frankismoak ezarritako inertzia kulturalak iraultzeko sortu zen kultur  mugimendu poliedrikoari zor diogu.

Orduko loraldia ezin  daiteke ulertu Joxean Artze gabe. Abangoardiazalea eta formen puskatzailea hasieran, intimistagoa gero baina beti sakon. Ez zuen asko pentsatuko bere ama alargunak zertan amaituko zuen bere seme  kutunak nerabezaroan harakin ofizioa ikastera Pauera bidali zuenean.

Gaur euskal literaturaren urrezko orrietan hizki handiz agertuko den gizona dugu gogoan: 50. urteurren honen hasieran joan zaigun poeta handia, gizon xaloa. Arantzazuren maitalea, bere etxeko lasaitasun eta bakardadean Joaten jakin du Karmenen maitasuna eta bere kristautasuna babes zituela.

Adiorik ez Joxean

Aurrekoa Puntua astekarian argitaratutako ekarpen labur bat da. Tarteka eskatzen dizkidate eta  espazio muga da ezartzen didaten baldintza bakarra. Seguru asko Joxeani buruzko ekarpen hau luzeagoa eta desberdina zatekeen beste era batera, hau da tarte-mugarik gabe landu izan banu. Muga horiek esanguratsua gorde eta gehigarriak ezabatzen derrigortzen gaituzte. Konta ditzaket hainbat anekdota baina nahiago izan dut oroitzapen xume hau dagoenetan ekartzea nire memoriaren bilduma honetara.

Plagioak gurean?

Mikel Hernandez Abaituari  bere azken nobelari buruz Sautrelan egin zioten elkarrizketa ikusi nuenean irakurtzeko gogo bizia piztu zitzaidan gaia euskal literaturan izan den iruzur  handienaren ingurukoa zelako. Benetan gertatutako  plagio batez hitz egiten ari zenez, Interneten hasi nintzen arakatzen ea nor zen iruzurgile handi hori eta zein plagioa jakin asmoz. Donostiar erdaldun idazle baten plagioak baino ez ditut aurkitu. Alvaro Bermejorenak. Antza, Mujika Lainez, Marcos Crotto eta beste hainbat idazleren lanak kopiatu zituen eta sariak irabazi. Hain zen handia bere iruzurgile pasioa, euskaraz ere irabazi zuela sariketa bat euskara jakin barik beste idazle baten lana kopiatuz. Jakina, konplizeren bat  beharko zuen ekintza gogoangarri  honetan, ezin baitaiteke ulertu hizkuntza bat jakin barik beste batetik itzulpen itxuroso bat egitea. Baina hau ezin da izan gure pertsonaia.

Eleberria irakurri dut eta asko gustatu zait. Klasikoa da, lineala, kapitulu batekoak aurrekoaren ondoren gertatzen dira, eta betik dago sorpresarako tarte bat erraz irakurtzen den  liburu honetan.

Hala ere, ezin jakin nor den iruzurgilea. Nobelako pertsonaietako bat, agian garrantzitsuena, editore bat da. Bere neska-lagunak plagio bat aurkitzen du editorea euskal  poesiaz lantzen ari den bilduma batean, eta horren berri eman behar duela esaten dio, iruzurgilea salatu egin behar duela alegia. Editorea ez da ausartzen salaketa hori egiten hain da idazle horrek jasotzen duen miresmena nahiago duela isilik gordetzea.

Pista batzuk edo despista batzuk ematen ditu liburuak. Idazle aleman baten ia hitzez-hitzezko itzulpenak dira poesiak (batzuk). Poeta euskalduna  aktorea ere bada, eta gutxi balitz, argitaletxearen sortzaileetako bat. Horregatik agian ez da ausartzen gure editore kuttaua jendarteko salaketa  egiten.

Kontua da Mikel ere ez dela ausartzen (ulertzen dut), ezta bere editorea, eta ezta ere seguru asko honen berri  izango duten hainbat eta hainbat idazle, editore eta kultur eragile.   Hain bide dago zabaldua istorio hau, baten bat gaiari buruzko doktore tesi bat ere idazten ari dela. Orduan jakingo dugu agian zein den idazle tranpati hau, eta benetan poeta eta aktorea den, alemanetik itzuli duen bere poesia, ipuina edo dena delakoa, edota editorial baten sortzailea den ala ez.

