Big Bang bideoa egin dut elkarlanean Izarne Cardaba margolariarekin. Izarne da protagonista eta fondo gisa haren Big Bang margoa erabili dugu. Eli Laztangurenek irudiak hartu eta editatu egin ditu eta Izarneren garrasi eta oihuak oinarri erabilita, soinu banda sortu du. Albert Hofmann LSDaren aurkitzailea hil zen joan zen astean. Bideo hau da gure omenaldi xumea, alua eta (h)aluzinagarria, tximino lisergikoarentzat.
Georges Bataille pentsalariak Dossier de l’oeil Pineal (Begi pinealaren txostena) testu bilduma harrigarria eta sailkaezina idatzi zuen 1927. eta 1930. urteen artean. Horren lehen partean agertzen da Giboiaren sakrifizioa testua. Tximino baten inguruko erritual sadikoa deskribatzen du.
Testua (azkarregi) itzuli eta audio lantxo hau egin dut zuen gozamenerako. (Gezian klikatu abiatzeko).
Edo beste gailu honetan:
Bestela, hemen duzue irakurtzeko.
| Giboiaren sakrifizioa
Oilarren kantu jasanezinaren esan nahia eguzkiarekin dago lotuta, gizakia harro eta garaile sentitzen delako zeruaren erdian ikusten dituenean bere kakak. Era berean, gauean, maitasun izugarria, bortitza, neska gazte baten espasmoa bezalakoa, abandonatu egiten da, unibertso erraldoi batean amiltzen da, izarrak txizatu izana barnean sentituta. Sabela naturarekin lotzen duen itun samur hau berritzeko, oihan ustel batek bere komun zulo ilunak eskaintzen ditu. Eguzkiaren argia desegiten da adarrik altuenetan. Emakume ingeles ilehori batek bere gorputz miresgarria ematen die hainbat gizonezko biluziren lizunkeriari eta irudimenari, eta estasian murgiltzen da, ustel usain bitxi batez. Haren ezpain hezeak musutan irekitzen dira, padura goxo bat bezala, zaratarik egin gabe isuriko litzatekeen erreka bat bezala, eta plazerez itotako begiak ahoa bezain galdurik ditu. Besarkatzen eta ukitzen duten giza-piztien gainetik altxatzen du buru zoragarria, bortizki itsututa, eta haren begi handiak irekitzen dira, eromenez beteriko eszenaren aurrean. Landareria oparoaren erdian, berriki eginiko lubaki borobil batetik gertu, giboi eme handi batek borroka egiten du, hiru gizonen eskuetatik askatzeko. Soka luzeekin lotzen dute. Aurpegi lerdoa du, are doilorragoa, eta haren izu-garrasi harrigarriei erantzun egiten diote tximinoen oihuek, adar altuetatik. Hegaztiak bezala lotu bezain laster, hau da, hankak gorputzaren kontra estututa, hiru gizonek jaitsi egiten dute eta buruz behera lotzen diote lubakiaren erdian lurrean sartuta dagoen hesola bati. Horrela, lurra jaten du garrasi izugarri bakoitzarekin, eta kontrara, ipurdiko koskor handiak, arrosa kolore bizikoa, zerura begiratzen du lore batek bezala. Soilik atal hori ateratzen da lubakiaren mailatik. Ipurdi horren lizunkeriak txunditu egiten du. Prestakizunak amaituta, han diren gizonezko eta emakume guztiak lubakiaren inguruan jartzen dira: une horretan denak daude biluzik, denak plazerraren goseak eroturik, arnasestuka eta paroxismoaren atarian… Ingelesa izan ezik, denak pala batez daude armaturik: lubakia betetzeko lurra banatuta dago euren inguruan. Giboi doilorrak, jarrera doilorrean, garrasi izugarriak botatzen jarraitzen du. Ingelesak keinu bat egiten duenean, denak hasten dira lurra palakadez botatzen lubakira eta, berehala, zapaltzen dute azkar eta zorabioa eragiten duen grinez. Horrela, di-da batean, bizirik lurperatzen dute pizti higuingarria. Isiltasuna nagusitzen da: begirada guztiak harrituta elkartzen dira