Monthly Archives: otsaila 2018

Andreas Jaffke (?) Williams sindromearen alde.

Gurean aspaldiko kontua da oinez ibiltzeagatik edo korrika egiteagatik ordaintzearena. Kilometroetako sortzaileak ideia Ipar Ameriketatik ekarri zuenetik makina bat Kilometro (aldaera desberdinetan lurraldearen arabera) eta Korrika ospatu dira euskararen alde. Eguna iristen denean buru-belarri murgiltzen gara guretzat erritual moduko zerbait bihurtu den eginkizunean. Zazpi kilometro oinez egitea edota kilometro bat edo beste korrika, eta itsulapikoa betetzeko gure diru-ekarpena egitea izaten da errituaren funtsa.

Kontu zaharra da. Berria dena da, estatu osoan ugaltzen ari direla horrelako praktikak. Harrigarrietan harrigarrienetakoa Rikardo Abad naparraren kasua da. 2012an adibidez 500 egun jarraietan 500 maratoi osatzeko erronka bete zuen (gogoa, sasoia eta denbora behar da gero) ANFAS nafar elkarteak 50 urte betetzen zituela eta. Duela urte batzuk ezagutu nuen Quebrantahuesos txirrindulari froga oinez egiten ari zela. Bera; ni bidertzean nengoen parte-hartzaileei animoak ematen.  

Sarean ere badaude horrelako ekintzak bultzatzeko sortutako webguneak. Zuk erronka bat plazaratzen duzu, adibidez Oñatitik Algeziraseraino -tira Arrasatera beharbada nahikoa-  txingoka  joatea, eta erronka elkarte batendako diru bilketa bihurtzen laguntzen dizute, adibidez https://www.migranodearena.org/ webgunean. 

Andreas Jaffke horietako erronka batean sartu den artista bat da. Rikardo Abad txiki bat. Bere helburua da Maratoi erdiko mundu-lehiaketan parte hartzea eta 1:25:00 denbora baino gutxiago egitea lasterketan.

Diru-bilketa bat ere proposatzen du eta jasotzen dena Espainiako Williams sindromearen elkartearen (Euskal herrian ez dugu elkarterik) eta beste elkarte baten alde izan  dadila. Bejondeiola fenomeno honi diru asko ateratzen ez badu ere hain gutxi ezagutzen den errealitate honen berri emateko balioko baitu bere ekimenak.

Hadji Murat eta itzulpengintzaz.

Puntuako Liburu artean atalean   Lev Tolstoiren Hadji Murat liburuaren euskal itzulpena gomendatzen du Eskoriatzako liburutegiko Iñaki Agirianok orain hurrengoan. Nobela oso gomendagarria dela eta itzulpena zoragarria iruditu zaiola dio artikuluaren amaieran Iñakik. Lehenengoarekin ados, bigarrenaz ez dakit zer esan ez ditudalako itzulpengintzaren teknikak ezagutzen, baina irakurri dudan azkenengoetarikoa da, eta nik ere, Iñakik bezala gustora egin dut.

Ez da aurten irakurri dudan lehen itzulpena, udatik hona hiru irentsi baititut eta laugarren bat dut esku artean. Orain arte inoiz egin ez dudana. Irakurketa hauekin konturatu naiz zein gutxi baloratu izan dudan gaur arte itzulpen literarioa. Pentsatu izan dut sorkuntza literarioaren ondoan bigarren mailako eginkizuna dela eta gurea bezalako herri batek ezin dituela errekurtsoak xahutu ariketa horretan. Ez dut esango zehatza-mehatz horrela pentsatu izan dudanik, baina hor nonbait. Gainera zertarako baliabideak eta denbora alperrik galdu gazteleraz ere erraz irakur badezakegu?   gure adinekoen eskola-hizkuntza gaztelera izan baitzen.

Baina orain  irakurritakoek beste ikuspegi bat ekarri didate. Lautik  hiruk, Norman Manearen Hooliganaren itzulera, aipatzen ari garen Hadji-Murat eta Svetlana Alksievitxen Gerrak ez du emakume aurpegirik, historia ezkutu eta ezezagunetara bidaia egiten lagundu didate: Judutarrek bigarren mundu-gerra aurretik Europan zehar, eta bereziki Errumanian jasan zuten jazarpenaz jakin dut, Errusiar inperioak XIX. mendearen lehen erdian Kaukason gauzatu zuen konkistaren eta aurkako gatazken berri jaso dut, eta II mundu-gerran parte hartu zuten sobietar emakumeetatik gutxi batzuren lekukotza lazgarriak ezagutu ditut. Itzulpenek beste errealitate historiko batzuk ezagutzeko aukera eskaintzen digute. Beste kultura batzuk, eta era guztietako gertaerak.