Euskal literaturaren munduan, beste guztietan bezala, iruzurgileak ezagutzeko eskubidea du irakurleak. Irakurtzen ari dena edo ordaindu duena, idazlearen sorkuntza lana edo kopia bat den jakiteko eskubidea du. Erdal literaturako iruzurgile euskal herritarra zein den badakigu: Alvaro Bermejo du izena eta erdal hedabide bateko kolaboratzailea izan da urte askoan. Sariak ere irabazi ditu kopiatutako ipuinekin. Zein ote da euskal literaturako plagio egilea eta zein bere pekatua? 

Ganbararen kontzertu gogoangarria Pasaian.

Ganbara Abesbatzak martxoaren 20rako du iragarrita J.Brahmsen Requieman Oñatiko San Migel parrokian. Aurrez bi emanaldi izango dituztenez, ordurako ondo prestatuta izango dute lana, eta huts eta akatsak, baldin baleude, ondo zuzenduta eramango dituzte.
Lehen emanaldia, hilaren 13an, Pasai Antxoko San Fermin elizan eman zuten. Entzutera joateko aukera izan nuen eta baita ondo aprobetxatu ere. Txundituta itzuli nintzen Abesbatzak agertu zuen indarraz, piano joleekin lortutako orekaz eta oro har saioaren adierazkortasunaz, espresibitateaz.
Ganbara, Bergara eta Arrasateko kantari onez lagunduta agertu zitzaigun, orfeoia izan gabe orfeoi baten prestazioekin, eta Klara Mendizabal (sopranoa) eta Ander Simal (baritonoa) bakarlarien laguntzarekin.
Klarak XX. urteurreneko kontzertuan (Carmina Burana) hartu zuen parte Zubikoa polikiroldegian. Ander Simal berriz, Ganbara abesbatzan kantuan dut gogoan orain baino lehen. Bi hauen ahotsak indar bereziz entzuten ziren San Fermin Eliza txikian. Klarak Oñatiko pilotalekuan (Pilotak frontisa jotzen duenean ateratzen duen hotsa da pilotaleku baten ondoen entzuten dena) nabarmendu ez zitzaion kalitate guztia azaleratzea lortu zuen. Ander berriz, sorpresa handia.
Arantzazu Sainz eta Eli Mendiaraz pianujoleak osagai aparta eta bazter ezina dira obra honetan. Indarra eman diezaiokete obrari horrela behar denean eta leuntasuna zuzendariak eskatzen dienean. Baina beti ere erritmoa ondoa tajutuz eta sarreren une infinitesimala ondo markatuz abesbatzari.
Abesbatza, indartsu. Sekula entzun ez dudan bezala. Beharbada elizako sabai baxuak eta nabe nagusiak sortutako tunel modukoak lagungarri izango ziren koruaren ahotsak entuleengana zuzen eta bortitz iristeko. Ozen gutiak, baina guztien gainetik sopranoenak. Ikaragarria.
Jakin gaian ezagutza eta ikasketarik ez duen entzule baten iritziak direla idatzitakoak, baina entzule asebete batenak. Izango dira gu baino objektibotasun gehiagorekin hitz egiteko gai direnak, baina niretzat musika momentua da, sentipenak, espresibitatea, zentzumenen asebetetasuna, eta horretan, Pasaiako kontzertuak eskakizun guztiak asebete zituen.
Datorren igandean Oñatin izango dira Pasaia eta Torrelavegatik itzulia egin ondoren. Espero dezagun aurreko bi saiook hirugarrena hobeto prestatzeko balio izatea, eta ez, hirugarrenerako akiturik iristeko bide luzea bihurtzea. Lehenengo aukeran sinesten dudanez, saiorako sarrerak hartuak ditut dagoeneko.

Igande goiz batez San Telmon.