lurretik ateratzen den eguzki uzki zikinean, odol kolore ederrekoan. Heriotzaren espasmoek astintzen dute era barregarrian. Orduan ingelesak ipurdi ederreko bere gorputz luzanga biluzia zabaltzen du, beteriko lubakiaren gainean: kaskezur faltsu burusoil horren haragi likitsua kakaz zikindurik dago, izar itxurako erdiko lorean. Are izugarriagoa ematen du hatz zuri ederrez ukituta. Inguruan, garrasia itotzen dute denek, izerdia lehortzen dute, ezpainak hozkatzen dituzte. Lerde arina erortzen da nahastuegi daudenen ahoetatik: asfixiak eta heriotzak gogortuta, haragi gorriko puspiloa gar nabar kirastuez betetzen da. ……………………………….. Jesubio nazkagarriaren gainean jarri du ingelesak musurik sutsuenak, gozoenak, ume okada txiki hori gertatu denean. Musuen soinu bitxia haragian zabaltzen zen, heste soinu okaztagarriren kirrikan. Egoera harrigarriak orgasmoak eragin zituen ikusle gaixoen artean; eztarri guztiak hasperen lakarretan itota zeuden, ezinezko oihuetan, eta begi guztiak zorabioaren malko distiratsuekin zeuden heze…………………………… Eguzkiak botaka egiten zuen garrasi barregarriez beteriko ahoen gainetik, zeru zentzugabe baten hutsunean, mozkor gaixo batek bezala… Eta, era horretan, su eta espantu izugarriak ituna sinatzen zuen. Ezteiak ospatzen zituen, kiratsa duen zuloaren eta eguzkiaren arteko kopulazio txikia. |
|---|
Tximinoak motor txikiak gidatzen, abiada bizian, Thailandiako kaleetan.
Ba al dago aukerarik ulertzeko unibertso bat non loreek tximino itxura duten eta filosofoak tximuen ipurdiekin patologikoki liluraturik geratzen diren? Ziurrenik ez. Badago, edonola ere, unibertso horren mapa bat egiterik, bi baldintzekin: bidaiatu ahala marraztu behar da mapa, eta leku bat utzi bezain pronto, mapatik ezabatu behar da. Hona aurten Kixmi mapa honetan marraztu eta ezabatu ditudan puntuak:
Hemen dituzue lehen urterako gida eta bigarren urterakoa.
Zerikusirik al dute tximinoek alkimiarekin? Galdera hori egin nuen aurreneko mezuan, Jodorowskyren Mendi Sakratua filman agertzen den tximua gogoan. Robert Fludd pizkundeko alkimista aipatu nuen, adibide gisa, tximinoa eta alkimia sorreratik lotuta daudela baieztatzeko. Are gehiago, tximinoa dago zientzia guztien atzean.
Alkimia naturae simia zen Robert Fluddentzat, hau da, naturaren tximinoa edo imitatzailea. Fludd XVI eta XVII mendeen artean bizi izan zen eta sendagile, astrologo eta mistikoa zen, pizkundeko alkimisten adibidea. Alkimia ezagupen sistema osoa zen eta kimikaz gain, metalgintza, medikuntza, filosofia, semiotika, mistizismoa eta beste hainbat praktika biltzen zituen. Mesopotamian eta Egipton praktikatu zuten, baita antzinako Txinan ere (Taoistek hilezkortasuna lortu nahi zuten horren bidez). Europan modan jarri zen berriz, Pizkundean.
Pizkundeko pentsamolde aldaketa nabari da Jainkoaren tximino esamoldearen garapenean. Platonek artistak gaitzetsi zituen, gizakiak formekin engainatzen eta idealetik urruntzen dituztela argudiatuta. Eliza kristauaren sortzaileek haren ideia hartu zuten eta “egiazko” elizaren ondoan “gezurrezko simulakroak” asmatzen zituzten herexeak gaitzesteko erabiltzen zuten esamoldea, giza-harrokeriaren salaketa gisa. Jainkoaren tximino kategorian sartzen ziren artistak ere, batez ere, margolariak eta eskultoreak. Musikariak onargarriagoa ziren, berriz, musika abstraktuagoa delako. Erdi Aroan, Jainkoaren tximino esamoldea erabiltzen zen deabruaren sinonimo gisa.
