Junnel 22 urteko brasildarra da, eta 2007ko urriaren batean, ohera joan
aurretik, Kixmi blogeko artikulu bat bere hizkuntzara itzultzeko gogoa izan zuen (ez du esaten nola egin zuen lo gero). Bere blogean jarri zuen emaitza.
Nik
ere baliatuko dut testua, eskuineko zutabean jartzeko, bisitari
brasildarrek edo portugaldarrek (edo caboverdearrek…) jakin dezaten
blog hau zertan den. Muito Obrigado, Junnel.
Thot Egiptoko tximu-jainkoaz gehiago jakiteko, elkarrizketa egin diot Youri Volokhine Genevako (Suitza) Unibertsitateko Egiptologia Unitateko irakasleari. Volokhinek bi urte pasa zituen Egipton (2000-2002) Thot ikertzen. Thot eta Jesukristo (Kixmi) zuzenean lotzeko fantasiak kendu dizkit burutik:
Thot jainkoa babuino gisa irudikatzen dute askotan Egiptoko artean. Zergatik aukeratu zuten tximinoa idazkeraren eta hitzaren jainkoa irudikatzeko? Gogoratzeko akaso, zeinua engainagarria dela berez?
Babuinoak nabarmentzeko moduko animaliak dira egiptoarrentzat. Are gehiago, hitz egiteko ahalmena dutela uste dute. Ez da harrigarria, beraz, eskribauen bizkarraren gainean aurkitzea. Nabarmendu daiteke Thoten aurpegi “engainagarria” ezaguna dela erabat, baina horrek ez duela zer ikusirik babuino izatearekin. “Jainkoei eginiko emarien lapur” gisa agertzen da, baina mito hori Thoten eginkizun astralarekin dago lotuta: Thotek egunak lapurtzen ditu “urtea osatzeko”, azken bost egun epagomenoak (osagarriak) alegia.
Thot jainkoa tximinoarekin identifikatzea Egiptoko kontua da, jatorrizkoa, edo badago horren jatorriaren aztarnarik Mesopotamian edo Indian (Hanuman)?
Thot eta babuinoaren arteko lotura oso antzinakoa da; Piramideen Testuetatik, Hedj-Our jainko babuinoa Thoten berdintzat hartzen da. Hedj-Our jainkoa ilargiarekin dago lotuta eta bere izenak “argitsu handia” esan nahi du. Badira tximino-jainkoak beste kulturetan, baina ez dago arrazoirik pentsatzeko Egiptori eragin diotela.
Thot Hermesekin nahastu dutenean, Mundu Helenistikoan, Thot-tximino lotura erabat desagertu da, edo bizirik iraun du tradizioren batean?
Alde batetik interpretatio graeca deritzona daukagu, hau da, Egiptoko eta Greziako jainkoen arteko ekibalentzia (gutxi gorabeherakoa) sistema orokorra. Thot “jakinduriaren” jainkoa izanik, jainko azti eta sortzaile, alegia, erabaki zuten bere izena baliokide greziarrarekin “itzultzea”, Hermes. Hau guztia Herodotoren lanean dago jadanik ezarrita (II. liburua). Bestalde, Platonen lanean (Fedon) pasarte interesgarria dago ‘Theuth’-en (= Thot) inguruan, lengoaiaren sortzaile gisa. Horrez gain, Grezia eta Erromako garaietan, jarraitu zuen Thot-babuinoaren gurtza Egipton, batez ere, Hermopolis Magnan (Ashmounein). Grezian Thot Hermes gisa hartu izanak ez zuen eraginik izan Egiptoko gurtzetan.
tagzaniapaste
Tagzania: elilaztan
Haatik, Hermes Trismegistosen inguruan mintzo bagara, afera erabat bestelakoa da. Sorkuntza filosofiko berantiarra da (Erromako garaikoa) eta sistema bat eraiki zuen Greziako eta Egiptoko osagaiekin. “Trismegistos” adjektiboa (“hiru aldiz handia”, esan nahi du) Egiptoko tradiziotik heldu zen, hori baitzen Thoten tituluetako bat.
Hermes Trismegistos Kristorekin identifikatu zuten Erdi Aroko eta Berpizkundeko hainbat tradizio hermetikoek. Uste al duzu Thoten gurtzako osagaiak pasa zirela erlijio berrira eta, bereziki, Kristoren figurara?