Igande goizez egin daitezkeen gauzen artean museotara joatea da bat. Ez ohikoena baina bai daitekeena. San Telmo museoko bi erakusketa begiz jota nituen eta azken igandea erabili genuen sartu-irtena egiteko. Erakusketa bat Joxean Artzeren unibertsoa 14ra arte zabalik dagoena, eta bestea Gaur Konstelazioak oraindik denbora baterako bertan izango dena. Bitxia bi abizenen arteko baterakotasuna. Handienetik txikira, kanpotik barrurantz, unibertsotik konstelaziora antolatu genuen bidaia.
Unibertsoa. Irrikaz eta beldur piska batekin sartu nintzen Joxean Artzenera ez baitirudi erraza poesia erakusketa bat antolatzea. Lau pantaila zutik eta beste bat zabaian zituen espazio txiki, hertsi, ilun batean barneratu ginen, eseri libre zen tokian, eta hasita zegoen ikus-entzunezkoan murgildu ginen.
Saioa amaitu eta ikusle-entzuleak mugitzen hasi zirenean, toki hobea hartu, zentzumenak on-en ipini eta ikuskarian barrena sartzeko prestatu genituen sentsore guztiak. Musikak, hitzek, eta irudiek egin zuten beste guztia. Biltzen gintuen instalazio landuak, une eta mezu ondo aukeratuek, poetaren izaera intimo eta barnerakoia biluzteaz gain bere unibertso barrenera egotzi gintuen. Barrura sartuta Artzeren aro desberdinetan zehar bidaia azkarra egiteko aukera izan genuen, mezu eta gogoeta barnekoiak irudi eta hots bihurtzen zitzaizkigun bitartean, eta poetaren espazio-unibertso unibertsal eta intimoa maileguan hartuta. Bera, eta bere poesia lanen musikatzaile aparta izan zen Mikel Laboa izan genituen bidelagun, eta ikusle-entzuleok une zirraragarriez gozatzeko aukera izan genuen hautatutako aulkira edo pufera itsatsita.
Ahal baduzu ez galdu Ikimilikiliklik ikuskaria. 14ra arte dago zabalik.
Unibertsotik Konstelaziora. Espazioan zehar egin genuen bidaian hirurogeiko hamarkadan sortutako Gaur taldearen konstelaziora iritsi ginen. Konstelazioak eta Ez dok hamahiruk (Joxean barne eta buru) eragin zuten lurrikara, herri honek azken mendean izan duen iraultzarik garrantzitsuena bilakatu zen: iraultza kultural baten antzeko. Gaur mende erdi pasata, oraindik hamarkada hartan ereindako hazitik elikatzen dira hein handi batean gure arte plastikoak, literatura eta musika. Gaur taldekoen erakusketa motz samar geratu dela iruditu zitzaigun. Motza da lagina eta lotsatia erakusketa; obra gutxi eta azalpen justuak. Gipuzkoarron konplexua ikusten da. Ez ei zaizkigu erakusketa, obra, ekimen handiak gustatzen. Nahiago ditugu singleak eta aurrekontu txikikoak. Seguru Bilbon beste indar bat emango lioketela; taldeak merezi duena bestalde. Agian San Telmo ez da horrelako erakusketak egiteko toki aproposena eta Tabakalera bezalako espazioak behar ditugu.
Edo agian arte garaikideari tokia egin beharrak lapurtu zion merezi duen ikusgarritasuna konstelazioari.

Konstelaziotik Iruña-Veleiara.
Hau bai bidaia! Arte garaikideak ere badu bere gela Kairos izeneko erakusketarekin. Iruña-Veleiak ere bai gela honen barruan. Agian ez du horrek arte garaikidearekin zerikusi handirik, baina sortzaileek uste dute arteak salba dezakeela Iruña-Veleia. Zientziak ez omen du salbatu nahi eta arte asko beharko da hainbeste gaiztotu den (duten) gaia salbatzeko.
Egoera absurdo batean gaude murgilduta, non zientzia eta jakituriaren esparruko dialektika beharko lukeenak epaitegietako eta eztabaida ez-zientifikoaren gai bihurtu den; ia lanbankadaka ebatzi nahi den auzia.
Ez dut uste Iruña-Veleiarekin gertaturikoa beste inon gerta zitekeenik. Dekretuz ondare arkeologiko baten faltsutasuna erabakitzea eta eztabaida zientifiko eta azterketa zorrotzen gaia izan beharko lukeena politika eta zuzenbidearen ikuspegitik ebatzia izatea ez da ohikoa. Ez behintzat nik ezagutzen dudan arte. Besterik ezin gehitu gai honetan adituak ez garenok. Aurreko pentsamenduak buruan atera nintzen museotik, Juan Martin Elexpururen borroka miresteko argudio bat gehiago poltsikoan.