Pizkundean, ordea, aldatzen hasi zen ikusmoldea. Arteak eta zientziak deabruaren atzaparretatik askatu ziren eta bekatu zein harrokeria izateari uzti zioten. H. W. Janson artearen historialariaren arabera, Boccacciok sortu zuen ars simia naturae –artea naturaren tximino– kontzeptua, zentzu positiboan, ez artea(k) gaitzesteko, baizik eta goratzeko. Genealogia Deorum Gentilium liburuan Boccaciok iradokitzen duenez, natura imitatzen duenean, artista idealera hurbiltzen saiatzen ari da, kristauak, imitazionearen bidez, “Jesu kristoren tximinoak” izaten saiatzen diren bezala.
Hor ulertu behar dugu Fludd alkimistaren tximinoa. Alkimian eta okultismoan inon baino hobeto islatzen da ars simia naturae ideia. Utriusque Cosmi Historia lan entziklopedikoaren lehen bi liburukiak soilik argitaratu zituen Fluddek, horietako lehena 1617. urtean. Dena den, liburu horretan egitasmo osoaren planoa eman zuen alkimistak irudi honen bitartez:
Integrae Naturae speculum Artisque imago (Natura osoaren ispilua eta artearen irudia) grabatuan (Jansonen ustez, Matthaeus Merianek egina), Gizakiaren, Naturaren eta Zeruaren alorrak irudikatu zituen Fluddek, zirkuluen bidez. Lurraren gainean, tximino batek esfera bat neurtzen du konpas baten bidez. Kate batez dago lotuta, eta katearen beste aldean emakume bat dago, biluzik. Emakumea ere kateaturik dago, hodei batetik ateratzen den esku bati lotuta. Hodeian Yaveh dago idatzita.
Jansonen arabera, hodeia Jainkoa da, emakumea Natura eta tximinoa “artea”, hau da, gizakien ezagutza mota oro. Zirkulurik barnekoena alkimia da: Ars naturam corrigens in regno minerali (Arteak natura zuzentzen du mineralen alorrean) leloa du idatzita. Hurrengoa nekazaritza da (Arteak naturari laguntzen dio landareen alorrean) eta, hirugarrena, abeltzantza.
Gizakiaren eginkizuna natura “zuzentzea” da. Ideia erabat modernoa da hori. Egun ere, sekulako indarra du (ingeniaritza genetikoa, horretan argiena).
Ars simia naturae ideiak azaltzen al du erabat Fludden tximinoa?
Bada gehiago hor, nire ustez. Jansonek berak ohartarazten du: tximinoa kateaturik duen emakumea marrazteko orduan, Isis jainkosa hartu zuten eredu, hau da, Ilargi Jainkosa Nagusia, emetasunaren sinboloa (adi aluaren gainean duen ilargiari). Gizontasuna tximinoa da, beraz, eta katetik lotuta du jainkosak.
Egiptoko eragina ote dagoen hor galdetzen dio Jansonek bere buruari. Cynocephaloak -babuinoak- Egipton ilargiaren gurtzarekin zuen lotura aipatzen du. Egiptoko artelanetan eta Pizkundean haien ereduari jarraiki eginiko piezetan, askotan agertzen da babuinoa, otoitz egiten bezala eta, askotan, itifaliko (zakila tente duela). Fludden tximinoa ere tradizio horren bidez ulertu behar izatea litekeena dela dio historialariak.
Harrigarria iruditzen zait Janson haratago ez joatea norabide horretan. Izan ere, tradizioaren arabera,Thot Egiptoko jainkoak sortu zuen alkimia (idazkera eta beste arterekin batera) eta, Thot, babuino itxurarekin irudikatzen zuten askotan. Hermes Trismegistos bihurtu zuten gero eta haren liburuek –Hermetica– eragin handia izan zuten Erdi Aroko eta Pizkundeko alkimian.
Fludden tximinoa gizaki modernoa da, beraz. Deabru harrosko izatetik, artista izatera pasatakoa, jainkoaren tximino izatetik, naturaren tximinoa izatera. Gure mantal zuriko zientzialaria ere tximu hura da. Mundua neurtzen, kalkulatzen, disekzionatzen, jarraitzen du; urtegiak eraikitzen, mendiak zulatzen eta berdintzen, “natura zuzentzeko”.