Tradizio kristauarentzat Hermes Trismegistos Moisesen garaiko jakintsua zen (Sienako Katedraleko zorua ikusi, XV. mendekoa). Ongi definituriko figura da eta, dakizunez, eginkizun handia izango du alkimian. Horrez gain, ez dut uste “gurtza trasferentzia” egon denik Thot eta Kristoren artean.
Closer to God (Jainkotik hurbilago) bideo clip bat da. Mark Romanek zuzendariak egin zuen, Nine Inch Nails taldearen kanta bat ilustratzeko. Bideoaren irudi nabarmenetako bat goian duzue: tximino bat gurutze bati lotuta. Blog hau jarraitzen baduzue jakingo duzue, honez gero, nondik atera zuen bideogileak ideia.
Nine Inch Nailsen musika rock ‘industrial’ gisa saltzen badute ere, ez du zerikusirik Throbbing Gristle taldeak izen horrekin sorturiko estilo atonal zaratazalearekin. Rock hutsa da, komertziala %100 eta osagai originalik gabea. Horren erradikaltasun guztia hitz bortitz eta gordinetan datza. Azken finean, nerabe estatubatuarrak (edo haien gurasoak) epatatzea du helburu.
Closer abestia argitaratu zuen Nine Inch Nails taldeak 1994. urteko The Downward Spiral diskoan. Kantak ez du inongo interesik blog honetarako, baina urte horretan Romanekek eginiko bideoak badu. Tximino bat gurutze bati helduta agertzen da. Zentsura jasan zuen bideoak, baina ez, antza, irudiengatik, baizik eta hitzetan fuck aditza erabiltzen duelako abeslariak.
Nondik dator tximino hori? Bideoaren inguruan Wikipedian idatzi dutenek Joel-Peter Witkin argazkilari estatubatuarra aipatzen dute bideoaren ikonografiaren inspiratzaile gisa. Litekeena da, baina argi dago kixminoa ez datorrela hortik, baizik eta Werner Herzog zinemagilearen Ipotxak ere txiki hasi ziren filmetik. Tximino espezie mota berdina da, berdin dago lotuta gurutzean, eta ia modu berean borrokatzen du torturaren aurka.
Nine Inch Nails taldeko buru Trent Reznor blog honetako beste aspaldiko ezagun baten “aitapontekoa” izan zen musika munduan: Marilyn Manson kantariarena, alegia. Tximinoa gurutzean gaia berriz agertzen da
Mansonen Disposable teens 2000. urteko bideoan. Baina horretan, Herzogi eginiko omenaldi/plagioa ez da horren begi bistakoa.
Gezurra badirudi ere, Romaneken bideoak arte modernoaren aita santuen bendizioa du. Bere bilduman sartuta du New Yorkeko Museum of Modern Art (MOMA) museoak.
Kixmi bloga ez da gutxiago izango.
Richard Straussen Horrela mintzo zen Zarathustra doinu ezaguna aukeratu nuen Txillardegi eta ziminoa bideoaren soinu banda egiteko. Doinu perfektua, alde batetik, Markos Zapiainek Txillardegiren nobela baten kutsu “zarathustrianoa” aipatzen duelako eta, bestalde, doinua Stanley Kubricken 2001Space Odyssey filmeko tximinoekin erabat lotuta dagoelako gure burmuinetan.
Zarathustra eta tximinoak doinu berean, hau pagotxa!
Orain arte moldatu izan naiz nire bideotarako musika sortzen, lau loop eta bi erritmo erabilita. Motown bateria bat jarri nion Straussen doinutik ateratako loop bati eta, hara! Oso dantzagarria geratzen dela iruditzen zait. Entzun bestela.
Musikaz gauza handirik ez dakidala argi utzi dut, baina doinu honek etorkizuna duela uste dut. Nik burutik kendu ezinean nabil behintzat.
Horregatik, aukera eman nahi diot edonori honen remix-a egiteko. Badakit DJ amateur asko dagoela blogak irakurtzen dituzten teknofiloen artean. Hemen jartzen dizkizuet Euskal Herriko (eta munduko) dantzalekuetako pilulazale zarathustriano guztiak are gehiago tximinotzeko ahalmena izango duen hit bat egiteko osagaiak.