Ez dira gutxi ez igande goiz batek eskaintzen dizkigun aukerak. Honek daukan abantaila da museoa Alde Zaharretik gertu izanik,  lagun zaharrekin solasean basoerdi batzuk hartzeko beta ematen duela.

Sumisioa

Sumisiorik erabatekoena da giza zoriontasunaren gailurra; bada harremanik emakumearen gizonarekiko sumisioaren eta gizonaren Jainkoarekiko sumisioaren artean.
Tesi hau defendatzen du Sumisioa liburan islama besarkatu duen Ediger irakasleak.
Michel Houellebecq-en Sumisioa liburua irakurri berri dut euskarara Gerardo Markuletak itzulitako bertsioan. Aurtengo urtarrilean frantsesez argitaratua, dagoeneko euskaraz irakur daitekeena.
Egileamusulman alderdi batek hauteskundeak irabaziz gero gertatuko dena aurreikusten saiatzen da.
2022an Anaiarte Musulmana bigarren indarra da Frantziako hauteskundeetako lehen itzulian eskuin muturreko Fronte Nazionalaren aurretik. Hipotesi honen aurrean beste indar frantsesek nahiago dute Anaiarte Musulmanarekin bat egin eta koalizio handi bat eratu.
Koalizioak Mohamed Ben Abbes buru duen batasun nazionaleko gobernua osatzen du, eta Francois Bayrou erabateko ergela hartzen du lehen ministrotzat.
Gizarte berri baterako neurriak laister hasten dira. Hezkuntza Nazionaleko aurrekontuetan murrizte zorrotzak ezartzen dira familien-laguntzako diru-laguntzak indartzeko. Eskola musulmanek ez dute zertan beldurtu, petromonarkien laguntza mugagabea jasoko dutelako, hainbat enpresarik ikastetxe katoliko eta juduak lagunduko dituzten bezala.
Protagonista irakasle den Unibertsitateak, irakasle guztiak erretiratzen ditu (erretito-sari onarekin) irakasle berriak kontratatzeko eta gure irakaslea lanik gabe geratzen da. Hori bai, hileroko soldata onarekin. Lanean irabazten zuena halako hiru.
Inperio erromatarraren berreraikuntza du helburutzat Anaiarte Musulmanak, eta Meditarrenoko estatu guztiak Europear Batasunean sartzeko urratsak ematen hasten da: Lehenengo maroko, gero Tunez eta Libia…
Belgikan ere antzeko prozesu bat gertatzen da baloi eta flamendarrak ez direlako gobernatzeko ados jartzen, eta musulmanak hartzen dute bertako gobernua.
Azkenean beste asko bezala musulman bihurtzen irakaslea eta unibertsitatean hasten da berriro lanean. Ez ditu ikusten antzinako ikasle minigonadunak, beloz aurpegia estaltzen duten neska musulmanak baizik.
Zibilizazioak ez dira besteren eskutik hiltzen, suizidatu egiten dira omen dio arnold J. Toynbeek.
Hau guztia gerta daitekeena da. Ez 2022an berak irudikatzen duen bezala, baina bai aurrerago. Baina gerta daiteke ere zibilizazioen balizko talka horretan PSFk eta Front Nationalek bat egitea Batasun Nazionaleko beste gobernu bat osatuaz, edo Sozialistek Fronte Nazionalaren Gobernua apoiatzea. Seguru asko ez gara biziko aldaketa horiek ikusteko, baina kezka hori geratzen zaigu: Bere biziraupena ziurtatzeko gai izango al da mendebaldeko zibilizazioa ala suizidatu egingo da?Asmatuko al du datozkion erronka guztiei erantzun zuzenak ematen eta askatasuna eta berdintasunaren printzipioak defendatzen?
Michel Houellebecq-ek landu duen tesi honen aurrean beste aukera batzuk ere bideragarriak al dira?
Tira! Hobe erantzuna beste egun baterako uzten badut.