Mendi Sakratua filma egin zuen Alejandro Jodorowskyk 1973.
urtean, besteak beste John Lennonen diruarekin. Prozesu alkimikoan dago
oinarrituta istorioa. Jesu kristo eta tximinoa elkarrekin Mendi
Sakratura igoarazten ditu Jodorowskyk eta eskutik helduta jaitsiarazten
ditu, Mari Maddalen putaren bitartez.
Kaka urre bihur daiteke, literalki zein metaforikoki, hona Jodorowskyren alegia -edo eldarnio- alkimikoak frogatu nahi duena. Mendi sakratura igotzea hilezkortasuna lortzeko abentura da, sakrifizioa eskatzen duena: egoa sakrifikatzea, alegia. Gaiztakeria mota guztiak irudikatzen dituzten bederatzi pertsonaia, Jesukristo-lapur bat tartean, trebatzen ditu alkimista batek Mendi Sakratura igo daitezen. Gailurretik mundua kontrolatzen dituzten bederatzi jainkoak hil behar dituzte eta haiek ordezkatu.
Jodorowskyk berak antzezten du alkimista -ingeles penagarriz, by the way-. Filmaren protagonista nagusia lapur bat da, Jesukristo irudikatzen duena. Haren gorputzarekin molde bat egin eta dozenaka kopia egiten dituzte. Panpin horietako bat hartuta, prostituta talde batekin elkartzen da, prozesioan. Prostituta nagusiak, Maria Maddalenarena egiten duenak, txinpantze handi bat darama beti eskutik. Hemen duzue sekuentziaren bideoa.
Alkimistak urre bihurtzen du Jesukristoren kaka, beste sekuentzia ikusgarri batean. Proba eta neke askoren buruan Mendi Sakratura heltzen direnean, azterketa pasa dutela eta mundura itzultzeko agintzen die alkimistak familia sakratuari, hau da, Jesukristok, Maddalenek eta tximinoak osaturiko hirukoteari.
Altximioterapia?
The Beatles taldeko George Harrison Mendi Sakratua filmeko protagonistetako bat izan behar
zuen, baina uko egin zion, ipurdia erakutsi behar zuelako gidoiak
eskatuta. Filmak zentsura pairatu zuen estreinatu zutenean. 35 urtez
bahituta izan zuen produktoreak –John Lennonen ordezkari Allen Kleinek-
eskubideen inguruko xextra baten ondorioz. Kopia piratetan baino ezin
izan da ikusi hamarkadetan. Iaz, azkenean, hitzarmena egin eta DVD-an
plazaratu zuten.
Filmak merezi du, irudi indartsuz beterik
dagoelako, Jodorowsky hainbatetan jasanezina egiten bada ere, handinahi
eta mesianista.
Zer egiten du hor kixminoak, ordea?
Jodorowskyren beste irudi txundigarri eta probokatzaile baina hutsal bat baino ez dela pentsatzeko tentazioa handia da. Zer ikusirik al dute tximinoek alkimiarekin?
Ez gutxi. Tximino batek sortu zuen alkimia, Egiptoko Thot jainko-babuinoak, gero Hermes Trismegistos deituko zutena. Tximinoak zientziaren-alkimiaren ikur gisa erabili zuen Robert Fludd alkimistak XVII. mendean.
Blog honetan ikusi genuen aurreneko batean Jodowskyk sorturiko Jesukristo buztanduna.
Nabarmentzekoa da ere bai, idazle, zinemagile eta esoterista txiletarrak Jainkoaren Tximinoa ideiarekin duen obsesioa. Aita Santu “faltsuak” irudikatzen ditu askotan bere lanetan, jainkoaren ordenuaren gezurrezko ordezkari gisa (goiko bideoan adibide bat dago, Jesukristoren figura batekin ohean dagoen Aita Santu Beltza, alegia).