Animatuz gero, ondo pasa soinuarekin jolasten. Eta, Hey DJ! ez ahaztu, bidali kanta!
Mp3a jaisteko klikatu hemen.
powered by ODEO
Mp3a jaisteko, klikatu hemen.
Orain arte ez dut inoiz publizitate kutsu duen ezer sartu blog honetan baina bideo hau izango da salbuespena. Zergatik? Bideoaren gaiarengatik, hasteko. Bigarrenik, nire ustez lehen aldia delako euskarazko liburu bati bideo promozionala egiten diotela. Eta azkenik, blog hau aipatzen dutelako.
Txillardegi eta ziminoa plazaratu berri du Markos Zapiain filosofoak Susa argitaletxearen eskutik. Txillardegiren literaturan ziminoek duten eginkizuna aztertu du egileak. Hartuko dut astia datozen asteetan ere liburuaren inguruan idazteko. Gaur bideoa da kontua.
Badirudi modan jarriko dela liburuei promozio bideoak egitea. Irailaren hasieran ezagutu genuen Naomi Klein altermundialistaren azken lana The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism, eta horretarako Alfonso eta Jonás Cuarónek egin zuten bideoa.
Ez naiz hasiko halako lanen balio estetikoa epaitzen (epaitzeko moduko balio estetikorik baldin badute, noski). Hor duzue Zapiainen Txillardegi eta ziminoa libururako egin dutena. Kasu horretan zalantzan jarri beharrekoa ez da ustezko balio estetikorik, baizik eta bideoak liburua promozionatzeko baliorik ere ote duen.
Aipaturiko bi filmetan, tximinoak irudikatzen du gizontasuna eta arrari loturiko sexualitatea. Ez da harrigarria, tximinoak horrekin identifikatu izan direlako antzinako Egiptotik. Babuinoen sexualitate oparoak egiptoarrengan sortu izan duen mirespena aipatu dut lehen ere.
Thot tximu-jainkoa mendebaldeko paisaia intelektualera pasa zen, Hermes Trismegistos eta Merkurio gisa (Jesu Kristo horien agerpen bat litzateke), baina ez arren sexualitatearen irudi gisa, baizik eta interpretazioaren eta erlijio misterikoen mezulari gisa.
Ekialde Hurbilean, berriz, ondo gorde zuten tximinoa eta sexu grinaren arteko lotura, H. W. Jansonek nabarmentzen duenez. Izan ere, Mila gau eta bat gehiago bildumako ipuin baten gaia hori izan zen. Errege baten alaba ninfomanoaren eta tximino baten arteko harremana kontatzen du ipuinak (356-357. gauak).
Mila gau eta bat gehiago bildumaren lehen bertsioak Kristo Ondorengo 800-900 urteen artean sortu zirela uste dute adituek. Edonola ere, horretan bilduriko ipuinetako asko hori baino askoz zaharragoak direla uste dute. Izan ere, Egipto, India zein Persiako kontakizunak biltzen ditu testuak.
Jansonen arabera, Erregearen alaba eta tximinoaren istorioaren bertsio bat XI. mendean agertu zen Europan, Petrus Damianusen bestiario batean. Istorio hau da Ferreriren eta Oshimaren kontakizunen ama. Mendez mende igaro da eta aro bakoitzak ukitu ezberdina eman dio, uneko kezkak islatzeko.
Europan zabaldu diren itzulpen gehienetan zentsuraturik argitaratu izan dute Mila gau eta bat gehiago. Izan ere, ipuinetako askok lotsarik gabe eta naturaltasun osoz jorratzen dituzte gai erotikoak. Horren adibide aski gordina da Erregearen alaba eta tximinoa hau.
Esaterako, (eta zuzendu nazala norbaitek, mesedez, oker banabil) ez dut istorio honen euskarazko bertsiorik aurkitu Mila eta bat gaurko itzulpenetan. Izan ere, euskaraz ez da bertsio osorik argitaratu, baizik eta ipuin aukeraketak. Aukeratzaileek bazterrean utzi dute Erregearen alaba eta tximinoa, beharbada, umeentzako ipuin bilduma gisa aurkeztu izan dutelako Mila gau eta bat gehiago. Richard Francis Burtonek argitaratu zuen Europan zentsuratu gabeko lehen bertsioa, 1885. urtean, ingelesez. Hortik hartu dut nik testua ingelesetik halamoduz eta azkarregi, agian, euskaratzeko.