Badakizu zein den nire bigarren hizkuntzaren izen berria?

Matarranyan izan gara joan den astean lagun baten gomendioei jarraiki. Merezi du. Olibondoek marraztutako orografia ikusgarri bat aurkituko duzu: mendiak eta  arroilak oinez ibili nahi izanez gero, eta  hirigintza eta arkitektura ikuspegietatik begiratuz gero balio ikaragarriak eskaintzen dituzten herri zaindu, garbi eta apainduak. Iberoen eta mairuen aztarnak, Kalatrabako ordenakoenekin batera  historiako orri ahaztuei  begiratu bat eman nahi badiezu.

Eguraldia lagun, azkar joan zaizkit bidaiarako hartutako  egun gutxiak.

El Pissarral deitutako arroila

Herri guztien artean Queretes (Cretas gazteleraz) aukeratu dugu ostatu hartzeko. Herri txiki, zaindu eta dotore honetako kale eta dendetan katalanez hitz egiten dute bertako biztanleek nagusiki. Euren ohiko hizkuntza da eta iparraldean aragoiera entzuten ez bada ere, hemen katalana  entzungo duzu barra-barra.

Queretes (Cretas)

Aragoin hiru hizkuntzak diraute bizirik oraindik: gaztelera, aragoiera eta katalana.  Hizkuntza aniztasun honi erantzun bat eman nahian edo, Aurreko legealdian, Aragoiko PPko Gobernuak   hizkuntza gutxituak arautzeko lege berria onartu zuen 2013an. Lege honek 2009an onartutakoa baliogabetzen zuen. 2009ko Legeak espresuki onartzen zituen katalanera eta aragoiera Aragoiko hizkuntza legez eta babesa eta sustapen neurriak eskaintzen zizkien, baina antza, hizkuntzen izenak  PPren gustuko izan ez eta begira nola deitzen dituen Lege berriko 5. artikuluak:

a) Una zona de utilización histórica predominante de la Lengua Aragonesa Propia de las Areas Pirenaica Y Prepirenaica de la Comunidad Autónoma, con sus modalidades lingüísticas.
b) Una zona de utilización histórica predominante de la Lengua Aragonesa Propia del Area Oriental de la Comunidad Autónoma, con sus modalidades lingüísticas.

Txantxa eta iseka zaleek  ez zuten denbora asko behar izan bi hizkuntzei akronimo bidez deitzeko. Lapapyp Piriniotan hitz egiten den hizkuntzari eta Lapao Aragoiko ekialdean erabiltzen denari.

Bateon batek aurrerago joan nahi izan du eta  gaztelerarentzat ere akronimo berria  asmatu du: Lapolla (Lengua Aragonesa Propia de Otros Lindos Lugares de Aragon). Bere hedapena ondoko mapan ikus daiteke.

Aragoiko hizkuntzen mapa

Bada batekin eta bestearekin hitz eginaz konturatu naiz, lapolla eta nire bigarren hizkuntza (orain arte gaztelera deitzen nuena), euskaraz egiten ez dudanean erabiltzen dudan hori hain  zuzen, hizkuntza bera direla. Harrigarria benetan.

Hala ere, aurrerantzean ere gaztelera deitzen jarraituko dut. Izen dotoreagoa iruditzen zait lapolla baino.

Arantzazu ulertuaz

Arantzazuk zerbait magikoa dauka. Izan natura edo kirolagatik, kultura edo arteagatik, espiritualtasun edo erlijiotasunagatik, isiltasunagatik edo lainoa jaisten denean gordetzen dituen bazter miresgarriengatik, edo besterik ez bada basoerdi batzuk hartu, edo bazkari on bat egiteagatik bertako benta edo jatetxeetan, jende asko hurbiltzen da urteko sasoi desberdinetan.

Arantzazuko basilikaren 60 urteurrena ospatzen zela eta, hainbat ekitaldi antolatu zituen bertako fraide komunitateak hil honen 12an. Arantzazuk arkitektura erlijiosoari eskaini zion iraultza  aldarrikatu nahi izan zuten egun horretan. Oraindik bada jenderik ulertzen ez duena. Huescako herri txiki bateko bodega sotil baten hiru anaia jabeek esan ziguten behin Arantzazura etorri zirela eta gutxien gustatu zitzaiena eliza izan zela. Arkitektura erlijiosoa erromanikoarekin edo asko jota gotikoarekin bukatu bide zitzaien.