Zentzu horretan, argigarria da Jodorowskyk Marilyn Mansonekin duen lotura. Mansonek Jainkoaren Tximinotzat du bere burua. Jodorowskyk “ofiziatu” zuen musikariaren ezkontza eta film bat prestatzen ari da Mansonekin: King Shots. Mansonek 300 urteko aita santu bat antzeztuko du horretan.
Ahaztu gabe, Mansonek ere tximinoa Jesukristoren rolean jarri zuen Disposable Teens bideoklipean.
Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegik 1957. urtean idatzitako Orangutanen Uhartea ipuina nabarmendu du Markos Zapiain filosofoak Txillardegi eta ziminoa liburuan. Tximinoen eta gizakien arteko hibridoak populaturiko uhartea irudikatu zuen Txillardegik, Tximinoen Planeta eleberria eta filma zabaldu baino urte batzuk lehenago. Halere, Orangutanen Uhartea narrazioaren aurrekaririk nabarmenenak XVIII. eta XIX. mendeko literaturan daude.
‘Gizakia tximinoen lurraldean’ egoera hori baino askoz zaharragoa da, edonola ere. H. W. Jansonen kontatzen du horren jatorria, blog honetan lehen ere aipatu dudan Apes and apes Lore in the Middle Ages and the Renaissance (1952) klasikoan. Erdi aroko Romuloren Alegiak deiturikoetan badago bat bidaiari bikote baten inguruan. Horietako bat gizon zintzoa zen, bestea, berriz, zuri hutsa. Tximinoen herrialdean daudela, tximuen erregearen aurrera eramaten dituzte. Ikusten dutena deskribatzeko eskatzen die erregeak. Zuriak diotso monarka indartsu bat eta haren kortea ikusten duela. Zintzoak, berriz, tximino koadrila penagarri bat besterik ez duela ikusten esaten du eta gogor jipoitu egiten dute.
Vulcano jainkoa Lemnos tximinoen uhartean nola babestu eta elikatu zuten kontatu zuen Bocacciok De Genealogia Deorum–en (1350. urtea inguru).
XVIII. mendean eta hurrengoetan sarri erabili da eskema, batez ere, garaian garaiko gizartearen egitura eta ohituren satira egiteko. Jonathan Swiftek Yahoo deituriko izakien berri ematen du Gulliverren Bidaiak liburuan (1726). Iletsu eta higuingarritzat jotzen ditu Gulliverrek yahotarrak, nazkagarriak, batez ere, gizakiaren antza izugarria dutelako.
Gulliverren bidaietaz eginiko parodia batek gehiago sakontzen du gaian. Ludvig Baron Holbergek danimarkarrak, uharte batean barik, Lurrazpiko erresuma batean jartzen du ziminoen gizartea, Nicolai Klimii Iter Subterraneum narrazioan (1741). Martiniako erresumako tximino pinpirin eta argiak deskribatzen ditu (Frantziako Louis XV. kortearen satira, Jansonen aburuz).
Nils Klim bidaiariaren abentura hauek arrakasta handia izan zuten garaian eta antzeko lanak inspiratu zituzten.
Horietako nabarmenena Leon Gozlan judu-frantziarrak argitaratu zuen 1856. urtean: Les émotions de Polydore Marasquin. Itsasontzia hondoratu ondoren, tximinoek populaturiko uharte batera heltzen da Marasquin merkataria. Ziminoen buruzagi izatera heltzen da, konspirazio politikoaren bitartez. Gozlan kazetaria izan zen eta bere idazkien bitartez parte hartze zuzena izan zuen bere garaiko politikagintzan. Gustave Doré grabatugileak ilustrazio zoragarriak egin zituen liburuarentzat (mezu honetan jarri ditudan adibideak ez dira kalitate onekoak, baina ezin izan dut besterik aurkitu).
Gero etorri ziren Tarzan (1912), Tximinoen planeta (eleberria 1963, filma, 1967), eta bestelakoak…
Non dago, orduan, Txillardegiren originaltasuna?