Zoofiliaz harantzago doan istorioa da, kasu honetan gizakia baita piztia.
|
|---|
Signe eta singe, zeinua tximino bihurtzeko (eta alderantziz) bi hizkik euren lekua trukatzea baino ez da behar frantsesez. Simiotika zientzia sortzeko beharra dagoela esan dut lehen ere, eta signe-singe bikote parodikoak horren aldeko beste argudio patafisiko eztabaidaezina jartzen du mahai-gainean. Mezu honetan azaltzen dut Egiptoko tximu-jainko Thot mundu helenistikoan Hermes Trismegistos jainko bihurtu zutela eta horrek tximinoaren eta Jesu kristoren arteko identifikazioa argitzen duela. Zeinuen interpretazioaren jainkoak ziren Thot zein Hermes. Kixmi, beraz, simiotikaren patroi, zeinua eta tximinoa.
Zeinuen eta tximinoen arteko loturaren jatorria Egipton dago. Thot jainkoa ibis hegaztiarekin buruarekin edo babuino gisa irudikatzen zuten. Idazkeraren eta hieroglifoen jainkoa da, jainkoen (errealitatearen) eta gizakien artekaria.
Hermes Greziako jainkoarekin bateratu zuten Thot mundu helenistikoan, hau da Greziako Inperioaren azken fasean (kristo aurreko 500. urtetik aurrera). Eginkizun bera jokatzen zuen Hermesek Greziako panteoian: zeinuen bidezko komunikazioaren jainkoa zen, interpretea (hortik dator hermeneutika hitza). Mugalarien patroia da (Tarkovskiren stalker-a) eta hildakoen arima beste mundura gidatzen dituena (psikoponpoa).
Sinkretismo horretatik, Hermes Trismegistos jaio zen. Erromako mitologian Merkurio izena eman zioten gero. Horapollo Nilousek bere Hieroglyphica-n esan zuen egiptoarrek babuinoa (cynocephalus) Merkuriori eskainitako animalia zela, idazkiak ulertzeko gai delako eta Merkurio idazkeraren jainkoa delako.
Hermes trismegistos bat eta hirukoitza da (trismegistos hitzak “hiru aldiz handia” esan nahi du). Sakonago aztertu beharko nuke, baina katolikoen “hirutasun saindua” kontzeptu bitxia hortik etortzea da litekeena. Gogoratu, Karlheinz Deschner kristautasunaren historialariak esan zuen blog honetan erlijio kristauan ez dagoela ezer originalik, lehendik zeuden ideien saski-naski bat besterik ez dela: Jesukristo plagio hutsa da.
Izan ere, Jesu Kristo Hermes Trismegistosen agerpen gisa jo izan dute Gnostikoek, André Natafek Les maîtres de l’Occultisme hiztegian gogorarazten duenez.
Semiotikaren arabera, zeinua da gezurra esateko erabil daitekeen guztia, eta Thot-Hermes jainkoa bat dator horrekin ere, gezurraren eta iruzurraren jainkoa baita. Shaftesburyk esan zuen babuinoaren irudia unibertsitatea adierazteko erabiltzen zela hieroglifoetan.
Zeinuak eta haien deszifratzea. Egun ere, testu bat interpretatzeko zaila denean hermetikoa dela esaten da (egun, batez ere, poesia aztertzerakoan erabiltzen da esamoldea). Hermes Trismegistosek ustez idatzitako liburuek, Hermetica, ospe handia izan zuten alkimisten artean Erdi Aroan eta Ernazimenduan. Hermetikoki itxita esaten dugu konturatu gabe esamoldeak Hermes Trismegistosi loturiko magiarekin zerikusia duela. Deabruak edo aingeruak ontzietan edo estatuetan giltzapetzeko begizkoak ziren zigilu hermetikoak.