Bada Arantzazuko arkitekturaren oinarriak hobeto ulertzeko asmoarekin joan nintzen Miguel Angel Alonsok egin zuen aurkezpenera. Xabier Lizaso pianujolea tarteetan laguntzaile zuelarik, hiru zatitan azaldu zizkigun maisuki Miguelek arkitektoek egraikitakoaren esanahi ezkutua. Lehen bistadizoan ikusten ez den hori.

Asimetria aipatu zigun elementu nagusi lez, naturak ez dituelako simetriak ezagutzen. Horretarako, eraikin nagusitik aldentzen den dorre-menhirra, espazio erlijiosoaren mugarria, erabiltzen dute basilikako arkitektoek naturaren lege eta arau nagusi hori gordetzeko.

Naturak berak erabaki omen zuen Basilikarako beheranzko sarrera. Bide zaharra Goiko Bentatik sartu eta Milikuan barna iristen omen  zen konbentu eta elizara. Eskailera nagusiaren beheranzkoa, koruak berak indartzen du basilikara sartzerakoan espazioa txikiagotuaz, eta bapatean barruko bolumenaren handitasunera bultzatuaz fededuna edo bisitari soila, begiak erretaulan jartzea derrigortuta arkitekturak ez diolako beste aukerarik ematen.

Lucio Muñozek egindako erretaulak ere merezi izan zituen aipamenak. Natura higatu, hautsi eta basatiak bere baitan biltzen du Ama Birjinaren 36 zmko  irudi txikia. Egunaren argiaren arabera kolore desberdinak hartzen ditu erretaulak.

Beste hainbat azalpen ere eman zituen transeptoaz,  bertan kokatzen diren beirateez eta Basilikaren elementu bakoitzak Erretaula eta Ama Birjinaren irudia indartzeko jokatzen duen paperaz.Arantzazu

Alonso Arantzazu berriaren sortzailea da eta pentsatzen dut inok baino hobeto ulertzen dituela bere profesio kideek adierazi nahi zutena eraikina diseinautu zutenean. Horregatik gustora atera nintzen Arantzazuko arkitekturak ekarri zituen ideia berritzaile eta apurtzaileen gainetik arrazonamendu kolektibo bat zegoela ikusita. Seguru Huescako herri txiki hartako anaiek beste era batera ulertuko zutela Arantzazuko eraikina azalpen hauek jaso izan balituzte.

 

 

 

Albiste baten aldaera ideologikoak.