Gizartearen satiraz landa, gizabanakoaren egoera ontologikoa bera jartzen du Txillardegik tximinoen ispiluan. Hibridazioa da hor giltzarria. Txilardegirenean ez dago dagoeneko funtsezko diferentziarik, muga ontologikorik, gizakia eta tximinoaren artean. Horregatik Txillardegik ez ditu jainkoak, merkatariak edo bidaiariak bidaltzen tximinoen uhartera, baizik eta zientzialariak. Hauen arrazionaltasuna hausten du tximuekiko indefinizioak eta eromenera eramaten ditu horietako asko. Txillardegiren istorioa tximinoen uharte zaharra da, Kafka irakurri duen esistentzialista posmodernoak revisited.
Sustatun nire lan bat jarri dute: Oihanaheim fotomuntaketa.
Azken egunotan hainbat hedabideetan esperimentu mental bat egin dutela kontatzen dute Sustatukoek: nola geratuko zen Lur planeta gizakirik gabe? Galderari erantzuna eman nahi izan diote artikulu, irudi eta bideoren bitartez.
Nik aspaldi (hamar urte inguru) irudikatu nuen Bilbo post-apokaliptikoa, Guggenheimen hondakinak tximinoen jolas-parke bihurtuta.
Proposamen bat bota dut Sustatun: puzzle bat argitaratu nahi dut irudi horrekin (5.000 piezakoa edo).
Horrez gain, merchandising sail oso bat imaginatzen dut, irudi horrekin ilustratzeko: elastikoak, paretarako erlojuak, ontziak, platerak, posterrak, postalak…
Antzeko gauza bat egin zuen Errusiako AES arte taldeak Islamic Project egitasmoarekin: Gugenheim islamikoa.
Kapitalismoaren aldetik apokalipsia ere merkantzia bihurtzeko ahalegina irudikatuko genuke horrela, ironiaz. Ironia baita azken babeslekua, Guggenheim azpiko hondartza txiki hori sortzen den arte behintzat.
Poz handiz aurkezten dizuet zimino izenpean atera dudan lehengo diskoa: A monkey deconstructs Wagner 34 minutu pasatxo musika (?) esperimentala da. Doan jaisteko jarri dut, baina CD edizio hiper-mugatu bat ateratzeko aukeraz pentsatzen ari naiz.
Jaitsi diskoa (zip fitxategia) hemendik
Edo entzun diskoaren sei ataletako lehena:
Zer dago ingelesezko izenburu snob horren atzean? A monkey deconstructs Wagner honekin saiatu naiz tximino infinitoaren teoremari erantzun dekonstruktibista ematen: Zer egingo luke tokadiskos batekin armaturiko tximino batek Wagnerren Das Rheingold operarekin?
Ez dago sanplerrik diskoan, atal bakoitza saio bakarrean eta jarraian grabatu du ziminoak, orratza biniloaren gainean atzaparrarekin mugitzen. Alimaleko scratch-a, Dj iletsua, kulturaren aurka.
Meza ematen duen tximino baten inguruan eraiki zuen Le due Zitelle (Bi neskazahar) nobela laburra Tommaso Landolfi idazle italiarrak, 1946. urtean. Mezu honetan entzun ahal duzue Landolfik nola kontatzen duen tximuaren zeremonia eta irakurri, blog honi dagokionez, idazleak esan nahi izan zuenaren interpretazio kixmitarra.
Podcast-a entzuteko klikatu gailuan:
Fededunei bizkarra erakusten eman zuen meza Joseph Ratzinger -katolikoen Benedikto XVI. Aita Santua- joan zen igandean Vatikanoko Sixtoren Kaperan. Eliza katolikoa modernotzeko Vatikanoko II. Kontzilioak erabaki zuen apaizak aurrerantzean meza fededunei begira emango zuela eta latinen ordez, eliztarrek ulertzeko moduko tokian-tokiko hizkuntza erabiliko zela.
Jakina da Ratzinger oso kontserbadorea dela. Izan ere, igandeko keinuarekin oniritzia erakutsi nahi izan die Elizaren alderdi ultraeskuindarrenei. Hauek erreformak baztertu eta eutsi izan diote kontzilio aurreko liturgiari, hau da, Errito Tridentinoa deritzonari. Hamarkada askotan Erromak tridentinoak gaizki ikusita izan ondoren, uztailean baimendu zuen berriz haien erritoa Ratzingerrek.