Hiztegia:
Mamu batek egin zuen Sans Soleil (Eguzkirik Gabe, 1983) film liluragarria. Chris Marker zinemagilea ez da batere ospetsua, ez du ia inoiz elkarrizketarik eskaini eta haren argazkirik ia ez dago. Oso gutxi zabaldu dira Markerren filmak, baina halere, sekulako eragina izan dituzte harribitxiok. La Jeteé filman oinarritu ziren Twelve Monkeys (Hamabi Tximino) egiteko, baina, hona, ordea, nire fetitxe partikularretako batengatik ekarri dut Marker: tximino disekatuen erotismoarengatik.
Berlinen ikusi nuen Sans Soleil lehen aldiz, 1995. urteko udazkenean. Etxean ez genuen berogailurik eta, egun osoa zero gradu azpitik ez ematearren, askotan joaten nintzen Marshall Planaren diruarekin eraikitako Amerika Gedenk Bibliothek liburutegira. Hango bideotekan aurkitu nuen Markerren “dokumentala” (nolabait deitzearren). Lehen hitz eta iruditik lepotik heldu ninduen, Ingumaren indarrarekin. Ez nau oraindik askatu.
Sans Soleil collagea da, Markerrek besteak beste Guinea Bissaun, Islandian, eta, batez ere, Japonian 16 milimetroko kamera batekin harturiko irudiekin eta kasete grabagailu batekin jasotako soinuekin eginikoa.
1983. urtean argitaratu zuen denboraz, oroimenaz, kontsumismoaz, Tarkovsky-z, Historiaz, iraultzaz eta irudiaz eginiko hausnarketa poetiko-filosofiko hau (Markerrek jorraturiko gai bakan batzuk aipatzearren). Intelektualoidegia ematen du horrela esanda, baina edizioaren eta hitzaren bidez, magia egiten du Markerrek irudirik hutsalenekin, hau da, edozein turistaren kameratik atera zitezkeen souvenir banalenarekin. Are gehiago, banalitatearen apologia egiten du: “Japoniaren mirari ekonomikoaz mintza nintekeen, baina nahiago dut auzoetako jaiak ateratzea”.
Izugarri konplexua da Markerrek osatzen duen puzzlea eta honez gero, badakit pare bat reenkarnazio beharko ditudala Sans Soleil apur bat ulertzeko. Ez dut oraingokoa utziko, ordea, Markerren putzuan kainabera sartu gabe.
Gorpurik gabeko zauria
Sans Soleil, 27′ 47”: Tokyoko Sogo saltokiko zazpigarren solairuan jarritako erakusketa baten inguruan mintzo da off-eko ahotsa. Eliza katolikoari buruzkoa da erakusketa, eta Vatikanotik inoiz atera ez omen diren fetitxeak jarri dituzte ikusgai: Aita Santuaren koroa, Joan Paulo II.aren irudia, biblia apaindua, gurutzeak… Inguruan dabiltza japoniarrak, harrituta, objektuok zer diren eta zer esan nahi duten jakin-minez. Hortik, Japoniako objektu sakratu-erotikoak erakusten dituen museo batera egiten du salto. Hokkaido uharteko Josen-kain dago museoa eta sexu organoak irudikatzen dituzten eskultura erlijiosoak ditu lehen zatian. “Noiz ikusiko dugu hauen erakusketa gure saltokietan?”, galdetzen du burlaizez.
Museoaren bigarren zatia, disekaturiko animalia bikoteez osaturikoa, lurreko paradisua litzateke, beti amestu izan dugun bezalakoa. Baina agian ez…; animalien inozentzia trikimailua izan daiteke zentsura saihesteko, edo, agian, ezinezko adiskidetze baten ispilua. Eta jatorriko bekaturik gabe ere, hau galduriko paradisua litzateke. Josen-kaiko animalia jatorren dirdiran ikusten dut Japoniako gizartearen amildegi nagusia, gizonezkoak eta emakumezkoak banantzen dituzten amildegia. Bizian bi modutan baino ez da agertzen hori: hilketa odoltsuan edo malenkonia sotilean. Azken hau hitz bakar itzulezin baten bidez adierazten dute japoniarrek. Elizaren aitek gogor gaitzesten zuten gizakiak eta piztiak maila berean jartzea, baina hori hemen piztiek gauzen mingostasunari eginiko erronka bilakatu da. Malenkonia horren kolorea eman diezazuket Samura Koichiren lerro batzuk kopiatuta: “Nork esan du denborak zauri guztiak sendatzen dituela? Hobe litzateke esatea denborak dena sendatzen duela, zauriak ezik. Denborarekin, separazioaren minak galdu egiten ditu muga errealak. Denborarekin, desiraturiko gorputza aurki desagertuko da eta desiratzen duen gorputza dagoeneko galdu bada bestearentzat, orduan, hau geratzen da: gorputzik gabeko zauria”.