Zientzia ezagutza da. Hainbat bide erabiltzen dituzte zientziaren adar desberdinek teoria eta tesiak baieztatzeko eta berresteko: arrazonamendua, logika, ikerketa, frogak, eta noski, teknologia berrienak.
Teknologia berrienak erabili berri dituzte Atapuercako zientzialariek bertako gizaki fosilen genoma aztertzeko. Atera duten ondorioen artean, eta beti hipotesi gisa, Iberiar penintsulako lehen nekazariak Mediterraneoko kostaldetik sartu ziren Asiar jatorriko gizakiak zirela, eta gutxienez duela 5.000 urte gertatu zela hona ekarri zituen migrazioa, DNAko azterketak egin zaizkion fosil zaharrenak adin hori baitu.
Beste ondorio bat, euskaldunak garela Atapuercako gizakiekin ahaidetasun genetiko handiena dugunak.
Horraino zientziak planteatzen dituen hipotesiak. Ondoren kazetariek hipotesia hartu, albiste bihurtu eta norberaren ideologia edo ikuskeraren iragazkitik pasa ondoren, argitara daitekeenaren adibide pare bat.
El Paisek argitaratu zuen artikulua irakurrita, zur eta lur geratu nintzen, kazetariak abertzaletasunaren oinarri ideologikoak astintzen zituen aurkikuntza baten aurrean geundela frogatzen nola saiatzen zen ikusita.
Manuel Ansedek sinatutako artikuluak di-da batean ezabatzen ditu Ibarretxe lehendakariak estatus politiko berri bat aldarrikatzeko erabili omen zituen argudio guztiak. Gazteleraz irakurtzea merezi du: El antiguo lehendakari Juan José Ibarretxe solía repetir que el pueblo vasco “tiene 7.000 años”, para defender la creación de un estado independiente cuyo origen se remontaría “al Mesolítico”.
Baina ikerkuntzaren emaitzek hainbesteraino baieztatzen dituzte kazetariaren sinesmen eta pentsaerak, gizonak ez duela nahiko Ibarretxe lehendakariaren argudioen aurka egitearekin, eta ausarki, abertzaletasuna bera kolokan jartzen duen aurkikuntza baten aurrean gaudela esaten digu: Los nuevos estudios dibujan una realidad menos deseable desde el punto de vista nacionalista, pero no exenta de épica.
Datu hauek kazetariarentzat oso garrantzitsuak omen dira, baina ulertu beharko luke independentzia politiko egarria ez dela oinarritzen mesolitikoko kontuetan egunerokotasunean baizik.
Vocentoko kazetariak berriz, erakutsi digu zein zaila den izenburu egoki bat hautatzea. Alderdi jatorragora jo nahian arloteenera jo du benetan: El origen asiatico de los baserritarras.
To! Oraindik ere euskaldunak jatorriaren edo bizitokiaren tamaina, geografia edo lanbidearen arabera berezitu nahi gaituztenak bizirik: Hiritarrak eta baserritarrak.
Edo kazetariak ez du ulertu euskaldunok genomaren ezaugarri berdintsuak ditugula, izan baserrian, kalean edo hirian jaiok, edo ulertu du baina nahiago izan du euskaldunak jarri behar zuen tokian baserritarrak jartzea. Intentzioa ezin dut asmatu.

 

 

Oñatiko gurutze, santutxo eta kaltzadak.

Uztaileko Kontzejupetikeko 30. orrialdean argitaratutako artikuluaren harira gaiaren inguruko hainbat zalantza argitu nahian ausartu behar naiz. Hobe, argitasun eske natorrela esango banu.
Aspalditik ezagutzen nuen Santxolopeztegiko Bakuebarrena gunean dagoen gurutze-buruaren historia etxeko baso batean dagoelako. Ezagutza horren abiapuntua 1987koa da, Kurtzetxoko santutxoaren eraberritze lanekin batera, Kale Zaharreko batzordeak gurutzea basotik Kurtzetxora jaisteko eskaera gure aita-amei egin zienekoa, Iñaki Zumalderen idatzi bat argudio nagusi bezala erabiliaz gurutze hori arboledako hasierako santutxokoa zela ziurtatuaz.
Niri bere momentuan zalantza bat baino gehiago sortu zitzaidan. Basoan zegoen gurutzea Oñatiko irteera bideak markatzen zituen hiru horietako bat izatea erabat sinesgarria egin zitzaidan nahiz eta ez izan Kurtzebaltzekoaren berdina. Aldizkariren batean argitaratu zen orduan XIX mendearen amaieran egindako obrekin batera egin zela garraioa, baina erabat baztergarria iruditzen zait hipotesi hau. Jakin nuenez 1918aren inguruan igo zen mendira, baina ez nuen jakin nondik hartu zen edo aurretik non egona zen garraioa egin zutenak ordurako hilda baitziren nahiz eta semeak oraindik bizirik egon. Garbi dagoena da XX mende hasierarako Kurtzetxon gurutze hori ez zegoela eta beste nonbaitetik eramana zela gaur egun dagoen basora. Horregatik ez dut ulertu sekula zergatik zioten Iñaki Zumaldek eta batzordekoek gurutze hori hain zuzen, arboledako hasieran zegoena zela, orain ere Kontzejupetikeko azken alean ere frogatutzat ematen den bezala
Zumaldek zioen: a comienzos del pasado siglo (XIX) existía esta cruz y el santutxu (Altzibargoaz ari da); ambos desaparecieron a lo largo de ese siglo como consecuencia de la remodelación urbanística. Desconocemos el paradero de esta cruz.
Kurtzetxokoari dagokionean: La capilla que actualmente se encuentra en ruinas, por su factura, parece del siglo XVIII y sustituyó al antiguo santutxu. No hemos hallado dato alguno sobre su construcción….frente a esta capilla se alzaba la primitiva cruz… El destino de la vieja cruz de piedra es un tanto curioso. Actualmente se halla colocada, sin el pie, esto es, solo la parte superior de ella, en un montículo encima de la casería Santuru del barrio de Santxolopeztegi.
Hauek Zumaldek idatzitakoak. Historia kontuetan ez naiz Zumalde baino gehiago ezta hurrik ere. Are, ez naiz inor baino gehiago, baina nongoa zen argitzeari bere garrantzia ematen diot, ez dadin gertatu denok egiazkotzat jotzea gutxienez eztabaidagarria den hipotesi bat. Eta Zumalderen idatzian ez dago inolako frogarik Kurtzetxoko hipotesiaren alde Altzibarkoaren kaltetan.
Gure amaren borondatea zen gurutzea udalaren esku uztea. Aurreko eta aurrekoaren aurreko udaleko zinegotzi eta alkateekin hitz egin nuen gaiaz baina gaur arte ez dugu inolako erantzunik jaso. Ez dut interes handirik ikusi. Gurutze horrek ez du dagoen lekuan inolako arrazoibiderik eta nahiago genuke gure herriaren historiaren parte baldin bada herriko irteeraren batean ikustea hori zelako ama zenaren nahia. Baina, eta hau nire iritzia da, Kale Zaharreko irteeran egon behar badu aurrez frogatu beharko litzateke Kale Zaharrean egondakoa dela, bestela berdin berdin egon baitaiteke Portalekuako biribilgunean Altzibargoa egon zenetik oso gertu. Eta Kale Zaharrekoa naiz.