Horregatik bakarrik merezi du lan literario garrantzitsuenak itzultzea eta norberaren hizkuntzan irakur ahal izatea.

Gainera uste  dut itzulpengintzak ekarpen handia egiten diola hizkuntza bati. Atzerritar hizkuntza batetik gurera hitzez hitz itzuliz gero, seguru asko gurean erabiltzen ez  diren hitz batzuk ere azalduko zaizkizu eta itzultzaileak ahalegin berezi bat egin beharko du hitz hori, ideia hori, kontzeptu hori euskaratzeko, klasikoetan arakatuaz, edo hitz berri bat sortuaz,  eta hori izango da itzultzaileak  guri eta gure hizkuntzari egiten dion ekarpenetako bat. Aparte, gurean gizarte aldeketen ondorioz galdu den hiztegi aberatsa berreskuratzeko aukera ere eskaintzen digute, gure arbasoek bai baina guk dagoeneko erabiltzen ez ditugun hitzak ere argitara ekartzen dizkigutelako.

Zer esan, liburu konplexuak itzultzerakoan, Ulisses bat adibidez, itzultzaileak esamoldeak eta egitura  ezezagunak itzuli beharrean aurkitzen duenean bere burua.

Bai. Ziur nago itzulpengintzak guk ikusten duguna baino gauza gehiago ekarri dizkiola hizkuntzari, eta hemendik aurrera, begirune handiagoz begiratuko diet ofizio horretan dihardutenei.

Artze eta Arantzazu: 1968-2018

2018aren hasieran joan zaigu euskaraz ezagutu dugun poetarik handidenetako bat. Badu sinbologia berezi bat datak, aurten batuaren oinarriak ezarri zituen Arantzazuko Biltzarraren 50. urteurrena betetzen baita. Albiste batek tristatzen gaitu, baina badugu euskaldunok zer ospaturik. Urte hauetan  ikaragarri aldatu da euskararen mundua. Euskalkien erpinak leunduz joan diren abiadan batua aberastuaz eta indartuaz joan da, eta orduko hizkuntza latz eta artifiziala ohiko komunikazio tresna aberats bihurtu da. Asko irabazi dugu urte gutxian komunikazio eta letren arloan. Frogak nonahi.

Baina hizkuntza bat ez da araudi multzo soila:   gaur gauden egoeran bagaude, duela 50 urte inguru gurean frankismoak ezarritako inertzia kulturalak iraultzeko sortu zen kultur  mugimendu poliedrikoari zor diogu.

Orduko loraldia ezin  daiteke ulertu Joxean Artze gabe. Abangoardiazalea eta formen puskatzailea hasieran, intimistagoa gero baina beti sakon. Ez zuen asko pentsatuko bere ama alargunak zertan amaituko zuen bere seme  kutunak nerabezaroan harakin ofizioa ikastera Pauera bidali zuenean.

Gaur euskal literaturaren urrezko orrietan hizki handiz agertuko den gizona dugu gogoan: 50. urteurren honen hasieran joan zaigun poeta handia, gizon xaloa. Arantzazuren maitalea, bere etxeko lasaitasun eta bakardadean Joaten jakin du Karmenen maitasuna eta bere kristautasuna babes zituela.

Adiorik ez Joxean

Aurrekoa Puntua astekarian argitaratutako ekarpen labur bat da. Tarteka eskatzen dizkidate eta  espazio muga da ezartzen didaten baldintza bakarra. Seguru asko Joxeani buruzko ekarpen hau luzeagoa eta desberdina zatekeen beste era batera, hau da tarte-mugarik gabe landu izan banu. Muga horiek esanguratsua gorde eta gehigarriak ezabatzen derrigortzen gaituzte. Konta ditzaket hainbat anekdota baina nahiago izan dut oroitzapen xume hau dagoenetan ekartzea nire memoriaren bilduma honetara.