Marker eta Wenders, Sans Soleil eta Tokyo-Ga
Sans Soleil estreinatu eta bi urtera, 1985ean, Tokyo-Ga filma aurkeztu zuen Wim Wenders zuzendari alemaniarrak. Sans Soleil ez bezala, asko zabaldu da Wendersen dokumentala. Markerrek iluntasuna aukeratu bazuen, Wendersek Kaliforniaren eta ospearen argitasuna hautatu zituen.
Eta halere, nahiko ilun eta tristea da Wendersek Japonian eginiko ahalegina, batez ere, Sans Soleil ikusi duten zorionekoentzat.
Wendersek Yasujiro Ozu zinemagile japoniarrari ustez dioen miresmena erabiltzen du bere bidaia justifikatzeko. Ozuk 1950. Hamarkadako Japonia erretratatu zuen bere film naturalistetan eta gizarte hori nola aldatu den aztertu nahi duela dio Wendersek. Baina Wenders erabat galtzen da Tokyoko zeinuen labirintoan. Azkenean lortzen duen bakarra zera da, Ozuren kameralaria izan zena negarrez jartzea, zuzendariarekin pasatutako urteak gogorarazi eta emozionatuta. “Orain utz nazazue, mesedez”, eskatzen die agureak malkotan Europako barbaroei. Zinema dokumentalaren historiako elkarrizketa amaierarik lotsagarrienetako bat da, zalantzarik gabe.
Tokioko Pachinko izeneko makina txanponjaleak erakusten dizkigu Wendersek, gaia eta testua Roland Barthes filosofoak 1970. urtean argitaraturiko L’empire des signes liburutik aterata, baina fenomenoaren azalean geratzen da Wenders. Pilota zuloan sartzeko asmoa baztertuta, golf pilotak helburu argirik gabe kolpatzen dituzten tokyotarren hobby bitxia erakusten du, konturatu gabe, antza, arku tiratzaileen Zen tradizioa jarraitu baino ez dutela egiten.
Baina badago Tokyo-Ga salbatzen duen gauza bat: Chris Marker ateratzen da.
Tokyon La Jetée filman inspiraturiko taberna bat dago. Han lortzen du Wendersek frantziarraren irudia, “begi bat besterik ez bada”. Markerrek paper bat erakusten dio kamerari eta berori erabiltzen du ezkutatzeko. Paper horretan Markerren animali begikoenak ageri dira, katua eta hontza. Haren filmetan etengabe agertzen dira animaliok. Tximinoarekin batera, katuak eta hontzak gaizkia eta deabrua irudikatzen zuten Erdi Aroan.
Artean “Sans Soleil film ederra” ikusi gabe zuela esaten digu berehala Wendersek, badaezpada ere, norbaitek bi filmen arteko antza susmagarria ikusiko balu. Excusatio non petita...
Gogorregia naiz, agian, Wendersekin.
Zer da Markerrek Japonian somaturiko malenkonia hori, tximino disekatuen erotismoak iradokitzen dion gorpurik gabeko zauria? Argazkiaren definizio ederra litzateke “gorpurik gabeko zauria” esaldia. Baita oroimenarena ere.
Izan ere, oroimena eta irudiaren arteko harremanaren ikuspegi erabat kontrajarriak ematen dituzte Markerrek eta Wendersek euren lan horietan. “Japoniara kamerarik gabe joan izan banintz, hobeto gogoratuko nintzateke”, dio Wendersek Tokyo-Gan. Markerrek, ordea: “Irudiek berehala ordezkatu dituzte oroitzapenak nire memorian. Nire buruari galdetzen diot, nola gogoratzen dituzte gauzak irudirik hartzen ez dutenek?”.