Oraingoan baietz bazkidetu!.

Ia hamabost egun bete  dira Oñatiko Ganbara Abesbatzak Ejea de los Caballerosen ospatutako finalean Gran Premio Nacional de Canto Coral delakoa irabazi zuenetik. Hogei urteak betetzearekin batera lortu du bigarrenez sari nagusi hau.

Abesbatzaren osaera erabat aldatu da urte hauetan. Gutxi dira hasieratik jarraitzen dutenak. Hasierako kideak  utziaz joan ziren neurrian gazte berriak sartu dira. Orduan eta orain, lehiaketak izan dira bere jardueraren ardatza denbora honetan guztian. Lehiaketak erronkak dira, lan asko eskatzen dute, amaiera gabeko entseguak, eta batzuetan ondo egindako lanaren saria lortzen da. Diru apur bat ere bai beste proiektu batzuei aurre egiteko. Beharrezkoagoa krisi hotsak aitzakia hartuta  instituzioek kulturari eskainitako diru-laguntzak murriztu dituzten sasoi honetan. Bide beretik jarraitzeko asmoa dutenez, Alacanten  dute hurrengo mugarria uztailean.  Betiko ohiturekin apurtzea zaila dirudi.

Lehiaketetan parte hartzea garrantzitsua izan daiteke baina Ganbarak beste erronka batzuei aurre egiteko gaitasuna eta kalitatea daukala iruditzen zait. Lehenago ere erakutsita dauka. Aurten Carmina Burana omen dute begiz jota. Ez bedi horretan geratu. Horrelako gehiago entzun nahi nizkioke. Horretarako baina dirua beharko da: orkestrak kontratatu, bakarlariak ordaindu, bidaiak… eta hori guztia ordaintzeko sarietako dirua falta.

Bideak eta aukerak zabaltzeko injekzio ekonomikoa ezinbestekoa da:  Instituzioena, enpresena, pertsonena. Donostiako Orfeoiko webgunean sartzen bazara, gutxienez 56 enpresa eta instituzio ditu lagun pertsonez aparte. Eta gainera bultzada mediatiko  indartsu bat.

Aspalditik nago bazkide egitekotan (Ganbararena ez Orfeoiarena), baina bazkidetza-orria beteta izanagatik ez dut oraindik lortu arduradunen baten esku uztea. Orain, Internetez egiten saiatu naiz baina inprimakia ezin zabaldu.

Berriro eskuz bete eta edonork asma dezakeen baten esku utzi dut. Ea oraingoan bazkide egitea lortzen dudan.

Eta zu? Zeri begira zaude bazkide egiteko?