Benedikto XVI.arena irakurri eta berehala etorri zait burura Tommaso Landolfiren tximinoa. Izan ere, haren nobelaren klimax nagusietako batean, tximinoaren zeremonian, animaliak Ratzingerrek igandean eginiko keinu bera egiten duela espreski idazten du Landolfik: meza bizkarrez eman.
Italo Calvino eta Cesare Paveserekin batera, Italiako XX. mendeko literaturako idazle klasikoen artean jartzen dute Landolfi.
Aristokraten semea, garaiko literaturaren modetatik at gorde zuen bere burua eta dandy dekadentearen bizimodua egitea erabaki zuen. Horren ondorioz, eszentrikotzat eta marginaltzat izan zuten, eta dute, idazlea zein haren lana.
Horren adibide argia da Bi neskazahar eleberria. Tombo izeneko tximinoaren istorioa kontatzen du. Bi neskazahar elizkoiekin eta haien neskamearekin bizi da, herri baztertu eta aspergarri batean. Tximinoak kateetaz libratzen eta kaiolatik ihes egiten ikasi du eta, ia gauero, etxetik ateratzen da eta inguruko komentuko elizara joaten da. Mojek salatzen dutenez, ostiak jan eta mezetako ardoa edaten du han. Neskazaharretako bat zelatan jartzen da gau batean, salaketak egiazkoak ote diren ikusteko. Errealitatea are gordinagoa dela ikusten du.
Eleberriaren amaieran, tximinoa “exekutatu” egiten dute neskazaharrek, sakrilegioaren lotsa jasan ezinik. “Dena den, garaipena ezin zitekeen ironikoagoa izan: gurutziltzaketak martiri bihurtzen du Tombo biraogilea”, idatzi du Estibalitz Ezkerrak Gara egunkariko Mugalari gehigarrian (Azaroaren 3a, 6. orrialdea. Ez dut testua Interneten aurkitu, beraz, ezin estekarik egin, zoritxarrez).
Kafkaren gizatasun-animaliatasun arazoaren eragina igartzen zaio lanari. Baina litekeena da Landolfi haratago joan izana.
Hermetici (Hermetikoak) deituriko idazle talde bateko partaide izan zen Landolfi. Frantziako dekadentismoa (Mallarmé, Rimbaud, Valéry…) zuten eredu talde horretan 1920. eta 1940. urte artean bilduriko poeta eta nobelagileek. Hermetikoak esaten zieten, irain gisa, baztertu zutelako hitzaren komunikazio ahalmena eta honen indar ebokatiboari eman ziotelako lehentasuna (haien lanak ez direla “erraz ulertzen”, alegia).
Ez da harritzekoa jarrera hori hartu izana, Mussolinismoaren urte gorenetan, faxismoaren “kultur giroa” pairatu behar izan baitzuten idazleok. Landolfik jarrera antifaxista argia hartu zuen eta hilabete batez preso izan zuten Florentzian.
Baina gogoratu behar dugu hemen hermetiko hitza nondik datorren. Lehen ere jorratu dut gaia hemen. Greziako Hermes jainkotik eratorritakoa da. Hitzaren eta idazkeraren jainkoa da Hermes, interpretea eta mugalaria, baina baita gezurtia, tranpatia eta lapurra ere. Mundu helenistikoan Egiptoko Thot jainkoarekin bat egin zuten Hermes. Thot, zeinuen jainkoa, tximino batez irudikatzen zuten egiptoarrek.
Landolfiren tximinoa argitzeko beste erreferentea Jainkoaren tximinoaren ideia da, blog honetan askotan azaldu dena.
Baina zergatik ematen dizu tximinoak bizkarra aldarean?
Zure begirada eskuan dituen sinboloetara zuzendu nahi du, egia ostian eta odola-ardoa duen kalizan dagoela esateko. Bere aurpegia ezkutatzen dizu, bera artekari bat baino ez dela adierazteko. Baina, bide berean, tximino bihurriak tranpa egiten dizu: berak eskainitako zeinuak ere aurpegia eta bizkarra duela ahaztarazi nahi dizu, gogoan izan ez dezazun Landolfiren tximinoak irakatsitakoa: zeinuak alde batekin egia esaten dizula eta, bestearekin, gezurra.