Oraindik ez dakit zergatik jarri zion Terry Gilliam-ek Twelve Monkeys izenburua 1995. urtean Markerren La Jetée (1962) filman oinarrituta egin zuen moldaketari. Animalia disekatu asko agertzen dira La Jetée-n, baina tximinoen arrastorik ez. Ezkutaturik daude, Marker bezala? eta soilik Gilliamek somatu ditu?
Zuhaitzek, batzuetan, ez dizkizute tximinoak ikusten uzten.
Simio bat ipur masailak irekitzen eta uzkia agerian uzten. Hona XVI. mendeko bestiario bateko marrazkia. Irudia klasiko bat da dagoeneko blog honetan: Hanuman tximu-jainkoaren eta Jesu kristoren bihotz sakratuetatik, Superman eta Goatse, Interneteko supergizaki anonimo nazkagarrira.
Bi urtez ibili naiz liburu bat lortu nahian. Tximinoen sinbologiaren inguruko testu askotan etengabe aipatu didate Apes and apes lore, in the Middle Ages and the Renaissance hau (Simioen eta simioen inguruko tradizioa, Erdi Aroan eta Ernazimenduan). H. W. Janson artearen historialariak idatzi zuen eta Londresko Unibertsitateak argitaratu zuen lehen aldiz, 1952. urtean. Izenburuak argi deskribatzen du liburua zertan den: simioek eta tximinoek Mendebaldeko kulturan izan duten eginkizuna aztertzen du, Ernazimendura arte.
Londresko Unibertsitateko The Warburg Institutera idatzi nuen duela aste batzuk, testua lortzeko modurik ote zegoen galdetzeko. Liburua aspaldi agortu zela erantzun zidaten, baina 1976. urtean berriz inprimaturiko edizioko ale bakar bat geratzen zitzaiela.
Eskuartean dut, azkenean, ale hori, eta ez du Londresko soto edo bulego batean 31 urte eman izanaren zantzurik ageri.
Berehala hasi naiz, urduri, orriak pasatzen. Kixmiren misterioa behingoz argituko duen testua edo irudia aurkituko al dut simiotikaren biblia honetan?
Baina liburuak barre egin dit, berehala, kupidarik gabe.
Begiak zuzenean joan zaizkit, iman batek erakarrita bezala, 269. orrialdean dagoen ilustrazio honetara.
Florentziako (egungo Italia) grabatu bat dela dio Jansonek, 1470. urte inguruan eginikoa. Marrazturiko bestiario batean argitaraturikoa, hau da, animaliak deskribatzen dituen liburu batean. Benetako eta fikziozko animalien artean, lau simio agertzen dira.
Horietako bat babuinoa dela argitzen du grabatzaileak, inskripzio baten bitartez, eta simio mota horien sexurako grina nabarmentzen du marrazkian.
Nire arreta, ordea, lehen lerroaren erdiko marrazkiak erakarri du. Ipurdi masailak zabaldu eta uzkia agerian uzten duen simio bat erakusten du.
Liburuaren egileak ez du hitzik ere egiten irudi honen inguruan. Ziurrenera, testuingururik ez duelako simio horren keinua kokatzeko. Hainbatetan hitz egin dut blog honetan irudi horren inguruan. Keinu horren genealogia saio bat ere egin dut, grafiko honetan laburbilduta:
Jansonek berak ere aipatzen du “Kreazio Bikoitzaren ideia zaharra” tximinoen ikonografia azaltzean (86. orr.): Deabrua Jainkoaren kreazioa imitatzen saiatzen da, baina kopia txar bat baino ez du lortzen. Georges Bataillek ideia hori hartu zuen berriz XX. mendean, baina jainkoak eta deabruak albora utzita, munduaren berezko “izate parodikoa” salatu zuen.
Ipurdia zabaltzen duen pertsonaia hauek bihotz sakratuaren gaiaren parodia jokoan jartzen ari direla dirudi, Goatse irudia Interneten aroan eta Florentziako grabatu horretako simioa XV. mendean.
Irudia eta kontrairudia, keinua eta keinuaren parodia, jar daitezke orain elkarrekin, formula berean. Interesgarriena da tximinoa ekuazioaren bi aldeetan aurkitzea. Bide bat izan daiteke inkognita argitzeko.
Hona tximino orkidearen bila ekainaren 16an egin genuen txangoaren bideo-kronika, etorri zirenen gozagarri eta etorri ez zirenen kontsolagarri.